Luận văn: Điều tra, đánh giá tập đoàn cây thức ăn gia súc hiện có ở xã hà hiệu huyện Ba Bể tỉnh Bắc Kạn

Chia sẻ: Carol123 Carol123 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:109

Thêm vào BST

Báo xấu

133
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Xây dựng và đề xuất các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học công nghệ, sản xuất thử nghiệm hằng năm và dài hạn về lĩnh vực chăn nuôi và đồng cỏ vùng Tây Nguyên. Nghiên cứu lai tạo và chọn lọc các giống vật nuôi có năng suất, chất lượng cao phù hợp với vùng sinh thái Tây Nguyên. Nghiên cứu về thức ăn, dinh dưỡng và đồng cỏ chăn nuôi. Chế biến bảo quản thức ăn gia súc phục vụ phát triển nông nghiệp vùng Tây Nguyên. Tham gia tư vấn, dịch vụ chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Điều tra, đánh giá tập đoàn cây thức ăn gia súc hiện có ở xã hà hiệu huyện Ba Bể tỉnh Bắc Kạn

Đ I H C THÁI NGUYÊN TRƯ NG Đ I H C SƯ PH M -------------@&?--------------- Tr n Th Hương Lam ĐI U TRA, ĐÁNH GIÁ T P ĐOÀN CÂY TH C ĂN GIA SÚC HI N CÓ XÃ HÀ HI U HUY N BA B T NH B C K N Chuyên ngành: Sinh thái h c Mã s : 60-42-60 LU N VĂN TH C S SINH H C N GƯ I H Ư N G D N KHOA H C: PGS.TS HOÀNG CHUNG THÁI NGUYÊN NĂM 2007
L I CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan. Đây là công trình nghiên c u c a riêng tôi, các s li u, k t qu nêu trong lu n văn là trung th c và chưa t ng ai công b trong b t kỳ công trình nào khác. Tác gi Tr n Th Hương Lam
L I C M ƠN Tôi xin t lòng bi t ơn sâu s c t i thày giáo PGS - TS Hoàng Chung đ ã t n tình hư n g d n đ tôi có th hoàn thành lu n văn này. Tôi xin cám ơn Ti n s Lê Ng c Công cùng toàn th các th y cô giáo, các cán b , nhân viên khoa Sinh trư ng Đ i h c sư ph m Thái Nguyên. Xin cám ơn cán b , nhân viên phòng thí nghi m Trung tâm - Trư n g Đ i h c Nông Lâm Thái Nguyên và b n bè đ n g nghi p đã đ ng viên giúp đ tôi trong su t th i gian h c t p, nghiên c u khoa h c. Nhân đ ây tôi cũng xin cám ơn S Giáo D c – Đào T o Thái Nguyên, Phòng Giáo D c – Đào T o Ph Yên, Trung tâm KTTH – HN & Giáo d c thư n g xuyên Ph Yên đã giúp đ tôi trong quá trình nghiên c u đ tài! Thái Nguyên, ngày 20 tháng 9 năm 2007 Tác gi Tr n Th Hương Lam
NH NG CH VI T T T CTV: C n g tác viên DS : D ng s ng ĐVTA: Đơn v th c ăn HTX : H p tác xã NC: Nghiên c u P TNT: Phát tri n nông thôn TS : T n g s VCK: V t ch t khô
DANH M C CÁC B NG B ng 1.1: S n lư n g VCK và ch t lư ng nh ng lo i c trên vùng đ t th p vào 45 ngày c t. B ng 1.2: S n lư n g VCK c a c Ghinê tía c t sau 30 ngày. B ng 1.3. Năng su t c a các gi ng c hòa th o (t n/ ha/ năm) B ng 1.4: Nh ng d ng s ng chính c a th c v t đ ng c vùng núi B c Vi t Nam. B ng 1.5:Thành ph n h oá h c và giá tr dinh dư ng c a m t s loài c chính. B ng 1.6: Giá tr d inh dư ng c a Ngô trong các giai đo n khác nhau. B ng 4.1: Thành ph n loài các đi m nghiên c u trong th m c t nhiên. B ng 4.2: Nh ng d ng s ng chính c a th c v t trong th m c t nhiên. B ng 4.3: Năng su t các th m c trong đ n g c t nhiên. B ng 4.4: Thành ph n loài các đi m nghiên c u trong th m c d ư i r ng. B ng 4.5: Nh ng d ng s ng chính c a th c v t trong th m c dư i r n g. B ng 4.6: Năng su t các th m c dư i r ng. B ng 4.7: Thành ph n loài trong các th m c soi b ãi hoang hóa. B ng 4.8: Nh ng d ng s ng chính c a th c v t trong các soi bãi hoang hóa. B ng 4.9: Năng su t các th m c trong soi bãi hoang hóa. B ng 4.10: Các loài cây c t nhiên có giá tr chăn nuôi. B ng 4.11: M t s ch tiêu c a các cây c tr ng t i xã Hà Hi u. B ng 4.12: Giá tr dinh dư ng c a các loài c tr ng dùng làm th c ăn cho gia súc.
M CL C Trang 1 M ĐU Chương 1: T NG QUAN TÀI LI U 1.1. Tình hình nghiên c u v cây th c ăn gia súc trên th gi i và Vi t Nam. 4 1.2. Tình hình nghiên c u v đ ng c t nhiên 9 1.3. Tình hình nghiên c u v đ ng c tr n g 21 1.4. Nh n xét chung 26 Chương 2: ĐI U KI N T NHIÊN VÙNG NGHIÊN C U 2 .1. V trí đ a lý 28 2.2. Đ a hình, đ a m o 28 2.3. Khí h u 29 2.4. Th y văn 29 2.5. Các ngu n tài nguyên 30 2.6. Nh n xét chung v đi u ki n t nhiên, tài nguyên và c nh quan môi trư ng. 32 Chương 3: Đ I TƯ NG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 3 .1. Đ i tư ng nghiên c u 33 3.2. Phương pháp nghiên c u 33 Chương 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N 4 .1. Th m c t nhiên trong vùng nghiên c u 42 4.2. Các loài cây c t nhiên có giá tr chăn nuôi 87 4.3. Các loài cây tr n g có giá tr chăn nuôi 90 4.4. Tình hình s d ng hi n nay, kh năng và xu hư ng phát tri n. 93 K T LU N VÀ Đ NGH 1 . K t lu n 97 2. Đ ngh 98 99 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH C A TÁC GI 100 TÀI LI U THAM KH O
M ĐU Đ n g c là cơ s quan tr n g nh t c a ngh chăn nuôi gia súc đ c bi t là trâu bò, càng quan tr n g khi n n công nghi p chăn nuôi ngày càng phát tri n trên đ à thâm canh tăng năng xu t .C không nh ng là ngu n th c ăn gia súc có ch t lư n g, r ti n và phù h p v i đ i u ki n nhi u nư c mà c còn có nh ng tác d ng khác như b o v và c i t o đ t tr ng dư i d n g này hay d n g khác [14]. Đ ng c là kho d tr ngu n năng lư ng ti m tàng, gia súc s chuy n hoá năng lư ng ch a trong đ ng c thành th c ăn c a con ngư i. Con ngư i đã t lâu bi t khai thác đ ng c , nhưng lúc đ u còn hoàn toàn d a vào t nhiên. Nh ưng nhu c u phát tri n chăn nuôi ngày m t l n, h ình th c ch ăn th t nhiên như trư c không th đ áp ng đư c. Do đó đòi h i loài ngư i ph i đ u tư trí tu cho vi c khai thác đ n g c . Các nhà khoa h c đ ã ti n h ành nghiên c u m t cách toàn di n t nh ng đ c đi m sinh thái, sinh v t h c đ n các phương th c c i t o , s d ng h p lý đ t o ra s n ph m t i đa trên đơn v d i n tích đ ng c tr n g cũng như t nhiên [10]. Tuy nhiên, đ n nay quan ni m v đ n g c là v n đ còn đang tranh cãi. Nhi u nhà nghiên c u đã đưa ra nh ng đ c đi m c n có c a lo i hình đ ng c ho c nhóm đ c đ i m và cũng đ ã đưa ra hàng lo t đ nh nghĩa v đ ng c . Theo A.O.Felipe (1965), nh ng vùng đ t r n g l n, k c đ ng b ng cũng như mi n đ i núi, bao ph b i c đ a phương đư c s d ng cho chăn th qu n canh đư c g i là bãi c t nhiên. Còn đ n g c nhân t o đư c xây d n g lên đ thay th bãi c t nhiên b ng cách tr ng nh ng loài c có năng xu t và giá tr dinh dư n g cao hơn [44]. Đa s các tác gi cho r ng đ n g c (Grassland ) là vùng đ t đư c che ph b i th m c liên t c, nơi có lư ng mưa dao đ ng t 2 50 – 750mm vùng ôn đ i và t i 1200mm vùng nhi t đ i, c sinh trư ng liên t c trong mùa sinh dư n g, ng ng sinh trư ng trong mùa khô… Vi t Nam, theo Tr nh Văn Th nh (1974), cũng có nh ng đ ngh khác nhau: Danh t “đ n g c ” đ ch nh n g di n tích đ n g c (vĩnh vi n h ay t m th i) còn nh n g đ t đai s d ng đ chăn th súc v t (có ngư i đ ngh là chăn d t) ch y u d a vào c t nhiên th ì g i là bãi chăn [36] ... Theo Hoàng Chung (2006): Đ ng c là các sinh đ a qu n l c, th m th c v t c a nó đư c đ c trưng b i các qu n xã c 1 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
v i đ khép tán l n hay nh và ch y u là c trung sinh nhi u năm, đôi khi là c m sinh, có s ng ng sinh trư n g vào mùa đông, thư n g mùa hè không bi u th s gi m sút rõ r t, đ t đa d ng v đ m, đ phì và hàm lư ng mu i [11]. Vi t Nam là nư c “nhi t đ i gió mùa m” [21], th m th c v t v cơ b n thu c “r ng m ưa nhi t đ i” [45], không có đ n g c r n g như các nư c vùng ôn đ i, hay Châu Phi nhi t đ i [20]. Đ ng c Vi t Nam phân b r i rác kh p nơi, nhưng t p trung nhi u nh t v n là trên các đ i núi và các cao nguyên c a trung du và mi n núi (chi m t i 10 tri u h a). Nh ng khu v c có đ n g c t nhiên v i di n tích r ng l n không có nhi u l m, đ i di n là các đ n g c thu c M c Châu và Mai Sơn (t nh Sơn La), Lai Châu, đ ng c Ngân Sơn (t nh B c K n) và m t s đ ng c thu c vùng Tây Nguyên. Các đ n g c khác thư n g có di n tích nh t vài ch c đ n vài trăm ha. Các th m c t nhiên thư ng xu t hi n trên đ t x u , cây quán m c nhi u, nh ng khu v c này dùng t “bãi chăn” có l chính xác hơn [24]. Theo Hoàng Chung (2004) thì đ ng c vùng núi B c Vi t Nam là lo i h ình th sinh, do khai phá r ng mà thành [10], tu ỳ theo m c đ b tác đ n g h àng ngày c a con ngư i và gia súc mà nó bi u hi n ra các tr ng thái khác nhau… Đ i v i gia súc nhai l i th ì th c ăn xanh đóng m t vai trò h t s c quan tr ng vì trong kh u ph n ăn h àng ngày c a chúng có th chi m t 60-100% [22]. Đáp ng nhu c u th c ăn cho gia súc, m t trong nh ng v n đ cơ b n ph i gi i quy t khi mu n phát tri n chăn nuôi là phát tri n đ ng c , bi n pháp h p lý và kinh t nh t mà nhi u nư c, k c các nư c tiên ti n đ ang áp d ng [14]. Trên th c t hi n nay ngu n th c ăn xanh t nhiên ngày càng c n ki t do đ ng c chăn th d n b thu h p l i như ng ch cho cây tr ng khác. Bên c nh đó do chăn th m t cách b a b ãi không có k thu t đã làm cho m t s b ãi chăn tr thành đ t tr ng, đ i tr c, không còn kh năng khai thác d n đ n thi u th c ăn cho đàn gia súc, đ c bi t là v mùa đông [34]. Đ ph c v cho s phát tri n chăn nuôi, nhi u đ a phương ngoài vi c bi t khai thác các loài cây, c trong các lo i hình t nhiên khác nhau thì nhi u cây tr ng cũng đư c t n d ng làm th c ăn cho gia súc. Cho đ n n ay đã có nhi u công trình nghiên c u v thành ph n cây th c ăn gia súc vùng nhi t đ i như: Lê Sinh T n g, 2 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
Nguy n Chính (1959), Nguy n Quang Ng , Lê Sinh T n g (1964), Lê Sinh T ng (1969), Tr nh Văn Th nh và các tác gi (1974), Đi n Văn Hưng (1975), Nguy n Đăng Khôi (1978, 1979, 1981), Võ Huy Gi ng (1983), Dương Thành Liên (1981), Bùi Xuân An, Ngô Văn M u (1981), bư c đ u đã nêu lên đư c t p đoàn cây th c ăn gia súc. M t s tác gi có đ c p đ n v n đ c i t o đ ng c t nhiên, s d ng h p lý hơn hay t o đ ng c tr ng, nh p n i m t s loài m i, phân tích thành ph n d inh dư n g c a m t s loài c nư c ta như : Đoàn n, Võ Văn Tr (1976), Hoàng Kim Nhu (1979), Võ Văn Tr (1983), … [10]. Hà Hi u là xã mi n núi c a huy n Ba B t nh B c K n. M c tiêu phát tri n kinh t – xã h i c a xã năm 2007 là phát tri n đàn gia súc lên 2.299 con (trâu: 864 con, bò: 1435 con) [4]. V i di n tích không l n (4006,66 ha), đ t nông nghi p ít và đã mc đ khai thác cao, đ t r ng cũng đang b thoái hoá. Đ có th nâng cao đ i s ng và đ m b o an toàn v môi trư ng sinh thái c n có s chuy n đ i phương hư ng s n xu t, đ c bi t là v i chăn nuôi đ i gia súc. V i m c đ ích xác l p đàn gia súc n đ nh lâu dài cho chi n lư c phát tri n kinh t mi n núi và các phương án s d ng h p lý lo i hình đ ng c và cây c t nhiên, c và cây tr ng khác xã Hà Hi u huy n Ba B t nh B c K n, chúng tôi đã xây d ng đ tài “Đi u tra, đánh giá t p đoàn cây th c ăn t nh B c K n”. Đ tài nh m đánh giá gia súc hi n có xã Hà Hi u huy n Ba B th c tr ng các loài cây c đư c dùng làm th c ăn gia súc xã Hà Hi u huy n Ba B t nh B c K n và m c đ s d ng hi n t i c a ngư i dân đ a phương v i các loài này. T đó có th rút ra k t lu n khoa h c nh m cung c p các ki n th c cơ b n, c n thi t cho vi c s d ng h p lý ngu n tài nguyên t i đ a phương, đem l i hi u qu kinh t cao mà không gây nh hư ng gì đ n môi trư ng s ng. 3 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
Chương 1 T NG QUAN TÀI LI U 1.1. Tình hình nghiên c u v cây th c ăn gia súc trên th gi i và Vi t Nam. Cây th c ăn xanh bao g m s n ph m cây mùa v còn l i, cây c hoà th o, cây đ u, cây thân th o hay thân g mà có th đư c s d n g là th c ăn cho gia súc. Nh n g cây này cũng có th đư c s d ng vào nh ng m c đ ích khác nhau như b o v đ t, ch ng xói mòn, làm tăng đ màu m c a đ t và h n ch c d i [1]. C là lo i th c ăn ch y u c a trâu bò, vì trong c có đ y đ ch t dinh dư n g, như b t, đư ng, đ m, khoáng, vitamin mà các lo i gia súc nhai l i có kh năng s d ng và h p th t t. M t khác, các ch t dinh dư ng trong c không nh ng r t c n thi t mà l i có t l thích h p đ i v i nhu c u sinh lý c a trâu bò. Ví d : n u t l đư ng - đ m thích h p nh t cho kh u ph n th c ăn c a bò s a là 1:1 thì t l đó trong c n on thay đ i t 1:1 đ n 1.4 :1 [2]. C còn là lo i cây th c ăn d s n xu t, có năng su t cao, tương đ i n đ nh và là ngu n th c ăn r ti n góp ph n làm gi m giá thành s n ph m chăn nuôi, chưa k ưu th c a các gi ng c lâu năm là thư ng ch c n gieo tr n g m t l n mà s d ng đư c nhi u năm. Ví d : Giá thành cho 1kg c M c Châu và c lông Para trong 3 năm s d n g là: 0.037 và 0.035 đ ng [14]. H Hoà th o quan tr n g không nh ng vì nó phân b r ng rãi chi m t l cao trong s th c v t trên đ n g c , có giá tr d inh dư n g cao, nh t là lư ng hyđratcacbon và đ c bi t là các ch t dinh dư ng đư c b o t n , ít hao h t khi thu ho ch. Các cây h Đ u tuy chi m t l ít hơn trong s cây c làm th c ăn gia súc nhưng có vai trò quan tr ng vì giá tr dinh dư ng cao, nh t là lư ng Protein và khoáng thích h p cho vi c ch bi n th c ăn tinh b xung. bãi c t nhiên v i đi u ki n th như ng t t thì 1kg c tươi cung c p đư c 16g prôtêin tiêu hoá và 32g lipit, 8 kg lo i c này tương đương 1 đơn v th c ăn [36]. Theo Meilroy (1972) c n ch n c đ làm th c ăn gia súc là khi thu ho ch dư i d ng này hay d ng khác ph i đ m b o các yêu c u sau [46]: - C ph i có kh năng tái sinh qua m m ch i còn l i sau m i l n thu ho ch. - Các t bào sinh trư ng ph i t p trung ph n l n các g c là nơi khi thu ho ch 4 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
ít b nh hư ng t i. - C n sinh trư ng liên t c v i kh năng ch u h n và ch u l nh cao. - C n có thân ng m đ t o đi u ki n phát tri n c trên và dư i m t đ t. - Có h th ng r phát tri n đ cho phép ch u đ ng s thu ho ch và đ m b o l y đư c dinh dư ng đã đư c gi i phóng hay phân hu t d ư i. Tuy nhiên, đ ch n làm c chăn th hay thu c t c n ph i d a vào các nhân t sau đ xét và quy t đ nh hư ng s d n g cho t ng lo i c như: đ n gon mi ng cao, nh t là c thu c t; ph i có giá tr dinh dư ng cao đ đ áp ng nhu c u gia súc v các m t; có kh năng c nh tranh đi u ki n sinh t n và kh năng đư c tr n g k t h p; có kh năng ch u đ ng s d m đ p liên t c c a gia súc và c thu c t ph i ch u đư c s c t và nén c a máy thu ho ch; c chăn và c c t đ u ph i có năng su t cao đ đ m b o nhu c u gia súc và gi m di n tích gieo tr ng; … 1 .1.1. Tình hình nghiên c u cây th c ă n gia súc trên th gi i Trên th gi i, các nư c có n n chăn nuôi đ i gia súc phát tri n , v n đ th c ăn r t đư c quan tâm và đ u tư nghiên c u như: Úc, M , Brazin, … Chăn nuôi là m t b ph n quan tr ng trong h th ng s n xu t vùng đ i núi vùng Đông Nam Á, nên cũng đã có nh ng quan tâm đ u tư cho lĩnh v c này. - Inđonêxia, trong tình hình th c ăn c a trâu, bò chi m 56% là c t nhiên, 21% là rơm, 16% là cây lá khác và 7% là ph ph m thì trong 4 gi i pháp đ gi i quy t th c ăn là thâm canh, tr ng gi ng c t t (c Voi và cây Đ u) [27]. - Thái Lan, v i 70% dân liên quan đ n s n xu t nông nghi p, s n ph m tr ng tr t có giá tr th p, th t bò và s a chưa đ cung c p theo nhu c u tiêu dùng. Theo FAO, Chính ph Thái Lan có ch trương tăng thu nh p c a n gư i nông dân b ng gi i pháp: gi m tr n g lúa, s n, đ y m n h phát tri n chăn nuôi đ c bi t là gia súc nhai l i. Nông dân nuôi bò trong d án đư c c p h t gi ng c đ tr ng. - Trung Qu c, cây th c ăn gia súc đư c chú ý phát tri n khu v c phía Nam. Trong quá trình nghiên c u đã xác đ nh đư c các gi ng c Stylo, Brachiaria, Pennisetum, … s d ng có hi u qu cho gia súc. H ng năm còn s n xu t 20,5 t n h t c cung c p cho trong và ngoài nư c [31]. 5 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
- Philippiin, v i 90% gia súc nhai l i nuôi t i vư n nhà ho c các trang tr i nh đư c tr ng các gi ng Stylo 184, Panicum maxinum, Paspalum atratum, … đ u phát tri n t t cung c p ngu n th c ăn cho gia súc. Ngoài ra, các gi ng c trên còn đư c tr ng theo đư ng đ ng m c đ t d c, c i t o đ t tr ng đ i núi tr c, tr ng dư i tán cây ăn qu . H ng năm s n xu t đư c trên 1 t n h t c (E.F. Lating, F. Gagunada, 1995). M t s nư c khác như Malaysia, Lào, … cũng đã chú tr ng đ u tư phát tri n cây th c ăn cho gia súc t nh ng năm 1985. Cho đ n nay m t s gi n g c Hoà th o và c h Đ u đư c ch n l c, đang phát huy hi u q u cao trong s n xu t. H ng năm s n xu t đư c 2-3 t n h t c các lo i. Như v y, phong trào tr n g cây th c ăn xanh đ chăn nuôi gia súc đang đư c nhi u nư c quan tâm. Nó th c s là đ n g l c thúc đ y ngành chăn nuôi đ i gia súc phát tri n. * Nh ng k t qu nghiên c u v nâng cao năng su t cây th c ăn gia súc trên th gi i: Trên th gi i h i n nay ngoài vi c tuy n ch n, lai t o, di nh p các gi ng c t t t vùng này sang vùng khác, ngư i ta còn t p trung gi i quy t v n đ năng su t, ch t lư ng c . T i Thái Lan, s n lư n g v t ch t khô c a các gi n g c Digitaria decumbens, Paspalum atratum, Brachiaria mutica và Paspalum plicatulum kho n g t 15-20, 18-25, 9-15 và 6-10 t n /ha (b ng 1.1). B ng 1.1: S n lư n g VCK và ch t lư ng nh ng loài c trên vùng đ t th p vào 45 ngày c t. Năng su t (t n/ha) Prôtêin (%) Tên khoa h c Tên Vi t Nam Brachiaria mutica C lông Para 9 - 15 6 – 10 Digitaria decumbens Pangola 15 – 20 7 – 11 Paspalum atratum C đ ng 18 – 25 6–7 Paspalum plicatulum 6 – 10 5-6 Ngu n: Division of Animal Nutrition, Anon (2000) [39]. Ngoài ra, hai gi ng c là c đ n g (Paspalum atratum) và Paspalum plicatulum là nh ng loài cho s n lư n g h t gi n g l n, có th t i trên 600kg/ha. Do v y, hai gi ng này đã đư c phân b r n g rãi Thái Lan. T i Trung tâm nghiên c u nuôi dư ng đ ng v t t nh Petchaburi (Thái Lan) c 6 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
Ghinê tía đư c tr n g và c t 30 ngày m t l n, v i m t đ tr ng là 50 x 50cm và đư c bón phân h n h p (15-15-15) trư c khi tr ng m c 3 00 kg/ha tương đương 18 t n phân bón /1ha. Lư ng c thu ho ch kho ng 8,9 t n /ha l a đ u (70 ngày sau tr ng) và kho ng 2,6 đ n 7,1 t n /ha c t sau 30 ngày [40]. S n lư n g này đư c th hi n b ng 1.2. B ng 1.2: S n lư ng VCK c a c Ghinê tía c t sau 30 ngày Th i gian c t Năng su t VCK (t n /ha) 11/8/2000 8,9 11/9/2000 7,1 11/10/2000 6,9 11/11/2000 6,8 11/12/2000 4,6 11/01/2001 2,6 11/02/2001 4,1 11/03/2001 4,3 11/04/2001 5,8 11/05/2001 3,7 Ngu n: Annual Report on Animal Nutrition Division (2001) [40]. Theo Quilichao (Colombia CIAT, 1978) [42], gi ng Brachiaria decumbens có th đ t năng su t ch t khô trên 42.000 kg/ha/năm v i thí nghi m không bón đ m nhưng bón đ lân và nó là m t gi ng c t t nh t trong đi u ki n bón lân và đ m thích h p . Thí nghi m c t hàng năm cho năng su t ch t khô đ t 36.700 kg/ha, k t Pangola (Digitaria decumbens), Para (Brachiaria qu này cao hơn so v i c mutica) và Ghinê (Panicum maximum) (Barnard, 1969) [41]. T i Purertorico, Vieente - Chandler Silva và Figarella (1959) [49] thông báo năng su t gi ng Panicum maximum Cv Makueni đ t 26.846 kg VCK/ha v i m c bón 440 kg đ m/ha và c 40 ngày c t 1 l n khi tr ng c . Middleton và Micosker, (1975) [47] cho bi t vào năm 1973 và 1974 t i mi n Nam Johnstone, vùng Queensland, v n gi n g Panicum maximum Cv Makueni đ ã s n xu t đư c 60.000 kg VCK/ha v i đ i u ki n cung c p 300 kg đ m/ha. T i Samford, Queensland năng su t h àng năm c a gi ng Paspalum rinatatum là 15.000 kg VCK/ha (Davies, 1970) [43]. Đ i v i gi ng c Setaria sphacelata các k t qu nghiên c u c a Riveros và Wilson (1970) [48] t i Redlanbay, Queensland, thông báo năng su t đ t t 23.500- 7 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
28.000 kg/ha qua mùa sinh trư ng 6 tháng trong đi u ki n c đ ư c tư i n ư c và cung c p 225 kg đ m/ha/năm trên n n đ t đ Bazan m u m … 1 .1.2. Tình hình nghiên c u cây th c ă n gia súc Vi t Nam Vi t Nam, trong th i gian 10 năm tr l i đây, thông qua ho t đ n g h p tác qu c t và t nhi u ngu n khác nhau, chúng ta đ ã nh p trên 100 gi ng cây th c ăn hoà th o và h đ u có ngu n g c nhi t đ i (CSIRO, CIAT, Philippin, Inđônêsia, Thái Lan), nh m phát tri n kh năng s n xu t th c ăn xanh cho chăn nuôi. M t s gi ng c nh p n i đã đư c đ ánh giá, k t qu t t và ng d n g vào s n xu t m ts vùng. Tuy nhiên, do không có s qu n lý, ch đ o th n g nh t cho nên m t s gi ng sau khi đ ánh giá đã b th t l c, m t đi ho c chưa có đi u ki n th nghi m các vùng khác đ có cơ s ch c ch n m r ng ra s n xu t. K t qu nh n g công trình nghiên c u v cây th c ăn chăn nuôi cũng ch ưa nhi u. Trong nh ng năm g n đây, m t s nhà khoa h c m i t p trung vào nghiên c u m t s gi ng cây th c ăn hòa th o , h đ u nh p n i m t s vùng như: Lê Hòa Bình và c ng s (1992), kh o sát năng su t cây th c ăn m i nh p n i m t s vùng và ng d n g trong h chăn nuôi đã cho k t qu như trình bày b n g 1.1 [6]. B ng 1.3. Năng su t c a các gi ng c hòa th o (t n/ ha/ n ăm) Long M Sơn Thành Ba Vì Th y Phương Tên gi ng Tt Xanh VCK Xanh VCK Xanh VCK Xanh VCK Panicum maximum Hamil 1 56.91 9.73 92.9 17.6 86.3 16.5 90.5 17.3 Panicum maximum Liconi 2 40.57 8.11 - - 99.96 18.9 97.5 17.5 Panicum maximum Trichoglumen 40.89 8.21 62.4 12.6 3 44 10.1 68.2 15.7 Panicum maximum Makueni 59.96 11.92 77.1 15.1 4 60.8 12.4 108 19.4 Pennisetum King grass 5 119 19.02 - - 170.1 22.3 207 23.6 Pennisetum purpureum 6 99.73 16.95 176 22.9 169.5 20.4 198 21.8 Setaria splendida 7 28.13 5.56 - - 75.1 14.1 80.4 12.6 Brachiaria mutica 8 28.42 7.61 68.9 12.7 42.6 10.2 86.6 15.9 Brachiaria decumbens 9 44.16 8.77 72.6 13.7 56.7 11.2 73.8 11.8 Ngu n: Lê Hòa Bình, Nguy n Ng c Hà và CTV, 1992. Phan Th Ph n và CTV (1998) [25]; Vũ Th Kim Thoa, Kh n g Văn Đĩnh (2001) [30] khi nghiên c u c Ghinê TD58 khu v c mi n Nam và mi n B c cho k t qu : 8 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
+ Khu v c mi n Nam, đ a đi m n ghiên c u t i vùng đ t xám Bình Dương v i 20 t n phân chu ng, 80 kg P 2O5, 80 kg K2O và 500 kg vôi/ha/năm. Lư ng phân đ m bón t 60 – 90 kg N/ha / năm, năng su t ch t xanh c Panicum maximum TD 58 đ t 64,59 – 83,33 t n /ha/ năm. T l lá cao 51,48 – 60,44%, năng su t h t 287 – 323 kg/ha/năm. Kho ng cách l a c t thích h p là 40 ngày/ l a. + Khu v c mi n B c trên 2 lo i đ t c a vùng đ ng b ng và vùng đ t đ i trong đi u ki n trung tính, đ t t t, đ t chua nghèo lân và kali c đ u có t c đ sinh trư ng khá t t (1,96 – 2,01 cm/ngày). Năng su t ch t xanh đ t 90 – 100 t n / ha/ năm. C Ghinê có kh n ăng cho thu h t, năng su t đ t 450 kg/ha, t l s d ng c a gia súc đ i v i c cao: Trâu 94%, bò s a 77% và ng a 85%. T l tiêu hóa c a dê đ i v i c Panicum maximum TD 58 cao, kh năng s d ng c a gia súc đ u t t t 8 6 – 100%. T i Trung tâm nghiên c u và phát tri n ch ăn nuôi mi n núi Thái Nguyên, tác gi Nguy n Văn Quang (2002) khi nghiên c u so sánh v t c đ sinh trư ng, năng su t, ch t lư n g, tính ngon mi ng c a 5 gi n g c nh p n i cho bi t: C 5 gi ng c đ u có t c đ sinh trư ng khá cao t 1,45 – 1,82 cm/ ngày. Trong đó 2 gi ng c Paspalum astratum và Panicum maximum TD 58 có t c đ sinh trư ng cao nh t (1,82 và 1,70 cm/ngày) [26]. 1 .2. T ình hình nghiên c u v đ n g c t n hi ên 1 .2.1. V n đ ngu n g c và phân b đ ng c t rong đai nhi t đ i Ngu n g c c a đ n g c là không đ ng nh t, có nhi u lo i h ình đ n g c đư c h ình thành b n g con đư ng t nhiên, nhưng cũng có nh ng đ ng c đư c hình thành do ho t đ ng c a con ngư i trên vùng đ t r ng, th o n guyên hay đ m l y … làm thay đ i đi u ki n môi trư ng và hình thành ra đ ng c [11]. Ngu n g c c a đ ng c trong đai nhi t đ i, gi a các tác gi có ý ki n khác nhau. Đa s cho r ng trong đi u ki n khí h u nhi t đ i không có đ n g c t n t i, các qu n xã c đây là lo i h ình savan [10]. Khi nghiên c u v ngu n g c th sinh c a các th m c trong các vùng nhi t đ i khác nhau, các nhà nghiên c u đ ã đi đ n k t lu n r n g: Các đ ng c và cây b i 9 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
trong vùng nhi t đ i đ u hình thành trên nh ng qu n xã r ng b ch t h . Con ngư i khi ch t phá và đ t r ng làm nương r y đã làm đ t b cháy và khô đi, nh ng tác đ ng này đ ư c k t thúc vào cu i mùa khô. Đ u mùa mưa đây s đ ư c gieo tr ng các lo i cây tr ng nông nghi p. Tr i qua nhi u l n như v y đ t s đư c b hoang, trên nó l i ph c h i d n r ng th sinh và l i ti p t c b ch t h đ tr ng tr t. K t qu d n đ n r a trôi m nh l p đ t m t, cây g k hông có đi u ki n tái sinh n a, hình thành nên l p c h ay có l n m t s loài cây th o và cây b i h n sinh. V ngo i m o nó g n gi n g th o nguyên vùng ôn đ i. Vì ngu n g c th sinh như th n ên đ ng c phân b r i rác các vành đai khác nhau, t n t i d ng đ n g c th p hay cao tùy thu c vào m c đ s d ng c a con ngư i. Đ i v i vùng núi B c Vi t Nam t n t i nhi u ki u savan, đ ng c và các d ng trung gian. Trong đai nhi t đ i, trên nh ng vùng đã b ch t phá, khi mà đ t còn khá t t, đ m còn khá cao, thì s h ình thành đây lo i hình đ ng c vì th m c đây g m các cây c có thân r dài, búi th ưa thu c nhóm trung sinh s ng lâu năm ng ng sinh trư n g vào mùa đông. Trong quá trình tác đ ng ti p theo con ngư i s làm cho l p đ t m t b bào mòn, kh năng gi nư c c a đ t kém, đ t có đ chua cao, trong th m c t l cây h n sinh tăng lên, cu i cùng ch t n t i đây các loài c , cây b i h n sinh và cây đo n m nh, hình thành savan c , savan cây b i ho c th m cây b i h n sinh. Có th tóm t t quá trình trên như sau: R ng nguyên sinh - r ng th sinh - đ ng c - savan c ho c savan b i - th m cây b i h n sinh [10]. 1 .2.2. Nh ng nghiên c u v k hu h t h c v t : Nghiên c u v khu h th c v t là m t trong nh ng nghiên c u đư c ti n hành t lâu trên th gi i. Ngư i ta có th nghiên c u khu h th c v t t ng vùng hay trên t ng th m th c v t khác nhau. Đ i v i lo i hình đ ng c , th o n guyên, Liên Xô (cũ), có nhi u công trình nghiên c u v thành ph n loài th c v t trong đ n g c , th o n guyên đ ã công b như: Alekhin (1904), Vưsotxki (1915), Graxits (1927), Sennhicop (1938), Creepva (1978), … [9]. Nói chung, theo các tác gi thì mi m t vùng sinh thái xác đ nh s hình thành các th m th c v t đ c trưng, cơ s đ phân bi t s khác nhau gi a chúng là thành ph n loài và d n g s ng, đó là ch tiêu 10 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
quan tr n g c a các công trình nghiên c u v th c v t. Vi t Nam, nh n g nghiên c u v khu h th c v t trong đ ng c , savan ho c m t s lo i hình thu c th o khác m i ch đư c ti n hành t nh ng năm 1950 tr v đ ây. Các tác gi đã ti n h ành nghiên c u khu h th c v t trong đ ng c như: Hoàng Chung (1980) nghiên c u thành ph n loài và d ng s n g c a đ ng c vùng núi B c Vi t Nam đ ã đưa ra b ng phân lo i các ki u đ ng c , savan, th o n guyên. Tác gi đ ã công b thành ph n loài thu đư c là 233 loài thu c 54 h và 44 chi [9]. Trong cu n “Đ ng c vùng núi B c Vi t Nam” năm 2004 là 79 h , 402 loài [10]. Đ c b i t là Dương H u Th i (1981) đ ã công b công trình t n g h p “ Đ ng c B c Vi t Nam”, tác gi đã đ c p khá đ y đ v lo i hình đ ng c c a vùng này v i s phân chia 5 vùng đ ng c b c Vi t Nam [33]. Dương H u Th i, Nguy n Ng c Ch t, Hoàng Chung, Ph m Quang Anh (1969), khi nghiên c u thành ph n loài đ n g c Ngân Sơn (B c K n ) đã g i đ ây là đ ng c [32]. Khi nghiên c u v lo i hình sa van, các tác gi : Nguy n Đình Ng i, Võ Văn Chi (1964), đã nghiên c u thành ph n loài c a th m th c v t H u Lũng (L ng Sơn) đ ã g i lo i hình này là Savan c [23]. Nguy n Th Hưng, Hoàng Chung (1995), khi nghiên c u m t s đ c đi m sinh thái, sinh v t h c c a savan Quang Ninh và các mô h ình s d ng, đã phát hi n đư c 60 h v i 131 loài th c v t khác nhau [18]. Lê Ng c Công, Hoàng Chung (1997), nghiên c u thành ph n loài, d ng s ng c a savan b i vùng đ i Trung du B c Thái (cũ) đã phát hi n đư c 123 loài thu c 47 h khác nhau [7] … 1 .2.3. Nh ng nghiên c u v d ng s ng D ng s ng là s bi u hi n v thích nghi v i môi trư n g s n g c a th c v t nên đ ã đư c các nhà khoa h c nghiên c u t r t s m. Theo Ewarming (1884, 1908, 1909) khi nghiên c u và phân chia d ng s ng c a th c v t thu c th o vùng ôn đ i đ ã s d ng nh ng đ c đi m sinh v t h c như: 11 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
đ c đi m ch i, nh n g phương th c sinh s n, s kéo dài đ i s ng, s phát tri n ... Drude (1913), Raunkiner (1905, 1934) khi phân chia d ng s n g đ ã s d n g v trí c a ch i v à kh n ăng t n t i trong đi u k i n b t l i làm tiêu chu n đ phân chia [10]. I.K.Patrotxki (1915) chia th m th c v t thành 5 nhóm: Th c v t thư ng xanh, th c v t r n g lá vào đi u ki n b t l i, th c v t có th i k ỳ sinh trư n g và phát tri n n g n , th c v t có th i k ỳ sinh trư n g và phát tri n lâu năm. Đ i v i cây thu c th o có các b ng phân lo i d ng s ng đ ã đư c làm do Cannon (1911), Markle (1917),… Liên Xô (cũ ) có G.N.Vưsoxki (1915), Kadakêvich (1922), Laprenko (1935) ... Đ c b i t, trong phân lo i d ng s ng th c v t c a T.Isatrenko (1954), I.V.Brixôva (1960, 1961), … đã s d ng nh ng đ c đ i m c u trúc c ph n dư i đ t c a th c v t. Dôdulin (1959), Xêbêbriacôp (1954, 1955, 1962, 1964) cũng đ ã đ ưa ra m t s h th ng d n g s ng tương t . Nhưng h th ng d ng s n g hoàn m h ơn c cho hoà th o có l là c a Golubep (1957, 1962, 1968) [10]. Nh ng công trình nghiên c u v d n g s ng th c v t thu c th o Vi t Nam cũng như Đông Dương h u n hư chưa có. Doãn Ng c Ch t (1969) đã nghiên c u d ng s ng c a m t s loài thu c h h oà th o. Hoàng Chung (2004) d a trên nh ng nguyên t c phân lo i c a Golubep (1962, 1968), th n g kê thành ph n d ng s ng cho lo i h ình đ n g c B c Vi t Nam đ ã đưa ra 18 ki u d ng s ng cơ b n và b ng phân lo i nó đư c trình bày b ng 1.4 (trang 13) [10]. 1 .2.4. Nh ng nghiên c u v năng su t Nghiên c u v năng su t sinh v t h c c a các th m th c v t đã b t đ u t th k XIX, ban đ u ch y u là nh n g công trình nghiên c u có tính ch t th ng kê trong kinh t nông nghi p. Sang đ u th k XX, nh ng công trình nghiên c u v n ăng su t sinh v t h c c a các qu n xã c t nhiên và c cho chăn nuôi đã đư c n ghiên c u nhi u hơn, v i nh ng thí nghi m trên các ki u đ t khác nhau. Cu i th k XX, nh ng công trình nghiên c u t p trung ch y u vào nghiên c u ph n trên m t đ t, ho c là s lư n g các ch t h u cơ tr ng thái s ng và ch t, s tăng trư n g c a nó, ph n ch t hàng năm, th m m c... 12 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
Sau đó nhi u công trình nghiên c u ph n trên m t đ t đư c ti n hành cùng v i ph n dư i đ t trong s ph thu c t nh n g đi u ki n t o thành nó c a các ki u th c b ì khác nhau: Balôchina (1950), Gorskova (1954), Salưt (1950), Andreev, Lapverenko và Leonchiev (1955); Badilevich (1958), Xưrokomskaia và Ponhiatopkaia (1960), Igơnachenkô (1965), Xemen-Nova-Chiansianskaia (1966), Alekxenko (1967), Hoàng Chung (1974), Alekxeev (1975), Uchekhin ( 1977 ) … Nghiên c u riêng ph n trên m t đ t có các tác gi : Kalininna (1954); Xemennôva- Chian-Sanskia (1966) ... B ng1.4: Nh ng d ng s ng chính c a th c v t đ ng c vùng núi B c Vi t Nam (không tính các loài cây tr ng). % loài trong % loài trong t ng s loài t ng s loài Stt Ki u d ng s ng chung c a chung c a vùng Đông B c vùng Tây B c 8 .8 6.2 1 Cây g 9 .3 9.3 2 Cây b i 2 .3 3.1 3 Cây b i thân bò 10.6 9.3 4 Cây b i nh 0 .9 2 5 Cây b i nh thân bò 4 .6 4.2 6 Cây n a b i 4 .2 4.2 7 Cây th o lâu năm có h r cái 0 .9 1 8 Cây có ch i m c t r 0 .9 0 9 Cây th o s ng lâu năm có h r cái, có thân r ng n 14.4 14.7 10 Cây th o có h r chùm, s ng lâu năm 2 .3 4.2 11 Cây th o có h r chùm, s ng lâu năm, có thân bò 15.7 12.4 12 Cây th o m c thành búi thưa, s ng lâu năm 4 .2 7.3 13 Cây th o m c thành búi dày, s ng lâu năm 4 .2 5.2 14 Cây th o s ng lâu năm có thân r d ài 5 .1 7.3 15 Cây th o s ng lâu năm có thân r d ài và thân bò 6 .5 5.2 16 Cây th o m t năm có r cái 0 .4 0 17 Cây th o m t năm có h r cái, có thân b ò 4 .2 2 18 Cây th o m t năm có h r chùm T ng s : 51.9 56.3 - Cây thu c th o, s ng nhi u năm. 11 7.2 - Cây thu c th o, s ng m t năm. 49.1 44.5 - Cây có h r cái. 13 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
Nghiên c u riêng ph n dư i m t đ t có các tác gi : Baranops - Kaia (1954); Krưm (1960); Xemennop (1966); Khariton p (1967); Gawood (1968); IgonachenKo, Kirillova và Ponhiatopskaia (1968); Hoàng Chung (1980). Ivannop (1941), Odum (1968) và Rodin (1968); Mantranop và Siminop (1967).... có nh ng công trình nghiên c u quá trình tích lu v t ch t h u cơ, cũng như s chuy n đ i s n ph m là năng lư n g trong các th c v t qu n hay h sinh thái. Nh t B n có các công trình nghiên c u v năng su t sinh h c c a các th m c c a các tác gi nh ư: Iwaki (1979); Ogawa và c ng s (1961); Iwaki và c ng s (1964, 1966). Thái Lan, n Đ đã có m t s n ghiên c u v n ăng su t c a các qu n xã c trong r ng thư ng xanh vùng ôn đ i. Vi t Nam, đ n 1955 h u như không có công trình nào nghiên c u v năng su t đ ng c . T 1960 đ n n ay nhi u công trình nghiên c u v năng su t đã đư c ti n hành trong các qu n xã c t nhiên và c tr ng (chăn th hay đ ng c c t). Dương H u Th i (1981); Nguy n H u Hi n (1985), … ch n ghiên c u m t s cây có giá tr kinh t cao trên đ ng c t nhiên và ch y u tính s n lư ng c trong m t s vùng nh m ph c v cho k ho ch phát tri n chăn nuôi đ i gia súc c a m t s vùng đó. Hoàng Chung (2004) đã ti n hành nghiên c u n ăng su t các qu n xã c c a vùng Vi t B c và vùng Tây B c trên hai đ ai (Nhi t đ i và á nhi t đ i). Trong công trình nghiên c u c a ông đã đ c p đ n nh ng ch tiêu v khí h u , th như n g, ph n trên m t đ t, ph n dư i m t đ t và đi đ n k t lu n v s bi n đ i năng su t trên đ ng c vùng núi phía B c Vi t Nam: “Trong các đi u ki n th m th c v t (savan – đ ng c ) c a B c Vi t Nam, năng su t sinh v t h c gi m d n d n theo trình t sau: Đ ng c á th o nguyên – Đ ng c - Savan ” [10]. 1 .2.5. Giá tr chăn th c a t p đoàn cây c trong đ ng c B c Vi t Nam: Ch t lư ng c a các gi ng c đư c đ ánh giá b ng thành ph n hoá h c có trong gi ng c đó. Thành ph n dinh dư ng c a th c ăn xanh ph thu c vào gi n g cây tr ng, đi u ki n khí h u, k thu t canh tác, giai đo n sinh trư ng. Đây là m t ch tiêu h t s c quan tr ng không th thi u khi nghiên c u, đánh giá m t gi ng cây th c ăn, trên cơ s đó giúp các nhà chăn nuôi tính toán kh u ph n ăn cho gia súc m t 14 S hóa b i Trung tâm H c l i u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn