Luận án Tiến sĩ Luật học: Quản lý Nhà nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:218

Thêm vào BST

Báo xấu

5
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án có mục đích là đưa ra quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở tại Việt nam hiện nay, trên cơ sở phân tích, làm rõ phương diện lý luận và thực tiễn các vấn đề về quản lý nhà nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở tại Việt Nam và kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Quản lý Nhà nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRỊNH VƯƠNG AN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BỒI THƯỜNG KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT Ở LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2024
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRỊNH VƯƠNG AN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BỒI THƯỜNG KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT Ở Ngành : Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số : 9 38 01 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Quang Tuyến HÀ NỘI - 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Trịnh Vương An
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 8 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 8 1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu 22 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BỒI THƯỜNG KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT Ở 28 2.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của quản lý nhà nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở 28 2.2. Chủ thể, phương pháp quản lý nhà nước về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất ở 45 2.3. Nội dung của quản lý nhà nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở 51 2.4. Các yếu tố tác động đến quản lý nhà nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở 57 2.5. Kinh nghiệm và thực tiễn pháp lý của một số nước trên thế giới về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất ở và những gợi ở cho Việt Nam 66 Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC Ở NƯỚC TA HIỆN NAY VỀ BỒI THƯỜNG KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT Ở 77 3.1. Thực trạng ban hành văn bản quy phạm pháp luật trong quản lý nhà nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở 77 3.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về quản lý nhà nước về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất ở 82 3.3. Thực trạng công tác thanh tra và giải quyết khiếu nại, tố cáo về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất ở 109 3.4. Đánh giá về thực trạng quản lý nhà nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở 117
Chương 4: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BỒI THƯỜNG KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT Ở 140 4.1. Phương hướng tăng cường quản lý nhà nước về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất ở 140 4.2. Giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất ở 144 KẾT LUẬN 178 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 180 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 181 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CBCC : Cán bộ công chức GPMB : Giải phóng mặt bằng QLNN : Quản lý nhà nước QSDĐ : Quyền sử dụng đất THĐ : Thu hồi đất THĐƠ : Thu hồi đất ở TN&MT :Tài nguyên và môi trường UBND : Ủy ban nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng 3.1 Công tác bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất 83 3.2 Tổng hợp đối tượng khảo sát 96 3.3 Đánh giá của hộ gia đình về việc công bố công khai quy hoạch sử dụng đất khi thu hồi 96 3.4 Đánh giá của người có đất bị thu hồi về hoạt động đo đạc, kiểm đếm 107 3.5 Thanh tra, kiểm tra chuyên ngành trong lĩnh vực đất đai 110 3.6 Các hành vi vi phạm về đất đai 111
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Số hiệu Tên biểu đồ Trang biểu đồ 3.1 Công khai thông tin lấy ý kiến của người dân về dự thảo phương án bồi thường đất ở khi Nhà nước thu hồi đất 92 3.2 Công khai phương án bồi thường khi thu hồi đất ở 92 3.3 Nguyện vọng của người dân về phương án bồi thường khi bị thu hồi đất ở 103 3.4 Tương quan giữa địa bàn khảo sát và nguyện vọng của người dân về phương án bồi thường 103 3.5 Đánh giá của các đối tượng khảo sát về giá đất ở áp dụng bồi thường 105 3.6 Số đối tượng được thanh tra có hành vi vi phạm liên quan đến lĩnh vực đất đai 111 3.7 Xử lý đơn thư, khiếu nại tố cáo về đất đai qua các năm 116 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Số hiệu Tên sơ đồ Trang sơ đồ 3.1 Cơ cấu tổ chức Hội đồng thẩm định phương án bồi thường 92 3.2 Cơ cấu tổ chức Ban bồi thường - giải phóng mặt bằng 92
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết nghiên cứu luận án Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa đòi hỏi diện tích đất lớn cho các dự án phát triển, dẫn đến việc thu hồi đất ở ngày càng phổ biến. Đất ở gắn với nhà ở là môi trường tồn tại của con người, là nơi sinh sống, là nơi người dân có thể thực hiện các hoạt động kinh doanh, và quyền sử dụng đất ở là tài sản lớn đối với mỗi hộ gia đình, cá nhân. Có được một chỗ ở thích đáng, có một nơi để sống an toàn, bình yên, bảo đảm về môi trường, không gian, kết nối hạ tầng... không chỉ có ý nghĩa về đời sống vật chất mà còn là mong muốn, thích đáng về đời sống tinh thần của mỗi người. Chính vì vậy, quản lý Nhà nước (QLNN) về bồi thường khi thu hồi đất ở (THĐƠ) là yêu cầu tất yếu nhằm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất ở, bảo đảm cho người dân nhanh chóng có chỗ ở mới để đảm bảo cuộc sống, giải quyết hài hòa giữa việc bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nước, Nhà đầu tư và người sử dụng đất, góp phần đẩy nhanh tiến độ các dự án công cộng, đảm bảo an ninh trật tự và sự phát triển chung. Các chính sách, quy định của pháp luật về bồi thường khi THĐƠ luôn là vấn đề then chốt, có tính chất quyết định tới tính hiệu quả của hoạt động QLNN. Hệ thống pháp luật là cơ sở pháp lí cho các hoạt động chấp hành, điều hành của bộ máy QLNN về bồi thường khi THĐƠ đồng thời còn là công cụ để người dân và xã hội giám sát hoạt động của các cơ quan, cán bộ công chức nhà nước trong công tác bồi thường. Pháp luật Việt nam đã quy định về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ trong các văn bản: Luật Đất đai, các văn bản dưới Luật, mới đây nhất, Quốc Hội đã thông qua Luật Đất đai sửa đổi, có những thay đổi căn bản trong việc xác định các trường hợp THĐƠ, xác định rõ các nguyên tắc bồi thường, điều kiện bồi thường, kiểm đếm, phương pháp xác định giá đất…. Các quy định pháp luật về bồi thường khi THĐƠ đóng vai trò rất quan trọng trong việc xác định quy trình và phương thức bồi thường đất ở, tạo ra hành lang pháp lý và sự thống nhất không chỉ trong công tác QLNN mà còn tạo ra sự đồng thuận trong nhân dân. Tuy nhiên, một số quy định của pháp luật còn mang tính nguyên tắc,
2 quy định chung; việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật về bồi thường khi THĐƠ còn chưa thống nhất, chưa phản ánh đầy đủ các yêu cầu quản lý đặt ra. Thực tiễn hiện nay ở một số dự án cho thấy, việc QLNN về bồi thường khi THĐƠ chưa thật sự hiệu quả, công tác chỉ đạo, điều hành, tổ chức thực hiện của Chính phủ, các Bộ, ngành, UBND các cấp chưa xử lý dứt điểm một số tồn tại như: việc bồi thường có lúc chưa đúng trình tự, thủ tục, thiếu công khai, minh bạch; việc lập phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư đôi lúc còn sai sót, chưa chặt chẽ, thiếu sự công bằng và ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân; chính quyền địa phương xác nhận thời điểm xây dựng nhà cửa, thời điểm sử dụng đất còn chủ quan, thiếu chính xác; việc kiểm kê, đo đạc và xác định mức độ thiệt hại của các hộ bị THĐ ở còn thiếu chính xác và minh bạch. Do đó tình trạng đơn thư, khiếu nại tố cáo liên quan đến bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất diễn ra rất phổ biến gây nhiều bức xúc trong dư luận. QLNN về bồi thường khi THĐƠ là một nội dung trọng tâm của QLNN về đất đai. Tuy nhiên, cho đến nay việc QLNN về bồi thường khi THĐƠ trên thực tiễn vẫn còn nhiều vướng mắc và kém hiệu quả. Nhận thức về QLNN về bồi thường khi THĐƠ từ các phía các cơ quan, cá nhân có thẩm quyền, các tổ chức dịch vụ công còn chưa đồng quy và còn bất toàn. Công tác thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo chưa kịp thời và thoả đáng. Từ thực tiễn đó, cần thiết có những nghiên cứu khoa học nhằm xác lập cơ sở lý thuyết về QLNN về bồi thường khi THĐƠ, đồng thời khảo sát thực trạng thể chế pháp lý và việc thực hiện các thể chế pháp lý về QLNN về bồi thường khi THĐƠ tại Việt Nam hiện nay, nhằm cung cấp các luận cứ khoa học cho việc nghiên cứu sâu rộng hơn và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao và hoàn thiện các vấn đề thực tiễn về QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ. Đây là cơ sở nhận thức để khẳng định tính cấp bách của việc triển khai nghiên cứu đề tài Quản lý Nhà nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở trong quy mô một luận án tiến sĩ luật học 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu luận án Luận án có mục đích là đưa ra quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ tại Việt nam hiện nay, trên cơ sở phân tích,
3 làm rõ phương diện lý luận và thực tiễn các vấn đề về QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ tại Việt Nam và kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên đây, nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra cho luận án là: Thứ nhất, tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án. Cụ thể tiến hành hồi cứu, thu thập các tài liệu, công trình khoa học liên quan đến đề tài luận án. Tìm hiểu và nhận xét, đánh giá, nêu quan điểm về những vấn đề đã được các công trình nghiên cứu. Từ đó, khái quát các nội dung cơ bản chưa được các công trình nghiên cứu đề cập tới để định hướng các vấn đề, nội dung sẽ được giải quyết trong luận án. Thứ hai, nghiên cứu làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ. Cụ thể là vấn đề về khái niệm, đặc điểm của QLNN về bồi thường khi THĐƠ có điểm đặc thù gì so với những QLNN về lĩnh vực khác, xác định phương pháp, chủ thể, nội dung của QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ; xem xét các khía cạnh của QLNN bằng pháp luật đối với bồi thường khi Nhà nước THĐƠ; các yếu tố ảnh hưởng đến QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ v.v... Những vấn đề lý luận này được khái quát từ sự nghiên cứu các quan điểm của các công trình nghiên cứu có liên quan và pháp luật quốc gia. Thứ ba, phân tích, đánh giá thực trạng các quy định của pháp luật và thực tiễn QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ; rút ra các nhận xét về những ưu điểm, tồn tại, bất cập trong các quy định của pháp luật hiện hành trên cơ sở so sánh với các quy định của pháp luật các giai đoạn trước đây, các quy định hiện hành của pháp luật có liên quan đến QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ và những kết quả đạt được, những hạn chế, vướng mắc trong QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ. Thứ tư, trên cơ sở nhận thức lý luận về QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ và từ thực tiễn QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ, luận án đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những tài liệu, văn bản pháp luật về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ; công trình khoa học, báo cáo, tài liệu tổng kết đánh giá
4 về QLNN về bồi thường khi THĐƠ; nội dung QLNN về bồi thường khi THĐƠ; thực tiễn QLNN về bồi thường khi THĐƠ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Quản lý nhà nước về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ là đề tài có phạm vi nghiên cứu rộng, phức tạp liên quan đến nhiều lĩnh vực khác nhau như luật học, khoa học quản lý, xã hội học, hành chính công... Tuy nhiên, trong khuôn khổ có hạn của luận án, luận án chỉ nghiên cứu các quy định về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Trong các trường hợp thu hồi đất khác như do vi phạm pháp luật đất đai hay vì những lý do khách quan khác không đặt ra vấn đề bồi thường nên luận án không tập trung nghiên cứu. Hơn nữa, khi Nhà nước THĐƠ của hộ gia đình, cá nhân, Nhà nước có trách nhiệm bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, luận án sẽ tập trung nghiên cứu về QLNN về bồi thường khi THĐƠ, phân tích các quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện tái định cư. Các quy định về hỗ trợ do khuôn khổ của luận án có hạn nên tác giả không đi sâu vào phân tích. - Về không gian: Luận án nghiên cứu QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ trên phạm vi cả nước và cụ thể ở một số địa phương có nhiều dự án cần THĐƠ. Về thời gian: Thời gian khảo sát, nghiên cứu thực tiễn là từ năm 2013 đến nay (từ khi Luật Đất đai năm 2013 được ban hành). 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Đề tài nghiên cứu được thực hiện dựa trên phương pháp luận nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta cũng như các thành tựu khoa học về các vấn đề nhà nước và pháp luật, về tầm quan trọng của QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ. Luận án cũng được nghiên cứu dựa trên các lý thuyết liên quan đến quản lý nhà nước về bồi thường khi thu hồi đất ở đó là: lý luận về vấn đề sở hữu đất đai dưới chủ nghĩa xã hội, lý thuyết về quản trị quốc gia hiện đại. Lý thuyết về vấn đề sở hữu đất đai dưới chủ nghĩa xã hội: “Chế độ sở hữu toàn dân về đất đai giao nhiều quyền cho nhà nước xã hội chủ nghĩa kiểm soát việc sử dụng đất, hướng việc sử dụng đất tới lợi ích của nhân dân lao động” [52, tr. 28]. Lý thuyết
5 về vấn để sở hữu đất đai dưới chủ nghĩa xã hội đượ sử dụng để làm rõ cơ sở của việc Nhà nước THĐƠ và phải bồi thường khi THĐƠ và đánh giá pháp luật về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ hiện hành trong việc bảo đảm quyền lợi của người sử dụng đất và các chủ thể khác tham gia vào quan hệ bồi thường khi Nhà nước THĐƠ. Lý thuyết về quản trị quốc gia hiện đại: “Những đặc điểm cơ bản nhất của quản trị quốc gia hiện đại là: (1) giảm vai trò cai trị, tăng vai trò điều tiết của nhà nước; (2) quản trị trên nền tảng pháp quyền, dân chủ và tôn trọng nhân quyền; (3) quản trị đa tầng, đa chủ thể, dựa trên sự chia sẻ trách nhiệm hơn là cai trị”. [2, tr. 47]. Lý thuyết về quản trị quốc gia hiện đại được dùng để làm rõ thực trạng quản lý nhà nước về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ, bảo đảm sự tham gia của người dân dưới những hình thức khác nhau vào hoạt động quản lý, từ đó đề xuất những giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về bồi thường khi THĐƠ. Các phương pháp nghiên cứu chủ yếu được sử dụng trong luận án nhằm làm sáng tỏ về mặt khoa học của từng vấn đề tương ứng, đó là các phương pháp như: phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống, phương pháp luật học so sánh, phương pháp lịch sử cụ thể, phương pháp thống kê, tiếp cận liên ngành, đa ngành... Phương pháp so sánh, phương pháp đánh giá, phương pháp lập luận logic... tiếp cận đa ngành được luận án sử dụng chủ yếu ở chương 1 khi nghiên cứu tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết của luận án. Phương pháp lịch sử, phương pháp đối chiếu, phương pháp phân tích... được sử dụng tại chương 2 để làm rõ những vấn đề lý luận như khái niệm, bản chất, đặc điểm, nguyên tắc, chủ thể, hình thức và nội dung của QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ. Các phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, phương pháp tổng hợp, phương pháp đánh giá... được sử dụng chủ yếu trong chương 3 vào việc nghiên cứu và đánh giá về thực trạng QLNN về bồi thường khi THĐƠ. Phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi: Để đánh giá thực trạng về QLNN về thu hồi đất ở, luận án đã tiến hành khảo sát 680 hộ dân đang sinh sống ở 6 tỉnh thành bao gồm: Thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, tỉnh Thái Nguyên, tỉnh Vĩnh Phúc, tỉnh Bình Dương, thành phố Đà Nẵng. Đối tượng khảo sát là các hộ gia đình đã bị
6 THĐƠ và được nhà nước bồi thường ở các địa phương. Về lựa chọn mẫu khảo sát, luận án đã thực hiện chọn mẫu ngẫn nhiên đối với các hộ gia đình bị thu hồi đất ở để thực hiện các dự án phát triển kinh tế. Về phương pháp khảo sát, luận án đã sử dụng khảo sát trực tuyến bằng công cụ google form (https://forms.gle/tNXLfPautg7rFdtG9). Kết quả khảo sát được thu thập và xử lý thông qua phần mềm xử lý dữ liệu SPSS, bản 23.0. Từ kết quả nghiên cứu NCS tiến hành phân tích tỷ lệ phần trăm, tần suất và tương quan giữa các biến số. Các phương pháp nghiên cứu tổng hợp, phương pháp quy nạp, phương pháp bình luận, phương pháp diễn giải... được sử dụng chủ yếu ở chương 4 vào việc làm rõ các phương hướng và giải pháp về nâng cao hiệu quả QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ. 5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án Là công trình khoa học nghiên cứu một cách có hệ thống về QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ, luận án có những đóng góp mới chủ yếu sau đây: Thứ nhất, luận án làm sáng tỏ và sâu sắc thêm những vấn đề lý luận QLNN về bồi thường khi THĐƠ. Luận án đưa ra một số khái niệm, kết luận mang tính khoa học, góp phần hoàn thiện lý luận và nâng cao hiệu quả QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ. Thứ hai, Luận án làm rõ nội dung liên quan QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ (xây dựng và ban hành chính sách, pháp luật về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ; tổ chức thực hiện pháp luật về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ; thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ); nghiên cứu kinh nghiệm QLNN về THĐ và bồi thường khi THĐƠ một số nước như Anh, Trung Quốc, Hàn Quốc và giá trị tham khảo cho Việt Nam. Những nhận định, đánh giá của Luận án góp phần giúp các nhà quản lý, các nhà nghiên cứu có cái nhìn tổng thể về các quy định, cách thức thực hiện QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ. Thứ ba, thông qua các nghiên cứu khảo sát từ phía người dân có đất ở bị thu hồi, Luận án chỉ ra một góc nhìn mới về thực trạng bồi thường khi Nhà nước THĐƠ, góp phần thay đổi nhận thức và hành động đối với các nhà lãnh đạo, quản lý thực thi pháp luật về bồi thường khi THĐƠ.
7 Thứ tư, Luận án đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả QLNN về bồi thường khi THĐƠ, phù hợp với yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn hiện nay; góp phần bảo đảm quyền lợi của người dân có đất ở bị thu hồi, hài hoà lợi ích giữa các bên chủ đầu tư, Nhà nước và người dân. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án - Luận án có ý nghĩa khoa học trong việc làm rõ hơn dưới góc độ luật học những vấn đề lý luận về QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ, qua đó góp phần làm phong phú và hoàn chỉnh hơn nhận thức lý luận về QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ. Qua đó, luận án góp phần nâng cao nhận thức của CBCC, người có đất ở bị thu hồi và các bên liên quan về QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ. Kết quả nghiên cứu của luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các hoạt động nghiên cứu, giảng dạy, học tập liên quan đến QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ hiện nay ở nước ta. - Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là tư liệu có giá trị tham khảo cho các cơ quan nhà nước hữu quan trong việc hoạch định chính sách, xây dựng pháp luật về bồi thường khi THĐƠ, QLNN về bồi thường khi THĐƠ trong phạm vi cả nước. - Luận án là tài liệu tham khảo hữu ích cho các địa phương trong QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ thông qua việc nghiên cứu đánh giá thực tiễn quản lý về bồi thường khi THĐƠ và các đề xuất nâng cao hiệu quả QLNN về bồi thường khi THĐƠ. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận án gồm bốn chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu về các vấn đề liên quan đến đề tài luận án. Chương 2: Cơ sở lý luận về quản lý nhà nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở. Chương 3: Thực trạng quản lý Nhà nước ở nước ta hiện nay về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở Chương 4: Phương hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở.
8 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1. Các nghiên cứu về những vấn đề lý luận của đề tài luận án Nghiên cứu về QLNN về bồi thường khi THĐƠ, trong đó những vấn đề lý luận cơ bản như khái niệm, đặc điểm của hoạt động QLNN trong bồi thường khi Nhà nước THĐƠ, các nguyên tắc, thẩm quyền, trình tự thu hồi đất. Trong thời gian qua, những vấn đề này được đề cập trong các nghiên cứu ở nhiều cấp độ khác nhau. Các nghiên về QLNN về đất đai nói chung và QLNN về bồi thường đất nói riêng đã được trình bày chi tiết trong nhiều nghiên cứu như các bài báo khoa học, giáo trình, sách chuyên khảo về luật hành chính, luật đất đai. Cụ thể như sau: - Các công trình nghiên cứu là sách chuyên khảo Cuốn sách chuyên khảo Những điều cần biết về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, của tác giả Phan Trung Hiền [34]. Cuốn sách đã trình bày những quy định của pháp luật về bồi thường hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Cuốn sách được viết dưới hình thức hỏi đáp với 145 câu hỏi và câu trả lời bám sát những cơ sở pháp lý về quy định của Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Tuy nhiên, trong công trình nghiên cứu này tác giả dừng lại ở việc trả lời hỏi đáp về những quy định của pháp luật về bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước THĐ. Nhưng nội dung về QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐ lại chưa được tác giả nhắc đến như phương án bồi thường, giá bồi thường, kiểm đếm đất đai, phương án bồi thường và giải quyết các khiếu nại tố cáo về bồi thường. Đồng thời công tác quản lý, xây dựng bộ máy QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ, công tác cán bộ làm công tác bồi thường v.v... cũng chưa được tác giả đề cập tới. Đến năm 2017, tác giả Phan Trung Hiền đã bổ sung và làm rõ hơn những quy định của pháp luật về quản lý và sử dụng đất đai với cuốn sách chuyên khảo Pháp luật về quản lý và sử dụng đất đai ở Việt Nam [37]. Trong đó đã làm rõ quy định của pháp luật Việt Nam về quản lý và sử dụng đất đai, cuốn sách gồm 13 chương nghiên cứu về
9 quan hệ pháp lý giữa người sử dụng đất và Nhà nước. Cuốn sách đã nêu lên những bất cập trong cơ chế quản lý như sự chưa đồng bộ, thiếu hoàn chỉnh và phát sinh nhiều hệ quả trong quản lý đất đai. Đặc biệt là những xung đột giữa lợi ích riêng của người sử dụng đất với lợi ích chung của xã hội. Cuốn sách đã cung cấp những cơ sở lý luận quan trọng về quản lý và sử dụng đất đai ở Việt Nam, thông qua đó tác giả của luận án có thể vận dụng vào nhằm làm rõ cơ chế QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ. Cuốn sách: “Bình luận chế định quản lý nhà nước về đất đai trong Luật Đất đai năm 2013”, của tác giả Trần Quang Huy, Nxb Tư pháp [40]. Các tác giả đã đánh giá, bình luận những vấn đề lý luận cơ bản trên các phương diện khác nhau của hoạt động QLNN về đất đai theo Luật Đất đai năm 2013, chỉ ra những điểm bất cập trong quá trình thi hành pháp luật đất đai trước đó và đã được Luật Đất đai năm 2013 khắc phục qua các quy định hiện hành như thế nào. Tuy nhiên, cuốn sách phần lớn đã phân tích các chế định QLNN về đất đai trong Luật Đất đai năm 2013, nhưng những nội dung QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐƠ thì các tác giả lại chưa đề cập đến vấn đề này. Cuốn sách “Pháp luật đất đai Việt Nam từ năm 1945 đến nay” của tác giả Nguyễn Quang Tuyến, Nxb Chính trị quốc gia, năm 2018 [89]. Đây là công trình nghiên cứu có tính hệ thống về các quy định của pháp luật đất đai Việt Nam từ năm 1945 đến nay. Trong đó tại chuyên đề 2 của cuốn sách, các tác giả đã có sự so sánh, đánh giá chế định về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư qua các văn bản Luật Đất đai ở các thời kỳ. - Các công trình là đề tài nghiên cứu khoa học, các bài báo khoa học có liên quan. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ năm 2014 “Cơ sở pháp lý của quản lý nhà nước đối với đất đai trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế” của tác giả Phạm Hữu Nghị, Viện Nhà nước và pháp luật [46]. Trong công trình nghiên cứu này, tác giả đã trình bày những cơ sở lý luận về các quy định của pháp luật về THĐ, bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất như trường hợp THĐ, trình tự, thủ tục THĐ. Những vấn đề tồn tại bất cập của Luật đất đai năm 2013 như việc điều quy hoạch sử dụng đất, khiếu nại về THĐ, xác định giá đất. Nghiên cứu cũng đã chỉ ra những nguyên nhân của những bất cập, vướng mắc trong quá trình thu hồi, bồi thường đất. Tuy nhiên, vấn đề bồi thường khi nhà nước thu hồi đối với đất ở vẫn còn chưa
10 được đi sâu nghiên cứu, bởi lẽ việc THĐƠ là vấn đề nhạy cảm, phức tạp, trong đó QLNN về bồi thường đóng vai trò quan trọng để hướng tới sự minh bạch, công bằng đối với người có đất bị thu hồi. Do đó đây cũng vấn đề có thể tiếp tục nghiên cứu. Đề tài nghiên cứu thuộc chương trình KH&CN trọng điểm cấp Nhà nước “Sở hữu, quản lý và sử dụng đất đai trong phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” của tác giả Vũ Văn Phúc, đề tài được thực hiện năm 2015 [52]. Công trình nghiên cứu này các tác giả đã làm rõ những vấn đề lý luận và kinh nghiệm quốc tế về sở hữu, quản lý và sử dụng đất đai trong quá trình phát triển nền kinh tế thị trường. Nghiên cứu cũng chỉ ra những bất cập trong sở hữu, quản lý và sử dụng đất đai như cơ chế quản lý, thủ tục hành chính còn rườm rà; chưa minh bạch, phân cấp quản lý chưa thực sự hợp lý, trong đó lĩnh vực thu hồi. - Các công trình nghiên cứu ở cấp độ luận án Tiến sĩ liên quan đến lý luận quản lý nhà nước về bồi thường khi thu hồi đất ở, có thể kể đến một số công trình nghiên cứu như: Luận án Tiến sỹ Luật học của Phạm Thu Thủy (2014) với đề tài “Pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất nông nghiệp”, Trường Đại học Luật Hà Nội [70]; Luận án của tác giả Đoàn Minh Hà, Luận án Tiến sỹ Luật học bảo vệ tại Học viện Khoa học xã hội (2017) với đề tài “Pháp luật thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư từ thực tiễn các dự án đầu tư khu đô thị mới, chỉnh trang đô thị tại Thành phố Hồ Chí Minh [32] ; Luận án của tác giả Nguyễn Vinh Diện, Luận án Tiến sỹ Luật học bảo vệ tại Trường Đại học Luật Hà Nội (2019), với đề tài “Pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất” [25]. Tuy nhiên, chưa có nhiều công trình nghiên ở cấp độ Luận án tiến sĩ nghiên cứu về khía cạnh QLNN về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở. - Nhóm các công trình nghiên cứu là các bài báo khoa học liên quan đến vấn đề lý luận về QLNN về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất ở. Bài báo khoa học (2014). “Về giá đất trong Luật đất đai năm 2013” của tác giả Nguyễn Thị Dung, Tạp chí Luật học, số 11/2014 [27].; Bài báo (2014) “Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất theo Luật đất đai năm 2013” của tác giả Phạm Thu Thủy, Tạp chí Luật học, số 11/2014 [69].. Bài báo khoa học (2016); “Xác định thiệt hại và bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất” của tác giả Phan Trung Hiền, đăng trên tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 10 tháng 5/2016 [35]; Bài báo
11 “Cơ chế, chính sách về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo chủ trương, định hướng của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước” của nhóm tác giả Đỗ Quang Hưởng, Nguyễn Thị Thanh Thơ, Nguyễn Đinh Thọ. Đăng trên Tạp chí Môi trường, năm 2023. Các bài viết trên đã chỉ ra những nguyên tắc cơ bản trong quá trình bồi thường về đất khi Nhà nước THĐ, trong đó nhấn mạnh là cần giải quyết tốt mối quan hệ lợi ích giữa ba chủ thể: Nhà nước, người bị thu hồi và chủ đầu tư. Quá trình thực hiện cần phải công khai, minh bạch để bảo vệ quyền lợi cho người bị thu hồi đất. Các tác giả đã đánh giá những quy định pháp luật hiện hành, chỉ ra những vướng mắc trong quá trình áp dụng các quy định của pháp luật, trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật về lĩnh vực này. 1.1.2. Các nghiên cứu về thực trạng pháp luật và thực trạng quản lý nhà nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở Trong thời gian qua đã có nhiều công trình khoa học quan tâm nghiên cứu các quy định pháp luật và thực trạng QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐ, tiêu biểu như các công trình sau: - Các công trình nghiên cứu là sách chuyên khảo Cuốn sách “Pháp luật về định giá đất trong bồi thường, giải phóng mặt bằng ở Việt Nam” của tác giả Doãn Hồng Nhung, Nguyễn Ngọc Hà, Nhà xuất bản Tư pháp, năm 2014 [50]. Cuốn sách đã đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật về định giá đất trong bồi thường, GPMB tại một số địa phương như tỉnh Hòa Bình, Yên Bái, thành phố Hà Nội, thành phố Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh. Từ đó, tác giả đã chỉ ra những bất cập trong quy định pháp luật về định giá đất, GPMB như: bất cập trong thẩm quyền xác định giá đất bồi thường, trong bảng giá đất do Ủy ban nhân dân (UBND) cấp tỉnh ban hành, phương pháp xác định giá đất, trình tự, thủ tục xác định giá đất, sự chênh lệch lớn giữa giá đất bồi thường thực tế và giá đất trên thị trường. Một số cuốn sách như Cuốn sách “Hỏi - đáp về xử lý tình huống trong thi hành Luật Đất đai năm 2013” của tác giả Nguyễn Minh Hằng (chủ biên) [33], “Tìm hiểu về Luật Đất đai năm 2013” của tác giả Nguyễn Quang Tuyến (chủ biên) xuất bản tại Nhà xuất bản Chính trị quốc gia [87]. Những cuốn sách này đã phân tích về các quy định của pháp luật hiện hành về THĐ, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước
12 THĐ. Đồng thời lồng ghép các tình huống cụ thể để phân tích và làm rõ hơn các quy định pháp luật và thực trạng QLNN trong lĩnh vực này. - Các công trình nghiên cứu là các đề tài nghiên cứu khoa học Đề tài khoa học cấp bộ năm (2014), “Cơ sở pháp lý của quản lý nhà nước đối với đất đai trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế” của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, do tác giả Phạm Hữu Nghị làm chủ nhiệm [46]. Đề tài đánh giá thực trạng cơ sở pháp lý của QLNN đối với đất đai ở nước ta theo quy định của Luật đất đai năm 2013. Đề tài đã đánh giá những kết quả đạt được cũng như những hạn chế, bất cập về thu hồi đất như giá bồi thường đất, thời gian thu hồi và bồi thường kéo dài, những tác động của thu hồi đất đến sinh kế của người dân. Những bất cập này đã dẫn đến tình trạng khiếu nại, tố cáo có chiều hướng gia tăng về số vụ và tính phức tạp. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ (2016), “Thu hồi đất và giải quyết khiếu nại về thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay - Những vấn đề lý luận và thực tiễn”, của chủ nhiệm đề tài Đinh Văn Minh [44]. Với công trình nghiên cứu trên đề tài đã làm rõ một số vấn đề lý luận về THĐ, QLNN về thu hồi đất. Đánh giá khái quát về thực trạng công tác THĐ và giải quyết khiếu nại tố cáo nhằm chỉ ra những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu của đề tài chủ yếu tập trung vào những vấn đề liên quan tới THĐ và giải quyết khiếu nại, tố cáo về THĐ mà chưa nghiên cứu về QLNN về bồi thường khi Nhà nước THĐ. Đề tài khoa học cấp bộ năm (2017) “Cơ chế pháp lý bảo đảm thực hiện nguyên tắc đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý” của Viện Khoa học Pháp lý (Bộ Tư pháp) do tác giả Võ Đình Toàn làm chủ nhiệm [72]. Đề tài đã làm rõ những cơ sở lý luân và thực tiễn về cơ chế pháp lý bảo đảm nguyên tắc đất đai thuộc sở hữu toàn dân do nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Đồng thời làm rõ những quy định của pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, cơ chế QLNN về đất đai. Bên cạnh những ưu điểm, đề tài cũng chỉ ra những hạn chế trong quá trình thu hồi và THĐƠ Việt Nam hiện nay. - Các công trình nghiên cứu là các bài báo khoa học đăng trên các tạp chí chuyên ngành, hội thảo khoa học