Luận án Tiến sĩ Giáo dục học: Hình thành và phát triển khái niệm phản ứng hóa học trong phần hóa học cơ sở và hóa học vô cơ ở trường phổ thông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI<br /> <br /> TRANG THỊ LÂN<br /> <br /> HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN KHÁI NIỆM<br /> PHẢN ỨNG HÓA HỌC TRONG PHẦN<br /> HÓA HỌC CƠ SỞ VÀ HÓA HỌC VÔ CƠ<br /> Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG<br /> <br /> Chuyên ngành : PHƢƠNG PHÁP GIẢNG DẠY HÓA HỌC<br /> Mã số: 05. 07. 02<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC<br /> <br /> Ngƣời hƣớng dẫn khoa học<br /> PGS. TS. NGUYỄN XUÂN TRƢỜNG<br /> <br /> HÀ NỘI – 2004<br /> <br /> LỜI CAM ĐOAN<br /> <br /> Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả trong luận<br /> án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.<br /> <br /> Tác giả luận án ký tên<br /> <br /> TRANG THỊ LÂN<br /> <br /> MỤC LỤC CỦA LUẬN ÁN<br /> Trang phụ bìa<br /> Lời cam đoan<br /> Mục lục<br /> Danh mục những chữ viết tắt<br /> Danh mục các biểu bảng<br /> Danh mục các sơ đồ, đồ thị<br /> MỞ ĐẦU .................................................................................................................................................. 1<br /> 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................................ 1<br /> 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................................. 3<br /> 3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................................. 3<br /> 4. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................................................ 4<br /> 5. Khách thể nghiên cứu ................................................................................................................. 4<br /> 6. Đối tƣợng nghiên cứu ................................................................................................................. 5<br /> 7. Giả thuyết khoa học .................................................................................................................... 5<br /> 8. Cái mới của đề tài ....................................................................................................................... 5<br /> CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN<br /> KHÁI NIỆM PHẢN ỨNG HÓA HỌC Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG ................................................................ 6<br /> 1.1. Cơ sở phƣơng pháp luận của quá trình dạy học ....................................................................... 6<br /> 1.1.1. Tƣơng quan giữa quá trình nhận thức với QTDH ............................................................ 6<br /> 1.1.2. Động lực và logic của quá trình dạy học .......................................................................... 7<br /> 1.2. Xu thế đổi mới và phát triển PPDH hiện nay ........................................................................... 9<br /> 1.2.1. PPDH trong xu thế phát triển của thời đại mới ................................................................ 9<br /> 1.2.2. Định hƣớng cơ bản về đổi mới và phát triển PPDH ở Việt Nam hiện nay..................... 10<br /> 1.2.3. Một số mô hình đổi mới PPDH hiện nay ở Việt Nam.................................................... 11<br /> 1.3. Cơ sở lý luận của sự hình thành và phát triển khái niệm hoa học cơ bản ở trƣờng phổ thông<br /> .................................................................................................................................................................... 15<br /> 1.3.1. Tầm quan trọng của việc hình thành và phát triển khái niệm trong dạy học hóa học .... 15<br /> 1.3.2. Khái niệm khoa học ....................................................................................................... 16<br /> 1.3.3. Các giai đoạn của việc hình thành và phát triển các khái niệm hoa học cơ bản ở trƣờng<br /> phổ thông ................................................................................................................................................ 19<br /> 1.3.4. Vai trò của thực nghiệm trong việc hình thành KNHH .................................................. 21<br /> 1.3.5. Việc định nghĩa khái niệm cơ bản .................................................................................. 22<br /> 1.3.6. So sánh và đối chiếu trong việc hình thành khái niệm ................................................... 24<br /> 1.3.7. Vai trò của bài tập trong việc củng cố và phát triển khái niệm hóa học cơ bản ............. 25<br /> 1.3.8. Nội dung nghiên cứu hình thành các khái niệm ............................................................. 27<br /> 1.4. Cơ sở lý thuyết của phản ứng hoa học ................................................................................... 28<br /> 1.4.1. Bản chất của phản ứng hoa học ...................................................................................... 28<br /> <br /> 1.4.2. Điều kiện để phản ứng xảy ra......................................................................................... 29<br /> 1.4.3. Tốc độ của phản ứng hóa học......................................................................................... 30<br /> 1.4.4. Cơ chế phản ứng hóa học ............................................................................................... 38<br /> 1.4.5. Chiều của phản ứng ........................................................................................................ 39<br /> 1 4.6. Cân bằng hóa học ........................................................................................................... 41<br /> 1.4.7. Nhiệt của phản ứng ........................................................................................................ 45<br /> 1.5. Thực tế hình thành và phát triển khái niệm hóa học cơ bản ở trƣờng phổ thông hiện nay .... 48<br /> 1.5.1. Thực tế dạy học hóa học ở trƣờng phổ thông hiện nay .................................................. 48<br /> 1.5.2. Tinh hình và chất lƣợng hình thành các khái niệm hóa học cơ bản ở trƣờng phổ thông 50<br /> 1.5.3. Nguyên nhân khách quan và chủ quan những mặt còn hạn chế cần khắc phục ............. 50<br /> TIỂU KẾT CHƢƠNG I ..................................................................................................................... 52<br /> CHƢƠNG 2: HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN KHÁI NIỆM PHẢN ỨNG HÓA HỌC Ở<br /> TRƢỜNG PHỔ THÔNG................................................................................................................................. 53<br /> 2.1. Thời điểm xuất hiện các khái niệm về phản ứng hóa học trong chƣơng trình hóa học phổ<br /> thông ........................................................................................................................................................... 53<br /> 2.2. Sơ đồ quá trình hình thành một số khái niệm cơ bản trong chƣơng trình hóa học phổ thông 57<br /> 2.3. Nguyên tắc hình thành một khái niệm của phản ứng hóa học (4 nguyên tắc)........................ 60<br /> 2.4. Qui trình hình thành một khái niệm của phản ứng hóa học (3 bƣớc)..................................... 61<br /> 2.5. Hình thành và phát triển khái niệm phản ứng hoa học trong phần hóa học cơ sở và hóa học<br /> vô cơ ở trƣờng phổ thông ............................................................................................................................ 62<br /> 2.5.1. Hình thành khái niệm : PƢHH, dấu hiệu của phản ứng, bản chất của phản ứng, điều<br /> kiện để xảy ra phản ứng ......................................................................................................................... 63<br /> 2.5.2. Hình thành và phát triển khái niệm phản ứng hóa hợp................................................... 70<br /> 2.5.3 Hình thành và phát triển khái niệm phản ứng phân hủy .................................................. 73<br /> 2.5.4 Hình thành và phát triển khái niệm phản ứng thế ........................................................... 75<br /> 2.5.5. Hình thành và phát triển khái niệm phản ứng trao đổi ................................................... 77<br /> 2.5.6. Hình thành và phát triển khái niệm PƢ oxi hóa - khử .................................................... 79<br /> 2.5.7. Hình thành và phát triển khái niệm phản ứng điện phân .............................................. 105<br /> 2.5.8. Hình thành và phát triển khái niệm phản ứng axít - bazơ ............................................ 110<br /> 2.6. Hình thành và phát triển các khái niệm thành phần của khái niệm phản ứng hóa học......... 121<br /> 2.6.1. Hình thành và phát triển khái niệm cơ chế phản ứng ................................................... 121<br /> 2.6.2. Hình thành và phát triển khái niệm xúc tác .................................................................. 122<br /> 2.6.3. Hình thành và phát triển khái niệm nhiệt của phản ứng ............................................... 127<br /> 2.6.4. Hình thành và phát triển KN tốc độ phản ứng hóa học ................................................ 129<br /> 2.6.5. Hình thành và phát triển khái niệm cân bằng hóa học.................................................. 134<br /> 2.6.6. Hình thành và phát triển khái niệm hiệu suất phản ứng ............................................... 140<br /> 2.6.7. Hình thành và phát triển khái niệm chiều của phản ứng .............................................. 142<br /> <br />