Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại xã Quách Phẩm, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau

Chia sẻ: Chuheodethuong 09 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:69

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn này là nghiên cứu công tác quản lý ngân sách trên địa bàn xã Quách Phẩm, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau giai đoạn 2015 - 2017. Đánh giá những kết quả đạt được và những hạn chế, từ đó đề ra những giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã theo phân cấp trong giai đoạn 2018-2020.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại xã Quách Phẩm, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ---------- LÊ VIỆT KHÁI HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ QUÁCH PHẨM, HUYỆN ĐẦM DƠI, TỈNH CÀ MAU LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh-Năm 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ---------- LÊ VIỆT KHÁI HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ QUÁCH PHẨM, HUYỆN ĐẦM DƠI, TỈNH CÀ MAU Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 8340403 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. SỬ ĐÌNH THÀNH TP. Hồ Chí Minh-Năm 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong các công trình khác. HỌC VIÊN Lê Việt Khái
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC HÌNH, BẢNG PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Bối cảnh nghiên cứu và lý do chọn đề tài ............................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................................. 3 3. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................... 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 3 5. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................... 3 6. Kết cấu của luận văn gồm 3 chương.................................................................... 4 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ ................................................................... 6 1.1. Ngân sách nhà nước và vai trò của quản lý ngân sách cấp xã trong phát triển kinh tế - xã hội .................................................................................................. 6 1.1.1 Ngân sách nhà nước ........................................................................................... 6 1.1.2. Ngân sách cấp xã và vai trò của nó trong phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương......................................................................................................................... 9 1.1.2.1. Ngân sách cấp xã ........................................................................................... 9 1.1.2.2. Vai trò ngân sách cấp xã ................................................................................ 9 1.2. Đặc điểm và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách cấp xã. .......... 12 1.2.1. Đặc điểm thu, chi ngân sách cấp xã. ............................................................... 12 1.2.2. Những nhân tố ảnh hưởng đến quá trình quản lý ngân sách xã. ..................... 13 1.3. Nội dung cơ bản về quản lý ngân sách cấp xã. .............................................. 14 1.3.1. Phân cấp quản lý ngân sách cấp xã ................................................................. 14 1.3.2. Quản lý thu ngân sách cấp xã .......................................................................... 15 1.3.3. Quản lý chi ngân sách xã ................................................................................ 16 1.3.4. Quản lý chu trình ngân sách cấp xã ................................................................ 17
1.3.5. Tổ chức bộ máy quản lý ngân sách cấp xã...................................................... 18 1.3.6. Kiểm tra, thanh tra ngân sách cấp xã .............................................................. 19 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ QUÁCH PHẨM, HUYỆN ĐẦM DƠI, TỈNH CÀ MAU GIAI ĐOẠN 2015 - 2017 ........................................................................................................................... 20 2.1. Tổng quan điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của xã Quách Phẩm .......... 20 2.2. Thực trạng công tác quản lý ngân sách xã Quách Phẩm, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau trong giai đoạn 2015 - 2017.............................................................. 22 2.2.1. Thực trạng quản lý thu ngân sách xã Quách Phẩm giai đoạn 2015-2017....... 22 2.2.2. Thực trạng quản lý chi ngân sách xã Quách Phẩm giai đoạn 2015-2017 ....... 24 2.2.3. Thực trạng quản lý chu trình ngân sách xã Quách Phẩm................................ 29 2.3. Đánh giá chung công tác quản lý ngân sách xã Quách Phẩm giai đoạn 2015 - 2017......................................................................................................................... 33 2.3.1. Những kết quả đạt được .................................................................................. 33 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân ...................................................................... 35 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ QUÁCH PHẨM, HUYỆN ĐẦM DƠI, TỈNH CÀ MAU GIAI ĐOẠN 2018 - 2020 ................................................................................................... 37 3.1. Định hướng phát triển KT- XH xã Quách Phẩm giai đoạn 2018-2020....... 37 3.1.1 Định hướng phát triển KT-XH xã Quách Phẩm giai đoạn 2018 – 2020 ........ 37 3.1.2 Phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ cụ thể của xã Quách Phẩm giai đoạn 2018 – 2020 ........................................................................................................................ 39 3.2 Định hướng công tác quản lý thu, chi ngân sách xã Quách Phẩm giai đoạn 2018 - 2020 ............................................................................................................... 41 3.2.1 Định hướng công tác quản lý thu ngân sách .................................................... 41 3.2.2 Định hướng công tác quản lý chi ngân sách .................................................... 42 3.3 Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách trên địa bàn xã Quách Phẩm ............................................................................................................ 43 3.3.1 Giải pháp hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách xã Quách Phẩm ........... 43
3.2.2. Giải pháp tăng cường công tác quản lý thu, tích cực khai thác, tạo lập và nuôi dưỡng nguồn thu ngân sách xã Quách Phẩm ............................................................ 45 3.2.3. Giải pháp quản lý và sử dụng có hiệu quả các khoản chi ngân sách xã Quách Phẩm .......................................................................................................................... 46 3.2.4 Giải pháp tăng cường hiệu quả quyết toán ngân sách xã Quách Phẩm ........... 48 3.2.5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và trang bị cơ sở vật chất hiện đại trong công tác quản lý ngân sách xã Quách Phẩm ............................................................. 50 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 52 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT KÝ TỰ VIẾT TẮT BIỂU THỊ 1 KT-XH Kinh tế - Xã hội 2 NSNN Ngân sách nhà nước 3 NSX Ngân sách xã 3 UBND Ủy ban nhân dân 4 HĐND Hội đồng nhân dân 5 XHCN Xã hội chủ nghĩa 6 CNH Công nghiệp hóa 7 HĐH Hiện đại hóa 9 QLNN Quản lý nhà nước 10 TH Thực hiện 11 DT Dự toán
DANH MỤC CÁC HÌNH, BẢNG Hình 1.1. Sơ đồ hệ thống Ngân sách Nhà nước ở Việt Nam .....................................8 Bảng 2.1. Tổng hợp quyết toán thu ngân sách xã Quách Phẩm, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau giai đoạn 2015-2017 .............................................................................23 Bảng 2.2. Tổng hợp quyết toán chi ngân sách xã Quách Phẩm, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau giai đoạn 2015-2017 .............................................................................26 Bảng 2.3. Báo cáo tổng hợp quyết toán chi ngân sách xã Quách Phẩm, theo nội dung kinh tế năm 2016 ..............................................................................................31
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Bối cảnh nghiên cứu và lý do chọn đề tài Ngân sách nhà nước là bộ phận quan trọng nhất trong hệ thống tài chính quốc gia, là công cụ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, ổn định và điều tiết vĩ mô về kinh tế, xã hội. Thông qua việc quản lý và sử dụng ngân sách, Nhà nước thực hiện khai thác, huy động, phân bổ và sử dụng các nguồn tài chính hợp lý, tiết kiệm, hiệu quả, đáp ứng các nhu cầu quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội. Để gắn các hoạt động của ngân sách với các hoạt động kinh tế - xã hội một cách cụ thể, Nhà nước thực hiện chức năng quản lý ngân sách nhằm tập trung đầy đủ các chế độ, chính sách, phân phối sử dụng ngân sách công bằng, hợp lý giữa các địa phương và phân bổ nguồn lực công một cách tối ưu, hiệu quả. Việc quản lý ngân sách hiệu quả ở Trung ương và địa phương còn có tác động lớn trong việc khuyến khích tăng thu, điều chỉnh chi hợp lý, chủ động cân đối thu chi của ngân sách nhà nước. Trong thời gian qua quản lý ngân sách ở Trung ương và địa phương dựa trên quy định của Luật Ngân sách tương đối tốt và hiệu quả. Thông qua quản lý ngân sách, các công cụ điều tiết vĩ mô về kinh tế - xã hội được thực hiện ở nhiều lĩnh vực nhằm định hướng vàc chuyển dịch cơ cấu kinh tế hợp lý, kích thích phát triển sản xuất kinh doanh. Đồng thời, thông qua hoạt động thu – chi ngân sách nhà nước thực hiện điều tiết thu nhập giữa các tầng lớp dân cư bằng cách thu thuế và chi trợ cấp phúc lợi xã hội…đảm bảo an sinh xã hội. Quản lý ngân sách nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN cũng nhằm điều tiết cung cầu, ổn định giá cả hàng hóa. Ngân sách nhà nước cũng tham gia vào thị trường tiền tệ thông qua phát hành trái phiếu, tín phiếu kho bạc để vay vốn trong và ngoài nước, góp phần điều hòa lưu thông tiền tệ, kiềm chế lạm phát, nhờ đó ổn định được nền tài chính quốc gia và tạo điều kiện tăng trưởng và phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện quản lý, điều hành ngân sách cả ở Trung ương và địa phương vẫn còn tồn tại một số vấn đề như thẩm quyền quyết định ngân sách nhà nước còn chồng chéo, phân chia tỷ lệ nguồn thu, nhiệm vụ chi chưa hợp lý, bội chi ngân sách, cơ chế bổ sung cho ngân sách cấp dưới chưa tạo được động lực để địa phương chủ
2 động trong việc làm chủ ngân sách, hiệu quả quản lý ngân sách ở Trung ương và địa phương chưa cao. Vì vậy, cần tiếp tục được cải tiến để từng bước hoàn thiện. Ngân sách xã là một trong 04 cấp ngân sách nhà nước, có vai trò vô cùng quan trọng là công cụ tài chính quan trọng giúp chính quyền cơ sở thực hiện chức năng nhiệm vụ hoạch định phát triển kinh tế, xã hội- an ninh quốc phòng ở địa phương. Sự phân cấp quản lý ngân sách nhà nước phù hợp với sự phân cấp của bộ máy chính quyền, tạo ra những đòn bẩy tích cực nhằm phát triển mọi lĩnh vực kinh tế- văn hóa, xã hội, an ninh- quốc phòng ở địa phương. Quy định của nhà nước về quản lý ngân sách xã đã có nhiều thay đổi và ngày càng được hoàn thiện và cụ thể hơn. Cụ thể ngày 25/6/2015 Quốc hội đã ban hành Luật Quản lý NSNN (Luật số 83/2015/QH13); Chính phủ ban hành Nghị định số 163/2016/NĐ-CP ngày 21/12/2016 của Chính phủ về thi hành Luật ngân sách; Bộ Tài chính cũng đã ban hành Thông tư số 342/2016/TT-BTC ngày 30/12/2016 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Nghị Nghị định số 163/2016/NĐ-CP ngày 21/12/2016 của Chính phủ về thi hành Luật ngân sách. Với ngân sách cấp xã, Bộ Tài chính đã đã ban hành Thông tư số 344/2016/TT-BTC ngày 30/12/2016 quy định về quản lý ngân sách và các hoạt động tài chính khác của xã, phường, thị trấn. Trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị thường định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN) đẩy mạnh công nghiệp hóa- hiện đại hóa (CNH-HĐH) nông nghiệp nông thôn hiện nay, yêu cầu về hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã đặt ra rất gay gắt và cấp thiết hơn bao giờ hết. Mặc khác, trong quản lý ngân sách cấp xã hiện nay còn không ít hạn chế như năng lực, trình độ chuyên môn cán bộ, công chức quản lý ngân sách xã còn yếu kém, sử dụng kinh phí được phân bổ hiệu quả chưa cao, nguồn kinh phí tập trung chi thường xuyên là chủ yếu, thiếu nguồn lực chi đầu tư phát triển, quyết toán sai nguồn, tọa chi ngân sách vẫn còn diễn ra…từ đó tạo ra tình trạng quản lý ngân sách còn lỏng lẻo, kỹ luật, kỹ cương tài chính chưa nghiêm, còn phát sinh nhiều tiêu cực, lãng phí. Là người đứng đầu trong quản lý, điều hành tài chính ngân sách xã, bản thân đã thấy còn tồn tại những bất cập đã qua chưa được khắc phục cũng như khắc phục
3 chưa triệt để. Trước tình hình đó, việc nghiên cứu tìm những giải pháp để hoàn thiện công tác quản lý tài chính ngân sách xã với mục tiêu đảm bảo tính hiệu lực, hiệu quả, chặt chẽ, thực hành tiết kiệm và chóng lãng phí; tập trung nguồn lực chi đầu tư phát triển… với mong muốn đóng góp một phần nhỏ vào việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã hiệu quả hơn, cá nhân chọn đề tài “ Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại xã Quách Phẩm, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau” để làm chủ đề nghiên cứu. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Công tác quản lý ngân sách xã Quách Phẩm, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau giai đoạn 2015-2017 đạt được kết quả gì? Còn những hạn chế gì?. - Giải pháp gì để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã theo phân cấp được tốt hơn trong trong giai đoạn 2019 - 2020?. 3. Câu hỏi nghiên cứu - Thực trạng công tác quản lý ngân sách xã Quách Phẩm giai đoạn 2015-2017 còn những khiếm khuyết bất cấp, hạn chế gì? Kết quả đạt được như thế nào? . - Những giải pháp để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã theo phân cấp của Luật ngân sách được tốt hơn trong trong giai đoạn 2018 - 2020?. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu công tác quản lý ngân sách trên địa bàn xã Quách Phẩm, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau giai đoạn 2015 - 2017. Đánh giá những kết quả đạt được và những hạn chế, từ đó đề ra những giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã theo phân cấp trong giai đoạn 2018-2020. - Phạm vi nghiên cứu: Hoạt động thu- chi ngân sách tại xã Quách Phẩm. - Đối tượng khảo sát: Báo cáo thu- chi ngân sách xã Quách Phẩm, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau giai đoạn 2015 – 2017; Báo cáo thu- chi ngân sách huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau giai đoạn 2015 – 2017. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thống kê - khảo sát: khảo sát, thu thập các số liệu thu chi ngân sách xã từ năm 2015 đến năm 2017, Đơn vị khảo sát: Ủy ban nhân dân xã; Phòng Tài chính- Kế hoạch huyện Đầm Dơi.
4 - Phương pháp phân tích - tổng hợp: Phân tích hiệu quả công tác quản lý ngân sách trên địa bàn xã giai đoạn 2015 - 2017, từ đó nêu ra những mặt tích cực, hạn chế, yếu kém và đề ra các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã các năm tiếp theo. - Phương pháp đối chiếu - so sánh: Trên cơ sở các số liệu thu thập và phân tích về công tác quản lý ngân sách nhà nước của xã, cá nhân tiến hành so sánh thực trạng, kết quả đạt được qua các năm, từ đó làm cơ sở khoa học cho việc đề ra những giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã. - Phương pháp định tính: Đề tài sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn dựa trên những quy luật phát triển khách quan về kinh tế - xã hội, cùng với những quan điểm, chính sách của Nhà nước để hệ thống hóa và phát triển cơ sở lý luận, xác định một số biện pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã. 6. Kết cấu của luận văn gồm 3 chương Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách cấp xã Đưa ra các khái niệm liên quan đến ngân sách nhà nước cho thấy được mối liên hệ với việc thực hiện, sử dụng ngân sách cấp xã, đưa ra đặc điểm và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách cấp xã… các vấn đề đặt ra được nghiên cứu và phân tích một cách chi tiết tạo cơ sở lý thuyết làm nền tảng cho việc phân tích các chương về sau. Chương 2: Thực trạng công tác quản lý ngân sách xã Quách Phẩm, Huyện Đầm Dơi tỉnh Cà Mau. Chương này tác giả phân tích thực trạng công tác quản lý ngân sách tại xã Quách Phầm gắn với những đặc điểm về kinh tế- xã hội hiện tại. Bên cạnh những thành tựu đạt được vẫn còn tồn tại một số hạn chế nhất định như: ngân sách xã còn phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, nguồn thu từ thuế phí, lệ phí còn hạn chế và đóng góp từ người dân còn chiếm tỷ trọng lớn, điều này tăng thêm gánh nặng cho người dân. Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã Quách Phẩm, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau.
5 Từ cơ sở lí luận về ngân sách và các vấn đề liên quan đến ngân sách cùng với thực trạng quản lý nguồn ngân sách tại xã Quách Phẩm huyện Đầm Dơi chủ đề nghiên cứu đã đưa ra những giải pháp phù hợp với tình hình sử dụng nguồn ngân sách hiện tại sao cho vừa hợp lí và hiệu quả góp phần tăng nguồn ngân sách của xã từ đó phục vụ cho việc phát triển mọi mặt trên địa bàn xã.
6 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ 1.1. Ngân sách nhà nước và vai trò của quản lý ngân sách cấp xã trong phát triển kinh tế - xã hội 1.1.1 Ngân sách nhà nước Từ “ngân sách” xuất phát từ thuật ngữ “budjet” một từ tiếng Anh thời trung cổ, dùng để mô tả chiếc túi của nhà vua trong đó có chứa những khoản tiền cần thiết cho những khoản chi tiêu công cộng. Dưới chế độ phong kiến, chi tiêu của nhà vua cho những mục đích công cộng như: đắp đê phòng chống lũ lụt, xây dựng đường xá và chi tiêu cho bản thân hoàng gia không có sự tách biệt nhau. Khi giai cấp tư sản lớn mạnh từng bước khống chế nghị viện và đòi hỏi tách bạch hai khoản chi tiêu này, từ đó nảy sinh khái niệm “Ngân sách nhà nước” (NSNN). Thuật ngữ "Ngân sách nhà nước" được sử dụng rộng rãi trong đời sống kinh tế, xã hội ở mọi quốc gia. Song cho đến nay, quan niệm về ngân sách nhà nước lại chưa thống nhất, nhiều quan điểm đã đưa ra về ngân sách nhà nước tùy theo các trường phái và các lĩnh vực nghiên cứu khác nhau: Theo từ điển Bách khoa Toàn thư về kinh tế của Pháp định nghĩa: “Ngân sách là văn kiện được Nghị viện hoặc Hội đồng thảo luận và phê chuẩn mà trong đó, các nghiệp vụ tài chính (thu, chi) của một tổ chức công (Nhà nước, chính quyền, địa phương, đơn vị công) hoặc tư (doanh nghiệp, hiệp hội,…) được dự kiến và cho phép”. Theo Joseph E.Stiglitz (1995) cho rằng: “Ngân sách của Chính phủ liên bang đo lường lưu lượng tiền mặt, các khoản thu nhập và chi tiêu hàng năm của Chính phủ, cũng giống như báo cáo thu nhập của công ty miêu tả thu nhập (doanh thu) của công ty và chi tiêu của nó. Ngân sách cho một bức tranh về Chính phủ làm gì, tiền được chi tiêu vào đâu và lấy từ đâu”. Theo quan điểm nghiên cứu trong nước về khái niệm ngân sách nhà nước có hai nội dung chính: Thứ nhất: NSNN là bản dự toán thu - chi tài chính tổng hợp của Nhà nước, phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và
7 sử dụng các quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước trên cơ sở luật định. Thứ hai: NSNN là những quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình Nhà nước huy động và sử dụng các nguồn tài chính khác nhau. Tại khoản 14 Điều 4 của Luật Ngân sách nhà nước được Quốc hội khóa XIII nước Cộng hòa XHCN Việt Nam thông qua tạị kỳ họp thứ 9, năm 2015 cũng khẳng định: “Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”. Khái niệm này được coi là bản chất trong các khái niệm đã nêu trên và được áp dụng trong năm đầu giai đoạn ổn định ngân sách mới năm 2017. Theo Luật Ngân sách năm 2015: “Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoản thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”. Ngân sách nhà nước (NSNN) là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước. Quỹ này thể hiện lượng tiền huy động từ thu nhập quốc dân để đáp ứng cho các khoản chi tiêu của Nhà nước, có hai mặt đó là: mặt tĩnh và mặt động. Mặt tĩnh thể hiện các nguồn tài chính được tập trung vào NSNN mà chúng ta có thể xác định được vào bất kỳ thời điểm nào. Mặt động thể hiện các quan hệ phân phối dưới hình thức giá trị gắn liền với quỹ tiền tệ tập trung vào NSNN và từ NSNN phân bổ các nguồn tài chính cho các ngành, các lĩnh vực, các địa phương của nền kinh tế quốc dân. Hoạt động của NSNN bao gồm hao lĩnh vực chính là thu và chi. Thu NSNN phản ánh các quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình Nhà nước dùng quyền lực chính trị để thực hiện phân phối các nguồn tài chính dưới hình thức giá trị nhằm hình thành quỹ tiền tệ của Nhà nước. Như vậy, thu NSNN bao gồm toàn bộ các khoản tiền được tập trung vào tay nhà nước để hình thành quỹ NSNN đáp ứng cho các yêu cầu chi tiêu xác định của nhà nước. Chi NSNN thể hiện các quan hệ tiền tệ hình thành trong quá trình phân phối và sử dụng quỹ NSNN nhằm trang trải cho các chi phí của bộ máy QLNN và thực
8 hiện các chức năng KT-XH mà Nhà nước đảm nhận theo những nguyên tắc nhất định. Khái niệm ngân sách nhà nước tuy có những sự khác biệt nhất định, nhưng về bản chất của NSNN, đằng sau những con số thu, chi đó là các quan hệ lợi ích kinh tế giữa nhà nước với các chủ thể khác như doanh nghiệp, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân trong và ngoài nước gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ ngân sách. - Vai trò ngân sách nhà nước Ngân sách nhà nước là khâu tài chính tập trung quan trọng nhất, là kế hoạch tài chính cơ bản, tổng hợp của Nhà nước. Nó giữ vai trò chủ đạo trong hệ thống tài chính và có vai trò quyết định sự phát triển của nền kinh tế- xã hội, đảm bảo an ninh- quốc phòng ở cơ sở. Vai trò của Ngân sách nhà nước được xác lập trên cơ sở chức năng và nhiệm vụ cụ thể của nó trong từng giai đoạn cụ thể. Phát huy vai trò của Ngân sách nhà nước như thế nào là thước đo đánh giá hiệu quả điều hành, lãnh đạo của Nhà nước. - Hệ thống NSNN ở Việt Nam Theo Luật NSNN năm 2015. Hệ thống Ngân sách nhà nước ở Việt Nam được tổ chức theo sơ đồ sau: Hình 1.1. Sơ đồ hệ thống Ngân sách Nhà nước ở Việt Nam Ngân sách Nhà nước Ngân sách trung ương Ngân sách tỉnh và thành phố Ngân trực thuộc trung ương sách địa phương Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh Ngân sách xã, phường, thị trấn
9 1.1.2. Ngân sách cấp xã và vai trò của nó trong phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương 1.1.2.1. Ngân sách cấp xã Khái niệm ngân sách xã (NSX) là một cấp ngân sách cơ sở trong hệ thống NSNN, nó đại diện và đảm bảo tài chính cho chính quyền cơ sở có thể chủ động khai thác những thế mạnh có sẵn để phát triển kinh tế, thực hiện các chính sách xã hội, giữ gìn an ninh trật tự trên địa bàn xã. Ngân sách xã trực tiếp gắn với người dân, trực tiếp giải quyết toàn bộ mối quan hệ về lợi ích giữa Nhà nước với dân. Chính vì vậy, NSX là tiền đề đồng thời là hệ quả trong quá trình quản lý kinh tế - xã hội của Nhà nước. Có thể hiểu một cách khái quát nhất về NSX như sau: NSX là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ của chính quyền Nhà nước cấp xã nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năng của Nhà nước cấp cơ sở trong khuôn khổ đã được phân công, phân cấp quản lý. Thu ngân sách xã là toàn bộ các khoản thu trong dự toán đã được Hội đồng nhân dân xã quyết định và được thực hiện trong một năm để thực hiện chức năng nhiệm vụ của chính quyền cấp xã. Chi ngân sách xã là quá trình phân phối và sử dụng nguồn vốn đã tập trung qua thu ngân sách xã nhằm đáp ứng cho các nhu cầu chi tiêu gắn liền với việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của chính quyền xã. 1.1.2.2. Vai trò ngân sách cấp xã Ngân sách xã giữ vai trò của ngân sách cấp cơ sở, là phương tiện vật chất giúp chính quyền cấp xã thực hiện chức năng nhiệm vụ theo quy định của pháp luật. Cụ thể chính quyền xã sử dụng ngân sách xã để chi lương, phụ cấp cho cán bộ chuyên trách và công chức thuộc bộ máy hành chính, đảng, đoàn thể ở xã bảo đảm cơ sở hạ tầng giao thông, môi trường liên quan đến đời sống cộng đồng dân cư, giáo dục, chăm sóc sức khỏe ban đầu, bảo đảm trật tự trị an, quốc phòng … theo phân cấp quản lý kinh tế-xã hội. Vì vậy, có thể nói ngân sách xã giữ vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện chức năng, nhiện vụ của chính quyền nhà nước cấp cơ sở, gắn bó mật thiết với dân, trực tiếp xử lý các vấn đề mà cộng đồng dân cư đặt ra.
10 - Ngân sách nhà nước cấp xã là công cụ huy động nguồn tài chính để đảm bảo các nhu cầu chi tiêu trên địa bàn. Để thực hiện được nhiệm vụ chính trị, kinh tế - xã hội, an ninh-quốc phòng trong từng giai đoạn, chính quyền cấp xã phải có nguồn tài chính để chi tiêu cho các mục đích đã được xác định. Vì vậy, ngân sách cấp xã có vai trò huy động nguồn tài chính để đảm bảo các nhu cầu chi tiêu. Việc huy động các nguồn tài chính vào ngân sách cấp xã bao gồm từ ngân sách nhà nước cấp trên và thông qua thuế, các khoản thu khác với chính sách huy động tối ưu là: phải đảm bảo chi tiêu cho hoạt động của xã, mặt khác mức huy động phải phù hợp với khả năng đóng góp của các chủ thể trong xã hội, kích thích hoạt động kinh doanh của các chủ thể phát triển. Mức động viên quá cao hay quá thấp đều có tác động tích cực và tiêu cực đến hoạt động kinh tế trên địa bàn. - Ngân sách cấp xã là công cụ điều tiết kinh tế, văn hoá, xã hội trên địa bàn. Trong lĩnh vực kinh tế, chính quyền sử dụng các công cụ ngân sách để thực hiện vai trò định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích phát triển sản xuất kinh doanh, chống độc quyền. Với công cụ thuế, một mặt chính quyền tạo được nguồn thu để đầu tư phát triển kinh tế hạ tầng, mặt khác chính quyền định hướng hình thành cho các doanh nghiệp đầu tư vào các lĩnh vực kinh tế khác nhau, bằng mức thuế suất hợp lý để chính quyền có thể kích thích hoặc hạn chế sự phát triển của các ngành, nghề hoặc mặt hàng, tạo điều kiện cho kinh tế phát triển cân đối, hiệu quả. Trong quản lý hoạt động chi ngân sách, chính quyền địa phương đầu tư vào cơ sở hạ tầng tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển cơ sở hạ tầng, các lĩnh vực kinh tế- xã hội, an ninh- quốc phòng trên địa bàn. Thực hiện hỗ trợ cho các tổ chức trong trường hợp cần thiết để đảm bảo sự ổn định về cơ cấu hoặc chuẩn bị chuyển sang cơ cấu mới cao hơn. Bên cạnh đó, bằng các chính sách đầu tư đúng đắn, ngân sách cấp xã tác động đến các hoạt động kinh tế-xã hội, an ninh quốc- phòng trên địa bàn.
11 Về mặt xã hội, thông qua hoạt động thu chi ngân sách, chính quyền thực hiện điều tiết thu nhập của dân cư, đảm bảo công bằng xã hội như thông qua hệ thống thuế chính quyền huy động sự đóng góp thu nhập của người dân vào ngân sách nhà nước, mặt khác điều tiết thu nhập của họ, thực hiện công bằng xã hội thông qua hoạt động chi của chính quyền như: chi đảm bảo xã hội, chi giáo dục đào tạo, y tế, bảo vệ môi trường,… Về mặt thị trường, ngân sách cấp xã có vai trò đối với việc thực hiện chính sách về ổn định giá cả, kiềm chế và kiểm soát lạm phát… trên địa bàn. Thu ngân sách trên địa bàn xã được thực hiện bằng các hình thức bắt buộc như hình thức thuế, phí, lệ phí và các khoản đóng góp tự nguyện của các tổ chức, cá nhân…, nhưng tập trung chủ yếu cần khai thác là nguồn thu từ thuế, phí và lệ phí. Nguồn thu từ ngân sách nhà nước cấp trên. Ngoài ra, còn các hình thức huy động tự nguyện như hình thức đóng góp của các tổ chức, cá nhân, viện trợ... Chi ngân sách cấp xã ở nhiều lĩnh vực phục vụ cho phát triển kinh tế- xã hội, an ninh- quốc phòng ở địa phương. Việc quản lý chi ngân sách phải hướng vào mục tiêu chính là đảm bảo nguồn tài chính cho chính quyền cấp xã thực hiện các nhiệm vụ được giao, theo đúng đường lối, chính sách, chế độ và quy định của Nhà nước, duy trì hoạt động của bộ máy chính quyền tại địa phương. Thực hiện quản lý chi ngân sách theo các nội dung cụ thể như quản lý chi đầu tư phát triển, quản lý các khoản chi thường xuyên, quản lý các khoản chi khác, quản lý chi dự phòng. Cân đối thu chi ngân sách cấp xã là tổng thu ngân sách bằng tổng chi ngân sách tính cho năm ngân sách. Nếu tổng thu ngân sách lớn hơn tổng chi ngân sách gọi là thặng dư ngân sách và ngược lại nếu tổng thu ngân sách nhỏ hơn tổng chi ngân sách gọi là bội chi hay thâm hụt ngân sách. Trong thực tiễn, do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan mà hoạt động thu chi ngân sách không phải lúc nào cũng cân đối. Về khách quan, hoạt động thu chi ngân sách cấp xã bắt nguồn từ hoạt động kinh tế trên địa bàn, từ các thu về thuế, phí và lệ phí trong điều kiện hoạt động kinh tế trên địa bàn có hiệu quả, đạt tốc độ cao, nguồn thu tăng thì khả năng cân đối thu, chi ngân sách được thực hiện tương đối thuận lợi. Ngược lại, trong điều kiện hoạt động kinh tế trên địa bàn có dấu hiệu suy thoái, lạm phát ở tốc độ cao thì khả
12 năng cân đối ngân sách gặp khó khăn. Về chủ quan, do tác động của chính sách kinh tế - xã hội của Nhà nước trung ương và địa phương làm nảy sinh sự mất cân đối thu, chi của ngân sách cấp xã. Một hệ thống chính sách kinh tế - xã hội phù hợp, hiệu quả sẽ có tác động tích cực đến phát triển kinh tế - xã hội, từ đó làm tăng nguồn thu ngân sách và dựa trên khả năng của nguồn lực tài chính dồi dào của ngân sách nhà nước và địa phương, thì khả năng cân đối ngân sách cấp xã có điều kiện thực hiện tốt. Ngược lại, một hệ thống chính sách kinh tế - xã hội mang ý chủ quan không xuất phát từ thực trạng kinh tế - xã hội của địa phương, không dựa trên khả năng nguồn lực tài chính của địa phương, không đem lại hiệu quả, thì vấn đề cân đối ngân sách cấp xã khó đảm bảo. Ngân sách xã, là một bộ phận của Ngân sách nhà nước, vì vậy hoạt động của ngân sách xã có liên quan đến chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, liên quan đến lợi ích giữa ngân sách các cấp, liên quan đến các biện pháp nghiệp vụ hành chính, kinh tế, tài chính, kế toán và đồng thời cũng liên quan đến việc tổ chức hướng dẫn chỉ đạo đôn đốc công tác kiểm tra thanh tra của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền vì vậy quản lý ngân sách xã có liên quan đến nhiều cơ quan khác nhau. 1.2. Đặc điểm và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách cấp xã. 1.2.1. Đặc điểm thu, chi ngân sách cấp xã. Hoạt động ngân sách trên địa bàn xã gắn chặt với hoạt động của chính quyền cơ sở và được tiến hành theo luật định. Quan hệ giữa ngân sách và các chủ thể trong xã hội phát sinh trong quá trình tạo lập và sử dụng các nguồn tài chính quốc gia thực chất là quan hệ kinh tế, quan hệ lợi ích giữa ngân sách cấp xã và các chủ thể kinh tế hoạt động trên địa bàn, trong đó lợi ích của địa phương được đặt lên hàng đầu và chi phối các lợi ích khác. Ngân sách cấp xã được tạo lập trên cơ sở các quan hệ tài chính, nhưng nét đặc trưng riêng biệt của ngân sách cấp xã là nó được chia thành nhiều quỹ có mục đích sử dụng riêng. Các quan hệ kinh tế giữa các chủ thể trong xã hội với ngân sách cấp xã phát sinh trong lĩnh vực phân phối các nguồn lực tài chính, do chính quyền địa phương tiến hành điều chỉnh, tùy vào điều kiện kinh tế, văn hoá, xã hội trong