Kinh tế môi trường (Field & Olewiler) - Chương 4: Hiệu quả kinh tế và thị trường

CHƯƠNG 4<br /> <br /> HIỆU QUẢ KINH TẾ VÀ THỊ TRƯỜNG<br /> Chương này bao gồm các mục tiêu sau: đưa ra khái niệm hiệu quả kinh tế như là một chỉ<br /> số để khảo sát xem nền kinh tế hoạt động như thế nào và như là một tiêu chuẩn cho việc<br /> thẩm định xem nền kinh tế đó có hoạt động đúng với khả năng của nó hay không. Hiệu quả<br /> kinh tế là một khái niệm đơn giản nhưng là một khái niệm nhận được nhiều đề nghị xem<br /> như là một tiêu chuẩn để đánh giá sự hoạt động của một hệ thống kinh tế hoặc một phần<br /> của hệ thống kinh tế đó. Nhưng khái niệm này cần được dùng với sự cẩn trọng. Có phải<br /> một hệ thống thị trường, tự bản thân nó, sẽ cho ra các kết quả đạt hiệu quả kinh tế? Một xí<br /> nghiệp riêng lẻ hay một nhóm các xí nghiệp có thể được đánh giá hiệu quả khi khảo sát các<br /> chi phí và những lợi ích tư nhân từ hoạt động kinh doanh. Song, để đánh giá kết quả về mặt<br /> xã hội của các xí nghiệp này, chúng ta phải sử dụng khái niệm “hiệu quả kinh tế” với nghĩa<br /> rộng hơn. Hiệu quả kinh tế phải bao gồm toàn bộ các giá trị về mặt xã hội và cả các kết quả<br /> của những quyết định kinh tế, đặc biệt là những kết quả về môi trường. Thảo luận về mối<br /> liên hệ giữa hiệu quả kinh tế và tính công bằng cũng rất quan trọng.<br /> Mục tiêu thứ hai của chương này là nhằm giải đáp câu hỏi liệu rằng một hệ thống thị<br /> trường, tự bản thân nó, có thể tạo được kết quả mang tính hiệu quả xã hội hay không.<br /> Hiệu quả xã hội nghĩa là tất cả thị trường hoạt động mà không có bất kỳ sự biến dạng nào,<br /> kể cả biến dạng gây nên ô nhiễm. Chúng ta khảo sát các nguồn gốc của những thất bại thị<br /> trường về môi trường, chúng có thể ngăn cản thị trường đạt được hiệu quả xã hội. Từ điều<br /> này sẽ dẫn đến chương tiếp theo, chương mà chúng ta sẽ khảo sát vấn đề về chính sách; đó<br /> là, nếu một nền kinh tế không đạt hiệu quả xã hội, và các vấn đề môi trường nảy sinh thì<br /> các loại chính sách nào chúng ta có thể sử dụng để hiệu chỉnh tình trạng này?<br /> Hiệu quả kinh tế là một tiêu chí có thể áp dụng ở nhiều mức độ: để sử dụng nguyên liệu<br /> đầu vào và để xác định các mức sản lượng đầu ra. Chúng ta tập trung vào mức độ thứ hai<br /> vì cuối cùng chúng ta mong muốn áp dụng ý tưởng cho “đầu ra” là chất lượng môi trường.<br /> Có hai vấn đề cần được quan tâm là:<br />  Sản lượng cần phải sản xuất là bao nhiêu?<br />  Sản lượng thực tế được sản xuất là bao nhiêu?<br /> Vấn đề đầu xoay quanh khái niệm về hiệu quả, vấn đề thứ hai liên quan đến cách thức thị<br /> trường hoạt động bình thường.<br /> <br /> HIỆU QUẢ KINH TẾ<br /> Trong chương trước, chúng ta đã xem xét đến 2 mối quan hệ: quan hệ giữa sản lượng với<br /> giá sẵn lòng trả, và quan hệ giữa sản lượng với chi phí sản xuất biên. Chỉ xét riêng một<br /> trong hai mối quan hệ này thì không thể cho chúng ta biết được mức sản lượng mong<br /> muốn tốt nhất theo quan điểm xã hội. Để xác định mức sản lượng này, chúng ta phải kết<br /> hợp chúng với nhau.<br /> Quan điểm chính yếu của hiệu quả kinh tế là nên có sự cân bằng giữa lợi ích<br /> biên và chi phí biên của quá trình sản xuất.<br /> <br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 1<br /> <br /> Hiệu quả cũng phải có một điểm tham chiếu. Điều “có hiệu quả” đối với một người, trong<br /> quan điểm cân bằng giữa chi phí và lợi ích của chính người đó, có thể lại “không hiệu quả”<br /> cho người khác. Chúng ta muốn có một khái niệm của hiệu quả mà có thể áp dụng cho<br /> tổng thể nền kinh tế. Điều này có nghĩa là khi ta xem xét đến chi phí biên, ta phải xem xét<br /> toàn bộ những khoản chi phí của việc sản xuất ra đối tượng cụ thể đang được nói đến,<br /> không quan tâm đến ai là người tạo ra và những chi phí này có được định giá trên thị<br /> trường hay không. Khi ta bàn về giá sẵn lòng trả biên, ta phải khẳng định rằng nó đại diện<br /> chính xác cho tất cả các giá trị mà con người trong xã hội đặt ra cho đối tượng, bao gồm cả<br /> các giá trị phi thị trường. Điều này không nhất thiết có nghĩa rằng tất cả mọi người sẽ<br /> đưa ra giá trị cho tất cả hàng hóa, nó chỉ có nghĩa là không có giá trị nào bị bỏ quên.<br /> Hiệu quả xã hội đòi hỏi tất cả giá trị thị trường và phi thị trường hợp nhất<br /> trong lợi ích biên và chi phí biên của sản xuất. Nếu điều này được thỏa mãn,<br /> hiệu quả xã hội đạt được khi lợi ích biên bằng với chi phí biên của quá trình<br /> sản xuất.<br /> Làm thế nào chúng ta có thể xác định được mức sản lượng đạt hiệu quả xã hội? Chúng ta<br /> có thể dùng phân tích đồ thị và đại số bằng cách kết hợp hai mối quan hệ đã thảo luận ở<br /> chương trước lại với nhau. Trong hình 4-1, chúng ta vẽ đường tổng giá sẵn lòng trả biên<br /> (MWTP) và đường tổng chi phí biên (MC) cho loại sản phẩm đang nói đến. Chương 3 đã<br /> diễn giải về nguồn gốc của các đường này. Cân bằng hiệu quả xã hội xảy ra tại mức sản<br /> lượng mà MWTP = MC. Hình 4.1 thể hiện sản lượng cân bằng là 40 đơn vị và MWTP<br /> tương ứng là 20$.<br /> Cũng có thể tìm ra điểm cân bằng hiệu quả sản xuất xã hội bằng cách phân tích đại số. Ví<br /> dụ tại trang sau minh họa cho cách này.<br /> <br /> Giá<br /> <br /> Hình 4-1: Xác định mức sản lượng đạt hiệu quả xã hội<br /> <br /> 100<br /> MWTP<br /> (Giá sẵn lòng trả biên)<br /> <br /> 80<br /> 60<br /> <br /> a<br /> <br /> 40<br /> <br /> MC<br /> (Chi phí biên)<br /> <br /> 20<br /> b<br /> <br /> c<br /> 20<br /> <br /> 40<br /> QE<br /> <br /> 60<br /> <br /> 80<br /> <br /> 100<br /> <br /> Xuất lượng<br /> <br /> MWTP bằng MC xác định điểm cân bằng đạt hiệu quả xã hội. Sản lượng cân bằng (Q E) là 40 đơn vị với<br /> MWTP tương ứng là 20$. Tại điểm cân bằng hiệu quả xã hội, thặng dư xã hội đạt cực đại. Thặng dư xã hội,<br /> phần diện tích (a+b) nhận được từ sự chênh lệch giữa tổng giá sẵn lòng trả và tổng chi phí.<br /> <br /> Ví dụ: Cách giải bằng phân tích đại số mức sản lượng hiệu quả xã hội<br /> 1. Để xác định vị trí cân bằng hiệu quả xã hội, xác định phương trình của MWTP và<br /> MC. Ký hiệu QD là lượng cầu hàng hóa và QS là lượng cung hàng hóa. Phương<br /> trình được xây dựng với dạng tuyến tính để dễ dàng cho sự tính toán.<br /> <br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 2<br /> <br /> MWTP = 100 – 2QD<br /> MC = 5 QS<br /> 2. Giá trị cân bằng được xác định theo cách đại số bằng cách cho MWTP bằng với<br /> MC và trước tiên xác định sản lượng cân bằng mà tại đó QD = QS = QE, với QE là<br /> sản lượng cân bằng.<br /> 100 – 2QE = 0.5QE<br /> QE = 40<br /> 3. MWTP tại vị trí cân bằng có thể được xác định bằng cách thay QE vào hoặc<br /> phương trình MWTP hoặc phương trình MC:<br /> MWTP = 100 - 2(40) = 20$.<br /> Sự bằng nhau của giá sẵn lòng trả biên và chi phí sản xuất biên dùng xác định xem sản<br /> lượng có đạt hiệu quả xã hội hay không. Có một cách khác để xem xét khái niệm về hiệu<br /> quả này. Khi mức sản lượng đạt hiệu quả xã hội, tức là giá trị xã hội ròng được xác định<br /> là tổng giá sẵn lòng trả trừ tổng chi phí, lúc đó hiệu quả xã hội là lớn nhất. Thực tế, chúng<br /> ta có thể đo giá trị ròng này trên hình 4-1. Tại điểm QE bằng 40, tổng giá sẵn lòng trả bằng<br /> khoản tương ứng với vùng bên dưới đường giá sẵn lòng trả biên, từ gốc tọa độ đến QE.<br /> Diện tích này bao gồm tổng của 3 phần diện tích nhỏ: a+b+c. Mặt khác, tổng chi phí bao<br /> gồm phần diện tích bên dưới đường chi phí biên, tức là phần c. Giá trị xã hội ròng là<br /> (a+b+c) trừ đi c, bằng phần diện tích (a+b).<br /> Có nhiều tên gọi cho diện tích (a+b). Vùng này được gọi là giá trị xã hội ròng hoặc lợi ích<br /> ròng hoặc thặng dư xã hội (1). Ở các mức sản lượng khác, giá trị tương ứng của tổng giá<br /> sẵn lòng trả trừ tổng chi phí sản xuất sẽ nhỏ hơn diện tích (a+b) này. (Các vấn đề được<br /> phân tích ở cuối chương sẽ yêu cầu bạn chứng minh phát biểu này).<br /> Tính toán định lượng giá trị xã hội ròng<br /> 1. Tính diện tích a: Phần diện tích a là một tam giác với đáy bằng 40 và đường cao<br /> là 80. Diện tích a bằng ½ (40 nhân 80) = 1.600$.(2).<br /> 2. Tính diện tích b: Phần diện tích b là một tam giác khác có đáy bằng 40 và đường<br /> cao 20, tính được giá trị diện tích là 400$.<br /> 3. Tổng diện tích (a+b) = 1.600$ + 400$ = 2.000$ = giá trị xã hội ròng.<br /> 4. Ở đây không cần tính diện tích phần c bởi vì nó nằm ngoài phương trình:<br /> Giá trị xã hội ròng = (a+b+c) - (c) = (a+b).<br /> Các vấn đề để suy nghĩ (và giải quyết) cho ví dụ này<br /> 1. Điều gì sẽ xảy ra cho sự cân bằng hiệu quả xã hội và giá trị xã hội ròng nếu như<br /> MWTP = 200 - 2QD? Nếu như MC tăng gấp đôi thành MC = QS?<br /> 2. Ai là người nhận phần thặng dư xã hội này và tại sao nó được gọi là thặng dư?<br /> (1)<br /> <br /> Trong chương 6, thặng dư xã hội ròng sẽ được liên hệ với những khái niệm về thặng dư người sản xuất và<br /> thặng dư người tiêu dùng.<br /> (2)<br /> Nhớ lại, trong chương 3, chúng ta đã xác định giao điểm với trục tung của đường MWTP bằng cách cho<br /> Qd = 0 trong phương trình MWTP.<br /> <br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 3<br /> <br /> Các mô hình mà chúng ta nghiên cứu trong sách này gắn với các nền kinh tế tại một thời<br /> điểm. Khi chúng ta thảo luận về khía cạnh thời gian của các vấn đề môi trường, thì việc<br /> phát triển các mô hình để xác định rõ các tác động này không thuộc phạm vi của sách này.<br /> Hiệu quả trong các mô hình của chúng ta là hiệu quả tĩnh. Nghĩa là, nó gắn với các thị<br /> trường và các hoạt động tại một thời điểm. Hiệu quả động xem xét đến sự phân phối các<br /> tài nguyên theo thời gian. Trong khi hai khái niệm đều bao gồm sự cân bằng giữa lợi ích<br /> biên với chi phí biên thì hiệu quả động sẽ phức tạp hơn, bởi vì sự đánh đổi giữa các điểm<br /> thời gian bao hàm các vấn đề về sự suy kiệt về các nguồn vốn môi trường, sự không thể<br /> đảo ngược, cho dù có chiết khấu các giá trị tương lai hay không v.v.(3)<br /> <br /> HIỆU QUẢ VÀ CÔNG BẰNG<br /> Trên phương diện toàn xã hội, sản xuất đạt mức hiệu quả khi lợi ích biên bằng với chi phí<br /> sản xuất biên, đó là khi lợi ích ròng đạt cực đại, không liên quan đến ai là người hưởng các<br /> lợi ích ròng đó. Hiệu quả không phân biệt các cá nhân với nhau. Một đô la trong lợi ích<br /> ròng của một cá nhân cũng được xem bằng với giá của một đô la đối với các cá nhân khác.<br /> Khái niệm tối ưu Pareto nói đến một trạng thái cân bằng được phát biểu rõ ràng hơn về<br /> trạng thái phúc lợi mà các cá nhân có thể có. Cân bằng tối ưu Pareto là tình trạng cân bằng<br /> ở đó không thể làm cho bất kỳ một người nào đó tốt hơn lên mà không làm cho người khác<br /> thiệt thòi. Tối ưu Pareto là một trạng thái cân bằng hiệu quả. Nhưng một trạng thái cân<br /> bằng hiệu quả có thể là tối ưu Pareto hay không còn phụ thuộc vào điểm xuất phát của nền<br /> kinh tế. Hiện trạng, hoặc tại thời điểm phân tích, sẽ có liên quan đến việc một trạng thái<br /> cân bằng hiệu quả có thỏa mãn tiêu chuẩn tối ưu Pareto hay không. Chúng ta sẽ giải quyết<br /> vấn đề này trong chương 10.<br /> Trong thực tế, trạng thái cân bằng có thể đạt hiệu quả nhưng không có cơ chế thị trường<br /> mà ở đó những “người thắng” có thể bồi thường cho những “người thua”. Đây là lý do vì<br /> sao sự phân phối thu nhập và của cải là sự quan tâm của các nhà kinh tế học. Khi một kết<br /> quả mang lại lợi ích cho người giàu với thiệt hại thuộc về người nghèo thì nó thường bị<br /> xem là bất bình đẳng. Nói theo cách khác, một kết quả có hiệu quả theo quan điểm ở phần<br /> trên thì không cần phải bình đẳng trên thực tế.<br /> Sự bình đẳng có quan hệ chặt chẽ với việc phân phối của cải trong xã hội. Nếu sự phân<br /> phối này được chú trọng như là sự công bằng cần thiết, thì các quyết định về các mức sản<br /> lượng thay thế có thể được tạo ra chỉ dựa vào tiêu chuẩn về hiệu quả. Nhưng nếu sự phân<br /> phối của cải không công bằng, thì bản thân tiêu chuẩn về hiệu quả có thể bị nhiều hạn chế.<br /> Sự phân phối thu nhập và của cải có thể có tác động đến cách phân bổ các tài nguyên. Tuy<br /> nhiên, khi nói như vậy, chúng ta phải thừa nhận là trong đánh giá các kết quả kinh tế, sự<br /> nhấn mạnh tương đối về hiệu quả và sự công bằng là một vấn đề gây ra rất nhiều tranh cãi.<br /> Đó là các tranh cãi trong các đấu trường chính trị, và là các cuộc tranh cãi cả trong chính<br /> các nhà kinh tế học.<br /> Vấn đề phân phối và công bằng được thảo luận xuyên suốt trong sách này. Chương 6 sẽ<br /> thuyết minh về các thuật ngữ mô tả các tác động phân phối của các chính sách môi trường.<br /> Trong chương 9, sự công bằng về kinh tế là một trong những tiêu chí để đánh giá các chính<br /> sách môi trường.<br /> <br /> 3<br /> <br /> Khái niệm và cách tính chiết khấu được thảo luận trong chương 6<br /> <br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 4<br /> <br /> THỊ TRƯỜNG<br /> Vấn đề cốt lõi của phần này là: liệu rằng một hệ thống thị trường có cho ta kết quả đạt hiệu<br /> quả xã hội? Hệ thống thị trường này là một hệ thống mà các quyết định kinh tế chủ yếu về<br /> sản xuất bao nhiêu được đưa ra bởi sự tương tác hầu như tự do giữa người mua và người<br /> bán. Hiệu quả xã hội đòi hỏi sản xuất ở mức QE đơn vị sản lượng. Chúng ta có thể dựa<br /> hoàn toàn vào thị trường để xác định mức sản lượng này hay không?<br /> Các nhà kinh tế lo lắng về vấn đề này bởi vì Canada, nhìn chung, là một nền kinh tế thị<br /> trường. Về mọi mặt, một hệ thống thị trường bình thường sẽ cho những kết quả kinh tế tốt<br /> hơn nhiều hệ thống khác. Một hệ thống thị trường cũng chứa đựng các cơ chế khuyến<br /> khích mà, trong nhiều trường hợp, có thể được khai thác nhằm mục tiêu cải thiện chất<br /> lượng môi trường. Một trong những cơ chế này là sự khuyến khích tối thiểu hóa chi phí có<br /> nguồn gốc từ quá trình cạnh tranh. Một cơ chế khác là động lực tìm kiếm các cách thức để<br /> sản xuất ra hàng hóa và dịch vụ rẻ hơn bằng các công nghệ khác nhau, nhập liệu rẻ hơn,<br /> hoặc thay đổi cơ cấu tổ chức tốt hơn. Nếu chúng ta có thể khai thác được các cơ chế này để<br /> giúp đạt được các mục đích môi trường thì cả hai nhiệm vụ của chúng ta sẽ dễ dàng hơn và<br /> chi phí cơ hội cho xã hội sẽ thấp hơn là nếu chúng ta cố để vứt bỏ toàn bộ hệ thống cũ và<br /> chấp nhận một bộ định chế khác.<br /> Thị trường là một định chế nơi người mua và người bán các hàng hóa, dịch vụ hoặc các<br /> yếu tố sản xuất tiến hành trao đổi, thỏa thuận với nhau. Mọi người tìm kiếm kết quả tốt<br /> nhất cho họ. Người mua muốn trả một mức giá thấp, trong khi người bán muốn nhận được<br /> một mức giá cao. Tất cả các mục tiêu mâu thuẫn này sẽ được cân bằng thông qua sự điều<br /> chỉnh giá của thị trường. Trạng thái cân bằng được thiết lập tại điểm mà cung bằng với cầu.<br /> Tại vị trí giao nhau, mức giá cân bằng và số lượng cân bằng được xác định. Điều này được<br /> minh họa trên hình 4-2, với QM là số lượng cân bằng được mua và bán trên thị trường, và<br /> PM là mức giá cân bằng. Để một thị trường làm việc hiệu quả, phải có sự cạnh tranh giữa<br /> các người bán và giữa các người mua. Không một ai trong đó đủ lớn để hoạt động của họ<br /> có thể làm ảnh hưởng đến giá thị trường, hoặc là có đủ quyền lực để có thể điều khiển cách<br /> mà thị trường hoạt động. Giá cả phải được tự do điều chỉnh.<br /> <br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 5<br /> <br />