Luận án tiến sĩ Kinh tế: Quản lý tài chính tại các trường đại học công lập trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong điều kiện tự chủ

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:216

Thêm vào BST

Báo xấu

86
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài được thực hiện nhằm mục đích tìm hiểu thực trạng quản lý tài chính của 04 trường ĐHCL trự thuộc Bộ GD&ĐT trên địa bàn TP.HCM từ đó làm cơ sở đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL ở thành phố HCM trong điều kiện TCTC.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Kinh tế: Quản lý tài chính tại các trường đại học công lập trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong điều kiện tự chủ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH  TRƯƠNG THỊ HIỀN QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP TRỰC THUỘC BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRONG ĐIỀU KIỆN TỰ CHỦ LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ Hà nội – 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH  TRƯƠNG THỊ HIỀN QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP TRỰC THUỘC BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRONG ĐIỀU KIỆN TỰ CHỦ Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 62.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ Người hướng dẫn Khoa học: 1. TS. Nguyễn Thị Lan 2. PGS.TS Lê Văn Ái Hà Nội - 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những nội dung trình bày trong luận án “Quản lý tài chính tại các trường đại học công lập trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong điều kiện tự chủ” là kết quả tự nghiên cứu độc lập của riêng tôi. Các số liệu và trích dẫn trong luận án có nguồn gốc rõ rang và trung thực. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung và tính chính xác của các tài liệu trích dẫn. Tác giả i
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................................... i MỤC LỤC .................................................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................................ v DANH MỤC HÌNH, BẢNG, BIỂU ĐỒ .................................................................................... vi MỞ ĐẦU ...................................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP TRONG ĐIỀU KIỆN TỰ CHỦ ....................................................... 13 1.1. Quản lý tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập ................................................ 13 1.2. Quản lý tài chính tại các trường Đại học công lập ....................................................... 17 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm quản lý tài chính tại các trường Đại học công lập ............. 17 1.2.2. Nội dung quản lý tài chính trong các trường đại học công lập................................ 20 1.2.2.1. Quản lý nguồn kinh phí............................................................................................. 20 1.2.2.2. Quản lý các khoản chi .............................................................................................. 26 1.2.2.3. Quản lý phân phối kết quả hoạt động tài chính........................................................ 29 1.2.2.4. Quản lý thu nhập tăng thêm của cán bộ viên chức................................................... 30 1.2.3. Nguyên tắc quản lý tài chính trong các trường Đại học công lập ........................... 30 1.2.4. Công cụ quản lý tài chính trong các trường Đại học công lập ................................ 34 1.2.4.1. Hệ thống chính sách, pháp luật của Nhà nước......................................................... 34 1.2.4.2. Công cụ kế hoạch hóa............................................................................................... 34 1.2.4.3. Quy chế chi tiêu nội bộ ............................................................................................. 37 1.2.4.4. Công tác hạch toán kế toán ...................................................................................... 37 1.2.4.5. Bộ máy cán bộ quản lý tài chính .............................................................................. 38 1.2.4.6. Hệ thống kiểm soát tài chính nội bộ và kiểm toán .................................................... 39 1.2.4.7. Sử dụng mô hình thẻ bảng điểm cân bằng (Balanced Scorecard) trong quản lý tài chính tại các trường ĐHCL. ................................................................................................... 40 1.3. Quản lý tài chính trong điều kiện tự chủ tại các trường Đại học công lập .................. 49 1.3.1. Tổng quan về tự chủ của các trường Đại học công lập ........................................... 49 1.3.2. Cơ chế tự chủ tài chính và quản lý tài chính trong điều kiện tự chủ tại các trường Đại học công lập ..................................................................................................................... 50 1.3.2.1. Sự cần thiết thực hiện cơ chế tự chủ tài chính trong các trường Đại học công lập . 50 1.3.2.2. Quản lý tài chính trong điều kiện tự chủ tại các trường Đại học công lập .............. 54 1.3.2.3. Chỉ tiêu đánh giá mức độ tự chủ tài chính của các trường Đại học công lập. ......... 60 1.3.2.4. Tác động quản lý tài chính trong điều kiện tự chủ tại các trường Đại học công lập60 1.4. Các nhân tố ảnh hưởng tới công tác quản lý tài chính tại các trường Đại học công lập trong điều kiện tự chủ ............................................................................................................. 67 1.4.1. Các nhân tố khách quan ........................................................................................... 67 ii
1.4.2. Các nhân tố chủ quan của các trường Đại học công lập ......................................... 69 1.5. Kinh nghiệm quản lý tài chính trong các trường Đại học công lập ở một số nước và bài học đối với ở Việt Nam. .......................................................................................................... 71 1.5.1. Kinh nghiệm ở một số nước ...................................................................................... 71 1.5.1.1. Kinh nghiệm của Singapore...................................................................................... 70 1.5.1.2. Kinh nghiệm của Trung Quốc................................................................................... 71 1.5.1.3. Kinh nghiệm của Nhật bản ....................................................................................... 73 1.5.1.4. Kinh nghiệm của Hàn Quốc ..................................................................................... 74 1.5.1.5. Kinh nghiệm của Thái Lan ....................................................................................... 75 1.5.2. Bài học kinh nghiệm đối với các trường Đại học công lập tại Việt Nam ................. 76 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .......................................................................................................... 78 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ TÀI CHÍNH CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP TRỰC THUỘC BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TẠI TP.HCM GIAI ĐOẠN 2011-2015 ..................................................................................................................... 79 2.1. Khái quát một số nét cơ bản các trường Đại học công lập trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo trên địa bàn TP.HCM ............................................................................................... 79 2.1.1. Trường Đại học Sư phạm TP.HCM .......................................................................... 79 2.1.2. Trường Đại học Luật TP.HCM................................................................................. 80 2.1.3. Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM ........................................................... 82 2.1.4. Trường Đại học Kinh tế TP.HCM ............................................................................ 84 2.2. Quản lý tài chính của các trường Đại học công lập trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo tại TP.HCM trong điều kiện tự chủ. ....................................................................................... 85 2.2.1. Thực trạng công tác quản lý tài chính tại bốn trường Đại học công lập trực thuộc Bộ GD&ĐT trên địa bàn TP.HCM giai đoạn 2011-2015 ...................................................... 85 2.2.1.1. Quản lý nguồn kinh phí............................................................................................. 86 2.2.1.2. Quản lý các khoản chi .............................................................................................. 98 2.2.1.3. Quản lý phân phối kết quả tài chính ....................................................................... 109 2.2.1.4. Quản lý thu nhập bình quân của cán bộ, GV giai đoạn 2011 - 2015 ..................... 114 2.2.2. Thực trạng về sử dụng các công cụ quản lý tài chính ............................................ 115 2.2.2.1. Công tác kế hoạch hóa tại các trường ĐHCL ........................................................ 115 2.2.2.2. Quy chế chi tiêu nội bộ của các trường ĐHCL ...................................................... 117 2.2.2.3. Công tác hạch toán kế toán tại các trường ............................................................ 124 2.2.2.4. Bộ máy quản lý tài chính của các trường ............................................................... 126 2.2.2.5. Hệ thống kiểm soát tài chính nội bộ và công khai tài chính................................... 126 2.2.2.6. Áp dụng mô hình thẻ bảng điểm cân bằng (BSC) trong quản lý tài chính của các trường Đại học công lập tại TP.HCM. ................................................................................. 129 iii
2.2.3. Mức độ tự chủ tài chính của 04 trường ĐHCL trực thuộc Bộ GD&ĐT trên địa bàn TP.HCM ................................................................................................................................ 132 2.3. Đánh giá về cơ chế tự chủ tài chính và quản lý tài chính của các trường ĐHCL trực thuộc Bộ GD&ĐT trên địa bàn TP. HCM. ........................................................................... 134 2.3.1. Những kết quả đạt được.......................................................................................... 134 2.3.2. Những hạn chế của công tác quản lý tài chính tại 04 trường ĐHCL trực thuộc Bộ GD&ĐT trong điều kiện tự chủ ............................................................................................ 138 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế trên .................................................................... 142 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ........................................................................................................ 145 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP TRỰC THUỘC BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRÊN ĐỊA BÀN TP. HCM TRONG ĐIỀU KIỆN TỰ CHỦ ............................................. 147 3.1. Định hướng hoàn thiện quản lý tài chính tại 4 trường đại học công lập trực thuộc Bộ GD&ĐT tại TP Hồ chí Minh trong điều kiện tự chủ .......................................................... 1476 3.2. Các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý tài chính tại các trường đại học công lập trực thuộc Bộ GD&ĐT trên địa bàn TP.HCM trong điều kiện tự chủ. ................................ 150 3.2.1. Nhóm giải pháp về huy động các nguồn tài chính.................................................. 150 3.2.2. Nhóm giải pháp về quản lý sử dụng tài chính hiệu quả và tiết kiệm ...................... 155 3.2.3. Nhóm giải pháp về phân phối các kết quả tài chính............................................... 162 3.2.4. Đổi mới việc áp dụng các công cụ quản lý tài chính .............................................. 163 3.2.4.1. Hoàn thiện dự toán thu chi tài chính của nhà trường ............................................ 163 3.2.4.2. Hoàn thiện quy chế CTNB ...................................................................................... 167 3.2.4.3. Hoàn thiện hệ thống kế toán quản trị trong nhà trường ........................................ 169 3.2.4.4. Hoàn thiện công tác kiểm soát nội bộ .................................................................... 171 3.2.4.5. Hoàn thiện tổ chức bộ máy và nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính.......... 175 3.2.4.6. Áp dụng mô hình thẻ bảng điểm cân bằng trong thực hiện mục tiêu chiến lược của các trường đại học công lập ................................................................................................. 176 3.3. Kiến nghị với nhà nước ............................................................................................... 178 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ....................................................................................................... 184 KẾT LUẬN CHUNG .............................................................................................................. 185 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ .................................. 188 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 189 PHỤ LỤC: BÁO CÁO KẾT QUẢ KHẢO SÁT SINH VIÊN TỐT NGHIỆP CỦA TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP.HCM NĂM 2016 ................................ 197 iv
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ADB Ngân hàng phát triển Châu Á Bộ GD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo BSC Thẻ bảng điểm cân bằng (Balanced Scorecard) CBVC Cán bộ viên chức CSVC Cơ sở vật chất CTNB Chi tiêu nội bộ ĐH Đại học ĐHCL Đại học Công lập GDĐH Giáo dục đại học GDP Tổng sản phẩm quốc nội GV Giảng viên KHCN Khoa học công nghệ KBNN Kho bạc Nhà nước KSNB Kiểm soát nội bộ KT - XH Kinh tế - xã hội NCKH Nghiên cứu khoa học NSNN Ngân sách nhà nước QLTC Quản lý tài chính SNCL Sự nghiệp công lập SV Sinh viên TCTC Tự chủ tài chính TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh XDCB Xây dựng cơ bản v
DANH MỤC HÌNH, BẢNG, BIỂU ĐỒ I. Danh mục hình Trang Hình 0.1: Hiệu quả công tác quản lý tài chính 9 Hình 1.1: Mô hình ứng dụng BCS tại các trường ĐHCL 42 Mô hình quản lý tài chính trong điều kiện tự chủ tại Hình 1.2: 55 các trường Đại học công lập Hình 3.1: Quy trình lập dự toán thu, chi theo kết quả đầu ra 166 II. Danh mục bảng Quy mô sinh viên và tỷ lệ giảng viên của trường Đại Bảng 2.1: 80 học Sư phạm TP.HCM giai đoạn 2010-2015 Quy mô sinh viên và tỷ lệ giảng viên của trường Đại Bảng 2.2: 81 học Luật TP.HCM giai đoạn 2010-2015 Quy mô sinh viên và tỷ lệ giảng viên của trường Đại Bảng 2.3: 83 học Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM giai đoạn 2010-2015 Quy mô sinh viên và tỷ lệ giảng viên của trường Đại Bảng 2.4: 84 học Kinh tế TP.HCM giai đoạn 2010-2015 Tổng hợp nguồn kinh phí huy động giai đoạn 2011- Bảng 2.5: 86 2015 Thứ tự ưu tiên ba nguồn thu lớn nhất của các trường Bảng 2.6: năm 2015 92 Tổng hợp các khoản chi của bốn trường giai đoạn Bảng 2.7: 98 2011-2015 Cân đối nguồn tài chính của bốn trường giai đoạn Bảng 2.8: 110 2011-2015 Chi tiết trích quỹ cơ quan của bốn trường giai đoạn Bảng 2.9: 112 2011-2015 Chi tiết chi từ quỹ cơ quan của bốn trường giai đoạn Bảng 2.10: 113 2011-2015 Chi tiết thu nhập bình quân của bốn trường giai đoạn Bảng 2.11: 114 2011-2015 vi
Mức độ tự đảm bảo chi hoạt động thường xuyên của Bảng 2.12: 132 bốn trường giai đoạn 2011-2015 III. Danh mục biểu đồ Tổng nguồn kinh phí của bốn trường giai đoạn 2011- Biểu đồ 2.1: 87 2015 Nguồn kinh phí NSNN cấp cho bốn trường giai đoạn Biểu đồ 2.2: 88 2014-2015 Tỷ lệ nguồn thu sự nghiệp so với tổng nguồn của bốn Biểu đồ 2.3: 89 trường giai đoạn 2011 -2015 Tổng nguồn thu sự nghiệp của bốn trường giai đoạn Biểu đồ 2.4: 90 2011-2015 Biểu đồ phân bổ nguồn thu sự nghiệp của các trường Biểu đồ 2.5: 91 năm 2015 Cơ cấu các nguồn thu lớn của ĐH Sư phạm TP.HCM Biểu đồ 2.6: 93 giai đoạn 2011-2015 Cơ cấu các nguồn thu lớn của ĐH Luật TP.HCM giai Biểu đồ 2.7: 94 đoạn 2011-2015 Cơ cấu các nguồn thu lớn của ĐH Sư phạm Kỹ thuật Biểu đồ 2.8: 95 TP.HCM giai đoạn 2011-2015 Cơ cấu các nguồn thu lớn của ĐH Kinh tế TP.HCM Biểu đồ 2.9: 97 giai đoạn 2011-2015 Biểu đồ 2.10: Tổng chi của các trường giai đoạn 2011 - 2015 100 Tỷ lệ các khoản chi của trường ĐH Sư phạm TP.HCM Biểu đồ 2.11: 100 giai đoạn 2011-2015 Tỷ lệ các khoản chi của ĐH Luật TP.HCM giai đoạn Biểu đồ 2.12: 102 2011-2015 Tỷ lệ các khoản chi của ĐH Sư phạm Kỹ thuật Biểu đồ 2.13: 103 TP.HCM giai đoạn 2011-2015 Tỷ lệ các khoản chi của ĐH Kinh tế TP.HCM giai Biểu đồ 2.14: 104 đoạn 2011-2015 vii
So sánh tỷ lệ chi thanh toán cá nhân của bốn trường Biểu đồ 2.15: 105 giai đoạn 2011-2015 So sánh tỷ lệ chi hàng hóa dịch vụ và nghiệp vụ Biểu đồ 2.16: 106 chuyên môn của bốn trường giai đoạn 2011-2015 So sánh tỷ lệ chi đầu tư tài sản của bốn trường giai Biểu đồ 2.17: 107 đoạn 2011-2015 So sánh tỷ lệ chi khác của bốn trường giai đoạn 2011- Biểu đồ 2.18: 108 2015 Tỷ trọng các khoản chi so với tổng chi của bốn trường Biểu đồ 2.19: 109 năm 2015 Chênh lệch thu chi của bốn trường giai đoạn 2011 - Biểu đồ 2.20: 111 2015 viii
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) là quốc sách hàng đầu của cả nước, việc đổi mới, nâng cao chất lượng đào tạo là một định hướng mả Đảng và Nhà nước ta đặt ra trong nhiều năm qua. Một trong những yếu tố quan trọng mà bất cứ hoạt động kinh tế, xã hội nào đều phải có, đó là nguồn lực tài chính. Có nguồn lực tài chính mới có thể tiến hành khai thác được các nguồn lực khác trong xã hội như nguồn nhân lực, vật lực. Hoạt động của các trường Đại học công lập (ĐHCL) cũng vậy, không có nguồn lực tài chính không thể nói nâng cao chất lượng đào tạo, đẩy mạnh công tác Nghiên cứu khoa học (NCKH), mở rộng quan hệ liên kết phát triển nhà trường một cách vững chắc. Nói như vậy không có nghĩa là cứ có nguồn lực tài chính một cách dồi dào là nhà trường sẽ có tất cả. Có được nguồn lực tài chính dồi dào, nhưng không biết phân bổ nguồn lực tài chính một cách hợp lý, phân bổ một cách tràn lan, thiếu trọng tâm trọng điểm không những không phát huy được thế mạnh của nhà trường mà còn làm cho nhà trường mất vị thế trong xã hội. Mục tiêu cụ thể của giáo dục đại học (GDĐH) Việt Nam trong những năm tới được xác định bao gồm: Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ tổ quốc và nhu cầu học tập của nhân dân; giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; xây dựng nền giáo dục mở, thực học, thực nghiệp, dạy tốt, học tốt, quản lý tốt, có cơ cấu và phương thức giáo dục hợp lý, gắn với xây dựng xã hội học tập, bảo đảm các điều kiện nâng cao chất lượng, chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa và hội nhập hệ thống GD&ĐT quốc tế, giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa và bản sắc dân tộc. Phấn đấu đến 2030, nền giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vực. Trên cơ sở đó, các trường đại học (ĐH) xác định mục tiêu phát triển phù hợp với sứ mệnh, đặc điểm của mình nhằm đáp ứng nhu cầu của xã hội cũng như từng bước phát triển theo quá trình hội nhập.Trong bối cảnh Nhà nước thực hiện chủ trương đổi mới nền GDĐH, xã hội hóa và mở rộng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tài chính cho các trường ĐHCL, nhiệm vụ QLTC tại các trường ĐHCL càng trở nên nặng nề, không còn ỷ lại chờ bao cấp từ nguồn Ngân 1
sách Nhà nước (NSNN) rót xuống và phân phối theo những chỉ dẫn của cấp trên, mà năng động sáng tạo tìm kiếm nguồn huy động thích hợp xác lập cơ chế phân phối hợp lý với tinh thần trách nhiệm cao trước nhà trường, trước xã hội và trước Nhà nước. Vấn đề tự chủ đại học và đặc biệt là tự chủ về tài chính hiện nay là một vấn đề được chú trọng quan tâm của các trường ĐHCL. TCTC là yêu cầu và thách thức đối với công tác quản trị tại các trường ĐHCL trong thời kỳ hội nhập và phát triển. Thành phố Hồ Chí Minh nơi tụ hội nhiều trường ĐHCL đã và đang trong quá trình đổi mới, nâng cao chất lượng toàn diện, khẳng định vị thế của nhà trường trong một thành phố năng động, đòi hỏi công tác QLTC trong các trường ĐHCL càng phải không ngừng đổi mới trên nhiều phương diện. Mặt khác thời gian gần đây trên các phương tiện thông tin đại chúng đề cập nhiều đến những sai phạm trong QLTC tại các trường ĐHCL, gây bức xúc trong dự luận. Đứng trước những tình hình đó, Nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài: “Quản lý tài chính tại các trường đại học công lập trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo trên địa bàn TP.HCM trong điều kiện tự chủ” làm luận án để bảo vệ học vị tiến sĩ kinh tế. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu 2.1. Tình hình nghiên cứu trong nước  Luận án Tiến sỹ của Nguyễn Minh Tuấn (2015) – Trường ĐH Kinh tế Quốc Dân “Tác động của công tác QLTC đến chất lượng giáo dục ĐH - nghiên cứu điển hình tại các trường ĐH thuộc Bộ Công thương” Qua nghiên cứu những nội dung đề cập trong luận cho thấy: Luận án đã xác định được QLTC trong Giáo dục đại học (GDĐH) không tác động trực tiếp đến chất lượng GDĐH mà tác động đến chất lượng GDĐH thông qua các yếu tố đảm bảo chất lượng (chương trình đào tạo, đội ngũ GV, cơ sở vật chất (CSVC), học liệu phục vụ dạy học và quản lý hoạt động đào tạo). Để đáp ứng được yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục, luận án đề xuất một số giải pháp như: (1) Tăng cường tính trách nhiệm giải trình theo hướng cho phép các thành viên bên ngoài am hiểu về QLTC tham gia tập thể lãnh đạo trường. (2) Xoá cơ chế chủ quản, tách bạch giữa quản lý nhà nước và quản lý chuyên môn. (3) Ban hành văn bản phân cấp quản lý thay thế Nghị định 43/2006/NĐ-CP trên nguyên tắc giao quyền tự chủ toàn diện, triệt để trên mọi lĩnh vực từ công tác tổ chức quản lý bộ máy, tuyển dụng lao động đến lĩnh vực tài chính và kế hoạch đầu tư… cho các trường ĐH. (4) Cho phép các trường được vay vốn ngân hàng 2
thương mại, nguồn hỗ trợ tài chính của các tổ chức phi chính phủ với lãi suất ưu đãi, xoá bỏ các khâu quản lý trung gian. (5) Xây dựng cơ chế yêu cầu áp dụng tiêu chuẩn quản lý chất lượng ISO vào trong các trường ĐH. (6) Xây dựng khung bảo đảm trách nhiệm xã hội của các trường ĐH.  Luận án tiến sĩ của Trần Đức Cân (2012) - Trường ĐH Kinh tế Quốc dân“Hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính (TCTC) các trường ĐHCL ở Việt Nam” Luận án đã giải quyết được các nội dung cơ bản sau: Thứ nhất, luận án bổ sung làm rõ khái niệm, bản chất và nhân tố tác động tới TCTC, cơ chế TCTC (TCTC) trường ĐHCL trên các khía cạnh: (1) TCTC là một thẩm quyền của tự chủ ĐH. Nội dung đề cập tới quyền phân bổ, sử dụng nguồn tài chính; quyền thiết lập học phí; quản lý đầu tư, mua sắm tài sản; vay mượn vốn trên thị trường; trả lương GV… Bản chất của cơ chế TCTC là một văn bản pháp luật qui định việc chuyển đổi quyền ra quyết định về tài chính của nhà nước sang các trường. (2) Nhân tố ảnh hưởng tới cơ chế TCTC là các cơ chế, chính sách tài chính của nhà nước, của mỗi trường tự xây dựng; mục tiêu phát triển GDĐH của quốc gia. (3) Trong bối cảnh cơ chế thị trường và đại chúng hóa GDĐH thì cơ chế TCTC trường ĐHCL nên thực hiện theo cơ chế TCTC của doanh nghiệp. Những nội dung trên làm cho chúng ta hiểu biết về cơ chế TCTC một cách toàn diện hơn và là cơ sở để Nhà nước không ngừng hoàn thiện cơ chế TCTC phù hợp với thực tiễn. Thứ hai, luận án đã nghiên cứu đưa 06 tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện của cơ chế TCTC, bao gồm tính hiệu lực, hiệu quả, tính linh hoạt, công bằng, ràng buộc tổ chức, sự chấp nhận của cộng đồng. Đặc biệt, luận án đã chi tiết hóa những chỉ tiêu định lượng đánh giá hiệu quả ban đầu của cơ chế TCTC như qui mô, cơ cấu vốn, cơ cấu chi phí, suất đầu tư trên sinh viên (SV), số lượng bài báo, công trình khoa học, diện tích đất đai...Có thể những tiêu chí đó chưa thực sự đầy đủ, song nó là những đóng góp mới mang tính chất gợi ý để tiếp tục nghiên cứu. Thứ ba, trên cơ sở đề cập những vấn đề có tính chất lý luận về TCTC trong các trường ĐHCL, luận án đi sâu nghiên cứu thực trạng cơ chế TCTC đối với các trường ĐHCL. Theo luận án cho tới nay chưa có một tài liệu chuẩn tắc nào nghiên cứu về hoàn thiện cơ chế TCTC các trường ĐHCL Việt Nam. Trên cơ sở nghiên cứu Nghị định 3
43/2006/NĐ-CP, kết hợp với kết quả điều tra tại 60 trường, luận án đã đưa ra những đánh giá khá toàn diện về thành công và hạn chế của cơ chế TCTC hiện hành.  Luận án Vũ Thị Thanh Thủy (2012) “QLTC các trường ĐHCL Việt Nam” (1) Luận án đi sâu phân tích thực trạng cơ chế TCTC trong các trường ĐHCL Việt Nam và phát hiện đề xuất mới từ những kết quả nghiên cứu và khảo sát thực trạng. (2) Kết quả phỏng vấn sâu 06 cán bộ QLTC của 06 trường ĐHCL cho phép nhận diện các nguyên nhân dẫn tới hạn chế trong QLTC đối với các trường ĐHCL. (3) Đề xuất các giải pháp hoàn thiện QLTC các trường ĐHCL ở Việt Nam giai đoạn tới góp phần nâng cao chất lượng đào tạo. Trong đó, giải pháp tăng cường quyền TCTC các trường ĐHCL có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, tăng tính thuyết phục của giải pháp, luận án đã thiết lập điều kiện để các trường ĐHCL TCTC. Hơn nữa để tự chủ về mức nhu cần xác định được suất đào tạo; trên cơ sở đó, luận án đã xây dựng chi phí đào tạo cho chương trình đào tạo cụ thể (unit costs) - lấy chương trình tiên tiến làm chuẩn. Giải pháp đa dạng hóa các nguồn tài chính cần phải đặt trong mối quan hệ với căn cứ vào kết quả kiểm định chất lượng của Nhà nước hay một đơn vị kiểm định độc lập. Giải pháp đổi mới chính sách học phí, chính sách hỗ trợ cho người đi học cũng cần được ưu tiên thực hiện. (4) Thiết lập các chỉ tiêu đánh giá QLTC các trường ĐHCL Việt nam gắn với kết quả đầu ra trong đào tạo và NCKH, theo hướng đáp ứng tiêu chuẩn đánh giá và kiểm định chất lượng đào tạo trong khu vực và trên thế giới. Với cách tiếp cận theo mục tiêu QLTC tại các trường ĐHCL tức là tăng thu, tiết kiệm chi, tăng tích lũy đồng thời khẳng định QLTC tại các trường ĐHCL là theo hướng tự chủ tài chính, từ đó tác giả đã khẳng định giải pháp tăng quyền TCTC tại các trường ĐHCL có ý nghĩa hết sức quan trọng để đảm bảo bù đáp chi phí đào tạo.  Luận án Nguyễn Thu Hương: “Hoàn thiện cơ chế QLTC đối với chương trình đào tạo chất lượng cao trong các trường ĐHCL Việt Nam” Đây là bản luận án nghiên cứu có tính chuyên sâu về QLTC đối với một lĩnh vực, cụ thể là chương trình đào đạo chất lượng cao. Theo chủ đề nghiên cứu, luận án đã đưa ra một số điểm nổi bật như sau: (1) Đề xuất một bộ tiêu chí gồm các tiêu chuẩn về chương trình đào tạo, điều kiện đảm bảo chất lượng, sản sản phẩm đầu ra. (2) Luận án đưa ra quan điểm mới về cơ chế QLTC đối với các chương trình đào tạo chất lượng cao trong các trường ĐHCL, trong đó làm rõ vai trò chủ thể quản lý của Nhà nước trong 4
quá trình sử dụng các công cụ, phương tiện quản lý để vận hành cơ chế QLTC. (3) Luận án đưa ra mô hình cơ chế QLTC đối với các chương trình đào tạo chất lượng cao được coi là hoàn thiện với các nội dung cơ bản như: quản lý ngân sách theo hoạt động gắn với sản phẩm và các chỉ tiêu đánh giá sản phẩm phù hợp với thông lệ quốc tế, chính sách học phí xây dựng theo nguyên tắc trường ĐH tự chủ quyết định học phí dựa trên chi phí đào tạo, quản lý chi phí theo hoạt động gắn với các định mức kinh tế kỹ thuật và yếu tố nội hàm chi phí, mối quan hệ giữa các chủ thể khi tham gia vận hành cơ chế. (4) Luận án đã đánh giá thực trạng cơ chế QLTC đối với các chương trình đào tạo chất lượng cao trong các trường ĐHCL, luận án đã chỉ ra những bất cập, yếu kém chủ yếu liên quan đến việc công cụ NSNN, chính sách học phí chưa được kết hợp chặt chẽ và sử dụng tốt để thu hút, điều tiết nguồn lực xã hội nhằm phát triển các chương trình đào tạo chất lượng cao; quyền TCTC của các trường ĐH chưa tương xứng yêu cầu quản lý của các chương trình đào tạo chất lượng cao được thiết kế và tổ chức theo chương trình hiện đại, tiên tiến của nước ngoài. (5) Luận án đề xuất 4 nhóm giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế QLTC đối với các chương trình đào tạo chất lượng cao trong các trường ĐHCL Việt Nam về quản lý nguồn ngân sách, quản lý học phí, chi phí nhằm góp phần đạt được mục tiêu và nâng cao chất lượng.  Lê Xuân Trường (2010) Đề tài NCKH cấp Bộ: “Hoàn thiện cơ chế QLTC đối với các đơn vị sự nghiệp giáo dục, đào tạo ĐH và cao đẳng” Mã số B2010-4 Nội dung chủ yếu của công trình nghiên cứu này là nghiên cứu đánh giá những quy định của Nhà nước về QLTC đối với các đơn vị GDĐH và cao đẳng công lập theo tinh thần của Nghị định 43/2006/NĐ-CP của Chính phủ. Công nghiên cứu đã đi sâu phân tích chỉ ra những kết quả đạt được cũng như những hạn chế và nguyên nhân dẫn đến những hạn chế. Có thể nói đây là một công trình nghiên cứu có nhiều tư liệu phong phú, với những đánh giá khá sắc nét. Tác giả coi đây là một trong những tài liệu quý có thể tham khảo nghiên cứu triển khai một số nội dung của luận án. 2.2. Tình hình nghiên cứu của tác giả nước ngoài Ngoài các tài liệu trong nước, các tài liệu nước ngoài cũng nghiên cứu về công tác QLTC trong các trường ĐH với các đặc thù của từng góc độ khác nhau.  Nghiên cứu của Athur M Hauptman (2006) chỉ ra rằng việc cung cấp tài chính cho GDĐH được xác định dự trên các nhân tố chủ yếu như quy mô, chất lượng của từng 5
trường ĐH theo hướng có càng nhiều tiền thì càng có thêm cơ hội tiếp cận cho nhiều người thụ hưởng dịch vụ đào tạo ĐH và chất lượng cũng có khả năng tốt lên. Theo tác giả khi có nhiều nguồn lực hơn sẽ có nhiều nguồn lực tài chính chi cho đội ngũ giáo viên và cơ sở trang thiết bị dạy học [95]. Để có nhiều tiền thì việc tăng học phí là cách tốt nhất để đáp ứng nhu cầu tài chính của các trường. Đồng thời, qua đó xem xét các nguồn hỗ trợ từ phía Nhà nước cho các trường vào các lĩnh vực nghiên cứu, chi phí hoạt động thường xuyên. Tuy nhiên, đi đôi với khoản hỗ trợ này thì phải minh bạch trong vấn đề ai chịu trách nhiệm phân bổ tài chính, phương thức giao trách nhiệm và hỗ trợ về chính sách. Tác giả khẳng định vấn đề tài chính trọng yếu ở tất cả các nước là NSNN phân bổ cho các trường ĐH dựa trên những cơ sở nào? cung cấp tài chính dựa trên các công thức và những định hướng chính sách.  Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB), Giáo dục trong phát triển Châu Á, Tập 3, 2002, Chi phí và Tài chính của giáo dục: Xu hướng và kiến nghị chính sách. Xét trên khía cạnh chia sẻ chi phí GDĐH, ADB khẳng định hầu hết các nước trợ cấp cho GDĐH đều dưới hình thức tài trợ trực tiếp từ Chính phủ cho các yếu tố ảnh lưởng đến chất lượng đào tạo như đầu tư cơ sở hạ tầng, trả lương cho CBVC; trong trường hợp không có trợ cấp từ chính phủ, chi phí cho hoạt động GDĐH sẽ là quá cao đối với các trường. ADB cho rằng tuyển sinh bị hạn chế xuất từ yếu tô cung chưa đáp ứng cầu do thiếu địa điểm và nguồn nhân lực, trang thiết bị trong nhà trường. Mặt khác, ADB cũng cho rằng sự phụ thuộc vào trợ cấp hoàn toàn sẽ làm giảm tính cạnh tranh về mặt chất lượng của các trường. Trong những điều kiện thích hợp, các tổ chức và cá nhân có thể sẳn sàng trả tiền cho GDĐH hay trả chi phí để đầu tư cho các yếu tố tạo ra chất lượng mà con em họ là người thừa hưởng. ADB nghiên cứu, phân tích số liệu của 86 quốc gia phát hiện ra một nghịch lý giữa tỷ lệ tuyển sinh và tài chính công phân bổ là ở những nước có tỷ lệ tuyển sinh cao hơn thì tỷ lệ chi Ngân sách cho GDĐH thấp hơn, từ đó ADB khẳng định vấn đề quan trọng trong QLTC GDĐH là các trường phải minh bạch trong sử dụng để xã hội nhìn nhận được sự đóng góp của họ được đầu tư đúng mục đích và con em họ phải được hưởng thụ [92].  Btyan Cheung (2006) trong công trình nghiên cứu có tựa đề: Quản lý và xây dựng kế hoạch trong các tổ chức GDĐH, 6
Tác giả cho rằng chính phủ có ảnh hưởng lớn trong việc tạo lập các nguồn tài chính của các trường bằng các chính sách cụ thể như: học phí, công quỹ, trợ cấp các khoản vay, viện trợ từ bên ngoài. Các trường ĐH có thể tạo lập các nguồn tài thu lớn từ các hợp đồng bên ngoài, nguồn thu này được kiểm soát như trong mô hình công ty để tái khẳng định chi phí đơn vị và thiết lập lợi nhuận công. Đồng thời, tác giả cũng đề nghị phương thức tài trợ mà cơ quan công quyền có ảnh hưởng mạnh mẽ đối với GDĐH cần được kiểm soát hạn ngạch và phân bổ ngân quỹ, tôn trọng các lợi ích liên quan trong phân bổ nguồn lực [96].  Tony Holloway (2006), trong tác phẩm có tựa đề: Quản lý và xây dựng kế hoạch Tài chính trong các tổ chức GDĐH Trong tác phẩm này tác giả bằng những thách thức đối với các trường ĐH trong việc đề ra các mục tiêu chiến lược và cách xác định cơ cấu sử dụng nguồn lực tài chính trong ngắn và dài hạn. Tác giả cho rằng cơ cấu đó có thể được phân bổ theo mô hình, công cụ QLTC hiện đại đang được áp dụng tại các tập đoàn sản xuất kinh doanh lớn. Vì vậy theo tác giả các cơ quan quản lý khi xem xét vấn đề QLTC trong GDĐH không thể cứng nhắc, tuân thủ các thủ tục tài chính, quy trình truyền thống mà phải có sự mềm dẻo, được điều chỉnh liên tục phù hợp với từng thời kỳ phát triển của quốc gia và đặc biệt coi trọng hành vi của chủ thể sử dụng nguồn lực tài chính đó [100].  UNICEF (2000) với tựa đề công trình nghiên cứu: Chất lượng trong giáo dục. Đây là công trình nghiên cứu rất chi tiết của UNICEF đã đưa ra ba vấn đề trong huy động, quản lý và kiểm soát tài chính cho GDĐH. - Tạo ra khung pháp lý rõ ràng, minh bạch về QLTC trong GDĐH, quy định rõ phần dành cho thù lao GV trong tổng số thu của trường và CSVC nhà nước đầu tư. - Sử dụng mô hình kiểm soát tài chính trong các cơ sở GDĐH sát với mô hình kiểm soát công ty phi lợi nhuận, coi chênh lệch thu chi của các trường là lợi nhuận công phân phối cho tất cả SV, GV hưởng thụ. Cùng với quan điểm này D.Bruce Johnstone (1998) đã đưa ra ba đặc trưng cơ bản trong tài chính GDĐH: Tài chính ĐH không thể hoàn toàn do Nhà nước tài trợ theo chi phí đơn vị, người tiêu dùng của GDĐH phải cung cấp thông tin cụ thể về tài chính mà họ đóng góp cho nhà cung cấp theo định hướng thị trường. Định hướng thị trường này đòi hỏi cải cách mức thu học phí theo xu hướng thay đổi một số gánh nặng chi phí trong các trường ĐH từ người nộp thuế sang người sử 7
dụng dịch vụ GDĐH, tạo điều kiện cho phụ huynh và SV - những người hưởng lợi cuối cùng của GDĐH có đủ thông tin về chi phí mỗi khóa học để họ chủ động nguồn tài chính dự phòng. Dựa vào tín hiệu thị trường, các trường ĐH cũng như Chính phủ, đặc biệt các GV có thể đánh giá dịch vụ GDĐH mà họ bỏ công sức ra để hướng tới thành quả lao động kèm theo chất lượng dịch vụ mà họ cung cấp. Ngoài ra xét ở khía cạnh thị trường thì các quốc gia đang phát triển phải tái cơ cấu GDĐH; đây là yếu tố quan trọng để ràng buộc các trường ĐH [101].  Kalan, R.S &Norton, D.P (2001) với tựa đề: Tổ chức tập trung vào chiến lược: Sử dụng thẻ bảng điểm cân bằng phát triển trong môi trường kinh doanh mới Trong công trình nghiên cứu này, tác giả đưa ra nhận xét rằng phần lớn các trường ĐH công được Chính phủ cung cấp một phần kinh phí hoạt động, đây chính là cơ chế quản lý được đặc trưng bởi một mức độ cao của tập trung và quan liêu. Tác giả cho rằng mặc dù trong những năm gần đây xu hướng tăng quyền tự chủ các trường ĐH ngày càng lớn, ngân sách các trường ĐH dần được coi là “ngân sách tự chủ” do người học đóng góp, tuy vậy, khi xem xét một cách cụ thể hơn thì nguồn tài chính của các trường ĐH (ngân sách cấp hay người học phải trả phí) đều có nguồn gốc từ người dân (ngân sách cấp là tiền thuế do người dân nộp). Vì vậy, trong giới hạn của ngân sách các trường học có thể tự quyết định việc phân phối các nguồn lực mà không cần phê duyệt của các bộ có liên quan, nhưng cần có sự giám sát của các đối tượng thụ hưởng nó. Các trường ĐH phải tự hiểu rằng đi đôi với quyền tự chủ là phải minh bạch, do vậy các trường ĐH phải có công cụ quản lý hiện đại thay thế công cụ quan liêu như hiện nay trong việc kiểm soát việc sử dụng tài sản và tín dụng [100]. 2.3. Khoảng trống nghiên cứu của các công trình đã công bố. Qua tiếp cận những công trình nghiên cứu là luận án tiến sỹ điển hình liên quan trực tiếp, hoặc gián tiếp về cơ chế QLTC trong các trường ĐHCL ở Việt Nam dưới dạng luận án tiến sĩ có thể rút ra một số nhận xét cơ bản sau đây: Một là, hầu hết các công trình nghiên cứu bàn về vấn đề QLTC đối với các trường ĐHCL nhìn từ phía những quy định của Nhà nước đối với hoạt động tài chính trong các trường ĐHCL, chưa đi sâu nghiên cứu QLTC với chủ thể quản lý là các trường ĐHCL trên địa bàn TP.HCM. 8
Hai là, các công trình nghiên cứu về QLTC của Nhà nước đối với các trường ĐHCL đều khẳng định việc mở rộng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm đối với các trường ĐHCL đã có tác dụng tích cực đến công tác QLTC trong các trường ĐHCL ở Việt Nam cũng như ở các quốc gia đang phát triển: nguồn thu về hoạt động sự nghiệp trong các trường ĐHCL tăng so với giai đoạn trước khi chưa thực hiện chính sách mở rộng quyền tự chủ nói chung TCTC nói riêng; việc quản lý và sử dụng nguồn lực tài chính được các trường ĐHCL chủ động linh hoạt hơn. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu đều khẳng định cơ chế QLTC của Nhà nước vẫn còn nhiều hạn chế. Chính sách thu học phí nhìn chung còn bất cập: mức thu không đủ bù đắp chi phí cho hoạt động thường xuyên, thiếu công bằng, mô hình QLTC trong các trường ĐHCL ở Việt Nam vẫn theo mô hình quản lý truyền thống, chưa sử dụng những công cụ quản lý hiện đại theo mô hình công ty hoạt động phi lợi nhuận, chưa xây dựng được tiêu chí, đánh giá hiệu quả của hoạt động tài chính nói riêng đối với các trường ĐHCL. Ba là, các công trình nghiên cứu về cơ chế QLTC của Nhà nước đối với các trường ĐHCL đã chú trọng phân tích mối quan hệ giữa cơ chế QLTC nhà nước với thực tiễn hoạt động QLTC của các trường ĐHCL, tuy vậy vẫn chưa thực sự đậm nét. Từ những nhận xét trên, có thể nói những công trình nghiên cứu trong và ngoài nước đã tạo ra nhận thức mới về QLTC trong các trường ĐHCL. Tuy vậy, vấn đề QLTC nhìn dưới gốc độ chủ thể quản lý là các trường ĐHCL chưa được nhiều công trình nghiên cứu một cách cụ thể. Như chúng ta biết, hiệu quả của công tác QLTC trong các trường ĐHCL phụ thuộc vào việc giải quyết thỏa đáng mối quan hệ giữa sự can thiệp và giám sát của Nhà nước với những quyết định tài chính của bản thân các trường ĐHCL (hình 0.1). Cơ chế QLTC của Các quyết định QLTC Nhà nước của nhà trường HIỆU QUẢ CÔNG TÁC QLTC Hình 0.1: Hiệu quả công tác quản lý tài chính 9
Từ những nhận xét kể trên, đặt ra yêu cầu đối với chủ đề luận án mà tác giả thực hiện là nghiên cứu vấn đề lý luận cũng như thực tiễn QLTC trong các trường ĐHCL TP.HCM dưới góc nhìn các quyết định tài chính bản thân của các trường trong mối quan hệ với những quy định QLTC của nhà nước đối với các trường ĐHCL hướng tới mục tiêu tự chủ tài chính tại các trường phù hợp với xu hướng phát triển của đất nước trong điều kiện hiện nay. 3. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu: Đề tài được thực hiện nhằm mục đích tìm hiểu thực trạng QLTC của 04 trường ĐHCL trự thuộc Bộ GD&ĐT trên địa bàn TP.HCM từ đó làm cơ sở đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác QLTC tại các trường ĐHCL ở thành phố HCM trong điều kiện TCTC. Để thực hiện được mục đích nghiên cứu, luận án xác định 3 nhiệm vụ cụ thể: - Làm rõ cơ sở khoa học về QLTC tại các trường ĐHCL trong điều kiện tự chủ - Phân tích và đánh giá thực tiễn QLTC trong điều kiện thực hiện cơ chế tự chủ về tài chính tại 04 trường ĐHCL ở TP.HCM - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác QLTC tại các trường ĐHCL trên địa bàn TP.HCM phù hợp với điều kiện tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tài chính của Nhà nước đối với các trường ĐHCL. Mục đích nghiên cứu cũng nhằm trả lời câu hỏi: “Làm thế nào để tăng cường hiệu quả của công tác QLTC tại các trường ĐHCL trong điều kiện tự chủ”. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Công tác QLTC nội bộ của các trường ĐHCL - Phạm vi nghiên cứu: + Nghiên cứu QLTC tại 4 trường ĐHCL trực thuộc Bộ Giáo Dục và Đào tạo (GD&ĐT) tại TP.HCM (Trường ĐH Kinh tế TP.HCM, Trường ĐH Luật TP.HCM, Trường ĐH Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM, và Trường ĐH Sư phạm TP.HCM) + Thời gian nghiên cứu: Từ 2011 - 2020, đánh giá thực trạng trước khi thực hiện NĐ 16/2015/NĐ-CP của Chính phủ và định hướng QLTC từ 2015 đến 2020. 10