Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Cothumenhmong6 Cothumenhmong6 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:191

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án luận giải cơ sở lý luận và kinh nghiệm quốc tế quản trị các trường đại học tư thục nói chung và quản trị các trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận; phân tích, đánh giá thực trạng quản trị của các trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận trong thời gian vừa qua. Đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện công tác quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH DOANH VÀ CÔNG NGHỆ HÀ NỘI ---------------- THÁI VÂN HÀ QUẢN TRỊ TRƯỜNG ĐẠI HỌC TƯ THỤC THEO HƯỚNG KHÔNG VÌ LỢI NHUẬN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH DOANH VÀ CÔNG NGHỆ HÀ NỘI ---------------- THÁI VÂN HÀ QUẢN TRỊ TRƯỜNG ĐẠI HỌC TƯ THỤC THEO HƯỚNG KHÔNG VÌ LỢI NHUẬN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY CHUYÊN NGÀNH : QUẢN TRỊ KINH DOANH MÃ SỐ : 9.340.101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS. Đinh Văn Tiến 2. TS. Nguyễn Quốc Huy HÀ NỘI - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, tư liệu nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu của luận án chưa được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào. Hà Nội, ngày tháng năm 20..... Tác giả luận án
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án về đề tài “Quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam hiện nay”, trước hết, tôi xin đặc biệt cảm ơn đến hai thầy hướng dẫn: GS.TS Đinh Văn Tiến, TS. Nguyễn Quốc Huy đã quan tâm, giúp đỡ tận tình về nội dung và phương pháp nghiên cứu khoa học trong suốt quá trình thực hiện luận án này. Tác giả luận án xin trân trọng cảm ơn tới Lãnh đạo Viện Sau đại học, Khoa Quản trị Kinh doanh; các cán bộ quản lý, giảng viên, sinh viên, cựu sinh viên...ở trường đại học tư thục mà đề tài tiến hành khảo sát, phỏng vấn, đã tạo điều kiện tốt nhất, tham gia đóng góp ý kiến khoa học, ủng hộ, giúp đỡ nghiên cứu sinh trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu thực tiễn phục vụ đề tài. Xin được bày tỏ lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn hỗ trợ, động viên, chia sẻ và tạo điều kiện thuận lợi giúp nghiên cứu sinh vượt qua các khó khăn để hoàn thành luận án này. Với thời gian và năng lực còn hạn chế, Tác giả luận án rất mong tiếp tục nhận được những ý kiến đóng góp để nội dung nghiên cứu của luận án được hoàn thiện hơn. Hà Nội, ngày tháng năm 20..... Tác giả luận án
iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ CBGV Cán bộ giảng viên CNH-HĐH Công nghiệp hóa hiện đại hóa CTĐT Chương trình đào tạo ĐH Đại học ĐH-CĐTT Đại học- cao đẳng tư thục ĐHCL Đại học công lập ĐHNCL Đại học ngoài công lập ĐHTT Đại học Tư thục ĐHTTKVLN Đại học tư thục không vì lợi nhuận ĐHĐCĐ Đại hội đồng cổ đông GDĐH Giáo dục đại học GD-ĐT Giáo dục – đào tạo HĐQT Hội đồng quản trị HTQT Hợp tác quốc tế HĐT Hội đồng trường KH&CN Khoa học & Công nghệ KT-XH Kinh tế - xã hội KVLN Không vì lợi nhuận KH&CN Khoa học và công nghệ NCL Ngoài công lập NSNN Ngân sách nhà nước SV Sinh viên XHH Xã hội hóa
iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................................ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..........................................................................................iii MỤC LỤC ........................................................................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ......................................................................................vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ............................................................................................vii DANH MỤC CÁC HỘP ...................................................................................................viii DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................................................viii MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................................. 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ................................................................. 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 3 4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu .................................................................... 4 5. Đóng góp mới của luận án ............................................................................................. 7 6. Những kết quả mới đạt được của luận án....................................................................... 8 7. Kết cấu của Luận án ....................................................................................................... 8 Chương 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ QUẢN TRỊ TRƯỜNG ĐẠI HỌC TƯ THỤC THEO HƯỚNG KHÔNG VÌ LỢI NHUẬN .................................................. 9 1.1. Những nghiên cứu về mô hình các trường đại học tư thục ................................... 9 1.2. Những nghiên cứu về chính sách của Nhà nước cho phát triển đại học tư thục, đại học tư thục không vì lợi nhuận ..................................................................... 15 1.3. Các nghiên cứu hình thức tư nhân hóa và cơ chế tài trợ cho đại học tư thục .................................................................................................................................. 19 1.4. Một số vấn đề kết luận và hướng nghiên cứu của luận án .................................. 22 Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ TRƯỜNG ĐẠI HỌC TƯ THỤC THEO HƯỚNG KHÔNG VÌ LỢI NHUẬN .................................................................... 24 2.1. Lý luận cơ bản về trường đại học tư thục không vì lợi nhuận............................ 24 2.1.1. Một số khái niệm có liên quan ........................................................................... 24 2.1.2. Phân loại mô hình trường đại học tư thục .......................................................... 25 2.1.3. Trường đại học không vì lợi nhuận và Trường đại học vì lợi nhuận ................. 26 2.1.4. Vai trò của các trường đại học tư thục ............................................................... 31 2.2. Nội dung quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ....... 36 2.2.1. Hệ thống thể chế quản trị về cấu trúc quản lý trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận............................................................................................. 36 2.2.2. Quản trị về tổ chức và quản lý nhân sự của trường đại học theo hướng không vì lợi nhuận ........................................................................................................ 43
v 2.2.3 Quản trị về hoạt động đào tạo và chất lượng đào tạo của trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ............................................................................. 44 2.2.4. Quản lý về khoa học công nghệ của trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ........................................................................................................ 47 2.2.5. Quản lý về hoạt động tài chính và cơ sở vật chất của trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ............................................................................. 48 2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận.......................................................................................................... 51 2.3.1. Các nhân tố bên trong ......................................................................................... 51 2.3.2. Các nhân tố bên ngoài ........................................................................................ 55 2.4. Những kinh nghiệm nước ngoài về quản trị đại học tư thục không vì lợi nhuận và bài học cho Việt Nam .................................................................................... 58 2.4.1. Thực tiễn đại học tư thục hoạt động không vì lợi nhuận tại Hoa Kỳ ................. 58 2.4.2. Thực tiễn đại học tư thục hoạt động không vì lợi nhuận tại Malaysia ............... 61 2.4.3. Bài học cho Việt Nam ........................................................................................ 63 Chương 3. THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ TRƯỜNG ĐẠI HỌC TƯ THỤC THEO HƯỚNG KHÔNG VÌ LỢI NHUẬN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY .................................. 67 3.1. Khái quát sự phát triển trường đại học tư thục và trường đại học tư thục không vì lợi nhuận ở Việt Nam ..................................................................................... 67 3.1.1. Sự hình thành phát triển các trường đại học tư thục trên thế giới ...................... 67 3.1.2. Sự hình thành và phát triển các trường đại học tư thục vì lợi nhuận và không vì lợi nhuận ........................................................................................................ 69 3.1.3. Sự phát triển trường đại học tư thục và trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam .................................................................................... 71 3.2. Phân tích thực trạng hoạt động của đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam ..................................................................................................... 77 3.2.1. Về qui mô số lượng trường, sinh viên ................................................................ 77 3.2.2. Ngành, hình thức đào tạo chủ yếu ...................................................................... 81 3.3. Thực trạng quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam .......................................................................................................... 84 3.3.1. Thực trạng về thể chế quản trị đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam......................................................................................................... 84 3.3.2 Thực trạng quản trị về tổ chức nhân sự trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ........................................................................................................ 87 3.3.3. Thực trạng quản trị về hoạt động đào tạo và chất lượng đào tạo trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận .................................................................. 93 3.3.4. Thực trạng quản trị về hoạt động khoa học công nghệ .................................... 106
vi 3.3.5. Thực trạng quản trị tài chính và cơ sở vật chất ................................................ 111 3.4. Đánh giá chung về thực trạng quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam ................................................................................... 118 3.4.1. Những ưu điểm ................................................................................................. 118 3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân ....................................................................... 124 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................................ 131 Chương 4. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ TRƯỜNG ĐẠI HỌC TƯ THỤC THEO HƯỚNG KHÔNG VÌ LỢI NHUẬN Ở VIỆT NAM ..................................................................... 133 4.1. Xu hướng phát triển đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam ....................................................................................................................... 133 4.1.1. Cơ sở pháp lý .................................................................................................... 133 4.1.2. Cơ sở thực tiễn.................................................................................................. 133 4.2. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản trị đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam ................................................................................... 134 4.2.1. Nhóm giải pháp về thể chế ............................................................................... 134 4.2.2. Nhóm giải pháp tổ chức bộ máy ....................................................................... 136 4.2.3. Nhóm giải pháp về nguồn lực con người ......................................................... 140 4.3. Nhóm các giải pháp về quản trị các hoạt động đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam ................................................................................... 142 4.3.1. Giải pháp về hoạt động đào tạo ........................................................................ 142 4.3.2. Giải pháp về hoạt động quản lý giảng viên, người học .................................... 151 4.3.3. Giải pháp về tài chính và cơ sở vật chất ........................................................... 152 Tiểu kết chương 4 ............................................................................................................ 155 KẾT LUẬN....................................................................................................................... 156 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................................................................................................................ 154 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 156 PHỤ LỤC
vii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Khác biệt của mô hình ĐHDL và Mô hình đại học tư thục ................26 Bảng 2.2: So sánh Trường đại học tư thục KVLN và VLN ................................28 Bảng 2.3: So sánh mô hình quản trị của các loại hình trường đại học ................38 Bảng 3.1: Những dấu mốc sự phát triển của GDĐH tư thục trên thế giới ..........68 Bảng 3.2: Đánh giá về quản trị chất lượng giảng viên ........................................90 Bảng 3.3: Tiêu chí đánh giá quản lý chất lượng đội ngũ giảng viên ...................91 Bảng 3.4: Đánh giá của sinh viên về nội dung giảng dạy....................................94 Bảng 3.5: Đánh giá của giảng viên về nội dung giảng dạy .................................96 Bảng 3.6: Đánh giá của giảng viên về quản lý phương pháp giảng dạy .............97 Bảng 3.7: Đánh giá của sinh viên về phương pháp giảng dạy.............................99 Bảng 3.8: Đánh giá của cựu sinh viên về chất lượng dịch vụ giáo dục tại các trường ĐHTT KVLN ..................................................................102 Bảng 3.9: Đánh giá về mức độ đáp ứng công việc sau khi tốt nghiệp của cựu sinh viên .....................................................................................103 Bảng 3.10: Đánh giá của nhà tuyển dụng vế mức độ đáp ứng của sinh viên ĐHTT theo hướng KVLN .................................................................104 Bảng 3.11: Đánh giá về hoạt động HTQT của các trường ĐHTT theo hướng KVLN ................................................................................................110 Bảng 3.12: Tóm tắt kết quả tài chính các trường trong năm 2016 ......................113 Bảng 3.13: Thư viện các trường NCL .................................................................116 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Số lượng trường đại học qua các năm .................................................77 Biểu đồ 3.2: Tỷ trọng số trường công lập và ngoài công lập qua các năm..............79 Biểu đồ 3.3: Số lượng sinh viên trường ĐHTT qua các năm ..................................79 Biểu đồ 3.4: Tỷ lệ sinh viên trường ĐHTT qua các năm.........................................80 Biểu đồ 3.5: Tỷ lệ giảng viên trường ĐHTT qua các năm ......................................81 Biểu đồ 3.6: Số sinh viên tuyển mới, tốt nghiệp và quy mô sinh viên giai đoạn 2012-2016 ..........................................................................................100 Biểu đồ 3.7: Kiến thức, kỹ năng cần bồi dưỡng cho sinh viên đại học NCL ........106 Biểu đồ 3.8: Tỷ lệ các trường ĐHTT có chương trình HTQT với một số nước....109
viii DANH MỤC CÁC HỘP Hộp 3.1: Những rào cản trong thực hiện trách nhiệm xã hội của các trường ĐHTT theo hướng KVLN ...................................................................87 Hộp 3.2: Đáng giá của sinh viên về nội dung giảng dạy....................................94 Hộp 3.3: Đóng góp của trường đại học ngoài công lập ...................................102 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1: Đánh giá về quản trị chất lượng giảng viên ........................................91 Hình 3.2: Đánh giá của sinh viên về nội dung giảng dạy....................................95 Hình 3.3: Đánh giá của giảng viên về nội dung giảng dạy .................................96 Hình 3.4: Đánh giá của giảng viên về phương pháp quản lý giảng dạy .............98 Hình 3.5: Đánh giá của sinh viên về phương pháp giảng dạy.............................99 Hình 3.6: Đánh giá của cựu sinh viên về chất lượng dịch vụ giáo dục tại các trường ĐHTTKVLN ...................................................................103 Hình 3.7: Đánh giá của cựu sinh viên về mức độ đáp ứng công việc ...............104 Hình 3.8: Đánh giá của nhà tuyển dụng về mức độ đáp ứng của sinh viên ĐHTT theo hướng KVLN .................................................................105 Hình 3.9: Cơ cấu thu của các trường tư thục 2016............................................114 Hình 3.10: Cơ cấu chi các trường tư thục 2016 ..................................................115
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Giáo dục đại học (GDĐH) có vai trò đặc biệt quan trọng trong đào tạo đội ngũ nguồn nhân lực chất lượng cao - lực lượng tiên quyết đối với sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước; đội ngũ này đóng vai trò nòng cốt trong quá trình chuyển giao công nghệ, nghiên cứu khoa học, nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội. Loại hình đại học tư thục (ĐHTT) phát triển vừa đáp ứng được nhu cầu học tập ở trình độ cao ngày càng tăng của nhân dân vừa góp phần cung ứng đội ngũ nguồn nhân lực chất lượng cao cho mục tiêu phát triển đất nước. Trong thập kỷ qua Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương, ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật với phạm vi điều chỉnh bao quát rộng rãi, góp phần từng bước thể chế hoá các chủ trương, quan điểm lớn của Đảng và Nhà nước về xã hội hoá giáo dục nói chung và về phát triển giáo dục đại học NCL nói riêng như Nghị quyết 4 BCH TW Đảng khóa VII, Nghị quyết 2 BCH TW Đảng khóa VIII, Quy chế đầu tiên về trường đại học tư thục của Thủ tướng Chính phủ, Luật Giáo dục (2005, Sửa đổi bổ sung 2009), Luật Giáo dục đại học (2012), đặc biệt Nghị quyết 29/NQ-TW Khóa XI về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo đã nhấn mạnh quan điểm về xã hội hóa giáo dục, về phát triển giáo dục ngoài công lập: “Phát triển hài hòa, hỗ trợ giữa giáo dục công lập và ngoài công lập, giữa các vùng, miền”. Để định hướng cho hoạt động của cơ sở giáo dục đại học ngoài công lập, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động của trường Đại học Tư thục tại Quyết định số 14/2005/QĐ-TTg ngày 17/1/2005, sau đó Quy chế này được thay thế bằng quy chế mới ban hành tại Quyết định số 61/2009/QĐ-TTg ngày 17/4/2009 của Thủ tướng và được sửa đổi, bổ sung tại Quyết định số 63/2011/QĐ- TTg ngày 10/11/2011 của Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên trong cả 2 quy chế trên, trường ĐH tư thục chỉ mới được hiểu theo mô hình công ty cổ phần, điển hình cho kiểu trường đại học tư thục đi theo cơ chế vì lợi nhuận. Sự tồn tại trong hơn 10 năm các quy chế 14 và 61 đã tạo thuận lợi cho những người nhiều tiền có hội chiếm đoạt một trường đại học dễ hơn chiếm đoạt một doanh nghiệp (bởi vì chỉ cần thỏa mãn điều kiện sở hữu 51% góp vốn). Mô hình
2 trên cũng đang đưa tới tình trạng “mua bán trường” ngày càng trở nên phổ biến, thậm chí không ít trường đang rơi vào tình cảnh cùng quẫn, rất không phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước hiện nay. Điều lệ trường đại học mới ban hành gần đây tại Quyết định số 70/2014/QĐ- TTg ngày 10/12/2014 của Thủ tướng Chính phủ đã dành mục 4 chương 3 quy định về tổ chức và quản lý của trường đại học tư thục không vì lợi nhuận. Điều 29 khẳng định Hội đồng quản trị đại diện cho quyền sở hữu chung của cộng đồng nhà trường là cơ quan quyền lực cao nhất của nhà trường. Ngoài ra, đại diện cho các thành viên góp vốn sẽ không chiếm tỉ lệ cao mà chỉ chiếm không quá 20% tổng số thành viên của Hội đồng quản trị. Như vậy, từ năm 2005 cho đến năm 2012, có một khoảng lặng của pháp luật đối với các trường đại học không vì lợi nhuận. Do đó, những trường đại học chọn phương hướng không vì lợi nhuận trên cơ sở Nghị quyết 05 (năm 2005) thì người ta không có cơ sở pháp lý nào khác để thực hiện cơ chế quản trị, thực hiện công thức chia cổ tức theo tiêu chuẩn pháp luật hiện nay. Trên con đường phát triển của mình các trường đại học tư thục ở Việt Nam gặp không ít khó khăn, trở ngại về cơ chế, sự ràng buộc của một số văn bản luật và dưới luật, các thông tư hướng dẫn vẫn còn thiếu, chưa hợp lý, chưa đồng bộ và chưa đảm bảo sự phát triển vững chắc, chưa tạo được sự bình đẳng giữa trường công và trường tư; chưa tạo động lực cho các nhà đầu tư yên tâm đầu tư vào giáo dục đại học. Phần lớn các trường ĐHTT quy mô đào tạo còn nhỏ, điều kiện đảm bảo chất lượng khó khăn, chất lượng sinh viên tốt nghiệp chưa cao, các hoạt động của trường chưa đồng bộ, chủ yếu tập trung vào đào tạo, chưa quan tâm nhiều đến hoạt động khoa học và công nghệ, kết nối với doanh nghiệp, kiểm định chất lượng trường và chương trình đào tạo. Đội ngũ giảng viên tỷ lệ tiến sỹ chưa cao, số giảng viên trình độ đại học còn chiếm tỷ lệ cao, chưa đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng đào tạo. Đội ngũ làm công tác quản trị chưa được đào tạo bài bản, cách quản lý gò bó, thiếu tính chuyên nghiệp; nhận thức về hình thức sở hữu, vấn đề lợi nhuận, phi lợi nhuận còn nhiều tranh luận, … Những khó khăn, trở ngại đó đòi hỏi phải có giải pháp tháo gỡ, để giáo dục đại học nói chung và các trường đại học tư thục ở nước ta bứt phá
3 khỏi tình trạng trì trệ, lạc hậu, vượt qua khó khăn và thách thức hiện nay, phát triển bền vững trong tương lai, làm cho giáo dục đại học nước ta vươn lên theo kịp giáo dục đại học khu vực và thế giới, hoàn thành nhiệm vụ đào tạo nhân lực chất lượng cao cho đất nước trong thời kỳ của cách mạng công nghiệp 4.0. Xuất phát vấn đề chính sách, những vướng mắc trong thực tế quản trị của các trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận, tác giả lựa chọn đề tài “Quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam hiện nay” với hi vọng sẽ làm rõ được thực trạng quản trị ĐHTT theo hướng KVLN từ đó đưa ra những giải pháp hữu ích giúp quản trị hiệu quả các trường ĐHTT theo hướng KVLN. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2.1.Mục tiêu của đề tài Trên cơ sở làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn về quản trị trường đại học tư thục tác giả đề xuất những giải pháp nhằm quản trị các trường đại học theo hướng không vì lợi nhuận. 2.2.Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án nhằm tìm ra khoảng trống khoa học và xác định các vấn đề mà luận án tiếp tục nghiên cứu, phát triển. - Luận giải cơ sở lý luận và kinh nghiệm quốc tế quản trị các trường đại học tư thục nói chung và quản trị các trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận - Phân tích, đánh giá thực trạng quản trị của các trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận trong thời gian vừa qua - Đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện công tác quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu các khía cạnh quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận. Trong đó tác giả tập trung
4 đến các khía cạnh sau: Hệ thống thể chế quản trị, Quản trị về tổ chức nhân sự, Quản trị hoạt động đào tạo và chất lượng giáo dục đào tạo (quản trị tuyển sinh, quản trị chương trình đào tạo, quản trị phương pháp đào tạo, quản trị chất lượng đào tạo), quản trị về hoạt động khoa học công nghệ, quản trị về hoạt động tài chính và cơ sở vật chất. - Về không gian: Luận án nghiên cứu ĐHTT theo hướng KVLN ở Việt Nam và thực hiện khảo sát tại trường đại học tư thục theo xu hướng KVLN, là trường ĐH Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, Đại học Thăng Long, Trường đại học Phenikaa (trước là trường đại học Thành Tây) - Về thời gian: Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ năm 2010 đến nay; Dữ liệu khảo sát được thu thập trong khoảng 2018-2019 4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cách tiếp cận Cách tiếp cận của luận án là duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, cách tiếp cận hệ thống để đánh giá thực trạng của các trường ĐHTT theo hướng KVLN ở Việt Nam. Từ đó đề ra các giải pháp nhằm hoàn thiện quản trị các trường ĐHTT theo hướng KVLN trong thời gian tới. 4.2. Phương pháp nghiên cứu 4.2.1. Về phương pháp phân tích Từ cách tiếp cận trên, luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: - Sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa, khái quát hóa trong quá trình tiếp cận các vấn đề nghiên cứu để xây dựng cơ sở lý luận về quản trị các trường ĐHTT, ĐHTT theo hướng KVLN (1) Nghiên cứu các văn kiện, Nghị quyết của Đảng Cộng sản Việt Nam, các văn bản pháp luật của Nhà nước, của ngành giáo dục và đào tạo; (2) Nghiên cứu và phân tích các tài liệu khoa học về quy hoạch, dự báo phát triển các mô hình giáo dục và đào tạo đại học tư thục, các tài liệu, sách, tạp chí khoa học giáo dục, quản lý giáo dục; (3) Nghiên cứu các công trình nghiên cứu khoa học, các đề tài nghiên cứu luận án về giáo dục và đào tạo, về giáo dục đại học tư thục, về quản trị các trường ĐHTT theo hướng KVLN của các tác giả trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài nghiên cứu luận án. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Xem xét từ quản trị các trường ĐHTT KVLN của Mỹ, Nhật, Malaysia… để tổng kết kinh nghiệm.
5 Ngoài các phương pháp kể trên, luận án còn sử dụng phương pháp thống kê, phương pháp chuyên gia và một số phương pháp khác. 4.2.2. Về nguồn dữ liệu Để phục vụ cho việc nghiên cứu được hiệu quả, tác giả đã tiến hành thu thập và phân tích các số liệu thứ cấp và sơ cấp. - Về nguồn dữ liệu thứ cấp: tác giả luận án sử dụng những số liệu đã được công bố từ những nguồn chính thức như Tổng cục Thống kê, Bộ giáo dục - Đào tạo… - Về nguồn dữ liệu sơ cấp: tác giả luận án thu thập dữ liệu sơ cấp dựa trên việc khảo sát ý kiến của nhà quản lý, đội ngũ giảng viên, sinh viên, cựu sinh viên của các trường ĐHTT theo hướng KVLN và các nhà tuyển dụng. Những kết quả phân tích dữ liệu sơ cấp trong luận án giúp làm rõ hơn về thực trạng quản trị tại các trường ĐHTT theo hướng KVLN từ đó cung cấp cơ sở khoa học đáng tin cậy cho việc đề xuất xây dựng các giải pháp. - Về điều tra khảo sát thực tế: tác giả luận án lựa chọn khảo sát thực tế để thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp tại trường: (1) Trường đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội; (2) Trường Đại học Thăng Long, (3) Trường đại học Phenikaa (trước là trường đại học Thành Tây). Trên cơ sở điều tra và khảo sát các trường trên, luận án rút ra điểm tương đồng trong quản trị trường ĐHTT theo hướng KVLN ở Việt Nam. - Về phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu sơ cấp Thứ nhất, phương pháp điều tra xã hội học: công cụ khảo sát là các phiếu điều tra. Tác giả đã xây dựng 5 mẫu phiếu dành cho 3 đối tượng khảo sát: - Các nhà quản lý - Đội ngũ giảng viên - Sinh viên - Cựu sinh viên - Nhà tuyển dụng Quy trình thiết kế phiếu điều tra, thang đo sử dụng, nội dung phiếu điều tra, số lượng phiếu điều tra tại mỗi trường khảo sát được tiến hành như sau: Phiếu điều tra khảo sát được xây dựng trên cơ sở tham khảo ý kiến chuyên gia, tổng hợp từ lý thuyết, tài liệu tham khảo có liên quan.
6 Tất cả các tiêu chí đánh giá đều sử dụng thang đo Likert 5 mức độ (5 điểm), thang đo Likert là dạng thang đo thứ bậc (thang đo thứ bậc, thang chia hạng). Thang đo Likert được dùng phổ biến trong nghiên cứu để đo lường thái độ, ý kiến, quan điểm, nhận thức và sở thích. Đây là loại thang thường sử dụng để hỏi những câu hỏi nhằm đánh giá một cách tổng quát về một chủ đề nghiên cứu mà mức đánh giá phụ thuộc vào một phạm vi rộng các khía cạnh và có tính phức tạp cao. Nguyên tắc đặt câu hỏi với thang đo Likert về một chủ đề hay một đối tượng nghiên cứu nào có thể sử dụng câu hỏi mang đặc điểm tích cực hoặc câu hỏi mang đặc điểm tiêu cực về chủ đề đó. Cách mã hóa câu trả lời là ngược nhau giữa câu hỏi tích cực và câu hỏi tiêu cực. Mức đánh giá bảng tổng cộng số điểm của các câu trả lời thu được. Ý kiến trả lời được sắp xếp từ nhỏ đến lớn với số càng lớn là càng tốt/quan trọng/cần thiết với nhận định đưa ra (1: rất kém, 2: kém, 3: bình thường/trung bình..., 4: tốt, 5: rất tốt). Thang đo Likert 5 mức độ trong bảng khảo sát. Khi đó giá trị khoảng cách = (Maximum - Minimum) / n = (5-1)/5 = 0.8; Ý nghĩa các mức như sau: 1.00 ÷ 1.80: Rất kém; 1.81 ÷ 2.60: kém; 2.61 ÷ 3.40: bình thường/trung bình; 3.41 ÷ 4.20: tốt; 4.21 ÷ 5.00: rất tốt. Để tính giá trị trung bình của mỗi câu hỏi người ta lấy giá trị trung bình của tích số điểm của mỗi phương án với số lượng câu trả lời tương ứng của từng phương án. Kích thước mẫu Theo phương pháp ước lượng ML (Maximum Likelihood) cho rằng, kích thước mẫu tối thiểu nên từ 250 đến 300 sẽ phù hợp, trong nhiều trường hợp để khảo sát chi tiết một vấn nào đó bên cạnh kích thước mẫu lớn song song tồn tại kích thước mẫu có thể nhỏ cũng nghiên cứu vấn đề đó (tuy nhiên kích thước mẫu tổng đảm bảo số lượng tối thiểu) kết quả khảo sát cũng được chấp nhận. Nội dung phiếu điều tra khảo sát và số lượng phiếu điều tra tại 03 trường khảo sát: - Phiếu khảo sát dành cho sinh viên: Tổng số 401/500 phiếu hợp lệ. Trong đó: Nữ chiếm 48%, Nam chiếm 50%. Để đảm bảo về nội dung của các câu trong
7 bảng hỏi được tin cậy và khoa học, tác giả lựa chọn sinh viên đang theo học năm thứ 4 tại các chuyên ngành đào tạo khác nhau. Được thực hiện bằng hình thức phát trực tiếp. - Phiếu khảo sát dành cho cựu sinh viên: Tổng số 290 phiếu hợp lệ. Với đối tượng khảo sát này tác giả lựa chọn hình thức online để thu thập dữ liệu - Phiếu khảo sát dành cho giảng viên: 260/400 phiếu hợp lệ. Các giảng viên được lựa chọn ngẫu nhiên ở các bộ môn khác nhau, lứa tuổi khác nhau theo hình thức Snowball (Mạng quan hệ- Dựa vào mối quan hệ của người này để nhờ khảo sát tiếp những người liên quan). - Phiếu khảo sát dành cho nhà quản lý: 48/100 phiếu hợp lệ. Người được hỏi là các thành viên trong ban lãnh đạo nhà trường, cán bộ quản lý các phòng ban chuyên môn. Tác giả cũng sử dụng hình thức phát phiếu snowball. - Phiếu khảo sát các nhà tuyển dụng: 147/200 phiếu hợp lệ. Tác giả sử dụng cả phương pháp trực tiếp và online Phương pháp phân tích dữ liệu sơ cấp: Phiếu điều tra, khảo sát: sử dụng phần mềm Microsotf Excel để tổng hợp và phân tích dữ liệu thu thập được. 5. Đóng góp mới của luận án 5.1. Về mặt lý luận - Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, thực tiễn và được tiếp cận một cách hệ thống, có cơ sở khoa học, luận án đã củng cố, bổ sung về mặt học thuật các khái niệm về trường đại học tư thục (ĐHTT), Đại học tư thục không vì lợi nhuận(ĐHTT KVLN); Phân loại và phân biệt giữa ĐHTT KVLN và ĐHTT VLN; Xác định rõ nội hàm quản trị của các trường đại học tư thục theo hướng KVLN gồm: Hệ thống thể chế quản trị, Quản trị về tổ chức nhân sự, Quản trị hoạt động đào tạo và chất lượng giáo dục đào tạo (quản trị tuyển sinh, quản trị chương trình đào tạo, quản trị phương pháp đào tạo, quản trị chất lượng đào tạo), quản trị về hoạt động khoa học công nghệ, quản trị về hoạt động tài chính và cơ sở vật chất. - Dựa trên kết quả nghiên cứu thực tiễn và những quan điểm, tư tưởng phát triển trường ĐHTT của Đảng và Nhà nước, luận án đã xây dựng những quan điểm phát triển trường ĐHTT theo hướng KVLN từ đó cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách hoàn thiện quản trị các trường ĐHTT theo hướng KVLN phù
8 hợp với chủ trương về đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học (GDĐH) và xu thế phát triển GDĐH trên thế giới. 5.2. Về thực tiễn Luận án đã tổng hợp, so sánh, đánh giá thực tiễn quản trị các trường ĐHTT theo hướng KVLN để làm rõ những ưu điểm, hạn chế, bất cập và xác định các nguyên nhân cơ bản của thực trạng quản trị này, đồng thời trên cơ sở chọn lọc kinh nghiệm ở một số nước, tác giả đã đề xuất các nhóm giải pháp về hoàn thiện quản trị các trường ĐHTT theo hướng KVLN. 6. Những kết quả mới đạt được của luận án Luận án đã làm rõ và sâu sắc hơn lý luận và thực tiễn quản trị trường ĐHTT theo hướng KVLN ở Việt Nam; trên cơ sở tổng hợp hệ thống hóa các văn bản pháp luật về ĐHTT, ĐHTT theo hướng KVLN từ đó đánh giá toàn diện thực trạng quản trị ĐHTT theo hướng KVLN chỉ rõ những ưu điểm và hạn chế, bất cập hiện nay. Qua đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện quản trị các trường ĐHTT theo hướng KVLN trong giai đoạn tới - Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho các nhà hoạch định chính sách để xây dựng và thực hiện chính sách xã hội hoá giáo dục nói chung và GDĐH nói riêng của Đảng và Nhà nước Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Cũng có thể là tài liệu tham khảo đối với các trường ĐHTT theo hướng KVLN và thực tiễn của luận án cũng có ý nghĩa thiết thực cho các nhà nghiên cứu khác tham khảo. 7. Kết cấu của Luận án Ngoài Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận án được kết cấu thành 4 chương: Chương 1. Tổng quan nghiên cứu về quản trị trường ĐHTT theo hướng không vì lợi nhuận Chương 2. Cơ sở lý luận về quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận Chương 3. Thực trạng quản trị trường đại học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận ở Việt Nam hiện nay Chương 4. Phương hướng và một số giải pháp hoàn thiện quản trị trường đại
9 học tư thục theo hướng không vì lợi nhuận tại Việt Nam Chương 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ QUẢN TRỊ TRƯỜNG ĐẠI HỌC TƯ THỤC THEO HƯỚNG KHÔNG VÌ LỢI NHUẬN 1.1. Những nghiên cứu về mô hình các trường đại học tư thục Tính đa dạng là đặc điểm nổi bật nhất của mô hình trường ĐHTT. Mô hình này dựa trên 4 yếu tố: vai trò, động lực, quyền sở hữu và quản lý. Mô hình cũng chỉ rõ về hình thức tuyển sinh khác nhau, với những tiêu chí tuyển chọn riêng. Một số trường có thể không yêu cầu đầu vào cao, hoặc có thể là yêu cầu về chuyên môn, số khác thì tuyển học sinh dựa trên yêu cầu về chất lượng. Một mô hình trường ĐHTT lí tưởng được xây dựng trên tiêu chí: đào tạo được ra những người tài, đáp ứng được nhu cầu đầu vào cho số lượng lớn sinh viên và các điều khoản khác về tôn giáo (Levy,1986). Mặc dù đã trải qua hàng thế kỉ với sự thay đổi, phát triển vượt trội của hệ thống giáo dục ĐHTT, một số mô hình trường ĐH tư vẫn phù hợp và đảm bảo chất lượng. Có những loại mô hình như: ĐH tinh hoa (đào tạo số lượng ít học sinh nhưng có đầu ra chất lượng cao)/ ĐH bán tinh hoa (đào tạo số lượng học sinh vừa phải với chất lượng đầu ra khá hoặc đào tạo cả những học sinh giỏi và số đông học sinh học theo nhu cầu), ĐH tôn giáo/ văn hoá và ĐH đại chúng (giáo dục phổ cập cho số đông), cùng với đó là một số vấn đề nan giải liên quan đến lợi nhuận thu được, mối quan hệ giữa các trường công-trường tư (Levy,1996). Hệ thống giáo dục ĐHTT bao gồm chủ yếu là ba loại mô hình này, đây cũng là 3 loại mô hình phổ biến, tạo nên xu hướng đa dạng. Tuy nhiên, không có mô hình nào là hoàn hảo khi mà các trường ĐH chưa có sự kết hợp thực sự đúng đắn. Mô hình ĐH tư thục trên thế giới rất đa dạng nhưng chủ yếu được chia thành 2 loại hình cơ bản như sau: Loại hình đại học tư thục không vì lợi nhuận: Đặc trưng cơ bản về mặt kinh tế, pháp lý và cấu trúc tổ chức của một đơn vị hoạt động “không vì lợi nhuận” là: (1) Không được chia lợi nhuận cho một ai; (2) Không có “chủ sở hữu” hay “nó sở hữu chính nó”, không có nhà đầu tư, có thể nói
10 tài sản là thuộc “sở hữu công cộng”, nguồn vốn chủ yếu là từ cho tặng và học phí; và (3) Thường không được quản trị bởi một Hội đồng đại diện cho những nhóm có lợi ích liên quan. Không vì lợi nhuận cũng có nghĩa tài sản ở đây không thuộc Nhà nước mà cũng chẳng thuộc cá nhân nào, tức là không có chủ sở hữu và cũng không có cổ đông, vì vậy không có ai được chia lợi nhuận từ hoạt động của trường ĐH. Trong nền kinh tế thị trường, lập luận này nghe như vô lý nhưng loại hình ĐH này rất phổ biến trên thế giới đặc biệt là ở Mỹ, Nhật Bản. Những ĐHTT KVLN có Hội đồng quản trị để đề ra phương hướng phát triển chung của trường. Hội đồng này gồm những người thành đạt, có uy tín ở nhiều lĩnh vực khác, chứ không thuần túy là người có tiền góp vào trường. Các trường ĐH này có quỹ bảo trợ, tiền lãi từ đầu tư của quỹ, cộng với tiền đóng góp của bảo trợ viên dùng làm chi phí cho hoạt động của trường. Tuy nhiên, không vì lợi nhuận có nghĩa là đơn vị đó không được phép tạo ra lợi nhuận và thu nhập không bao giờ được vượt quá chi phí. Một tổ chức hoạt động theo nguyên tắc “không vì lợi nhuận” vẫn có thể được hoạt động có thu nhập như: nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ, cung cấp các dịch vụ theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp. Mô hình ĐHTT KVLN chiếm vị trí chi phối trong hệ thống ĐH ở Mỹ và Nhật Bản, có đến hơn 90% SV tư thục ở Mỹ và một tỷ lệ khá lớn ở Nhật Bản đang học ở các trường tư tổ chức theo loại hình phi lợi nhuận. Vào những năm 1980, ở Mỹ có khoảng 3.500 cơ sở đào tạo ĐH và cao đẳng, lượng trường công do chính quyền tiểu bang, quận, thành phố lập và quản lý chiếm khoảng 45% trong tổng số (không có ĐH công lập của Liên bang, mà chỉ có trường do chính quyền địa phương, các bang sáng lập và quản lý), ở đó SV chi trả một tỷ lệ cao nhất cho học phí là bằng 5-10% chi phí đơn vị. Bên cạnh đó, có tới 46% là trường của các tổ chức tư nhân hoạt động theo nguyên tắc phi lợi nhuận, phần còn lại là trường của một chủ sở hữu hoạt động vì lợi nhuận. Học phí mà SV các trường ĐH tư thục không vì lợi nhuận phải đóng góp là rất lớn nhưng cũng chỉ bằng khoảng 30% chi phí đơn vị. Loại hình đại học tư thục hoạt động vì lợi nhuận: