Luận án Tiến sĩ: Pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền của các doanh nghiệp tại Việt Nam

i<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT __________________________________________ iii<br /> MỞ ĐẦU __________________________________________________________ 1<br /> TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI LUẬN ÁN _____________ 8<br /> 1. Những kết quả nghiên cứu về pháp luật kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí<br /> độc quyền của các doanh nghiệp ____________________________________ 8<br /> 2. Cơ sở lý thuyết và hướng tiếp cận nghiên cứu của luận án ____________ 18<br /> CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ<br /> ĐỘC QUYỀN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VÀ PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT<br /> HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ ĐỘC QUYỀN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP __ 22<br /> 1.1. Khái quát về hành vi lạm dụng vị trí độc quyền của doanh nghiệp ___ 22<br /> 1.1.1. Quan niệm về vị trí độc quyền của các doanh nghiệp trong nền kinh tế ____22<br /> 1.1.2. Quan niệm về hành vi lạm dụng vị trí độc quyền của các doanh nghiệp ____27<br /> 1.1.3. Ý nghĩa của việc kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền của các doanh<br /> nghiệp ___________________________________________________________30<br /> 1.2. Những vấn đề lý luận pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc<br /> quyền của các doanh nghiệp _______________________________________ 37<br /> 1.2.1. Lịch sử hình thành và phát triển ___________________________________37<br /> 1.2.2. Khái niệm pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền của các<br /> doanh nghiệp ______________________________________________________50<br /> 1.2.3. Những nội dung cơ bản của pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc<br /> quyền ____________________________________________________________55<br /> CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM<br /> DỤNG VỊ TRÍ ĐỘC QUYỀN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VÀ THỰC TIỄN<br /> THI HÀNH TẠI VIỆT NAM _________________________________________ 63<br /> 2.1. Nội dung quy định pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc<br /> quyền của các doanh nghiệp tại Việt Nam ____________________________ 63<br /> 2.1.1. Về việc xác định doanh nghiệp có vị trí độc quyền ____________________63<br /> 2.1.2. Về các hành vi lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm______________________71<br /> 2.1.3. Về thẩm quyền xử lý ___________________________________________89<br /> 2.1.4. Về thủ tục tố tụng cạnh tranh _____________________________________95<br /> 2.1.5. Về chế tài xử lý ______________________________________________100<br /> 2.2. Thực tiễn thi hành pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc<br /> quyền của doanh nghiệp tại Việt Nam ______________________________ 105<br /> <br /> ii<br /> <br /> CHƯƠNG 3. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VÀ NÂNG<br /> CAO CHẤT LƯỢNG THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT HÀNH VI<br /> LẠM DỤNG VỊ TRÍ ĐỘC QUYỀN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP TẠI VIỆT<br /> NAM ____________________________________________________________ 118<br /> 3.1. Phương hướng hoàn thiện và nâng cao chất lượng thực thi pháp luật về<br /> kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền của các doanh nghiệp tại Việt<br /> Nam __________________________________________________________ 118<br /> 3.1.1. Phù hợp với đường lối, chính sách của Đảng về xây dựng và hoàn thiện thể<br /> chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam ______________118<br /> 3.1.2. Phù hợp với xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế ______________________122<br /> 3.1.3. Phù hợp với điều kiện đặc thù của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội<br /> chủ nghĩa và sự phát triển của các doanh nghiệp tại Việt Nam _______________124<br /> 3.2. Các giải pháp hoàn thiện và nâng cao chất lượng thực thi pháp luật về<br /> kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền của các doanh nghiệp tại Việt<br /> Nam __________________________________________________________ 124<br /> 3.2.1. Nhóm giải pháp hoàn thiện pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc<br /> quyền của các doanh nghiệp _________________________________________125<br /> 3.2.2. Nhóm giải pháp nâng cao chất lượng thực thi pháp luật về kiểm soát hành vi<br /> lạm dụng vị trí độc quyền của các doanh nghiệp _________________________137<br /> KẾT LUẬN ______________________________________________________ 142<br /> DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ________________________________ 143<br /> <br /> iii<br /> <br /> DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT<br /> Từ viết<br /> <br /> Tiếng Anh<br /> <br /> tắt<br /> CIEM<br /> <br /> Tiếng Việt<br /> <br /> Central Institute For<br /> <br /> Viện nghiên cứu Quản lý Kinh<br /> <br /> Economic Managenment<br /> <br /> tế Trung ương<br /> <br /> FDI<br /> <br /> Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài<br /> <br /> OECD<br /> <br /> Organization For<br /> <br /> Tổ chức Hợp tác và Phát triển<br /> <br /> Economic Cooperation<br /> <br /> Kinh tế<br /> <br /> And Development<br /> WTO<br /> <br /> World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới<br /> <br /> TFEU<br /> <br /> Treaty on the Functioning<br /> <br /> Hiệp định về chức năng của<br /> <br /> of the European Union<br /> <br /> Liên minh Châu Âu<br /> <br /> SAIC<br /> <br /> State Administration for<br /> Industry and Commerce<br /> <br /> Cơ quan Quản lý Thương mại<br /> và Công nghiệp Quốc gia<br /> <br /> NDRC<br /> <br /> National Development<br /> and Reform Commission<br /> <br /> Ủy ban Phát triển và Cải cách<br /> Quốc gia<br /> <br /> DOJ<br /> <br /> U.S. Department of<br /> <br /> Bộ Tư pháp Hoa Kỳ<br /> <br /> Justice<br /> FTC<br /> <br /> Federal Trade<br /> Commission<br /> <br /> Ủy ban Thương mại Liên bang<br /> Hoa Kỳ<br /> <br /> GDP<br /> <br /> Gross Domestic Product<br /> <br /> Tổng sản phẩm nội địa quốc gia<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu<br /> Nền kinh tế mỗi quốc gia được nhìn nhận và đánh giá thông qua sự hình thành,<br /> vận động và phát triển của các doanh nghiệp. Ngày nay các quốc gia trên thế giới đều<br /> thừa nhận vai trò to lớn của các doanh nghiệp trong việc thúc đẩy sự phát triển của<br /> nền kinh tế từng quốc gia, của từng khu vực cũng như trên toàn thế giới. Điều này<br /> được ghi nhận trong tất cả các văn bản của Nhà nước từ quy định về chính sách phát<br /> triển kinh tế quốc gia cho đến các văn bản pháp luật quy định về các vấn đề liên quan<br /> đến sự hình thành, phát triển của các doanh nghiệp trong mọi lĩnh vực, ngành nghề<br /> kinh doanh.<br /> Ở Việt Nam - một quốc gia với điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội<br /> chủ nghĩa nên việc khuyến khích các doanh nghiệp phát triển và nâng cao năng lực<br /> cạnh tranh là một trong những nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu. Để có thể cụ thể hoá<br /> nhiệm vụ quan trọng này, Nhà nước Việt Nam đã và đang cố gắng hoàn thiện việc<br /> xây dựng và duy trì một môi trường cạnh tranh lành mạnh để đảm bảo tối đa quyền<br /> và lợi ích chính đáng cho mọi doanh nghiệp khi tham gia vào thị trường. Tuy nhiên,<br /> trong quá trình kinh doanh đã xuất hiện một số hành vi của các doanh nghiệp gây cản<br /> trở, hạn chế cạnh tranh cho các doanh nghiệp khác trên thị trường. Một trong những<br /> biểu hiện của hiện tượng hạn chế cạnh tranh đó là hình thức lạm dụng vị trí độc quyền<br /> của các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp đang được hưởng những ưu đãi<br /> trực tiếp hoặc gián tiếp từ chính sách phát triển kinh tế của Nhà nước Việt Nam. Điều<br /> này cho thấy, trên thực tế pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền<br /> của các doanh nghiệp tại Việt Nam chưa thực sự phát huy được hết hiệu quả trong<br /> vai trò góp phần tạo dựng một môi trường cạnh tranh lành mạnh cho các doanh nghiệp<br /> trong nền kinh tế. Cụ thể, pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền<br /> của các doanh nghiệp tại Việt Nam có một số hạn chế như sau:<br /> Thứ nhất, định nghĩa về doanh nghiệp độc quyền theo quy định của pháp luật<br /> Việt Nam hiện nay chưa chặt chẽ, đầy đủ dẫn đến khi thực thi chưa xử lý được các<br /> doanh nghiệp thực hiện các hành vi gây hạn chế cạnh tranh một cách đáng kể do<br /> không thuộc đối tượng điều chỉnh.<br /> Thứ hai, thẩm quyền của cơ quan chức năng của Nhà nước trong quá trình xử<br /> lý các vụ việc lạm dụng vị trí độc quyền của doanh nghiệp hiện nay còn chồng chéo<br /> giữa cơ quan quản lý cạnh tranh và các Bộ chủ quản ngành.<br /> <br /> 2<br /> <br /> Thứ ba, biện pháp chế tài áp dụng đối với các hành vi lạm dụng vị trí độc quyền<br /> đối với các doanh nghiệp vi phạm chưa cao, không thể hiện tính răn đe, phòng ngừa<br /> đủ mạnh để ngăn chặn các hành vi vi phạm.<br /> Thứ tư, với xu thế hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng đòi hỏi các quy định của<br /> pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền của doanh nghiệp cần có<br /> những thay đổi, cập nhật theo những thông lệ và quy định chung của pháp luật về<br /> cạnh tranh nói chung và pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền của<br /> doanh nghiệp nói riêng.<br /> Thứ năm, địa vị pháp lý và mô hình của cơ quan quản lý cạnh tranh của Việt<br /> Nam cho đến thời điểm này còn chưa phù hợp, chưa thể hiện đúng vai trò quan trọng<br /> trong việc duy trì và đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho mọi doanh nghiệp<br /> khi tham gia vào thị trường.<br /> Thứ sáu, Luật Cạnh tranh được coi là xương sống của chính sách cạnh tranh nói<br /> chung của nền kinh tế mỗi quốc gia trên mọi lĩnh vực, ngành nghề trong đó vai trò<br /> của pháp luật kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền của doanh nghiệp là rất<br /> quan trọng. Tuy nhiên thực tế cho thấy, việc đồng bộ về nội dung của pháp luật về<br /> kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền của doanh nghiệp trong pháp luật cạnh<br /> tranh với các luật chuyên ngành chưa thực sự thống nhất, thiếu tính hỗ trợ khiến cho<br /> việc áp dụng các quy định của pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc<br /> quyền của doanh nghiệp tại Việt Nam chưa thực sự phát huy tính hiệu quả.<br /> Với những hạn chế của pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền<br /> của doanh nghiệp và thực tiễn áp dụng tại Việt Nam cho thấy việc nghiên cứu nhằm<br /> hoàn thiện các quy định của pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền<br /> của doanh nghiệp tại Việt Nam là cần thiết. Tính đến thời điểm này, các công trình<br /> nghiên cứu khoa học đã được công bố liên quan đến pháp luật về kiểm soát hành vi<br /> lạm dụng vị trí độc quyền của doanh nghiệp đã có một số kết quả nhất định nhưng<br /> chưa thực sự đánh giá toàn diện, khách quan về vấn đề này. Do vậy, nghiên cứu sinh<br /> đã lựa chọn đề tài “Pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí độc quyền của<br /> các doanh nghiệp tại Việt Nam” cho luận án nghiên cứu khoa học ở cấp độ tiến sĩ<br /> luật học nhằm đóng góp một phần cơ sở lý luận và thực tiễn đối với quá trình hoàn<br /> thiện pháp luật cạnh tranh của Việt Nam hiện nay.<br /> 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu<br /> 2.1. Mục đích nghiên cứu<br /> Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật và thực thi pháp luật về kiểm<br /> soát độc quyền, Luận án đề xuất các giải pháp hoàn thiện và nâng cao chất lượng thực<br /> <br />