Luận văn Thạc sĩ Chính sách công: Thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang

Chia sẻ: ViJensoo ViJensoo | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:67

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài nghiên cứu là từ việc làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang, luận văn đề 4 xuất các giải pháp nâng cao chất lượng thực hiện chính sách khiếu nại trên địa bàn nói trên trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Chính sách công: Thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ---------------------- HUỲNH PHƯỚC DƯ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ LONG XUYÊN, TỈNH AN GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG HÀ NỘI, 2021
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ---------------------- HUỲNH PHƯỚC DƯ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ LONG XUYÊN, TỈNH AN GIANG Ngành: Chính sách công Mã số: 8 34 04 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. HỒ SỸ SƠN HÀ NỘI, 2021
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Khiếu nại là quyền cơ bản của con người và là quyền công dân mang tính hiến định, là phương thức quan trọng để cá nhân bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, đồng thời qua đó góp phần vào quản lý nhà nước, bảo vệ quyền và lợi ích của tập thể, của Nhà nước và của toàn xã hội. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh “Đồng bào có oan ức mới khiếu nại, hoặc chưa hiểu rõ chính sách của Đảng và Chính phủ mà khiếu nại. Ta phải giải quyết nhanh, tốt thì đồng bào mới thấy rõ Đảng, Chính phủ quan tâm, lo lắng đến quyền lợi của họ. Do đó quan hệ giữa nhân dân với Đảng và Chính phủ càng được củng cố thêm”. Thực hiện lời Bác dạy, Nhà nước ta luôn quan tâm đến chính sách giải quyết khiếu nại để chính sách này đi vào cuộc sống thông qua xây dựng pháp luật và tổ chức thực hiện việc giải quyết khiếu nại trên thực tế. Việc thực hiện tốt chính sách giải quyết khiếu nại trên thực tế, một mặt củng cố và tăng cường niềm tin của nhân dân vào đường lối lãnh đạo của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, qua đó thắt chặt thêm mối quan hệ mật thiết giữa nhân dân với Đảng và Nhà nước, mặt khác, bảo vệ và khôi phục kịp thời quyền, lợi ích hợp pháp cho nhân dân, bảo đảm việc xử lý vi phạm pháp luật đối với cơ quan, cá nhân có thẩm quyền trong việc ra quyết định hành chính hoặc thực hiện hành vi hành chính một cách nhanh chóng, kịp thời, nghiêm minh, công bằng, không bỏ lọt, không làm oan người vi phạm. Việc thực hiện tốt chính sách giải quyết khiếu nại còn góp phần bảo đảm pháp chế trong quản lý nhà nước, hạn chế tình trạng khiếu nại kéo dài, vượt cấp, tạo đồng thuận xã hội và khối đoàn kết xã hội, ổn định tình hình chính trị, xã hội, thúc đẩy kinh tế phát triển, xây dựng một nền hành chính vững mạnh, trong sạch, chuyên nghiệp, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. So với các địa bàn đô thị khác trong cả nước, Thành phố Long Xuyên được coi là thành phố phát triển khá nhanh. Việc chỉnh trang đô thị, xây dựng cơ sở hạ tầng, sắp xếp quy hoạch chợ, khu dân cư, mở đường giao thông…ngày càng được quan tâm đã và đang từng bước làm thay đổi bộ mặt phát triển đô thị, kéo theo đời sống 1
nhân dân ngày càng được nâng lên một cách rõ rệt, làm cho đại bộ phận người dân đồng ủng hộ các chính sách của Nhà nước. Tuy nhiên, tình hình khiếu kiện trong nhân dân còn diễn ra khá gay gắt, phức tạp và đa dạng. Đặc biệt là tình hình khiếu nại về chính sách bồi thường do giải tỏa, di dời ngày một tăng, có khi tụ tập thành đoàn khiếu nại đông người tập trung ở các cơ quan hành chính của Tỉnh, thậm chí còn kéo đi khiếu nại tại thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội để gây sức ép với Nhà nước. Trước tình hình trên, thành phố Long Xuyên thường xuyên phối hợp chặt chẽ với Đoàn Công tác giải quyết khiếu nại (GQKN) của Tỉnh đã kịp thời giải quyết các vụ khiếu kiện mang tính bức xúc, đông người, góp phần khôi phục quyền lợi chính đáng của công dân, góp phần ổn định tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và đã tạo được niềm tin của dân đối với Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, việc giải quyết các khiếu nại, nhất là khiếu nại về thực hiện chính sách bồi thường còn nhiều hạn chế chẳng hạn như giải quyết không nhất quán, gây ra tâm lý trong dân "càng khiếu nại càng có lợi", thậm chí kéo theo không ít trường hợp người dân lợi dụng khiếu nại để không chấp hành quyết định của Nhà nước, khiếu nại, tố cáo không đúng sự thật, khiếu nại vượt cấp... làm cho tình hình càng phức tạp, có nơi trở thành điểm nóng ảnh hưởng đến an ninh trật tự xã hội. Thực trạng đó xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau như trình độ, năng lực của người giải quyết khiếu nại chưa cao; pháp luật chưa thống nhất, chưa đồng bộ, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ giải quyết khiếu nại chưa được bảo đảm đầy đủ...đã và đang tác động không tốt đến việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên địa bàn thành phố. Thực trạng đó, đặt ra nhu cầu cần phải nghiên cứu lý luận và thực tiễn thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại gắn với một địa bàn, nói ở đây là thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang, nhằm tìm ra các giải pháp nâng cao chất lượng thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại tại địa bàn nói trên. Đó cũng là lý do tác giả chọn đề tài: “Thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang” làm luận văn cao học ngành chính sách công của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Để phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài, tác giả tham khảo một số tài liệu đã được công bố trong nước có liên quan đến đề tài nhằm nhận diện những vấn đề đã 2
được nghiên cứu, chưa được nghiên cứu, cần tiếp tục nghiên cứu hay nghiên cứu mới. Trong số các tài liệu mà tác giả tham khảo, đáng chú ý là các công trình: Chính sách công - Những vấn đề cơ bản của PGS.TS. Nguyễn Hữu Hải, do Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia ấn hành năm 2016; Thực hiện chính sách tiếp dân, giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo ở địa bàn thành phố Đà Nẵng, Luận văn thạc sĩ chính sách công của Võ Thị Thúy Vy, Học viện Khoa học xã hội, năm 2020; Thực hiện chính sách phát triển thanh niên từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh, Luận văn thạc sĩ chính sách công của Vũ Thế Khương, Học viện Khoa học xã hội, năm 2017; Thực hiện chính sách phổ biến, giáo dục pháp luật cho sinh viên từ thực tiễn Trường Đại học nội vụ, Luận văn thạc sĩ chính sách công của Nguyễn Minh Tâm, Học viện Khoa học xã hội, năm 2018; Thực hiện chính sách thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao vào các cơ quan hành chính cấp tỉnh của Lạng Sơn, Luận văn thạc sĩ chính sách công của Nguyễn Thị Ngọc Ánh, Học viện Khoa học xã hội, năm 2019; Thực hiện chính sách đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức từ thực tiễn tỉnh Lạng Sơn, Luận văn thạc sĩ chính sách công của Vũ Thúy Quỳnh, Học viện Khoa học xã hội, năm 2019; Thực hiện chính sách quản lý đất đai từ thực tiễn huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, Luận văn thạc sĩ chính sách công của Nguyễn Thị Duyên, Học viện Khoa học xã hội, năm 2019; Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ,tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, Luận văn thạc sĩ chính sách công của Trần Hùng Cường, Học viện Khoa học xã hội, năm 2019... Như vậy, cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu về thực hiện chính sách khiếu nại tại thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. Phần lớn các công trình được tham khảo trên đây, tuy không trực tiếp về giải quyết khiếu nại, nhưng đã cung cấp cho tác giả khá nhiều tri thức về chính sách công, thực hiện chính sách công và nhất là cung cấp cho tác giả các cách tiếp cận nghiên cứu mà các tác giả của các công trình nói trên đã sử dụng. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Từ việc làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang, luận văn đề 3
xuất các giải pháp nâng cao chất lượng thực hiện chính sách khiếu nại trên địa bàn nói trên trong thời gian tới. 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu, luận văn phải giải quyết được các vấn đề như sau: Một là, khái quát chính sách giải quyết khiếu nại; làm rõ những vấn đề lý luận liên quan đén việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại. Hai là, phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. Ba là, đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả của việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Để thực hiện được nhiệm vụ nghiên cứu, qua đó đạt được mục đích nghiên cứu đã nêu trên, Luận văn lấy các quan điểm khoa học được nêu ra trong Khoa học chính sách công và trong Khoa học pháp lý về chính sách công, chính sách giải quyết khiếu nại và thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại, các văn bản chứa đựng chính sách giải quyết khiếu nại, các văn bản pháp luật thể chế hóa chính sách giải quyết khiếu nại, thực tiễn thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang làm đối tượng nghiên cứu của mình. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về những vấn đề lý luận về thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trong khiếu nại hành chính trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. Đối với khiếu nại liên quan đến quyết định kỷ luật tuy thuộc phạm vi của khiếu nại hành chính nhưng do đối tượng của quyết định kỷ luật đặc thù là cán bộ, công chức theo Luật cán bộ, công chức nên người viết không nghiên cứu nội dung này. Các số liệu phục vụ nghiên cứu thực tiễn của đề tài được tiến hành tại thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang trong thời gian 05 năm (từ năm 2016 – 2020). 4
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lê nin; Tư tưởng Hồ Chí Minh, Đường lối, chủ trương, quan điểm của Đảng, chính sách của Nhà nước về chính sách, về quyền con người, quyền và nghĩa vụ công dân, về Nhà nước pháp quyền, về hiệu lực và hiệu quả hoạt động của Bộ máy Nhà nước, về khiếu nại và quyền khiếu nại... 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trong khi thực hiện đề tài, tác giả sử dụng trong một tổng thể các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phân tích, tổng hợp, lịch sử cụ thể, thống kê, thu thập thông tin, quan sát, nghiên cứu vụ việc điển hình… 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần nhận thức đầy đủ, toàn diện và thống nhất hơn trong giới khoa học chính sách công và khoa học pháp lý về các khía cạnh lý luận của thực hiện chính sách công nói chung và thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại nói riêng; về cách tiếp cận nhận diện thực tiễn thực hiện chính sách nói trên. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn là tài liệu tham khảo bổ ích đối với các nhà lãnh đạo, quản lý và các cán bộ đang thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại, từ đó nâng cao chất lượng hoạt động của họ trong hoạch định chính sách giải quyết khiếu nại và tổ chức thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên thực tế. Luận văn còn là tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập về chính sách công ở nước ta hiện nay. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mục lục, danh mục các chữ viết tắt, phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính luận văn được cơ cấu gồm 3 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận về thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại. 5
Chương 2: Thực trạng thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. Chương 3: Các giải pháp nâng cao chất lượng thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang trong thời gian tới. 6
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI 1.1. Khái quát chính sách giải quyết khiếu nại 1.1.1. Khiếu nại và giải quyết khiếu nại 1.1.1.1. Nhận thức về khiếu nại Khiếu nại là một hiện tượng xã hội được quan niệm và hiểu theo nhiều góc độ khác nhau. Theo tiếng Latinh, khiếu nại thì từ (complaint) có nghĩa là việc phàn nàn, phản ứng, bất bình của người nào đó đối với một vấn đề có liên quan đến lợi ích của mình. Như vậy, khiếu nại là một hiện tượng xã hội, là sự phản ứng tự nhiên, sự tự vệ của con người khi họ cho rằng quyết định hay hành vi đã xâm phạm đến quyền lợi của họ. Theo Đại từ điển Tiếng Việt do Nguyễn Như Ý làm chủ biên: “Khiếu nại là thắc mắc, đề nghị xem xét lại những kết luận, quyết định do cấp có thẩm quyền đã làm, đã chuẩn y. Về góc độ xã hội, khiếu nại là hiện tượng phát sinh trong đời sống xã hội, đó là sự phản ứng có tính tự nhiên của một người với hành vi của người khác khi họ cho rằng hành vi đó không phù hợp với các quy tắc, chuẩn mực trong đời sống công đồng, xâm phạm đến quyền và lợi ích của mình. Nói chung, khiếu nại là phương tiện để yêu cầu các thiết ché xã hội bảo vệ quyền và lợi ích của mình khi bị xâm phạm. Về góc độ này thì khiếu nại phản ánh hiện tượng vi phạm những quy tắc của xã hội, của cộng đồng và xã hội cần phải có phương thức giải quyết; Về góc độ chính trị - pháp lý, khiếu nại là một quyền tự do, dân chủ quan trọng của công dân được pháp luật quy định và bảo đảm thực hiện bởi bộ máy nhà nước. Quyền khiếu nại được coi là quyền để bảo vệ quyền, là công cụ pháp lý để công dân bảo vệ quyền và lợi ích của minh khi bị hành vi của người khác xâm phạm, nghĩa là khiếu nại được sử dụng khi quyền chủ thẻ của bản thân công dân khiếu nại hoặc của người do mình bảo hộ bị vi phạm do quyết định hoặc hành vi trái pháp luật thuộc phạm vi quản lý nhà nước của các cơ quan nhà nước hoặc nhân viên nhà nước. Nhìn lại lịch sử lập pháp của Việt Nam, lần đầu tiên thuật ngữ khiếu nại được sử dụng trong văn bản chính thức của nhà nước Việt Nam là trong Sắc lệnh số 7
64-ST ngày 23/11/1945 của Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa về việc thành lập Ban Thanh tra đặc biệt. Điều II của Sắc lệnh quy định:“Ban Thanh tra đặc biệt có toàn quyền: Nhận các đơn khiếu nại của nhân dân...“ [42]. Khiếu nại là việc công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức theo thủ tục do luật này quy định, đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc quyết định kỷ luật cán bộ, công chức khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền lợi ích hợp pháp của mình“ [23]. Khiếu nại về bản chất là việc cá nhân, cơ quan tổ chức thực hiện quyền của mình. Vì vậy, khiếu nại có những đặc điểm sau: Thứ nhất, khiếu nại là quyền chính trị - pháp lý được ghi nhận trong Hiến pháp. Khiếu nại chỉ phát sinh trong lĩnh vực hành chính Nhà nước, tức trong hoạt động chấp hành - điều hành giữa đối tượng quản lý là cá nhân, tổ chức với chủ thể quản lý là cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính. Thứ hai, khiếu nại xuất phát từ nhận thức chủ quan của người khiếu nại khi họ cho rằng quyết định hành chính hay hành vi hành chính trái pháp luật đã xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Thứ ba, người khiếu nại không thể tự khôi phục được những quyền, lợi ích của mình bị xâm phạm bởi việc làm trái pháp luât của cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, đơn vị sự nghiệp hoặc bất cứ cá nhân có thẩm quyền nào có gây ra mà họ khiếu nại, trông chờ vào quyết định giải quyết khiếu nại của cơ quan hành chính nhà nước theo luật định. Thứ tư, chủ thể của khiếu nại rất rộng, bao gồm tất cả những cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự tác động của các quyết định hành chính và hành vi hành chính trong hoạt động quản lý nhà nước. Thứ năm, phạm vi phát sinh khiếu nại là rất rộng, trong các hoạt động liên quan đến lĩnh vực quản lý nhà nước như: quản lý sử dụng đất đai, xây dựng, nhà ở, đăng ký kinh doanh, xử lý vi phạm hành chính... 8
Khiếu nại gồm có các dấu hiệu sau: Thứ nhất, chủ thể thực hiện quyền khiếu nại là công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức. Thứ hai, đối tượng khiếu nại là các quyết định hành chính, hành vi hành chính của các cơ quan hành chính nhà nước hoặc những người có thẩm quyền trong các cơ quan hành chính nhà nước, quyết định kỷ luật cán bộ, công chức. Thứ ba, cơ quan có thẩm quyền giải quyết khiếu nại lần đầu là chính cơ quan đã có quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khiếu nại. Mục đích của khiếu nại là tạo cơ hội để chủ thể quản lý hành chính xem xét lại quyết định hành chính và hành vi hành chính của mình. 1.1.1.2 Nhận thức về giải quyết khiếu nại Giải quyết khiếu nại là việc cơ quan, cá nhân có thẩm quyền theo quy định của pháp luật và trên cơ sở trình tự, thủ tục luật định xem xét, xác minh, kết luận và ra quyết định giải quyết khiếu nại đề nghị xem xét lại quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính vì cho rằng quyết định, hành vi hành chính đó là trái pháp luật, xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của người (hoặc cơ quan, tổ chức) đưa đơn khiếu nại. Giải quyết khiếu nại là việc thụ lý, xác minh, kết luận và ra quyết định giải quyết khiếu nại [23], giải quyết khiếu nại cũng là trách nhiệm là nghĩa vụ của các cơ quan Nhà nước. Hoạt động giải quyết khiếu nại là để bảo vệ quyền, lợi ích hợp của mình, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, của cộng đồng; giúp cơ quan, công chức Nhà nước nhận biết, tự sửa chữa và khắc phục những khuyết điểm của mình; kịp thời minh oan và khôi phục quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xử lý nghiêm minh những người vi phạm; góp phần tích cực phát huy quyền dân chủ của nhân dân, phòng chống tệ tham nhũng, là điều kiện để nhân dân tham gia quản lý Nhà nước, quản lý xã hội. Từ những điều phân tích khái quát trên đây có thể thấy, giải quyết khiếu nại là biện pháp bảo đảm cho quyền khiếu nại của công dân thực hiện trên thực tế. Mọi hoạt động của Nhà nước thông qua các cơ quan nhà nước đều nhằm mục đích cuối cùng là để phục vụ nhân dân; những quy định của pháp luật về quyền khiếu nại chỉ 9
được thực hiện tốt, đáp ứng được yêu cầu, người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại có trách nhiệm, đề cao và thực hiện tốt việc khiếu nại, tôn trọng sự thật khách quan, đặt lợi ích của nhà nước, lợi ích của nhân dân lên trên hết [23]. Hoạt động giải quyết khiếu nại cũng như các hoạt động hành chính khác được thực hiện bằng các hành động nối tiếp nhau theo một trình tự, cách thức nhất dịnh, tức là chúng diễn ra theo một thủ tục nhất định. Trong giải quyết khiếu nại, các cơ quan nhà nước không chỉ xem xét tính hợp pháp mà còn xem xét cả tính hợp lý của các quyết định hành chính, hành vi hành chính vi phạm trong hoạt động quản lý nhà nước thường nảy sinh nhiều vấn đề mà pháp luật chưa kịp điều chỉnh. Việc xem xét tính hợp lý của các quyết định hành chính và hành vi hành chính còn là yếu tố quan trọng để đảm bảo sự công bằng trong xã hội. Theo đó, giải quyết khiếu nại có những đặc điểm sau: Thứ nhất, GQKN là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước. Hoạt động giải quyết khiếu nại không xuất phát từ ý chí đơn phương của Nhà nước như những trường hợp xử lý vi phạm hành chính hay những trường hợp khác mà chỉ được áp dụng khi có yêu cầu của người khiếu nại, tức là khi họ cho rằng quyết định hoặc hành vi hành chính đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình Thứ hai, giải quyết khiếu nại có thể được giải quyết theo con đường hành chính hoặc theo con đường tư pháp. Thẩm quyền, thủ tục, trình tự giải quyết khiếu nại của các cơ quan hành chính nhà nước theo quy định của pháp luật khiếu nại (Luật khiếu nại năm 2011 và các văn bản hướng dẫn thi hành); còn thẩm quyền, thủ tục, trình tự giải quyết khiếu nại theo con đường tư pháp, theo thủ tục tố tụng hành chính và các văn bản hướng dẫn thi hành. Thứ ba, cơ sở của giải quyết khiếu nại là khiếu nại hành chính theo quy định của pháp luật. Giải quyết khiếu nại hành chính chỉ được triển khai khi có khiếu nại hành chính. Việc giải quyết khiếu nại hành chính cũng là nhiệm vụ, trách nhiệm của cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm bảo vệ kịp thời quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức. 10
Thứ tư, đối tượng xem xét khi giải quyết khiếu nại là quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khiếu nại. Khi giải quyết khiếu nại hành chính, đối tượng xem xét chính là các quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khiếu nại. Kết quả giải quyết khiếu nại chính là việc khẳng định tính hợp pháp của quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khiếu nại. 1.1.2. Chính sách giải quyết khiếu nại 1.1.2.1. Khái niệm, vai trò và ý nghĩa của chính sách giải quyết khiếu nại Chính sách công là chính sách của Nhà nước, của Chính phủ (do nhà nước, do chính phủ đưa ra), là một bộ phận thuộc chính sách kinh tế và chính sách nói chung của mỗi nước [19]. Chính sách công có những đặc trưng cơ bản nhất như: Chủ thể ban hành chính sách công là nhà nước; chính sách công không chỉ là các quyết định (thể hiện trên văn bản) mà còn là những hành động, hành vi thực tiễn (thực hiện chính sách); chính sách công tập trung giải quyết những vấn đề đang đặt ra trong đời sống kinh tế - xã hội theo mục tiêu xác định; chính sách công gồm nhiều quyết định chính sách có liên quan lẫn nhau [21]. Chính sách công là những quyết định của Nhà nước nhằm giải quyết những vấn đề công vì lợi ích chung của cộng đồng nhằm đạt mục tiêu phát triển. Là một khái niệm phản ánh phạm trù phức tạp là chính sách, nên cho đến nay trong khoa học chính sách công trong và ngoài nước, khái niệm chính sách công vẫn được hiểu theo nhiều cách khác nhau. Theo tôi, chính sách công có thể được hiểu là tập hợp các quyết định, dự án, kế hoạch, chương trình... của chủ thể được trao quyền lực công nhằm xử lý những vấn đề mang tính xã hội, cộng đồng trên mọi lĩnh vực trong cuộc sống nhằm đạt mục tiêu của quốc gia. Chính sách giải quyết khiếu nại, như đã nhấn mạnh là một bộ phận của chính sách công. Tuy nhiên, chính sách giải quyết khiếu nại tập trung vào định hướng cho việc giải quyết đơn thư khiếu nại; chính sách này được thể hiện trong hệ thống văn bản, gồm: Hiến pháp, Luật và các văn bản dưới luật, nhằm cụ thể hóa chủ trương, đường lối của Đảng về giải quyết khiếu nại, giải quyết mối quan hệ khiếu nại giữa 11
công dân với nhà nước, giữa người khiếu nại, người bị khiếu nại, người giải quyết khiếu nại và người có liên quan. Từ những điều phân tích khái quát trên có thể hiểu Chính sách giải quyết khiếu nại là một tập hợp các quyết định, chính sách, chương trình, đề án, dự án có liên quan của Nhà nước với các công cụ thực hiện cụ thể nhằm giải quyết các vấn đề liên quan đến khiếu nại của người dân. Vai trò của chính sách giải quyết khiếu nại được thể hiện ở mục tiêu, chức năng của việc giải quyết khiếu nại đối với hoạt động quản lý, cụ thể như sau: Một là, thực hiện tốt chính sách giải quyết khiếu nại không những bảo đảm quyền khiếu nại của công dân, phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa và sức mạnh, trí tuệ của nhân dân trong việc tham gia quản lý nhà nước mà còn bảo đảm kỷ cương, kỷ luật tăng cường pháp chế trong quản lý hành chính nhà nước. Hai là, thông qua hoạt động thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại, các cơ quan hành chính nhà nước cấp trên kiểm tra, giám sát, đánh giá hoạt động của cấp dưới và tác động đến ý thức, thái độ của cán bộ, công chức trong thực hiện nhiệm vụ công vụ. Ba là, qua việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại, các cơ quan hành chính nhà nước có được những thông tin quan trọng, tin cậy để kiểm tra tính đúng đắn, sự phù hợp của pháp luật và các quyết định quản lý của mình trong đời sống xã hội. Từ đó có cơ sở thực tiễn để hoàn thiện, nâng cao chất lượng hệ thống pháp luật và hiệu lực, hiệu quả quản lý hành chính nhà nước. Như vậy, chính sách giải quyết khiếu nại hướng đến mục đích bảo đảm thực hiện nghiêm chỉnh quyền và tự do của con người, trong đó đặc biệt là quyền được khiếu nại đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan, cá nhân có thẩm quyền trong việc giải quyết các công việc có liên quan đến quản lý hành chính nhà nước có vi phạm pháp luật ảnh hưởng đến lợi ích của cơ quan tổ chức cá nhân cá nhân; công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; nâng cao chất lượng hoạt động của Bộ máy hành chính nhà nước trong công cuộc đổi mới đất nước, hội nhập quốc tế trong điều kiện hiện nay. 12
1.1.2.2. Chủ thể, nội dung, công cụ và hình thức của chính sách giải quyết khiếu nại Để nhận thức được chủ thể của chính sách giải quyết khiếu nại, trước hết phải nhận thức rõ về chủ thể của chính sách công. Đó là chủ thể được cộng đồng trao quyền lực hoạch định, ban hành, tổ chức thực hiện chính sách nhằm thực hiện những hoạt động vì lợi ích cộng đồng, mục đích là giải quyết các vấn đề liên quan đến mối quan tâm chung của xã hội, của nhân dân, đến lợi ích chung của cả cộng đồng. Do đó, chủ thể của chính sách giải quyết khiếu nại là các cơ quan Đảng, chính quyền, các tổ chức, các thiết chế khác trong xã hội và các cá nhân. Tất nhiên, có chủ thể có mặt trong suốt chu trình chính sách như Nhà nước, song cũng có những chủ thể có mặt (tham gia) ở một giai đoạn nào đó trong chu trình chính sách giải quyết khiếu nại. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh thì“Đồng bào có oan ức mới khiếu nại, hoặc chưa hiểu rõ chính sách của Đảng và Chính phủ mà khiếu nại. Ta phải giải quyết nhanh, tốt thì đồng bào mới thấy rõ Đảng, Chính phủ quan tâm, lo lắng đến quyền lợi của họ ”[14]. Thực hiện lời di huấn của Chủ tịch Hồ Chí Minh và để nâng cao hơn nữa chất lượng giải quyết khiếu nại, Đảng ta luôn quan tâm đề ra đường lối, chủ trương về giải quyết khiếu nại. Chính sách giải quyết khiếu nại hướng đến mục đích bảo đảm thực hiện nghiêm chỉnh quyền và tự do của con người, trong đó đặc biệt là quyền được khiếu nại đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan, cá nhân có thẩm quyền trong việc giải quyết các công việc có liên quan đến quản lý hành chính nhà nước có vi phạm pháp luật ảnh hưởng đến lợi ích của cơ quan tổ chức cá nhân cá nhân; công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; nâng cao chất lượng hoạt động của Bộ máy hành chính nhà nước trong công cuộc đổi mới đất nước, hội nhập quốc tế trong điều kiện hiện nay. Nội dung của chính sách giải quyết khiếu nại thể hiện thông qua những nhiệm vụ, giải pháp đối với giải quyết khiếu nại được ghi nhận trong các văn bản mang tính chính trị - pháp lý như trong Nghị quyết, Chỉ thị, Thông báo của Ban Bí thư, của Bộ Chính trị có liên quan về công tác giải quyết khiếu nại như Chỉ thị 13
09/CTTW, ngày 06/3/2002 của Ban Bí thư, Thông báo số 130/TB-TW ngày 10/01/2008 của Bộ Chính trị về công tác tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo, Chỉ thị số 35-CT/TW ngày 26/5/2015 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo. Đó là những quyết định ở tầm tư tưởng, định hướng chiến lược cho việc giải quyết khiếu nại, làm sao khiếu nại phải được giải quyết một cách nhanh chóng, kịp thời, đầy đủ, toàn diện, không bỏ lọt, không bỏ sót vi phạm, không làm sai, làm oan con người. Trên cơ sở chính sách đó, Nhà nước bằng một hệ thống công cụ phương tiện, biện pháp, đặc biệt trong số đó là pháp luật để bảo đảm khiếu nại được giải quyết triệt để, đạt lý, thấu tình. Pháp luật, vì vậy phải được coi là công cụ, phương tiện quan trọng phản ánh chính sách giải quyết khiếu nại đã được Nhà nước hoạch định và ban hành. Do vậy, chính sách giải quyết khiếu nại được phản ánh vào Hiến pháp năm 2013 và các quy định của Luật khiếu nại năm 2011, và được cụ thể hóa Nghị định số 75/2012/NĐ-CP ngày 03/10/2012 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Khiếu nại năm 2011; Thông tư số 07/2013/TT-TTCP ngày 31/10/2013 của Thanh tra Chính phủ quy định quy trình giải quyết khiếu nại hành chính; Thông tư số 07/2014/TT-TTCP ngày 01/10/2014 của Thanh tra Chính phủ quy định quy trình xử lý đơn khiếu nại, đơn tố cáo, đơn kiến nghị, phản ánh...Chẳng hạn, theo quy định tại Điều 8 Luật Khiếu nại năm 2011 thì người khiếu nại có thể khiếu nại bằng một trong ba hình thức: Khiếu nại bằng đơn, khiếu nại trực tiếp hoặc khiếu nại thông qua người đại diện. Chính sách giải quyết khiếu nại chỉ đơn thuần là các quy định trong các văn bản của chủ thể có thẩm quyền, nếu không được hiện thực hóa trong đời sống xã hội thông qua các hoạt động thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại như ban hành kế hoạch và biện pháp triển khai thực hiện; tổ chức kiểm tra, giám sát việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại; ban hành văn bản hướng dẫn nhằm tránh các cách hiểu và thực hiện khác nhau; bảo đảm nguồn lực để thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại; đánh giá tác động của chính sách giải quyết khiếu nại trong thực tiễn. Như 14
vậy, các hình thức (lĩnh vực) của chính sách giải quyết khiếu nại bao gồm lý luận (nhận thức), hoạch định (xây dựng), thực hiện trên thực tế chính sách đã ban hành. 1.2. Khái niệm, chủ thể, nguyên tắc, quy trình thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại 1.2.1. Khái niệm thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại Chính sách giải quyết khiếu nại khi đã được Nhà nước hoạch định, ban hành và thể chế hóa trong các văn bản pháp luật cũng mới chỉ tồn tại trong các văn bản chính trị - pháp lý, nếu không được tổ chức thực hiện trên thực tế. Bởi vậy, thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại là mắt xích, khâu quan trọng trong chu trình chính sách này. “Thực hiện” là thuật ngữ được dùng để phản ánh quá trình đưa cái gì đó ra hiện thực hóa trên thực tế. Tất nhiên, quá trình hiện thực hóa đó được tiến hành bằng những hoạt động thực tiễn cụ thể có nội dung, chủ thể tiến hành, nhiệm vụ, phương thức, nguyên tắc, biện pháp, nhất là trình tự thủ tục cụ thể. Theo cách hiểu đó thì thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại là toàn bộ quá trình hoạt động của chủ thể theo các cách thức khác nhau nhằm hiện thực hóa nội dung chính sách giải quyết đơn thư khiếu nại một cách hiệu quả. Thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại, như đã nhấn mạnh là một khâu hợp thành chu trình chính sách, nếu thiếu vắng công đoạn này thì chu trình chính sách giải quyết đơn thư khiếu nại không thể tồn tại. Tổ chức thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại là trung tâm kết nối các bước trong chu trình chính sách thành một hệ thống, nhất là với hoạch định chính sách giải quyết đơn thư khiếu nại. So với các khâu khác trong chu trình chính sách, thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại có vị trí đặc biệt quan trọng, vì đây là bước hiện thực hóa chính sách giải quyết khiếu nại trong đời sống xã hội. Để có một chính sách tốt, các nhà hoạch định phải trải qua quá trình tìm tòi, nghiên cứu rất công phu. Đồng thời, qua thực tế thực hiện chính sách, các nhà hoạch định sẽ nhận thấy từng hạn chế, bất cập để điều chỉnh, bổ sung và hoàn thiện từ đó ban hành chính sách mới phù hợp với yêu cầu của cuộc sống hơn. Tóm lại, thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại là quá trình tổ chức triển khai, thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại của Nhà nước vào thực tiễn cuộc 15
sống thông qua hoạt động của các cơ quan Nhà nước, người có thẩm quyền bằng các công cụ quản lý nhằm thực hiện mục tiêu đã đề ra, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước, đáp ứng yêu cầu đời sống của nhân dân và nhiệm vụ chính trị của Đảng và Nhà nước. Thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại có mục đích và ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Điều này thể hiện ở các khía cạnh như sau: Thứ nhất, biến chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước về giải quyết khiếu nại thành hiện thực trong cuộc sống, thông qua hoạt động của các cơ quan Nhà nước, người có thẩm quyền bằng các công cụ quản lý nhằm thực hiện mục tiêu đã đề ra. Thứ hai, từng bước thực hiện hóa các mục tiêu của chính sách giải quyết khiếu nại. Thứ ba, khắng định tính đúng đắn của chính sách giải quyết khiếu nại đã ban hành: Việc nhận thấy những mâu thuẫn cần được giải quyết bằng chính sách giải quyết khiếu nại đã cho thấy tính đúng đắn hay không của vấn đề chính sách giải quyết khiếu nại. Thứ tư, làm cho chính sách giải quyết khiếu nại ngày càng hoàn chỉnh. 1.2.2. Chủ thể thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại Chính sách giải quyết khiếu nại được thực hiện bởi Nhà nước mà nói cụ thể hơn là các cơ quan, cá nhân có thẩm quyền trong bộ máy hành chính nhà nước vốn được coi là chủ thể đóng vai trò chủ đạo trong việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại, như: Chính phủ, các Bộ, các cơ quan ngang Bộ, cơ quan trực thuộc Chính phủ, UBND các cấp. Thanh tra Chính phủ là cơ quan chịu trách nhiệm chính về thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại. 1.2.3. Nguyên tắc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại Thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại là hoạt động có tính hướng đích rõ ràng, mang tính quyền lực nhà nước, mang tính trình tự thủ tục pháp lý, mang tính sáng tạo cao. Bởi vậy, hoạt động thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại phải được tiến hành dựa trên những nguyên tắc nhất định. Theo cách hiểu đó, nguyên tắc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại là những điều cơ bản mà người giải quyết 16
khiếu nại phải tuân thủ trong quá trình giải quyết khiếu nại. Để đạt được mục đích của chính sách giải quyết khiếu nại, thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại cùng một lúc phải thực hiện nhiều nhiệm vụ khác nhau mà mỗi một nhiệm vụ đó phải được chỉ bạo bởi một nguyên tắc nhất định có nội dung ngoài những điểm tương đồng còn có những điểm đặc thù riêng. Bởi vậy, việc có nhiều nguyên tắc của thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại là hoàn toàn có thể hiểu được. Tên gọi và nội dung của các nguyên tắc đó như sau: Nguyên tắc pháp chế. Nội dung của nguyên tắc này thể hiện ở chỗ, việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại phải đúng trình tự, thủ tục, đúng thẩm quyền và thời hạn giải quyết theo quy định của pháp luật. Nguyên tắc khách quan: Nguyên tắc này đòi hỏi việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại phải đảm bảo tính khách quan, nghĩa là phải làm rõ nội dung vụ việc khiếu nại, các tình tiết, diễn biến vụ việc, các tài liệu minh chứng làm rõ bản chất vụ việc thì người giải quyết khiếu nại mới ban hành văn bản giải quyết. Nguyên tắc công khai, minh bạch: Nội dung của nguyên tắc này thể hiện việc giải quyết khiếu nại phải bảo đảm tính nghiêm minh, rõ ràng, minh bạch, không dấu diếm. Nguyên tắc dân chủ, bảo đảm quyền con người: Việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại phải huy động sự tham gia đông đảo của nhân dân, xã hội, bảo đảm các quyền của người khiếu nại không bị xâm hại. 1.2.4. Quy trình thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại Thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại như đã nhấn mạnh là một quá trình gồm các bước vốn là tiền đề và là kết quả của nhau. Nói cách khác, trong quá trình đó, kết quả thực hiện của bước trước là tiền đề cho hoạt động ở bước tiếp theo và ngược lại, kết quả của hoạt động ở bước sau là tiếp nối của bước trước đó, nhưng ở mức cao hơn. Các bước thực hiện quy trình chính sách giải quyết khiếu nại, gồm: Thứ nhất, là xây dựng kế hoạch thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại Thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại cần phải có sự tham gia của các cơ quan từ Trung ương đến địa phương, trước khi triển khai tổ chức thực hiện cần phải xây dựng kế hoạch, chương trình thực hiện để việc triển khai thực hiện dễ dàng hơn. 17