Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính:

Chia sẻ: Mucong999 Mucong999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:128

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn góp phần làm rõ vị trí, vai trò, thực trạng thực hiện pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học từ đó đề xuất giải pháp đảm bảo hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính:

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN NAM HẢI THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC TRÊN ĐỊA BẢN TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI, NĂM 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN NAM HẢI THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC TRÊN ĐỊA BẢN TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Mã số: 8 38 01 02 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. BÙI THỊ HẢI HÀ NỘI, NĂM 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan nghiên cứu này là của tác giả, không sao chép của ai. Nội dung luận văn có tham khảo và sử dụng tài liệu, thông tin đăng tải trên các ấn phẩm, tạp chí và các trang web đều có trích dẫn đầy đủ, các số liệu sử dụng là trung thực, không sử dụng số liệu của các tác giả khác chƣa đƣợc công bố. Tác giả Luận văn Nguyễn Nam Hải
LỜI CẢM ƠN Trƣớc hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Bùi Thị Hải, Học viện Hành chính Quốc gia đã nhiệt tình hƣớng dẫn, góp ý, giúp đỡ, động viên và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn Văn phòng Chƣơng trình khoa học và công nghệ cấp quốc gia về tài nguyên môi trƣờng và biến đổi khí hậu, Bộ Tài nguyên và Môi trƣờng vì đã giúp đỡ tôi tìm kiếm các nguồn tƣ liệu trong suốt quá trình làm luận văn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn quý thầy cô và cán bộ thuộc Ban Quản lý Sau đại học - Học viện Hành chính Quốc gia đã tạo điều kiện thuận lợi, hƣớng dẫn tôi hoàn thành chƣơng trình học và thực hiện luận văn. Cuối cùng, tôi xin đƣợc chân thành cảm ơn gia đình, các thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp, những ngƣời luôn ở bên tôi và là nguồn động lực to lớn giúp tôi hoàn thành sớm luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Nguyễn Nam Hải
MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. . MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC..................................... 9 1.1. Khái quát về bảo tồn đa dạng sinh học ............................................. 9 1.1.1. Khái niệm đa dạng sinh học............................................................ 9 1.1.2. Khái niệm bảo tồn đa dạng sinh học ............................................ 10 1.2. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thực hiện pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học ............................................................................................. 12 1.2.1. Khái niệm THPL về bảo tồn đa dạng sinh học ............................. 12 1.2.2. Đặc điểm THPL về bảo tồn đa dạng sinh học .............................. 13 1.2.3. Vai trò của THPL về bảo tồn đa dạng sinh học............................ 14 1.3. Nội dung thực hiện pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học ........... 16 1.3.1. Tuân thủ pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học .......................... 17 1.3.2. Thi hành pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học .......................... 17 1.3.3. Sử dụng pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học ........................... 18 1.3.4. Áp dụng pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học ........................... 18 1.4. Các yếu tố đảm bảo thực hiện pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học………………………………………………………………………...20 1.4.1. Yếu tố kinh tế ................................................................................. 20 1.4.2. Yếu tố chính trị .............................................................................. 23 1.4.3. Yếu tố văn hóa - đời sống.............................................................. 25 1.4.4. Yếu tố pháp luật ............................................................................ 28 Tiểu kết Chƣơng 1 ........................................................................................... 31 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NINH ............................................................................................................... 32 2.1. Khái quát về bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................................ 32 2.1.1. Giới thiệu khái quát về tỉnh Quảng Ninh...................................... 32 2.1.2. Khái quát về bảo tồn đa dạng sinh học ở Quảng Ninh ................. 39
2.2. Thực trạng pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ................................................................................................. 44 2.2.1. Thực trạng pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học ở Việt Nam ... 44 2.2.2. Thực trạng pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bản tỉnh Quảng Ninh ...................................................................................... 49 2.3. Thực trạng thực hiện pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ................................................................................... 54 2.3.1. Tuân thủ pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh…………………………………………………………………….54 2.3.2. Thi hành pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................. 56 2.3.3. Sử dụng pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................. 73 2.3.4. Áp dụng pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................. 76 2.4. Đánh giá thực trạng pháp luật và thực hiện pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh .................................... 84 2.4.1. Ưu điểm và nguyên nhân............................................................... 84 2.4.2. Bất cập, hạn chế và nguyên nhân ................................................. 90 Tiểu kết Chƣơng 2........................................................................................... 99 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NINH........... 100 3.1. Quan điểm, mục tiêu đảm bảo thực hiện pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học ........................................................................................... 100 3.1.1. Quan điểm ................................................................................... 100 3.1.2. Mục tiêu ....................................................................................... 102 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học...... 103 3.3. Giải pháp đảm bảo thực hiện pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ......................................................... 106 3.3.1. Áp dụng chế tài đủ mạnh đối với hành vi vi phạm pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học ............................................................................. 106 3.3.2. Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về bảo tồn da dạng sinh học ................................................................................................. 107
3.3.3. Phân công, phân cấp quản lý nhà nước về bảo tồn đa dạng sinh học, nâng cao năng lực quản lý nhà nước của cán bộ, công chức, viên chức trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học ..................................... 109 3.3.4. Đầu tư tài chính cho thực thi pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học…………………………………………………………………….110 Tiểu kết Chƣơng 3 ......................................................................................... 115 KẾT LUẬN ................................................................................................... 116 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 117
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Giải thích ý nghĩa 1. BĐKH Biến đổi khí hậu 2. ĐDSH Đa dạng sinh học 3. KBT Khu bảo tồn 4. KH&CN Khoa học và công nghệ 5. HĐND Hội đồng nhân dân 6. THPL Thực hiện pháp luật 7. UBND Ủy ban nhân dân
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Việt Nam đƣợc biết đến là một quốc gia có tính đa dạng sinh học (ĐDSH) cao với nhiều loài đặc hữu do trải dài trên nhiều vĩ độ, có nhiều kiểu hình hệ sinh thái và địa hình chia cắt. ĐDSH trên thế giới nói chung và của Việt Nam nói riêng đang đứng trƣớc nguy cơ bị suy thoái nghiêm trọng, các nguyên nhân chính là do khai thác quá mức, mất và suy thoái sinh cảnh sống, ảnh hƣởng của loài ngoại lai, ô nhiễm môi trƣờng và bệnh dịch. Gần đây, biến đổi khí hậu (BĐKH) đƣợc coi là một trong những nguyên nhân chính gây suy thoái ĐDSH. Luật ĐDSH, các văn bản hƣớng dẫn thi hành Luật đã định hƣớng thực hiện quản lý và bảo tồn ĐDSH ở Việt Nam hơn một thập kỷ. Từ đó, nhận thức về bảo tồn ĐDSH bƣớc đầu có chuyển biến tại một số bộ phận nhân dân và cán bộ quản lý; đa dạng sinh tại các khu bảo tồn đƣợc tăng cƣờng quản lý, bảo vệ; bƣớc đầu đƣợc khai thác và sử dụng cho phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống ngƣời dân (nhƣ phát triển hoạt động du lịch cảnh quan, du lịch sinh thái, bảo tồn loài…); hệ thống tổ chức quản lý ĐDSH đƣợc hình thành tại cấp tỉnh (phòng Đa dạng sinh học thuộc Chi cục Bảo vệ môi trƣờng - Sở Tài nguyên và Môi trƣờng; phòng quản lý bảo vệ rừng và bảo tồn thiên nhiên thuộc Chi cục Kiểm lâm - Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn)… Bên cạnh đó việc thực hiện Luật, các văn bản hƣớng dẫn thi hành Luật và các quy định về ĐDSH đã có sự chuyển biến ban đầu trong công tác quản lý, bảo tồn ĐDSH ở nƣớc ta; đạt một số kết quả nêu trên, góp phần bảo tồn ĐDSH tại các khu bảo tồn đã đƣợc quan tâm giữ gìn và tôn tạo cảnh quan môi trƣờng, phát huy giá trị ĐDSH. Tỉnh Quảng Ninh là một trong những khu vực có tính đa dạng sinh học quan trọng đối với Việt Nam. Quảng Ninh đƣợc ví nhƣ là “một nƣớc Việt 1
Nam thu nhỏ”, có đa dạng các loại địa hình từ đồng bằng, vùng núi, ven biển... là cơ sở tạo ra sự phong phú, độc đáo về đa dạng sinh học. ĐDSH ở tỉnh Quảng Ninh có giá trị rất to lớn đối với phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trƣờng của tỉnh: Cung cấp nguồn gen quý, các nguyên vật liệu cần thiết, các giá trị về văn hóa, xã hội, các dịch vụ về hệ sinh thái đƣợc khai thác phục vụ cho cuộc sống của con ngƣời. Đây là những tài nguyên quý giá, không thể thay thế cần đƣợc quan tâm bảo vệ và quản lý khai thác, phát triển hợp lý. Tuy nhiên, việc triển khai thực hiện pháp luật (THPL) về ĐDSH tại tỉnh Quảng Ninh còn một số hạn chế, do các quy định pháp luật liên quan còn chƣa tập trung thống nhất. Nguồn lực quản lý bảo tồn ĐDSH còn mới và mỏng nên đôi lúc làm chậm chễ, chƣa đáp ứng nhu cầu phối hợp quản lý thống nhất. Nguồn lực tài chính đầu tƣ còn hạn chế, chƣa thƣờng xuyên, đôi khi không kịp thời để triển khai các hoạt động bảo tồn ĐDSH nhƣ: điều tra cơ bản, xây dựng cơ sở dữ liệu về ĐDSH, bảo tồn loài, nguồn gen nguy, cấp, quý hiếm, ƣu tiên bảo vệ,… Việc chƣa xử lý triệt để đƣợc các nguồn gây ô nhiễm, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trƣờng tại các vùng đầu nguồn, vùng đệm; hoạt động săn bắt, buôn bán, vận chuyển trái phép các loại động vật hoang dã, quý hiếm vẫn diễn ra phức tạp; công tác đánh bắt bằng phƣơng pháp hủy diệt; ngƣời dân nghèo mƣu sinh chủ yếu dựa vào tài nguyên thiên nhiên; nhận thức của nhân dân về Luật ĐDSH còn hạn chế; kinh phí đầu tƣ cho công tác bảo tồn còn hạn chế…nên việc thực hiện Luật bảo tồn ĐDSH và các văn bản pháp luật về ĐDSH còn gặp nhiều khó khăn. Trong bối cảnh áp lực lên ĐDSH do BĐKH ngày càng tăng, việc đảm bảo hiệu quả thực thi pháp luật trong bảo tồn ĐDSH trở lên rất cấp thiết. Vì vậy, Tác giả chọn đề tài “Thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH trên địa bản tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ với mong 2
muốn đóng góp một phần nhỏ bé nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về bảo tồn ĐDSH ở Việt Nam nói chung và trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh nói riêng. Trong khuôn khổ luận văn thặc sĩ, Tác giả xin chỉ đi sâu vào phân tích thực trạng thực hiện pháp luật về ĐDSH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đối với khía cạnh quản lý nhà nƣớc. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Bảo tồn ĐDSH nói chung và pháp luật về bảo tồn ĐDSH hiện nay là một trong những vấn đề rất đƣợc quan tâm tại Việt Nam. Vì vậy, đã có một số công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề bảo tồn ĐDSH, tuy nhiên pháp luật về bảo tồn ĐDSH vẫn còn tƣơng đối mới mẻ đối với nhiều ngƣời, các nghiên cứu về pháp luật bảo tồn ĐDSH còn khá hạn chế. Để ứng phó với BĐKH, một số quốc gia trên thế giới đã có những chính sách và hành động cụ thể. Trên quy mô toàn cầu, IUCN đã đƣa ra hƣớng dẫn về đánh giá mức độ nhạy cảm và bị tác động của các loài do ảnh hƣởng của BĐKH (Foden và Young, 2016). Một trong những chiến lƣợc quan trọng để bảo tồn đa dạng sinh học và các loài quý hiếm trong bối cảnh BĐKH là xây dựng các hành lang đa dạng sinh học (Hobbs và Hopkins, 1991). Trên thế giới, một số hệ thống hành lang đa dạng sinh học đã đƣợc đề xuất hoặc quy hoạch và vận hành để cho các loài tự thích ứng với BĐKH (Cuyckens et al., 2016). Cục Bảo tồn Đa dạng sinh học với sự hỗ trợ của Chƣơng trình SEMLA, đã tiến hành xây dựng dự án Nghiên cứu đánh giá tác động của BĐKH tới các khu bảo tồn của Việt Nam và đề xuất các giải pháp thích ứng. Có thể kể ra một số đề tài liên quan đến vấn đề bảo tồn ĐDSH đã đƣợc nghiên cứu nhƣ: - Phạm Anh Cƣờng (2013) đã đề xuất bảy hệ thống hành lang đa dạng sinh học, chứa 23 hành lang thành phần trải dài khắp cả nƣớc; 3
- Vũ Tiến Thịnh et al. (2018) đã sử dụng phƣơng pháp mô hình hóa để xác định các khu vực ƣu tiên bảo tồn loài Vƣợn đen má vàng (Nomascus gabriellae) trong tƣơng lai dƣới ảnh hƣởng của BĐKH; - Sách “Bảo tồn đa dạng sinh học” của tác giả Nguyễn Nghĩa Thìn xuất bản năm 1999; - Sách “Đa dạng sinh học và bảo tồn thiên nhiên” xuất bản năm 2002 của tác giả Lê Trọng Cúc; - Đề tài cấp Bộ “Đa dạng sinh học và bảo tồn” của Bộ Tài nguyên và Môi trƣờng năm 2004; - Luận án Tiến sỹ “Nghiên cứu một số giải pháp bảo tồn ĐDSH ở hệ thống rừng đặc dụng vùng Bắc Trung Bộ Việt Nam” do tác giả Trần Thế Liên thực hiện năm 2006; - Đề tài “Nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn của bồi hoàn đa dạng sinh học nhằm đề xuất các quy định về chính sách và pháp luật về bảo vệ môi trƣờng và đa dạng sinh học tại Việt Nam” của tác giả Lƣơng Hoàng Tùng thực hiện từ năm 2014; Đề án Kiện toàn hệ thống tổ chức về đa dạng sinh học năm 2015 và Đề án điều tra, kiểm kê đa dạng sinh học và xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về đa dạng sinh học năm 2016 do Bộ Tài nguyên và Môi trƣờng chủ trì đang chờ Chính phủ phê duyệt. Các đề tài nghiên cứu về pháp luật bảo tồn ĐDSH còn tƣơng đối ít, có thể kể đến một số nghiên cứu nhƣ: - Luận văn Thạc sỹ “Pháp luật về đa dạng sinh học và thực tiễn áp dụng tại Vƣờn quốc gia Pù Mát, huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An” của Lƣơng Thị Huyền Trang, năm 2014; 4
- Báo cáo Chuyên đề “ Phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật đa dạng sinh học ở Việt Nam” của Bộ Tài nguyên Môi trƣờng và Vụ Phổ biến giáo dục pháp luật, năm 2008; - “Báo cáo rà soát, đánh giá văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực bảo tồn đa dạng sinh học” của Trƣơng Hồng Quang, Viện khoa học pháp lý, Bộ Tƣ pháp, năm 2009. - Chuyên đề “Thành tựu và thách thức qua 5 năm thực hiện Luật Đa dạng sinh học” của GS.TS Đặng Huy Huỳnh, năm 2013; - Báo cáo tại Hội thảo “Việc thực hiện chính sách pháp luật về đa dạng sinh học ở Việt Nam - Thực trạng và giải pháp” do Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trƣờng của Quốc hội phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trƣờng tổ chức năm 2015; - Báo cáo quốc gia lần thứ 5 của Việt Nam cho Công ƣớc Liên hợp quốc về ĐDSH giai đoạn 2010 – 2013 của Bộ Tài nguyên và Môi trƣờng năm 2014. Ngoài ra còn có một số bài viết đăng trên các báo, tạp chí nhƣ: - Bài viết “Sửa đổi, bổ sung Luật đa dạng sinh học cho phù hợp với thực tiễn” đăng trên Báo điện tử Đảng cộng sản Việt Nam, năm 2015 (http://dangcongsan.vn/day-manh-cai-cach-tu-phap-va-hoat-dong-tu-phap/tin- tuc/sua-doi-bo-sung-luat-da-dang-sinh-hoc-cho-phu-hop-voi-thuc-tien- 348168.html); - Bài viết “Pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học, thực trạng và tồn tại trƣớc khi có Luật Đa dạng sinh học”, của TS. Nguyễn Văn Tài đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 133, năm 2008; 5
- Bài viết “Pháp luật về đa dạng sinh học một số nƣớc và kinh nghiệm cho Việt Nam”, của Thạc sĩ Huỳnh Thị Mai, đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 133, 2008; Tuy nhiên những nghiên cứu về bảo tồn đa dạng sinh học chủ yếu là những nghiên cứu thuộc về lĩnh vực khoa học môi trƣờng hơn là lĩnh vực pháp lý. Các nghiên cứu về pháp luật bảo tồn ĐDSH, trƣớc thời điểm có Luật ĐDSH năm 2008 có một số đề tài, tuy nhiên sau khi ban hành Luật ĐDSH năm 2008 chƣa có một đề tài nghiên cứu tổng thể đánh giá về pháp luật bảo tồn ĐDSH, nhất là chƣa có bất kỳ một đề tài nào nghiên cứu về thực tiễn áp dụng pháp luật về bảo tồn ĐDSH tại các khu bảo tồn thiên nhiên (KBTTN). 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích: + Nghiên cứu tổng quan thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH; + Trình bày đƣợc thực trạng thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, đƣa ra ƣu điểm, hạn chế và nguyên nhân của hạn chế và đƣa ra giải pháp phù hợp. - Nhiệm vụ: + Tổng quan và cơ sở khoa học, thực tiễn chung về thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH ở Việt Nam. Trong đó, làm rõ các chỉ tiêu đánh giá thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh và áp dụng các chỉ tiêu này để đánh giá; + Đánh giá về thực trạng thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh; + Trên cơ sở đó tác giả đƣa ra giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. 4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu: thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. 6
- Phạm vi nghiên cứu: + Không gian: Tỉnh Quảng Ninh. + Thời gian: từ năm 2015 đến hết tháng 6 năm 2019. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp luận: Luận văn đƣợc nghiên cứu dựa trên phƣơng pháp luận hệ thống của Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác - Lênin và Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh; đƣờng lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nƣớc. - Phƣơng pháp nghiên cứu: + Phƣơng pháp thu thập số liệu sẵn có: Từ những báo cáo số liệu kết quả thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH của Bộ Tài nguyên và Môi trƣờng, trƣờng Đại học Lâm nghiệp tác giả thu thập các số liệu liên quan đến luận văn. + Phƣơng pháp thống kê, phân tích, tổng hợp: Đây là phƣơng pháp rất quan trọng trong quá trình nghiên cứu luận văn. Trên cơ sở các thông tin, dữ liệu thu thập đƣợc tác giả sẽ phân tích và tổng hợp những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến luận văn. + Phƣơng pháp kế thừa: Đây là phƣơng pháp tổng hợp, phân tích, đánh giá các tài liệu từ các nghiên cứu trƣớc, chọn lọc các kết quả có ý nghĩa và kế thừa những kết quả nghiên cứu trƣớc đây, cả trên thế giới và trong phạm vi vùng nghiên cứu. Kết quả của phƣơng pháp này là đánh giá đƣợc các thành tựu và kết quả hiện có nhƣ phƣơng pháp nghiên cứu, cách tiếp cận, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu, kỹ thuật sử dụng, và các kết quả đã đạt đƣợc,... Trên cơ sở phân tách các kết quả, nhóm nghiên cứu sẽ lập ra các kế hoạch khảo sát, nghiên cứu bổ sung hợp lý và sát thực tiễn cho nghiên cứu mới. 7
+ Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu khoa học: Qua kết quả nghiên cứu của các đề tài khoa học và công nghệ về bảo tồn đa dạng sinh học Tác giả vận dụng cho những vấn đề nghiên cứu của luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn - Ý nghĩa lý luận: Luận văn góp phần làm rõ vị trí, vai trò, thực trạng thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH từ đó đề xuất giải pháp đảm bảo hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. - Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của Luận văn sẽ đóng góp tích cực vào quá trình hoàn thiện pháp luật về ĐDSH, bảo đảm thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh nói riêng và của cả nƣớc nói chung trong thời gian tới. Qua đó góp phần bảo tồn, phát huy giá trị ĐDSH, đảm bảo cuộc sống sinh kế của ngƣời dân đặc biệt là đồng bào dân tộc. 7. Kết cấu Luận văn Ngoài lời mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 03 chƣơng: - Chƣơng 1: Những vấn đề lý luận và pháp lý thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH; - Chƣơng 2: Thực trạng pháp luật và thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh; - Chƣơng 3: Giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về bảo tồn ĐDSH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. 8
CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC 1.1. Khái quát về bảo tồn đa dạng sinh học 1.1.1. Khái niệm đa dạng sinh học Thuật ngữ “đa dang sinh học” đƣợc đƣa ra lần đầu tiên bởi hai nhà khoa học Norse và McManus vào năm 1980. Định nghĩa này bao gồm hai khái niệm có liên quan với nhau là: đa dạng di truyền (tính đa dạng về mặt di truyền trong một loài) và đa dạng sinh thái (số lƣợng các loài trong một quần xã sinh vật). Cho đến nay đã có hơn 25 định nghĩa nữa cho thuật ngữ "ĐDSH" này. Theo Khoản 5, Điều 3, Luật Đa dạng sinh học 2018: “ĐDSH là sự phong phú về gen, loài sinh vật và hệ sinh thái trong tự nhiên”. [25,tr.1] Công ƣớc Đa dạng sinh học định nghĩa: “ĐDSH (tiếng Anh: biodiversity) đƣợc định nghĩa là sự khác nhau giữa các sinh vật sống ở tất cả mọi nơi, bao gồm: các hệ sinh thái trên cạn, sinh thái trong đại dƣơng và các hệ sinh thái thuỷ vực khác, cũng nhƣ các phức hệ sinh thái mà các sinh vật là một thành phần trong đó. Thuật ngữ đa dạng sinh học này bao hàm sự khác nhau trong một loài, giữa các loài và giữa các hệ sinh thái khác nhau”. Định nghĩa của tổ chức FAO (Tổ chức Lƣơng nông Liên hiệp quốc) có sự đồng nhất với định nghĩa của Luật ĐDSH 2008: “ĐDSH là tính đa dạng của sự sống dƣới mọi hình thức, mức độ và mọi tổ hợp, bao gồm đa dạng gen, đa dạng loài và đa dạng hệ sinh thái”. ĐDSH là thuật ngữ thể hiện tính đa dạng của các thể sống, loài và quần thể, tính biến động di truyền giữa chúng và tất cả sự tập hợp phức tạp của chúng thành các quần xã và hệ sinh thái. ĐDSH đƣợc thể hiện ở ba cấp độ: đa dạng di truyền, đa dạng về loài và đa dạng về hệ sinh thái. 9
Giá trị của ĐDSH là vô cùng to lớn và có thể chia thành hai loại giá trị: giá trị trực tiếp và giá trị gián tiếp. Giá trị kinh tế trực tiếp của tính ĐDSH là những giá trị của các sản phẩm sinh vật mà đƣợc con ngƣời trực tiếp khai thác và sử dụng cho nhu cầu cuộc sống của mình; còn giá trị gián tiếp bao gồm những cái mà con ngƣời không thể bán, những lợi ích đó bao gồm số lƣợng và chất lƣợng nƣớc, bảo vệ đất, tái tạo, giáo dục, nghiên cứu khoa học, điều hòa khí hậu và cung cấp những phƣơng tiện cho tƣơng lai của xã hội loài ngƣời. Có thể thấy các quan điểm về ĐDSH đều có sự đồng nhất. Nhƣ vậy, có thể định nghĩa chung ĐDSH là sự phong phú về gen, loài và hệ sinh thái trong tự nhiên. 1.1.2. Khái niệm bảo tồn đa dạng sinh học Theo Khoản 1, Điều 3, Luật Đa dạng sinh học 2018: “Bảo tồn đa dạng sinh học là việc bảo vệ sự phong phú của các hệ sinh thái tự nhiên quan trọng, đặc thù hoặc đại diện; bảo vệ môi trƣờng sống tự nhiên thƣờng xuyên hoặc theo mùa của loài hoang dã, cảnh quan môi trƣờng, nét đẹp độc đáo của tự nhiên; nuôi, trồng, chăm sóc loài thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm đƣợc ƣu tiên bảo vệ; lƣu giữ và bảo quản lâu dài các mẫu vật di truyền”. [25,tr.1] Bảo tồn đa dạng sinh học là quá trình quản lý mối tác động qua lại giữa con ngƣời với các gen, các loài và các hệ sinh thái nhằm mang lại lợi ích lớn nhất cho thế hệ hiện tại và vẫn duy trì tiềm năng của chúng để đáp ứng nhu cầu và nguyện vọng của các thế hệ tƣơng lai. Để có thể tiến hành các hoạt động quản lý nhằm bảo tồn đa dạng sinh học, điều cần thiết là phải tìm hiểu những tác động tiêu cực, các nguy cơ mà loài hiện đang đối mặt và từ đó xây dựng các phƣơng pháp quản lý phù hợp nhằm giảm đi các tác động tiêu cực của các nguy cơ đó và đảm bảo sự phát triển của loài và hệ sinh thái đó trong tƣơng lai. 10
Bảo tồn ĐDSH gồm 2 loại: Bảo tồn tại chỗ (bảo tồn loài hoang dã trong môi trƣờng sống tự nhiên của chúng; bảo tồn loài cây trồng, vật nuôi đặc hữu, có giá trị trong môi trƣờng sống, nơi hình thành và phát triển các đặc điểm đặc trƣng của chúng) và bảo tồn chuyển chỗ (bảo tồn loài hoang dã ngoài môi trƣờng sống tự nhiên thƣờng xuyên hoặc theo mùa của chúng; bảo tồn loài cây trồng, vật nuôi đặc hữu, có giá trị ngoài môi trƣờng sống, nơi hình thành và phát triển các đặc điểm đặc trƣng của chúng; lƣu giữ, bảo quản nguồn gen và mẫu vật di truyền trong các cơ sở khoa học và công nghệ hoặc cơ sở lƣu giữ, bảo quản nguồn gen và mẫu vật di truyền). [25,tr.1] Hai phƣơng thức bảo tồn này có tính chất bổ sung cho nhau. Những cá thể từ các quần thể dƣợc bảo tồn Ex-situ có thể đƣợc đƣa vào thiên nhiên nơi có phân bố tự nhiên của chúng để tăng cƣờng cho các quần thể đang đƣợc bảo tồn In-situ và việc nghiên cứu các quần thể đƣợc bảo tồn Ex-situ có thể cung cấp cho chúng ta những hiểu biết về các đặc tính sinh học của loài và từ đó hỗ trợ cho việc hình thành các chiến lƣợc bảo tồn hiệu quả hơn cho các quần thể đƣợc bảo tồn In-situ. Tuy nhiên, dƣới áp lực ngày càng tăng của sự thay đổi khá nhanh các điều kiện môi trƣờng, đặc biệt do sự nóng lên toàn cầu, mục tiêu của một chiến lƣợc bảo tồn nguồn gen thực vật là không chỉ bảo tồn các khác biệt di truyền hiện có mà còn tạo ra các điều kiện phù hợp cho việc tăng sự thích nghi và sự tiến hóa tƣơng lai của loài. Vì vậy, các nhà khoa học bảo tồn đã đề xuất khái niệm bảo tồn nguồn gen động cho thực vật. Điều cốt lõi của khái niệm này là khuyến khích tính thích nghi của loài bằng cách đặt các quần thể bảo tồn trong quá trình chọn lọc tự nhiên và rồi trong quá trình tiến hóa theo các hƣớng khác biệt để đa dạng hóa nguồn gien của loài, chuẩn bị cho việc thích nghi rộng hơn của loài đối với các điều kiện môi trƣờng khác nhau. Theo cách thức bảo tồn này, nguồn gen của các loài thực vật sẽ đƣợc bảo tồn 11
trong một quá trình động thay vì chỉ đƣợc duy trì nhƣ đúng tình trạng di truyền mà chúng vốn có. 1.2. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thực hiện pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học 1.2.1. Khái niệm THPL về bảo tồn đa dạng sinh học Thực hiện pháp luật Có nhiều cách định nghĩa khác nhau về THPL: cách thứ nhất và cũng là cách hiểu phổ biến nhất, có thể định nghĩa THPL là quá trình hoạt động có mục đích làm cho những quy định của pháp luật đi vào cuộc sống, trở thành những hành vi hợp pháp của các cá nhân, tổ chức [16,tr.159]. Ngoài ra, THPL còn có thể hiểu là hành vi của chủ thể (hành động hoặc không hành động) đƣợc tiến hành phù hợp với quy định của pháp luật, tức là không trái, không vƣợt quá khuôn khổ mà pháp luật đã quy định. THPL có thể là việc thực hiện một thao tác nào đó nhƣng đó cũng có thể là việc không thực hiện thao tác bị pháp luật cấm. Thực hiện pháp luật gồm 04 hình thức thực hiện: (1) Sử dụng pháp luật: các cá nhân, tổ chức sử dụng đúng đắn các quyền của mình, làm những gì mà pháp luật cho phép; (2) Thi hành pháp luật: các cá nhân, tổ chức thực hiện đầy đủ những nghĩa vụ, chủ động làm những gì mà pháp luật quy định phải làm; (3) Tuân thủ pháp luật: các cá nhân, tổ chức không làm những điều mà pháp luật cấm; (4)Áp dụng pháp luật: các cơ quan, công chức nhà nƣớc có thẩm quyền căn cứ vào pháp luật để ra các quyết định làm phát sinh, chấm dứt hoặc thay đổi việc thực hiện các quyền, nghĩa vụ cụ thể của các cá nhân, tổ chức. [16,tr.159-160] Thực hiện pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học 12