Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn nêu và đánh giá thực trạng quyền phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc HN&GĐ tại Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo thời gian qua; kết quả, hạn chế và nguyên nhân; đưa ra những giải pháp bảo đảm quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc HN&GĐ tại Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN QUỐC BẢO QUYỀN CỦA PHỤ NỮ VÀ TRẺ EM TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ VIỆC HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN EA H’LEO, TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH ĐẮK LẮK, NĂM 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN QUỐC BẢO QUYỀN CỦA PHỤ NỮ VÀ TRẺ EM TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ VIỆC HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN EA H’LEO, TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Mã số: 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRẦN THỊ DIỆU OANH ĐẮK LẮK, NĂM 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực với sự kế thừa học hỏi, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Đắk Lắk, ngày 30 tháng 6 năm 2023 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Quốc Bảo
LỜI CẢM ƠN Tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành đến quý thầy, cô giáo của Học viện Hành chính Quốc gia đã tạo điều kiện tốt nhất cho tác giả trong thời gian học tập và nghiên cứu tại Học viện. Học viên xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Trần Thị Diệu Oanh đã quan tâm, giúp đỡ tận tình, hướng dẫn và tạo điều kiện giúp tôi hoàn thành luận văn. Đồng thời, tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo và các cơ quan liên quan đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong thời gian nghiên cứu, điều tra, thu thập số liệu cần thiết để tôi có thể hoàn thành luận văn của mình. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn người dân và bạn bè, đồng nghiệp đã quan tâm, tạo điều kiện cho tác giả trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn. Xin chân thành cảm ơn.
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HỘP MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN, PHÁP LÝ VỀ QUYỀN CỦA PHỤ NỮ VÀ TRẺ EM TRONG GIẢI QUYẾT VỤ VIỆC HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN .......................................................... 8 1.1. Khái niệm, ý nghĩa quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân ................................................ 8 1.2. Nội dung cơ bản quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân ...................................... 17 1.3. Các yếu tố cơ bản bảo đảm quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân ........................... 28 Tiểu kết chương 1 ................................................................................... 34 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUYỀN CỦA PHỤ NỮ VÀ TRẺ EM TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ VIỆC HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN EA H’LEO, TỈNH ĐẮK LẮK .......... 35 2.1. Khái quát về điều kiện kinh tế - xã hội và công tác xét xử các vụ việc hôn nhân và gia đình trên địa bàn huyện Ea H’leo .......................................... 35 2.2. Tình hình thực hiện quyền phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo .................... 39 2.3. Đánh giá về thực trạng quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình tại Toà án nhân dân huyện Ea H’leo ....... 53 Tiểu kết chương 2 ................................................................................... 59 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA PHỤ NỮ VÀ TRẺ EM TRONG GIẢI QUYẾT VỤ VIỆC HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN EA H’LEO, TỈNH ĐẮK LẮK .......... 60 3.1. Sự cần thiết phải bảo đảm quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo . 60 3.2. Giải pháp bảo đảm quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk62 Tiểu kết chương 3 ................................................................................... 80 KẾT LUẬN ............................................................................................. 81 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................... 83 PHỤ LỤC................................................ Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 BLDS Bộ luật dân sự 2 HNGĐ Hôn nhân, gia đình 3 HN&GĐ Hôn nhân và gia đình 4 TAND Toà án nhân dân
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HỘP STT Tên biểu đồ, hộp Trang 1. Biểu đồ 2.1. Số vụ việc HNGĐ tại TAND huyện Ea H’leo 37 giai đoạn 2018-2022 2. Biểu đồ 2.2. Kết quả hòa giải trong trong giai đoạn chuẩn bị 38 xét xử các vụ việc HNGĐ giai đoạn 2018-2022 3. Biểu đồ 2.3. Kết quả xét xử các vụ việc HNGĐ giai đoạn 2018- 39 2022 4. Hộp 2.1. Ví dụ điển hình về việc TAND huyện Ea H’leo bảo 43-44 vệ tốt quyền được nuôi con của phụ nữ 5. Hộp 2.2. Ví dụ điển hình về việc TAND huyện Ea H’leo đã bảo 46-47 vệ tốt quyền của phụ nữ về tài sản 6. Hộp 2.3. Ví dụ điển hình về việc TAND huyện Ea H’leo chưa 47-48 bảo vệ tốt quyền của phụ nữ về tài sản 7. Hộp 2.4. Ví dụ điển hình về việc cha mẹ thoả thuận được về 49 việc chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục trẻ em
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Quyền của phụ nữ và trẻ em là một bộ phận cấu thành không thể tách rời trong toàn bộ các quyền con người. Bảo vệ quyền của phụ nữ và trẻ em là vô cùng quan trọng trong xã hội. Phụ nữ và trẻ em thường là những nhóm dễ bị bạo lực, lạm dụng và kỳ thị trong nhiều quốc gia trên thế giới. Việc bảo vệ quyền của họ đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự công bằng và bình đẳng trong xã hội. Bảo vệ quyền của phụ nữ bao gồm việc đảm bảo quyền lợi của họ trong các lĩnh vực như giáo dục, lao động, tài chính và chính trị. Điều này cũng bao gồm bảo vệ phụ nữ trước các hình thức bạo lực, bao gồm cả bạo lực gia đình, quấy rối tình dục, và sự kỳ thị. Trong các quyền của phụ nữ và trẻ em, quyền của phụ nữ và trẻ em trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình là rất quan trọng, vì đây là những lĩnh vực có thể gây ra nhiều bất công và bạo lực đối với họ. Trong lĩnh vực hôn nhân, phụ nữ và trẻ em có quyền được tự do lựa chọn đối tác sống và không bị ép buộc vào hôn nhân. Họ cũng có quyền được xác định vị trí và vai trò của mình trong hôn nhân, không bị phân biệt đối xử, bị bạo lực hoặc bị buộc phải chấp nhận các quyết định không tốt đối với mình. Ngoài ra, phụ nữ và trẻ em cần được bảo vệ khỏi các hình thức bạo lực gia đình, bao gồm bạo lực về tinh thần, vật chất và tình dục. Trong lĩnh vực gia đình, phụ nữ và trẻ em cũng cần được bảo vệ khỏi bạo lực và lạm dụng từ các thành viên khác trong gia đình, bao gồm cha mẹ, anh chị em và họ hàng. Họ cũng có quyền được phát triển và học hỏi, và không được ép buộc vào các trách nhiệm gia đình quá nặng nề và không phù hợp với tuổi tác của mình. Ea H’leo là một huyện của tỉnh Đắk Lắk, thời gian qua việc bảo vệ các quyền của phụ nữ và trẻ em trong lĩnh vực HN&GĐ tại Toà án nhân dân (TAND) huyện Ea H’leo đã có những chuyển biến tích cực. Các tranh chấp về 1
HN&GĐ tại địa phương chủ yếu là các yêu cầu ly hôn, chia tài sản chung và công nợ của vợ chồng, cấp dưỡng nuôi con, thay đổi người trực tiếp nuôi con sau ly hôn. Nhìn chung, TAND và các chức danh tư pháp thuộc TAND đã áp dụng pháp luật, bảo vệ quyền của phụ nữ về quyền ly hôn, quyền tài sản, quyền nuôi con; trẻ em được bảo vệ để có quyền chăm sóc, nuôi dưỡng, cấp dưỡng và các quyền khác có liên quan. Tuy vậy, do những điều kiện chủ quan và khách quan, việc bảo đảm quyền của phụ nữ và trẻ em về HNGĐ trong hoạt động tố tụng của TAND vẫn còn không ít bất cập, hạn chế. Quyền về HNGĐ của phụ nữ trong một số trường hợp vẫn bị xâm phạm, nhất là quyền về tài sản. Quyền của trẻ em về chăm sóc, nuôi dưỡng và cấp dưỡng còn chưa được quan tâm đúng mức. Còn một số bản án, quyết định của TAND huyện Ea H’leo về HNGĐ vẫn có những điểm chưa đúng pháp luật, chưa hợp lý, bị TAND cấp trên huỷ một số nội dung. Đứng trước thực trạng trên và đặt trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, việc nghiên cứu lý luận, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp bảo đảm quyền của phụ nữ và trẻ em về HNGĐ tại TAND nói chung, TAND huyện Ea H’leo nói riêng là hết sức cần thiết và có ý nghĩa lớn. Đó cũng chính là lý do học viên chọn đề tài “Quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk” làm luận văn thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Các công trình nghiên cứu về quyền của phụ nữ và trẻ em. Ở Việt Nam, đã có một số công trình nghiên cứu về quyền của phụ nữ và trẻ em ở các cấp độ khác nhau, tiêu biểu như: - Sách “Kinh nghiệm điển hình về thúc đẩy và bảo vệ quyền của phụ nữ và trẻ em trong ASEAN” của Uỷ ban thúc đẩy và bảo vệ quyền của phụ nữ và 2
trẻ em ASEAN (ACWC). - Sách “Quyền của phụ nữ và trẻ em trong các văn bản pháp lí quốc tế và pháp luật Việt Nam” của Nguyễn Sĩ Dũng, Nxb Chính trị Quốc gia, 2003. - Sách “Hỏi - đáp về quyền của phụ nữ và trẻ em theo Công ước quốc tế và pháp luật Việt Nam”, Nxb Văn hoá dân tộc 2022. Cuốn sách tập hợp các câu hỏi và trả lời về quyền của phụ nữ và trẻ em theo Công ước quốc tế và pháp luật Việt Nam. - Luận văn thạc sĩ Luật học “Hoàn thiện pháp luật về quyền của phụ nữ ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Vương Vân Huyền, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2014. Thông qua phân tích thực trạng pháp luật, luận văn đã hướng tới đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về quyền của phụ nữ ở Việt Nam trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền. Các công trình nghiên cứu về quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc HN&GĐ tại TAND. - "Quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ ly hôn tại Tòa án nhân dân" - một nghiên cứu của các nhà nghiên cứu tại Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, tập trung vào quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong quá trình giải quyết các vụ ly hôn. - "Đánh giá vai trò của luật sư trong bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ ly hôn tại Tòa án nhân dân" - một nghiên cứu của các nhà nghiên cứu tại Đại học Quốc gia Hà Nội, tập trung vào vai trò của luật sư trong bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ ly hôn. - "Quyền lợi của trẻ em trong các vụ ly hôn có tranh chấp tại Tòa án nhân dân" - một báo cáo của Tổ chức Liên Hợp Quốc (UN), tập trung vào quyền lợi của trẻ em trong quá trình giải quyết các vụ ly hôn có tranh chấp. - "Sự phân cấp giới trong quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong vụ ly hôn tại Tòa án nhân dân" - nghiên cứu của các nhà nghiên cứu tại Trường Đại học 3
Khoa học Xã hội và Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh, tập trung vào sự phân cấp giới và ảnh hưởng của nó đến quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ ly hôn. Các công trình nghiên cứu về quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc HN&GĐ tại TAND trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk - "Đánh giá hiệu quả công tác bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc HNGĐ tại Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk" - một nghiên cứu của các nhà nghiên cứu tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh, tập trung vào việc đánh giá hiệu quả công tác bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc HNGĐ tại Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk. Một số bài báo: "Nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong các vụ việc HNGĐ tại Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk" - của Nguyễn Thị Quỳnh, cộng tác viên của Tạp chí Luật Học, tập trung vào các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong các vụ việc HNGĐ tại Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk; "Pháp luật bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong các vụ việc HNGĐ tại Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk" của Nguyễn Thị Thanh Thủy, cộng tác viên của Tạp chí Khoa học Pháp lý, tập trung vào việc phân tích các quy định pháp luật bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong các vụ việc HN&GĐ tại Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk. Nhận xét: Qua khảo sát cho thấy quyền của phụ nữ, trẻ em và quyền của phụ nữ, trẻ em trong vụ việc HN&GĐ được nhiều nhà khoa học, nhà quản lý quan tâm, thể hiện ở số lượng và chất lượng các công trình. Các công trình tiếp cận ở nhiều giác độ: pháp luật, bảo đảm quyền, đề xuất nhiều giải pháp tổng thể đến chi tiết. Tuy nhiên qua khảo sát cũng cho thấy chưa có công trình nào nghiên cứu 4
một cách trực diện, có hệ thống về quyền của phụ nữ, trẻ em và quyền của phụ nữ, trẻ em trong vụ việc HN&GĐ tại một địa phương cụ thể như Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk trong khi đây là địa phương có tình hình khá phức tạp, có nhiều vấn đề về lý luận và thực tiễn cần được làm sáng tỏ. Vì là đề tài này được thực hiện có dựa trên việc tham khảo, tiếp thu có chọn lọc những kết quả nghiên cứu của các công trình trước đó và vẫn đảm bảo tính mới, không trùng lặp. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn đưa ra những giải pháp bảo đảm quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc HN&GĐ tại Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ thêm cơ sở lý luận về quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc HN&GĐ tại TAND. - Nêu và đánh giá thực trạng quyền phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc HN&GĐ tại Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo thời gian qua; kết quả, hạn chế và nguyên nhân. - Trên cơ sở thực trạng, nguyên nhân ở trên, luận văn đề ra các giải pháp chung và giải pháp cụ thể nhằm bảo đảm quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc HN&GĐ tại TAND huyện Ea H’leo. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu quyền của phụ nữ, trẻ em trong giải quyết các vụ việc HN&GĐ tại Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về thời gian: 05 năm (từ năm 2018 đến hết năm 2022). 5
- Về không gian: Huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk. - Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu nội dung quyền phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ việc HN&GĐ là thuận tình ly hôn và vụ án ly hôn khi có tranh chấp xảy ra thuộc thẩm quyền của TAND huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài được nghiên cứu dựa trên phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh; chủ trương, đường lối, quan điểm của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về nhà nước, pháp luật nói chung, về quyền của phụ nữ và trẻ em nói riêng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Để đạt được mục tiêu trên, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể trong khi thực hiện đề tài là: Phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp lịch sử, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê và các phương pháp khác có liên quan. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Ý nghĩa lý luận Luận văn củng cố thêm một số vấn đề lý luận về quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc HN&GĐ tại TAND, bổ sung những nhận định về thực trạng và đề xuất, chi tiết một số giải pháp bảo đảm quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết các vụ việc HN&GĐ tại TAND nói chung. Ý nghĩa thực tiễn Những kết quả nghiên cứu xuất phát từ lý luận và thực tiễn của luận văn có thể là tài liệu tham khảo cho những nhà lãnh đạo, quản lý của TAND huyện Ea H’leo; là tài liệu tham khảo cho sinh viên, người nghiên cứu về quyền của phụ nữ và trẻ em trong HN&GĐ, nhất là những nội dung thực tiễn tại địa 6
phương. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận, pháp lý về quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân. Chương 2. Thực trạng quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk. Chương 3. Giải pháp bảo đảm quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk. 7
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN, PHÁP LÝ VỀ QUYỀN CỦA PHỤ NỮ VÀ TRẺ EM TRONG GIẢI QUYẾT VỤ VIỆC HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN 1.1. Khái niệm, ý nghĩa quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân 1.1.1. Khái niệm quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ việc hôn nhân và gia đình tại Toà án nhân dân Khái niệm phụ nữ và trẻ em Phụ nữ là một thuật ngữ để chỉ các con người nữ giới, có đặc điểm sinh lý và tâm lý khác biệt so với nam giới. Điều này thường được xác định bởi những đặc trưng sinh lý như có bộ phận sinh dục nữ và khả năng mang thai, sinh sản, cùng với các đặc điểm tâm lý như tình mẫu tử, quan tâm đến gia đình và trách nhiệm xã hội. Tuy nhiên, giới tính và vai trò xã hội của phụ nữ có thể khác nhau trong các văn hóa và lịch sử khác nhau trên thế giới. Thời gian gần đây, từ điển tiếng Việt đã bổ sung cập nhật định nghĩa mới về “phụ nữ”, bên cạnh các định nghĩa cũ. Nguyên văn của dòng khái niệm mới này là: “Phụ nữ là một người trưởng thành đang sống như phụ nữ và xác định mình là nữ giới cho dù lúc sinh ra họ được cho là mang giới tính khác” [38]. Trên thế giới, theo Quy tắc của Liên hợp quốc về bảo vệ người chưa thành niên bị tước quyền tự do, được Đại hội đồng Liên hiệp quốc thông qua ngày 14/12/1992 quy định: “Người chưa thành niên là người dưới 18 tuổi” [16]. Vậy khái niệm người chưa thành niên và trẻ em đồng nhất với nhau về độ tuổi. Điều 1 của Công ước quốc tế về quyền trẻ em cũng quy định “trẻ em có nghĩa là bất kỳ người nào dưới 18 tuổi, trừ trường hợp pháp luật có thể được áp dụng với trẻ em đó quy định tuổi thành niên sớm hơn”. Khái niệm "trẻ em" ở Việt Nam thường được sử dụng để chỉ các con 8
người ở độ tuổi dưới 16 tuổi, tuy nhiên đôi khi phân loại độ tuổi trẻ em có thể khác nhau tùy vào từng quốc gia và văn hóa. Khái niệm trẻ em và độ tuổi của trẻ em quy định khác nhau, không có sự thống nhất, rõ ràng, thậm chí còn chồng chéo nhau trong hệ thống văn bản pháp luật của Việt Nam. Khái niệm người chưa thành niên cũng được quy định trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau, tồn tại cả hai khái niệm là khái niệm trẻ em và người chưa thành niên. Hiện nay, theo Luật Trẻ em của Việt Nam năm 2016, Trẻ em là người dưới 16 tuổi (Điều 1). Như vậy trong phạm vi luận văn nay, tác giả nhận thức trẻ em là người dưới 16 tuổi. Khái niệm quyền của phụ nữ và trẻ em Theo từ điển tiếng Việt, quyền được hiểu là điều mà pháp luật hoặc xã hội công nhận cho họ được hưởng, được làm, được đòi hỏi [19]. Chiếm hơn một nửa trong xã hội nhưng phụ nữ lại là đối tượng dễ bị tổn thương và chịu nhiều thiệt thòi nhất. Phụ nữ luôn bị thiệt thòi nhiều nhất về sức khỏe, giáo dục, đào tạo, cơ hội việc làm và những nhu cầu khác, vì thế quyền của phụ nữ luôn được quan tâm. Khi xã hội phát triển, quyền của phụ nữ là một bộ phận tất yếu của quyền con người. Phụ nữ có đầy đủ các quyền con người như quyền được sống, quyền tự do, quyền bình đẳng với nam giới. Trong cuốn Bách khoa toàn thư thế giới về phụ nữ: Những vấn đề và tri thức toàn cầu về phụ nữ được xuất bản năm 2000, tập thể nhóm tác giả Charlotte Bunch và Samantha Frost trong phần viết “Giới thiệu về các quyền con người của phụ nữ” đã chỉ ra: “Quyền con người của phụ nữ là một thuật ngữ để chỉ các quyền của phụ nữ với tư cách là một con người và được xem xét thông qua lăng kính giới. Theo đó, quyền con người của phụ nữ được xem là tất cả các quyền con người mà nhân loại tiến bộ thừa nhận và có thêm những quyền mang đặc thù giới nữ” [39]. Người phụ nữ với những đặc điểm gắn liền với giới tính tự nhiên thì ngoài quyền con người nói chung, họ còn có những quyền gắn liền với thiên 9
chức của mình như quyền làm mẹ, quyền được bảo vệ với tư cách là nhóm người dễ bị tổn thương. Tiếp cận theo hướng này (nghĩa hẹp), quyền phụ nữ bao gồm quyền bình đẳng (bảo đảm ngang quyền và cơ hội so với nam giới) và quyền ưu tiên (tạo điều kiện thuận lợi hơn so với nam giới do đặc điểm giới tính tự nhiên và do thuộc nhóm dễ bị tổn thương). Trong lĩnh vực HN&GĐ, có thể hiểu, quyền của người phụ nữ là quyền bình đẳng, có cơ hội hưởng các quyền ngang nhau với nam giới trong mối quan hệ giữa vợ, chồng và giữa các thành viên trong gia đình trên cơ sở nguyên tắc dân chủ, công bằng, tôn trọng lẫn nhau trong các mối quan hệ ở phạm vi gia đình, xã hội và quyền ưu tiên tạo điều kiện thuận lợi cho phụ nữ thể hiện khả năng của mình với việc đóng góp công sức và thụ hưởng thành quả trong cuộc sống gia đình, xã hội. Các quyền của phụ nữ trong HN&GĐ được tôn trọng, được bảo vệ và bảo đảm thực hiện bằng hệ thống các quy định của pháp luật về HN&GĐ. Từ những phân tích trên có thể hiểu, quyền của phụ nữ là tập hợp những khả năng pháp luật mỗi quốc gia công nhận cho người phụ nữ được hưởng, được làm và được đòi hỏi. Việc hiểu rõ những quyền này nhằm ngăn chặn tình trạng bất bình đẳng giới trong mỗi chúng ta. Khái niệm "quyền trẻ em" là một khái niệm phức tạp và rộng lớn, bao gồm các quyền cơ bản và quan trọng nhất của trẻ em trong đời sống và phát triển của mình. Đây là một khái niệm đặc biệt quan trọng và được nhiều tổ chức và chính phủ trên toàn thế giới quan tâm đến và bảo vệ. Quyền trẻ em cũng là một nhóm quyền nằm trong nhóm quyền của con người. Trẻ em là đối tượng đặc biệt và dễ bị tổn thương. Quyền trẻ em là những quyền con người được áp dụng dành riêng cho trẻ em, ở mỗi độ tuổi khác nhau thì trẻ em được hưởng quyền và nghĩa vụ khác nhau. Việc xem xét quy định và thực hiện quyền trẻ em phải xuất phát từ quan điểm của trẻ em, vì vậy quyền trẻ em là những đặc lợi mà trẻ em được hưởng theo quy định của pháp luật. 10
Như vậy có thể hiểu, quyền trẻ em là tất cả những gì trẻ em cần có để được sống và lớn lên một cách lành mạnh và an toàn. Quyền trẻ em nhằm bảo đảm cho trẻ em không chỉ là người tiếp nhận thụ động lòng nhân từ của người lớn, mà các em là những thành viên tham gia tích cực vào quá trình phát triển của chính mình. Quyền trẻ em là một bộ phận không thể thiếu của quyền con người. Khái niệm quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ việc HN&GĐ tại TAND Nghiên cứu vụ việc HN&GĐ phải đi từ vụ việc dân sự. Đây là hai khái niệm khác nhau nhưng thường đi cùng nhau nên rất dễ nhầm lẫn. Theo pháp luật dân sự, vụ án dân sự là việc giải quyết tranh chấp về các vấn đề dân sự giữa cá nhân, tổ chức này với cá nhân, tổ chức khác; có nguyên đơn và bị đơn; Tòa án giải quyết trên cơ sở bảo vệ quyền lợi của người có quyền và buộc người có nghĩa vụ thực hiện nghĩa vụ. Bản chất của vụ án dân sự là có tranh chấp xảy ra. Việc dân sự là việc riêng của cá nhân, tổ chức, không có nguyên đơn, bị đơn mà chỉ có người yêu cầu Tòa án giải quyết, từ yêu cầu của đương sự, Tòa án công nhận quyền và nghĩa vụ cho họ. Bản chất của việc dân sự là không có tranh chấp xảy ra. Vụ việc HN&GĐ là một mảng, một lĩnh vực của pháp luật dân sự. Vụ việc HN&GĐ là những vấn đề pháp lý liên quan đến các mối quan hệ gia đình, tiêu biểu như hôn nhân, giám hộ con cái, chăm sóc người già, chia tài sản và quyền nuôi con… Các vụ việc HN&GĐ có thể làm nảy sinh những xung đột giữa các thành viên trong gia đình, gây ra sự mất mát về tài sản và đôi khi làm suy yếu tình cảm giữa các bên liên quan. Vụ việc này thường đòi hỏi sự can thiệp của pháp luật để giải quyết các tranh chấp, tìm kiếm sự công bằng và bảo vệ quyền lợi của các bên. Việc bảo vệ quyền của phụ nữ và trẻ em trong các vụ việc HN&GĐ rất 11
quan trọng vì họ thường là những bên yếu đuối và dễ bị tổn thương trong các mối quan hệ gia đình. Bảo vệ quyền của phụ nữ và trẻ em trong các vụ việc HN&GĐ là cần thiết để đảm bảo sự công bằng và bình đẳng trong các mối quan hệ gia đình, bảo vệ những người yếu đuối khỏi bạo lực và lạm dụng và đảm bảo an toàn và sự phát triển của trẻ em. Nó cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng một xã hội văn minh, trách nhiệm và đầy đủ nhân quyền. Theo Bộ luật dân sự (BLDS) 2015, có hai nhóm vụ việc HN&GĐ thuộc thẩm quyền của TAND: Những tranh chấp về HN&GĐ thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án (Điều 28), gồm 8 trường hợp, ví dụ như ly hôn; những yêu cầu về HN&GĐ thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án (Điều 29), gồm 11 trường hợp, ví dụ như yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn, thỏa thuận nuôi con, chia tài sản khi ly hôn. Từ các phân tích trên có thể hiểu, quyền của phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ việc HN&GĐ tại TAND là tập hợp những khả năng pháp luật mỗi quốc gia công nhận cho người phụ nữ và trẻ em được hưởng, được làm và được đòi hỏi trong quá trình giải quyết các vụ việc về HN&GĐ tại TAND theo quy định của pháp luật nhằm bảo vệ, bảo đảm cho phụ nữ và trẻ em được phát triển công bằng, toàn diện và góp phần ổn định xã hội. 1.1.2. Ý nghĩa của quyền phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ việc hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân Thứ nhất, bảo vệ quyền của phụ nữ và trẻ em là hiện thực hoá các nguyên tắc của Hiến pháp và pháp luật. Bảo vệ phụ nữ và trẻ em được khẳng định trong đạo luật cao nhất của Nhà nước ta, là tư tưởng chỉ đạo trong hệ thống pháp luật Việt Nam, do đó là nguyên tắc cơ bản của Luật HN&GĐ. Phụ nữ và trẻ em nói chung cần được bảo vệ, đặc biệt là các bà mẹ đơn thân. Xuất phát từ đặc điểm về thể chất và tinh thần, phụ nữ và trẻ em là đối tượng cần được pháp luật đặc biệt quan tâm, bảo vệ. Đặc biệt, khi làm mẹ, 12
người phụ nữ phải thực hiện thiên chức của mình là nuôi con bằng sữa mẹ. Trên cơ sở lý luận và nghiên cứu thực nghiệm, các nhà tâm lý học và giáo dục học đã kết luận rằng ảnh hưởng của người mẹ đối với tình cảm, nhân cách và sự nghiệp của con lớn hơn rất nhiều so với người cha. Vì vậy, bảo vệ bà mẹ nhằm đảm bảo cho gia đình thực hiện tốt các chức năng xã hội của nó và có ý nghĩa rất lớn trong sự nghiệp phát triển nguồn nhân lực của đất nước. Bảo vệ bà mẹ và trẻ em là trách nhiệm của mỗi cá nhân, gia đình và xã hội. Nhà nước, xã hội, và gia đình có trách nhiệm bảo vệ phụ nữ, trẻ em, giúp đỡ các bà mẹ thực hiện tốt chức năng cao quý của người mẹ. Nguyên tắc bảo vệ bà mẹ và trẻ em được cụ thể hóa trong các chế định của Luật HN&GĐ, bao gồm: Chế định hôn nhân; quyền và nghĩa vụ vợ chồng; quyền và nghĩa vụ giữa cha mẹ và con; xác định cha, mẹ, con; ly hôn. Như vậy, nguyên tắc bà mẹ và trẻ em là nhằm bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong mọi hoàn cảnh, nhưng đặc biệt vẫn là việc bảo vệ và giúp đỡ các bà mẹ đơn thân, tạo điều kiện cho họ thực hiện tốt các chức năng của người mẹ, đồng thời bảo vệ và chăm sóc những đứa trẻ sinh ra không trên cơ sở hôn nhân. Thứ hai, quyền phụ nữ và trẻ em trong giải quyết vụ việc HN&GĐ có ý nghĩa bảo đảm cho họ có phương tiện để bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi tham gia tố tụng tại Tòa án. Với các quyền năng được pháp luật trao cho họ, cho phép các chủ thể có thể sử dụng quyền năng đó như một công cụ hữu hiệu để yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền lợi của mình. Khi xét thấy quyền và lợi ích bị xâm phạm thì vợ có quyền khởi kiện đến Tòa án có thẩm quyền để yêu cầu giải quyết. Quyền khởi kiện, quyền yêu cầu giải quyết tranh chấp về HN&GĐ là quyền tố tụng rất quan trọng trong quá trình giải quyết vụ án, nó là cơ sở pháp lý làm phát sinh quan hệ pháp luật tố tụng và cũng là tiền đề cho các quyền tố tụng khác. Quyền của phụ nữ và trẻ em đóng một vai trò đặc biệt quan trọng khi 13