Kinh tế môi trường (Field & Olewiler) - Chương 10: Luật nghĩa vụ pháp lý, quyền sở hữu, thuyết phục đạo đức, hàng hóa xanh

CHƯƠNG 10<br /> <br /> LUẬT NGHĨA VỤ PHÁP LÝ, QUYỀN SỞ HỮU,<br /> THUYẾT PHỤC ĐẠO ĐỨC, HÀNG HÓA XANH<br /> Luật nghĩa vụ pháp lý, phân định quyền sở hữu, thuyết phục đạo đức, và hàng hóa xanh là<br /> những ví dụ về phương pháp phi tập trung để nội hóa ngoại tác. Phương pháp phi tập<br /> trung/phân quyền cho phép các cá nhân liên quan đến ô nhiễm môi trường tự giải quyết<br /> vấn đề mỗi khi có các nguyên tắc rõ ràng về thủ tục và quyền được thiết lập thông qua hệ<br /> thống pháp luật. Các chính sách quản lý môi trường như thuế, trợ cấp, giấy phép phát thải<br /> có thể chuyển nhượng là ít phân quyền hơn bởi vì chúng đòi hỏi sự can thiệp của chính phủ<br /> nhiều hơn dưới hình thức đặt ra quy định các mức thuế, mức trợ cấp, hoặc số giấy phép<br /> phát thải có thể chuyển nhượng. Tuy nhiên, chúng vẫn cho phép các cá nhân quyết định<br /> nên đối phó như thế nào với chính sách – ví dụ, cần phải giảm thải bao nhiêu. Tiêu chuẩn<br /> môi trường là một chính sách rất tập trung: chính phủ quy định tiêu chuẩn và các chủ thể<br /> gây ô nhiễm không có lựa chọn nào khác mà phải đáp ứng các tiêu chuẩn hoặc phải chịu<br /> phạt nếu vi phạm. Chúng ta sẽ bắt đầu với phương pháp phi tập trung nhất trong miền<br /> chính sách từ phi tập trung đến tập trung, và sau đó xem xét các công cụ đòi hỏi sự can<br /> thiệp nhiều hơn của chính phủ trong các chương tiếp theo.<br /> Hãy xem xét một ví dụ đơn giản. Giả sử có nhiều nhà máy công nghiệp quanh hồ nước. Có<br /> một nhà máy chế biến thực phẩm, và nước hồ là một đầu vào quan trọng cho họat động của<br /> nhà máy. Một nhà máy công nghiệp khác xả chất thải vào hồ. Thiệt hại ô nhiễm mà nhà<br /> máy thứ nhất phải chịu có thể cân bằng như thế nào với chi phí xử lý của nhà máy thứ hai?<br /> Phương pháp phi tập trung để xác định mức ô nhiễm hiệu quả của nước hồ là cứ để hai nhà<br /> máy tự giải quyết với nhau. Hai nhà máy có thể thực hiện việc đó bằng cách đàm pháp<br /> không chính thức hoặc thông qua tòa án. Phương pháp tập trung hơn đòi hỏi sự can thiệp<br /> của chính phủ - từ việc đánh thuế chất thải đến việc quy định tiêu chuẩn chất lượng nước.<br /> Cách tiếp cận phi tập trung có một số ưu điểm so với các cách tiếp cận chính sách khác:<br /> <br /> <br /> Các bên liên quan là những người tạo ra và chịu ngoại tác môi trường. Vì vậy họ có<br /> động cơ tìm kiếm giải pháp đối với vấn đề môi trường.<br /> <br /> <br /> <br /> Những người liên quan có thể là những người có hiểu biết tốt nhất về thiệt hại và chi<br /> phí xử lý và vì vậy có khả năng tốt nhất đề xác định mức ô nhiễm hiệu quả.<br /> <br /> Để phương pháp phi tập trung có thể xảy ra, quyền sở hữu phải được định rõ và phân bổ<br /> trước đó. Trong trường hợp môi trường, xã hội thông qua chính phủ và hệ thống pháp lý<br /> cần quyết định ai là người có quyền đối với chất lượng môi trường. Như đã biết, việc xác<br /> định quyền sở hữu là rất khó khăn. Một vấn đề căn bản là có phải người dân có quyền đối<br /> với một mức chất lượng môi trường nào đó hay những người gây ô nhiễm được tự do xả<br /> chất thải. Chúng ta sẽ thảo luận về quyền môi trường như là quyền sở hữu của người gây ô<br /> nhiễm hay của người bị ảnh hưởng ô nhiễm. Một khi xác định được điều này, quyết định<br /> tiếp theo là những quyền đó sẽ được bảo vệ như thế nào, thông qua luật nghĩa vụ pháp lý<br /> hay quyền sở hữu. Chúng ta sẽ bắt đầu với luật nghĩa vụ pháp lý vì nó quen thuộc với hầu<br /> hết mọi người.<br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 1<br /> <br /> LUẬT NGHĨA VỤ PHÁP LÝ<br /> Phần lớn mọi người có ý niệm trực giác về nghĩa vụ pháp lý/trách nhiệm và bồi thường. Có<br /> trách nhiệm về hành vi là phải chịu trách nhiệm về bất kỳ hậu quả không hay nào do hành<br /> vi đó gây nên. Bồi thường đòi hỏi người gây thiệt hại phải đền bù cho người bị thiệt hại<br /> một lượng tương ứng với tổn thất. Những vấn đề về nghĩa vụ pháp lý và bồi thường thường<br /> được tòa án giải quyết. Bên bị thiệt hại khởi tố bên bị coi là phải chịu trách nhiệm, và thẩm<br /> phán, ban hội thẩm quyết định theo những điều khoản do luật pháp quy định. Tòa án sẽ<br /> quyết định giá trị thiệt hại. Như chúng ta sẽ thấy dưới đây, điều này hoàn toàn trái ngược<br /> với phương pháp quyền sở hữu, ở đó giá trị thiệt hại do các bên liên quan xác định.<br /> Vì vậy một giải pháp cho vấn đề môi trường là dựa vào luật nghĩa vụ pháp lý. Nó đơn giản<br /> buộc người gây ô nhiễm chịu trách nhiệm về thiệt hại mà họ gây nên. Mục đích của luật<br /> không chỉ đơn thuần đảm bảo bồi thường cho những người bị thiệt hại, mặc dù điều này là<br /> rất quan trọng. Mục tiêu đích thực là làm cho cho những người có thể gây ô nhiễm có<br /> quyết định cẩn thận hơn. Biết rằng họ phải chịu trách nhiệm về thiệt hại môi trường thực<br /> chất là nội hóa những gì có thể là tác động ngoại tác bị bỏ qua. Ví dụ dưới đây minh họa<br /> những nguyên lý liên quan.<br /> Ví dụ: Chất thải hóa học gây thiệt hại cho ngành thủy sản<br /> Một nhà máy hóa chất thải chất thải vào một dòng sông. Chất thải giết chết nhiều cá hồi, là<br /> loại cá có thể bơi ngượi dòng sông để sinh sản. Không nghi ngờ gì những hóa chất đó còn<br /> gây nên những thiệt hại môi trường khác, nhưng chúng ta chỉ tập trung vào thiệt hại cho<br /> ngành thủy sản. Hình 10–1 thể hiện mô hình MAC–MD được phát triển ở Chương 5.<br /> Ký hiệu E là số tấn chất thải hóa học thải vào sông hàng tháng. Thiệt hại biên của ngành<br /> thủy sản (đo bằng trữ lượng cá hồi bị mất) được biểu diễn bằng hàm MD. Phương trình<br /> thiệt hại biên MD = 6E. Nhà máy hóa chất có thể giảm lượng chất thải bằng cách xử lý<br /> chất thải. Hàm chi phí xử lý chất thải biên (MAC) của nhà máy là MAC = 800 – 10E. Nếu<br /> giảm hết lượng chất thải, chi phí xử lý biên là 800$. Nếu hoàn toàn không kiểm soát chất<br /> thải thì MAC = 0 và lượng thải là 80 tấn mỗi tháng.<br /> Luật nghĩa vụ pháp lý sẽ ảnh hưởng như thế nào đến mức ô nhiễm? Trước hết giả sử không<br /> có luật nghĩa vụ pháp lý để buộc người gây ô nhiễm phải chịu trách nhiệm về thiệt hại mà<br /> họ gây nên. Trong trường hợp này nhà máy hóa chất sẽ không xử lý chất thải, nên lượng ô<br /> nhiễm là ở điểm MAC = 0. Nhà máy hóa chất thải 80 tấn mỗi tháng. Gọi lượng ô nhiễm đó<br /> là E0. Tại E0 ngành đánh bắt cá hồi phải chịu tổng thiệt hại (TD) bằng toàn bộ diện tích<br /> phía dưới đường MAC từ 0 đến 80 tấn. Tổng thiệt hại là TD = 19.200$ mỗi tháng. Chính<br /> phủ yêu cầu ban hành luật nghĩa vụ pháp lý buộc người gây ô nhiễm phải bồi thường cho<br /> người bị thiệt hại một lượng bằng thiệt hại mà họ gây nên. Mục đích của luật là nội hóa<br /> thiệt hại môi trường, là ngoại vi trước khi ban hành luật. Những thiệt hại đó bây giờ trở<br /> thành chi phí mà người gây ô nhiễm phải trả, và vì vậy họ phải cân nhắc khi quyết định<br /> mức thải. Nếu không giảm thải, nhà máy hóa chất phải bồi thường cho ngành thủy sản toàn<br /> bộ thiệt hại 19.200$ mỗi tháng.<br /> Sơ đồ 10–1 minh họa đồ thị đường MD và MAC.<br /> Sơ đồ 10-1: Trách nhiệm về thiệt hại môi trường có thể dẫn đến hiệu quả xã hội như thế<br /> nào<br /> <br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 2<br /> <br /> $<br /> 800<br /> <br /> MAC<br /> MD<br /> <br /> 480<br /> 420<br /> 300<br /> <br /> 100<br /> 0<br /> <br /> 50<br /> <br /> 70<br /> <br /> 80<br /> <br /> Chất thải (tấn mỗi tháng)<br /> <br /> Khi không có luật nghĩa vụ pháp lý nhà máy hoá chất sẽ không xử lý chất thải và sẽ thải 80 tấn hoá chất mỗi<br /> tháng. Với mức thải đó, thiệt hại của ngành thủy sản là 19.200$ mỗi tháng. Ban hành luật nghĩa vụ pháp lý sẽ<br /> khuyến khích nhà máy hoá chất giảm thải. Họ sẽ tối thiểu hóa tiền bồi thường phải trả cộng tổng chi phi phí<br /> xử lý nếu họ thải với mức thải hiệu quả xã hội 50 tấn mỗi tháng.<br /> <br /> Liệu nhà máy hoá chất có thay đổi lượng thải để đối phó lại luật nghĩa vụ pháp lý không?<br /> Người gây ô nhiễm có thể giảm lượng tiền bồi thường bằng cách giảm thải. Khi đó nhà<br /> máy phải chịu chi phí xử lý chất thải được thể hiện bằng đường MAC. Chừng nào MAC<br /> còn nhỏ hơn MD, nhà máy hoá chất vẫn còn khuyến khích dịch chuyển sang trái, có nghĩa,<br /> giảm mức thải của nhà máy. Trên lý thuyết, hệ thống luật nghĩa vụ pháp lý sẽ tự động<br /> hướng người gây ô nhiễm đến mức thải hiệu quả xã hội, E* = 50 tấn mỗi tháng. Chúng ta<br /> nói “tự động” bởi vì không cần có cơ quan kiểm soát ô nhiễm yêu cầu giảm mức thải. Cái<br /> cần thiết có là hệ thống toà án phân quyền và luật nghĩa vụ pháp lý cho phép người bị thiệt<br /> hại ô nhiễm đòi bồi thường cho thiệt hại.<br /> Chúng ta có thể chứng minh rằng giảm thải đến E* là chiến lược tốt hơn cho nhà máy hoá<br /> chất hơn là không giảm thải và duy trì mức thải E0.<br /> Chứng minh người gây ô nhiễm sẽ chuyển từ E0 đến E* khi họ phải chịu trách nhiệm<br /> về thiệt hại do ô nhiễm.<br /> Các bước:<br /> 1. Tính tổng chi phí giảm thải của nhà máy hóa chất (TAC) tại E* = 50 tấn mỗi tháng. TAC bằng<br /> diện tích phía dưới đường MAC từ E0 đến E*, và bằng [½ (80 – 50) 300] = 4.500 $.<br /> 2. Tính tổng thiệt hại của ngành thủy sản tại E* (bởi vì lượng thải lớn hơn không). Tổng thiệt hại<br /> tại E* bằng diện tích phía dưới đường MD từ 0 đến 50 tấn, và bằng [½ (50 300) ] = 7.500 $.<br /> 3. Tính tổng số tiền phải chi của nhà máy hóa chất. Tổng số tiền phải chi = TAC + tiền bồi<br /> thường cho ngành thủy sản = 4.500$ + 7.500$ = 12.000 $ mỗi tháng.<br /> 4. So sánh tổng số tiền phải chi tại E0 và E*. Tại E0 nhà máy sẽ phải trả tiền bồi thường 19.200$<br /> mỗi tháng cho ngành thủy sản. Điều này chứng tỏ tại E* nhà máy sẽ tốt hơn tại E0.<br /> <br /> Câu hỏi thảo luận: Chúng ta đã chứng minh là E* thì tốt hơn E0, liệu còn có mức thải nào<br /> khác tốt hơn cho nhà máy so với E* không? Đây là vấn đề được đề cập ở cuối chương.<br /> Trên lý thuyết, luật nghĩa vụ pháp lý tồn tại là để giải quyết vấn đề khuyến khích – làm cho<br /> người ta quan tâm đến thiệt hại môi trường mà họ có thể gây nên – cũng như vấn đề bồi<br /> thường những ai bị thiệt hại. Nó cũng giải quyết vấn đề xác định điểm E* ở đâu trên trục<br /> lượng phát thải. Kết quả của sự tác động qua lại giữa người gây ô nhiễm và người bị thiệt<br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 3<br /> <br /> hại tại tòa án sẽ chỉ ra điểm E* này. Giả định tòa án công bằng, cả hai phía sẽ đưa ra những<br /> chứng cứ và yêu sách có thể tiến đến mức thải hiệu quả. Tóm lại<br /> Luật nghĩa vụ pháp lý có thể dẫn tới mức ô nhiễm hiệu quả xã hội bởi vì chúng<br /> khuyến khích người gây ô nhiễm giảm thải để tối thiểu hóa tổng chi phí của họ gồm tổng chi phí xử lý và tiền bồi thường cho người bị thiệt hại.<br /> <br /> Luật nghĩa vụ pháp lý trong thực tế<br /> Yêu cầu người gây ô nhiễm phải chịu trách nhiệm về thiệt hại là một phần của bộ luật cơ<br /> bản của mỗi quốc gia, hoặc có thể được nêu trong sắc lệnh của luật. Việc dựa vào trách<br /> nhiệm để giải quyết tất cả các vấn đề ô nhiễm môi trường có một số trở ngại. Yếu tố khó<br /> khăn trong hệ thống trách nhiệm là xác định trách nhiệm minh chứng thuộc về ai và những<br /> tiêu chuẩn nào cần phải đáp ứng để thiết lập chứng cứ. Ở Canada, những người cho rằng<br /> họ bị thiệt hại do ô nhiễm phải đệ trình tòa trong một khoảng thời gian xác định, và trước<br /> tòa án phải thiết lập quan hệ nhân quả giữa ô nhiễm và thiệt hại. Việc này gồm hai bước<br /> chính:<br /> Trách nhiệm minh chứng yêu cầu bên bị hại phải trình bày rõ:<br /> 1. rằng chất gây ô nhiễm là nguyên nhân trực tiếp gây thiệt hại cho họ<br /> 2. rằng chất gây ô nhiễm là do phía bị cáo có mặt tại tòa gây ra<br /> Cả hai bước đều khó khăn bởi vì các tiêu chuẩn minh chứng theo yêu cầu của tòa án là<br /> nhiều hơn so với những gì khoa học hiện đại có thể cung cấp. Xem xét bước thứ nhất. Ví<br /> dụ, phần lớn hóa chất liên quan đến bệnh tật tăng lên chỉ dựa trên cơ sở xác suất, nghĩa là<br /> tiếp xúc với chất đó làm tăng xác suất bị bệnh, nhưng không chắc chắn. Chẳng hạn mặc<br /> dầu chúng ta biết hút thuốc gây ung thư phổi, quan hệ nhân quả này vẫn là quan hệ xác<br /> suất: số người bị ung thư phổi sẽ tăng lên do hút thuốc, nhưng chúng ta không thể nói<br /> chính xác người nào.<br /> Bước thứ hai nhằm chứng minh chất mà người bị ảnh hưởng tiếp xúc xuất phát từ một<br /> nguồn cụ thể. Trong một số trường hợp điều này không khó. Nhưng trong nhiều trường<br /> hợp ta không thể biết được mối liên hệ trực tiếp.<br /> Điều này làm nảy sinh thêm một vấn đề trong việc sử dụng hệ thống pháp luật để giải<br /> quyết ô nhiễm môi trường. Nếu người ta cảm thấy bị thiệt hại, liệu tòa án có thừa nhận sự<br /> thỉnh cầu của họ không? Điều này được gọi là học thuyết quyền được kiện. Xem xét một<br /> số ví dụ sau. Người dân bang Victoria làm ô nhiễm nước ở cảng nhưng liệu người dân ở<br /> Edmonton có quyền tuyên bố họ bị thiệt hại? Nếu ngư dân ở Newfoundland va Labrador<br /> khai thác hết cá tuyết để nuôi sống gia đình họ, liệu cư dân sống ở Winnipeg có quyền<br /> tuyên bố họ bị thiệt hại? Trong những trường hợp này, khó có thể nói tòa án sẽ thừa nhận<br /> quyền được kiện bởi vì rất khó để kết luận những người sống ở xa bị thiệt hại. Tuy nhiên<br /> rõ ràng cư dân ở bang Victoria, những người đang điều hành hoạt động du lịch bị ảnh<br /> hưởng bởi nước thải ở cảng Victoria sẽ được tòa án trao cho quyền được kiện. Các ví dụ<br /> này cho thấy một điểm rất quan trọng. Một cá nhân có thể thấy phúc lợi bị giảm nếu trữ<br /> lượng cá bị cạn kiệt hay biển bị ô nhiễm. Anh ta có thể sẵn lòng trả một số tiền nào đó để<br /> giảm ô nhiễm. Nhưng anh ta vẫn không có quyền được kiện tại tòa.<br /> Học thuyết quyền được kiện không tương thích với việc các nhà kinh tế sử<br /> dụng giá sẵn lòng trả để đo lường giá trị. Giá trị được xác định thông qua các<br /> phiên tòa có thể không phản ánh đầy đủ giá trị mà người ta sẵn lòng trả vì<br /> chất lượng môi trường.<br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 4<br /> <br /> Chi phí giao dịch<br /> Tất cả các phương pháp phân quyền trong kiểm soát ô nhiễm đều gặp phải một trở ngại<br /> khác có thể làm việc đạt được cân bằng hiệu quả xã hội khó khăn, đó là chi phí giao dịch.<br /> Theo nghĩa rộng, chi phí giao dịch là chi phí để đạt đến và thi hành các thỏa thuận. Khái<br /> niệm này được giới thiệu lần đầu trong kinh tế học, áp dụng với chi phí mà người mua và<br /> người bán phải chịu đề thực hiện thành công một giao dịch – bao gồm chi phí tìm kiếm<br /> thông tin, chi phí mặc cả về các điều khoản, và chi phí để đảm bảo chắc chắn rằng thỏa<br /> thuận sẽ được thực hiện. Chí phí giao dịch có thể áp dụng đối với hệ thống luật nghĩa vụ<br /> pháp lý, khi nguyên đơn và bị cáo đối chất trước tòa để làm rõ trách nhiệm và lượng tiền<br /> cần phải bồi thường. Trong trường hợp này chi phí giao dịch là tất cả chi phí gắn liền với<br /> việc thu thập chứng cứ, khởi tố, thách thức đối phương, trừng phạt, v.v.<br /> Nếu chúng ta giải quyết một sự vụ đơn giản, mỗi bên chi có một đương sự và trường hợp<br /> thiệt hại là khá rõ ràng, hệ thống luật nghĩa vụ pháp lý có thể thực hiện chức năng với chi<br /> phí giao dịch tối thiểu và đưa ra kết quả cho phép tiếp cận được mức thải hiệu quả. Về<br /> trường hợp hai nhà máy nhỏ ở bên một hồ nước nhỏ, hai nhà máy có thể hầu tòa và tranh<br /> luận về giá trị của hồ nước đối với mỗi bên. Vì những giá trị này là có thể so sánh được với<br /> nhau, sẽ không khó khăn gì cho thẩm phán xác định mức độ thiệt hại mà nhà máy này gây<br /> nên cho nhà máy kia. Nhưng vấn đề trở nên hoàn toàn khác khi có nhiều người liên quan<br /> đến một hoặc cả hai bên. Ví dụ sự cố tràn dầu Exxon Valdez, hàng chục ngàn người cho<br /> rằng họ bị thiệt hại trực tiếp, hàng trăm luật sư đại diện cho nhiều phía khác nhau, vô số<br /> các nhóm môi trường, các tổ chức chính phủ, các nhóm kinh doanh cũng tham gia. Cuối<br /> cùng sau một loạt các cuộc đối chất dai dẳng, một số tiền bồi thường được trả. Nhưng chi<br /> phí giao dịch thì rất lớn, và cuối cùng bồi thường có lẽ không phản ánh đúng thiệt hại thực<br /> tế. Không nghi ngờ gì một số đương sự chủ yếu đã cố gắng giải quyết vấn đề với một thỏa<br /> thuận bồi thường cả gói trước đó, mặc dầu vẫn còn các vụ kiện tiếp tục.<br /> Tóm lại, luật nghĩa vụ pháp lý và động cơ mà chúng tạo nên có thể giúp đạt được mức ô<br /> nhiễm hiệu quả khi<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> có ít người can dự<br /> quan hệ nhân quả rõ ràng, và<br /> dễ đo lường thiệt hại<br /> <br /> Những điều kiện đó có thể đảm bảo ở một số trường hợp ô nhiễm địa phương, không đảm<br /> bảo với phần lớn các trường hợp ngoại tác môi trường.<br /> Vì vậy luật nghĩa vụ pháp lý hạn chế khi<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> có nhiều khó khăn trong chứng minh vấn đề<br /> khó đạt được thừa nhận quyền được kiện<br /> giá trị theo luật không phản ánh giá sẵn lòng chi trả, và<br /> chi phí giao dịch ngăn cản đàm phán và tố tụng.<br /> <br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 5<br /> <br />