Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội

Chia sẻ: Tomhum999 Tomhum999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:109

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm rõ cơ sở lý luận về giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng; từ thực trạng đề xuất giải pháp tăng cường công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ............./........... ...../..... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN HOÀNG TỐ LINH GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG LĨNH VỰC GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN ĐỐNG ĐA, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ............./........... ...../..... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN HOÀNG TỐ LINH GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG LĨNH VỰC GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN ĐỐNG ĐA, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN HUY HOÀNG HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn với đề tài “Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các nội dung nghiên cứu, kết quả trong đề tài này là trung thực và chưa công bố dưới bất kỳ hình thức nào trước đây. Những số liệu trong các bảng phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được chính tác giả thu thập có ghi rõ nguồn gốc trong phần tài liệu tham khảo. Nếu phát hiện có bất kỳ gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung luận văn của mình. NGƯỜI CAM ĐOAN Nguyễn Hoàng Tố Linh
LỜI CẢM ƠN Sau thời gian học tập và nghiên cứu tại Học viện Hành chính Quốc gia, bằng sự biết ơn và kính trọng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Lãnh đạo, các phòng, khoa thuộc Học viện Hành chính Quốc gia, các Giáo sư, Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Thạc sĩ đã nhiệt tình hướng dẫn, giảng dạy và tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện đề tài nghiên cứu khoa học này. Đặc biệt, tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Huy Hoàng, người Thầy đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tận tình, định hướng khoa học và luôn động viên khích lệ tạo điều kiện giúp tôi hoàn thành đề tài nghiên cứu khoa học này. Xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến các cán bộ, công chức đang công tác tại Uỷ ban nhân dân quận Đống Đa, thành phố Hà Nội đã giúp tôi tìm kiếm tài liệu, cung cấp thông tin có liên quan đến đề tài nghiên cứu. Xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn động viên, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình hoàn thành đề tài nghiên cứu khoa học của mình. Tuy có nhiều cố gắng nhưng trong đề tài nghiên cứu khoa học này không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các nhà khoa học, các quý thầy cô giáo, bạn bè để đề tài nghiên cứu của tôi được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 8 năm 2020 TÁC GIẢ Nguyễn Hoàng Tố Linh
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG LĨNH VỰC GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG 1.1. Khái niệm, đặc điểm của giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng ...........................................................................................................7 1.2. Thẩm quyền, quy trình giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng .........................................................................................................20 1.3. Những yếu tố ảnh hưởng tới giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng ..............................................................................................28 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1.................................................................................. 35 Chương 2: THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG LĨNH VỰC GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN ĐỐNG ĐA, THÀNH PHỐ HÀ NỘI 2.1. Khái quát chung về Quận Đống Đa và tình hình giải phóng mặt bằng trên địa bàn Quận Đống Đa, thành phố Hà Nội .............................................36 2.2. Tình hình khiếu nại và kết quả công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn Quận Đống Đa, thành phố Hà Nội......52 2.3. Đánh giá công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn Quận Đống Đa, thành phố Hà Nội......................................63 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2..................................................................................72 Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG CÔNG TÁC GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG LĨNH VỰC GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN ĐỐNG ĐA, THÀNH PHỐ HÀ NỘI 3.1. Phương hướng tăng cường công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn Quận Đống Đa, thành phố Hà Nội .......................73 3.2. Giải pháp tăng cường công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn Quận Đống Đa, thành phố Hà Nội ...................74 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3.................................................................................. 96 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 97 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 99
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BT, HT&TĐC Bồi thường, hỗ trợ và tái định cư GPMB Giải phóng mặt bằng HĐND Hội đồng nhân dân HTX Hợp tác xã TBXH Thương binh xã hội TĐC Tái định cư UBND Uỷ ban nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG Tên bảng Nội dung Số trang Bảng tổng hợp kết quả thực hiện công tác giải Bảng 2.1 phóng mặt bằng các dự án trên địa bàn quận 44 Đống Đa, thành phố Hà Nội Bảng 2.2 Bảng tổng hợp đơn thư tiếp nhận của Uỷ ban 54 nhân dân quận Đống Đa, thành phố Hà Nội Bảng 2.3 Bảng thống kê công tác tiếp công dân tại Uỷ 56 ban nhân dân quận Đống Đa, thành phố Hà Nội Bảng 2.4 Bảng thống kê và phân loại đơn thư của Uỷ ban 58 nhân dân quận Đống Đa, thành phố Hà Nội Bảng thống kê đơn khiếu nại về lĩnh vực giải Bảng 2.5 phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, 59 thành phố Hà Nội Bảng tổng hợp kết quả giải quyết đơn khiếu nại Bảng 2.6 về lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn 60 quận Đống Đa
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn Khiếu nại là một trong những quyền cơ bản của công dân được quy định trong Hiến pháp nước ta, là phương tiện, công cụ pháp lý hữu hiệu để công dân bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi bị xâm phạm, là biểu hiện của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Thông qua việc thực hiện quyền khiếu nại, công dân có điều kiện thực hiện quyền làm chủ và giám sát các hoạt động của cơ quan nhà nước một cách chủ động, tích cực, góp phần hoàn thiện cơ chế, làm trong sạch bộ máy nhà nước. Do đó, công tác giải quyết khiếu nại không những có vai trò quan trọng trong quản lý nhà nước, mà còn thể hiện mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân. Từ việc giải quyết khiếu nại của công dân, Đảng và Nhà nước ta kiểm tra tính đúng đắn, sự phù hợp của đường lối, chính sách, pháp luật đã ban hành, từ đó có cơ sở để hoàn thiện sự lãnh đạo của Đảng và hiệu quả quản lý nhà nước. Vì vậy, giải quyết khiếu nại của công dân là một vấn đề được Đảng, Nhà nước và Nhân dân đặc biệt quan tâm. Trong lĩnh vực quản lý nhà nước về đất đai, khiếu nại về đất đai là một hiện tượng xảy ra phổ biến trong xã hội. Những năm gần đây, khi nhà nước ta chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường thì tình hình khiếu nại về đất đai và nhất là các khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng khi nhà nước thu hồi đất phát sinh ngày càng tăng cả về số lượng cũng như phức tạp về mặt nội dung. Hiện nay, tình hình khiếu nại về đất đai nói chung và trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội nói riêng diễn biến phức tạp. Đống Đa là quận thuộc vị trí trung tâm thành phố, là điểm giao cắt của nhiều quận, cơ sở hạ tầng được xây dựng đã lâu. Với xu hướng mở rộng và phát triển của Thành phố, quận Đống Đa đang được đô thị hoá lại, nhiều nút giao thông trọng điểm được mở rộng và xây dựng mới như nút giao thông Ngã Tư Sở, Ngã Tư Vọng, 1
đường vành đai 1, đường vành đai 2… Đây là tất yếu khách quan trong quá trình phát triển, tuy nhiên cũng như nhiều địa phương khác, ở đâu có dự án xây dựng giao thông đô thị, giải phóng mặt bằng thì ở đó có nhiều khiếu nại. Bởi việc Nhà nước thu hồi đất để giải phóng mặt bằng ảnh hưởng không ít đến đời sống, việc làm của người dân, chưa kể có việc thu hồi đất không đảm bảo trình tự, thủ tục; việc đền bù không thỏa đáng, thiếu công khai dân chủ; giá cả đền bù thấp, không công bằng; chính sách, pháp luật đất đai thay đổi liên tục gây nhiều lúng túng trong quá trình áp dụng, thực hiện ở cấp cơ sở. Chính vì vậy, trong quá trình thực hiện, những năm vừa qua tình hình khiếu nại trên địa bàn Quận có những diễn biến phức tạp, phát sinh nhiều đơn thư khiếu nại của người dân mà chủ yếu liên quan đến lĩnh vực đất đai, đền bù giải phóng mặt bằng, tài sản, nhà cửa liên quan đến chế độ chính sách, quyền lợi cá nhân. Trong những năm vừa qua, nhiều vụ việc khiếu kiện đông người, phức tạp, tồn đọng kéo dài đã được quận Đống Đa giải quyết. Tuy nhiên trong tình hình giải quyết khiếu nại của công dân hiện nay, trên địa bàn Quận vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định, còn tình trạng cán bộ, công chức làm việc thiếu tinh thần trách nhiệm, chưa thực hiện đúng trình tự, thời hạn giải quyết khiếu nại. Về phía người khiếu nại cũng có một số người lợi dụng quyền dân chủ để khiếu nại không đúng pháp luật; nhiều vụ việc đã được nhiều cấp, nhiều ngành xem xét, giải quyết đúng chính sách pháp luật, thấu tình đạt lý nhưng người dân vẫn cố tình không hiểu, không chấp nhận và tiếp tục khiếu kiện vượt cấp, dẫn đến tình trạng khiếu kiện kéo dài. Công tác giải quyết khiếu nại của công dân là vô cùng quan trọng và việc tìm ra các phương hướng, giải pháp nhằm tăng cường trong công tác giải quyết khiếu nại là điều hết sức cần thiết, nhất là các khiếu nại liên quan đến đất ở, nhà cửa bởi đây là tài sản rất lớn đối với người dân ảnh hưởng nhiều 2
đến sản xuất và đời sống của nhân dân. Do đó lựa chọn đề tài: “Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội” để nghiên cứu luận văn là cấp thiết về lý luận và thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài luận văn Vấn đề khiếu nại và giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất là một trong những vấn đề nóng bỏng, gây nhức nhối trong xã hội những năm gần đây. Trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, cùng với mở rộng phát huy dân chủ ở cơ sở, công tác giải phóng mặt bằng và giải quyết khiếu nại liên quan đến lĩnh vực này đã được nhiều người quan tâm và có những công trình nghiên cứu về đề tài này, đặc biệt là sự quan tâm nghiên cứu của các nhà khoa học, nhà quản lý… Cụ thể: - Nguyễn Chí Mỳ và Hoàng Xuân Nghĩa (2009) “Hậu giải phóng mặt bằng ở Hà Nội - Vấn đề và giải pháp”, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia. - Trần Quang Huy (2010), “Chính sách hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất”, Tạp chí Luật học, số 10. - Hồ Thị Minh (2015), “Thủ tục giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai của cơ quan hành chính nhà nước - một số vấn đề lý luận và thực tiễn tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh”, Luận văn Thạc sỹ Luật học, Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội. - Nguyễn Thị Phương (2015), “Thu hồi, đền bù đất đai trong giải phóng mặt bằng ở địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội”, Luận văn Thạc sỹ Quản lý hành chính công, Học viện Hành chính Quốc gia, Hà Nội. - Nguyễn Hoàng Thắng (2017), “Thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội”, Luận văn Thạc sỹ Luật, Học viện Hành chính Quốc gia, Hà Nội. - Phan Trung Hiền và Huỳnh Thanh Toàn (2018), “Các nguyên tắc cưỡng chế, thu hồi đất ở Việt Nam”, Tạp chí Luật học, số 5. 3
- Châu Hoàng Thân (2019), “Giải quyết tranh chấp về giá đất tính tiền bồi thường khi nhà nước thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 5. Các công trình nghiên cứu trên đây đã giải quyết một số vấn đề lý luận và thực tiễn cơ bản liên quan đến pháp luật về đất đai và giải phóng mặt bằng thu hồi đất ở nước ta. Tuy nhiên các công trình nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở một khía cạnh là giải quyết khiếu nại về đất đai và pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất. Còn lĩnh vực giải quyết khiếu nại trong công tác giải phóng mặt bằng đến nay vẫn chưa có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề mang tính cụ thể này, đặc biệt là nghiên cứu một cách toàn diện về công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. Song những công trình nêu trên đều là những công trình có giá trị làm cơ sở, tiền đề trong việc tham khảo, tiếp cận, nghiên cứu và đưa ra những giải pháp cụ thể về giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Làm rõ cơ sở lý luận về giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng; từ thực trạng đề xuất giải pháp tăng cường công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Phân tích, làm rõ khái niệm, đặc điểm, nội dung khiếu nại liên quan đến lĩnh vực giải phóng mặt bằng và những điều kiện cần thiết cho việc giải quyết khiếu nại về giải phóng mặt bằng. 4
- Đánh giá thực trạng giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội; tìm ra những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại. Từ đó đưa ra các giải pháp nhằm tăng cường công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực này. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu Lý luận, thực tiễn và phương hướng, giải pháp công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng nói chung và trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội từ năm 2016 đến năm 2019. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Phương pháp luận Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, và những quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất cũng như giải quyết khiếu nại về đất đai nói chung và giải phóng mặt bằng nói riêng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Quá trình nghiên cứu, luận văn đã sử dụng các phương pháp cụ thể sau: - Phương pháp phân tích và tổng hợp: Hệ thống các văn bản hướng dẫn, các tài liệu tham khảo, giáo trình, sách, công trình nghiên cứu, bài viết đã được công bố liên quan đến khiếu nại và giải quyết khiếu nại về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất; Thực tiễn công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội; Kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân, những yếu tố tác động; Phân tích đưa ra các giải pháp nhằm tăng cường công tác này. 5
- Phương pháp thống kê số liệu đơn thư khiếu nại và kết quả giải quyết khiếu nại trong công tác giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. - Phương pháp chuyên gia qua gặp gỡ, trao đổi với các nhà khoa học, cán bộ thực tiễn phụ trách công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Làm phong phú lý luận khiếu nại và giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng. Cung cấp thêm các luận cứ khoa học trong công tác giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị trong thời gian tới. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Đánh giá đúng thực trạng giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội; đồng thời đề xuất phương hướng và các giải pháp để nâng cao hoạt động giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa nói riêng và thành phố Hà Nội nói chung. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phần chính của luận văn gồm ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về hoạt động giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng. Chương 2: Thực trạng hoạt động giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. Chương 3: Phương hướng, giải pháp tăng cường công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. 6
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG LĨNH VỰC GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG 1.1. Khái niệm, đặc điểm của giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng 1.1.1. Khái niệm về khiếu nại trong lĩnh vực giải phóng mặt bằng Khiếu nại xuất hiện từ khi xã hội có sự phân chia giai cấp và sự ra đời của Nhà nước trong lịch sử. Trong ngôn ngữ tiếng Việt, khiếu nại có nghĩa là thắc mắc về những việc làm hay quyết định của một người có quyền hạn đối với một người khác. Trong mọi thời đại, tuy ở mức độ khác nhau, song công dân đều thừa nhận Nhà nước là người có trách nhiệm và khả năng bảo vệ lợi ích hợp pháp của họ trên cơ sở những quy định của pháp luật. Vì vậy khi quyền và lợi ích hợp pháp của công dân bị xâm hại thì họ phải khiếu nại lên cấp có thẩm quyền xem xét giải quyết. Có thể nói, khiếu nại phát sinh như những sự kiện pháp lý đặc thù trong xã hội do các hành vi vi phạm pháp luật tạo ra. Khiếu nại phát sinh khi quyền và lợi ích hợp pháp của bản thân người khiếu nại bị xâm phạm, người khiếu nại yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền bảo vệ hoặc khôi phục quyền, lợi ích hợp pháp của mình bị xâm hại. Khiếu nại là một trong những quyền cơ bản của công dân được Hiến pháp năm 2013 quy định tại Điều 30. Sự ghi nhận của Hiến pháp với quyền khiếu nại đã thể hiện được vị trí, vai trò cực kỳ quan trọng của chế định pháp lý này. Thông qua quyền khiếu nại, các cơ quan, tổ chức, cá nhân sẽ bảo vệ và ngăn chặn những quyết định hành chính, hành vi hành chính xâm phạm tới lợi ích hợp pháp của mình. Xét trên phương diện chính trị pháp lý tại Khoản 1 Điều 2 Luật Khiếu nại năm 2011 quy định: “Khiếu nại là việc công dân, cơ quan, tổ chức, hoặc 7
cán bộ, công chức theo thủ tục do Luật này quy định đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc quyết định kỷ luật cán bộ, công chức khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của mình”. [22] Trong lĩnh vực quản lý nhà nước, khiếu nại gắn liền với thuật ngữ khiếu nại hành chính. Để đảm bảo được tính bao quát có thể hiểu khiếu nại hành chính như sau: “Khiếu nại hành chính là việc đối tượng (cơ quan, tổ chức, cá nhân) chịu sự tác động trực tiếp của quyết định hành chính, hành vi hành chính yêu cầu hoặc đề nghị cơ quan hành chính nhà nước, người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước xem xét lại các quyết định hành chính, hành vi hành chính do cơ quan hành chính nhà nước, người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước ban hành hoặc thực hiện khi cho rằng quyết định hành chính, hành vi hành chính đó không hợp pháp, hợp lý, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình”. [40, tr.12-13] Khiếu nại này xuất phát từ nhận thức chủ quan của người khiếu nại khi họ cho rằng quyền và lợi ích chính đáng của mình bị xâm phạm bởi quyết định hành chính, hành vi hành chính. Cơ quan nhà nước có thẩm quyền chỉ có thể kết luận là có sự vi phạm hay không sau khi đã xem xét một cách khách quan và thận trọng nội dung vụ việc cùng những tài liệu, chứng cứ có liên quan. Giải phóng mặt bằng là quá trình tổ chức thực hiện các công việc liên quan đến di dời nhà cửa, cây cối, các công trình xây dựng và một bộ phân dân cư trên một phần đất nhất định được quy hoạch cho việc cải tạo, mở rộng hoặc xây dựng một công trình mới trên đó. Khiếu nại về giải phóng mặt bằng phát sinh khi người quản lý sử dụng đất đai cho rằng quyền, lợi ích của mình bị xâm phạm do hành vi hành chính 8
hoặc quyết định hành chính của người có thẩm quyền thực hiện trong việc thu hồi đất để phục vụ giải phóng mặt bằng, người sử dụng đất yêu cầu cơ quan Nhà nước có thẩm quyền bảo vệ hoặc khôi phục quyền, lợi ích hợp pháp bị vi phạm. Sự phát sinh hay tồn tại của khiếu nại về giải phóng mặt bằng là biểu hiện khách quan trong quản lý hành chính nhà nước. Cho dù khiếu nại về giải phóng mặt bằng của công dân đúng hay sai nhưng khi tiếp nhận đơn thư khiếu nại của họ thì cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền phải thực hiện việc giải quyết khiếu nại theo đúng trình tự và thủ tục quy định. Theo quy định tại Khoản 1, Điều 204, Luật Đất đai 2013: Người sử dụng đất, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan đến sử dụng đất có quyền khiếu nại quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính về quản lý đất đai. Tuy pháp luật hiện hành chưa đưa ra khái niệm khiếu nại về giải phóng mặt bằng nhưng qua những phân tích cơ bản về khái niệm khiếu nại, ta có thể hiểu khiếu nại về giải phóng mặt bằng là một trong những khiếu nại thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước về đất đai. Khiếu nại về giải phóng mặt bằng là việc cá nhân, tổ chức có đất, tài sản trên đất bị thu hồi thực hiện giải phóng mặt bằng xây dựng các dự án không đồng ý với quyết định thu hồi đất, phương án bồi thường hỗ trợ thực hiện giải phóng mặt bằng nên đã yêu cầu cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền giải quyết để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Khiếu nại về giải phóng mặt bằng là một hiện tượng tất yếu xảy ra trong quá trình thu hồi đất thực hiện giải phóng mặt bằng. Đặc biệt khi nhà nước ta chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, Nhà nước thực hiện chính sách phát triển kinh tế, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, các khu công nghiệp ở các địa phương. Khi thu hồi đất đai xây dựng cơ sở hạ tầng làm phát sinh các khiếu nại về quyền của người bị thu hồi đất có xu hướng ngày càng tăng cả về số lượng cũng như tính chất phức tạp về mặt nội dung. Việc khiếu nại về bồi 9
thường giải phóng mặt bằng kéo dài với số lượng ngày càng đông người tham gia là vấn đề rất đáng quan tâm, tìm hiểu nguyên nhân nảy sinh để đề ra các biện pháp giải quyết phù hợp nhằm “tháo ngòi nổ” xung đột không để phát sinh trở thành “điểm nóng” gây mất ổn định chính trị, tình hình trật tự an toàn xã hội. Tính phức tạp của khiếu nại về giải phóng mặt bằng đông người, kéo dài không chỉ bắt nguồn từ những xung đột gay gắt về lợi ích kinh tế, từ hệ quả của sự quản lý thiếu hiệu quả của cơ quan công quyền, sự bất hợp lý và thiếu đồng bộ của hệ thống chính sách, pháp luật… mà nguyên nhân còn do ý thức của người bị thu hồi đất, từ việc lợi dụng dân chủ để khiếu nại. Về nguyên nhân phát sinh khiếu nại về giải phóng mặt bằng có rất nhiều nguyên nhân chủ yếu được đưa ra là do cơ chế chính sách về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thường xuyên có sự điều chỉnh bổ sung nhưng lại thiếu đồng bộ. Điểm mấu chốt của những khó khăn trong công tác thu hồi đất vẫn là chính sách chưa giải quyết được sự chênh lệch giữa các phương án bồi thường trong cùng một dự án. Việc tìm ra những nguyên nhân của khiếu nại về giải phóng mặt bằng là rất cần thiết không những giúp Nhà nước xác lập cơ chế giải quyết khiếu nại về giải phóng mặt bằng một cách có hiệu quả mà còn góp phần vào việc bổ sung, hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước hiện nay. - Chủ thể của khiếu nại về giải phóng mặt bằng là các tổ chức, công dân, cá nhân và tổ chức nước ngoài (hoặc đại diện hợp pháp của họ) có quyền quản lý sử dụng đất hoặc có tài sản trên đất bị tác động trực tiếp bởi quyết định hành chính, hành vi hành chính trong quá trình thực hiện việc thu hồi đất, bồi thường giải phóng mặt bằng xây dựng các dự án. Chủ thể của khiếu nại về giải phóng mặt bằng hẹp hơn so với chủ thể của khiếu nại thông thường. Chủ thể của khiếu nại về giải phóng mặt bằng có thể là cá nhân, tổ 10
chức không đồng ý với quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan nhà nước trong việc thu hồi đất, bồi thường giải phóng mặt bằng thực hiện các dự án xây dựng đầu tư cơ sở hạ tầng. Khiếu nại về giải phóng mặt bằng có tính chất phức tạp hơn so với khiếu nại thông thường. Tính phức tạp thể hiện ở phạm vi áp dụng của quyết định hành chính hay hành vi hành chính rộng, tác động hay ảnh hưởng trực tiếp đến nhiều chủ thể cùng một lúc. Thông thường, một quyết định thu hồi đất thực hiện dự án có tác động tới một bộ phận dân cư, một khu vực hành chính rộng nên tính phức tạp cao. Để trở thành chủ thể của khiếu nại về giải phóng mặt bằng thì người khiếu nại (công dân, tổ chức) phải có đầy đủ năng lực hành vi và tư cách pháp nhân. Nếu người khiếu nại chưa thành niên, người bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của mình thì thông qua người đại diện theo pháp luật để thực hiện quyền khiếu nại. Khi thực hiện quyền khiếu nại thì người đại diện phải có đầy đủ giấy tờ chứng minh với cơ quan nhà nước có thẩm quyền về việc đại diện hợp pháp của mình. Đối với cơ quan, tổ chức, việc thực hiện quyền khiếu nại thông qua thủ trưởng hoặc người đứng đầu cơ quan, tổ chức đó được quy định trong quyết định thành lập hoặc điều lệ của tổ chức. - Đối tượng của khiếu nại về giải phóng mặt bằng là quyết định hành chính, hành vi hành chính để thực hiện việc thu hồi đất, xây dựng phương án bồi thường hỗ trợ giải phóng mặt bằng, những quyết định và hành vi phải có tác động trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức quản lý sử dụng đất. Quyết định hành chính có liên quan đến việc bồi thường giải phóng mặt bằng là quyết định bằng văn bản do các cơ quan nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước ban hành, được áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể về việc thực hiện thu hồi đất bồi thường giải phóng mặt bằng. Còn hành vi hành chính có liên quan 11
đến khiếu nại về giải phóng mặt bằng là hành vi của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước khi thực hiện việc thu hồi đất, xây dựng phương án bồi thường giải phóng mặt bằng. Quyết định hành chính về giải phóng mặt bằng bao gồm: Quyết định thu hồi đất, quyết định phê duyệt phương án bồi thường giải phóng mặt bằng đối với đất và tài sản trên đất, quyết định thu tiền sử dụng đất và giao đất tái định cư, quyết định cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất khi giao đất tái định cư. Hành vi hành chính bị khiếu nại về giải phóng mặt bằng là hành vi của cán bộ, công chức nhà nước khi thực hiện công việc về quản lý nhà nước trong quá trình thu hồi đất, lập phương án bồi thường giải phóng mặt bằng và giao đất tái định cư. - Khiếu nại về giải phóng mặt bằng thường phức tạp liên quan đến nhiều người. Khiếu nại về giải phóng mặt bằng là việc người dân trực tiếp kéo đến cơ quan Đảng và Nhà nước để đòi hỏi, yêu cầu với thái độ gay gắt, bức xúc. Đây thực sự là mối lo ngại đối với cơ quan hành chính nhà nước vì tính phức tạp và ảnh hưởng không tốt của hiện tượng này đối với tính ổn định chính trị - xã hội của một địa phương, một vùng thậm chí toàn quốc. Theo báo cáo của Thanh tra Chính phủ, số vụ khiếu nại đông người tham gia ngày càng tăng, trong đó có những vụ việc trở thành “điểm nóng”. Tính phức tạp còn được thể hiện là nhóm người này thường lợi dụng vào các dịp họp Quốc hội hoặc bầu Đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp. Nội dung khiếu nại về giải phóng mặt bằng thường có rất nhiều nội dung và khiếu nại chủ yếu về các chính sách thực hiện việc thu hồi đất bồi thường giải phóng mặt bằng. Tính phức tạp của khiếu nại về giải phóng mặt bằng bên cạnh việc tự phát của một nhóm người còn có việc một hoặc một số người lợi dụng để xúi 12
giục đi khiếu kiện. Đây chính là vấn đề đặt ra cho các cơ quan hành chính nhà nước khó giải quyết nhất. Việc giải quyết không chỉ dừng ở việc đáp ứng quyền lợi chính đáng về kinh tế mà còn mang yếu tố lợi dụng để đạt được mục đích chính trị, gây mất an ninh trật tự ở địa phương, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội ở địa phương nơi có khiếu nại về giải phóng mặt bằng đông người. Khiếu nại về giải phóng mặt bằng phức tạp, đông người có đặc tính điển hình là độ phức tạp, thể hiện mức độ, xu hướng diễn biến tiêu cực, ngày càng gay gắt hơn có nguy cơ gây mất ổn định, tác hại xấu đến tình hình phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương cơ sở. Đặc điểm của khiếu nại về giải phóng mặt bằng dễ nhận biết qua các yếu tố: Các vụ việc khiếu nại về giải phóng mặt bằng phức tạp, đông người có số lượng người tham gia khiếu nại rất đông. Hình thức thể hiện của khiếu nại về giải phóng mặt bằng phức tạp, đông người là việc người dân tập trung viết đơn chung và nhiều người cùng ký tên vào đơn. Nơi phát sinh các khiếu nại về giải phóng mặt bằng phức tạp, đông người chủ yếu là ở địa bàn nông thôn, thành phần những người đi khiếu nại thường rất đa dạng bao gồm cán bộ hưu trí, đảng viên, cựu chiến binh, nông dân, tôn giáo. Thái độ của những người khiếu nại về giải phóng mặt bằng phức tạp, đông người thể hiện rất gay gắt, bức xúc, biểu hiện bằng việc họ tụ tập đông người để thể hiện ý kiến. Việc quy định về giải quyết khiếu nại về giải phóng mặt bằng đông người hiện nay pháp luật chưa điều chỉnh. Chính vì vậy càng tạo kẽ hở để người đi khiếu kiện gây áp lực đối với cơ quan hành chính nhà nước. Do chưa có quy định của pháp luật về xử lý khiếu nại đông người nên khi có vụ việc xảy ra đã gây không ít khó khăn, lúng túng trong quá trình xem xét, giải quyết. 13