Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam: Nhân vật nữ trong truyện truyền kì (Khảo sát qua ba tác phẩm: Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:104

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luậ khẳng định giá trị cua những sáng tác truyện truyền kì qua ba tác phẩm tiêu biểu. Trong chừng mực, luận văn tìm hiểu quan niệm nghệ thuật vvề con người, những giá trị nhân đạo, nhân văn, tư tưởng nghệ thuật của người nghệ sĩ, sự vận động hình tượng về con người thông qua việc thể hiện một nhân vật trong các sáng tác trên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam: Nhân vật nữ trong truyện truyền kì (Khảo sát qua ba tác phẩm: Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 LÊ THỊ HƢƠNG NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN TRUYỀN KÌ (Khảo sát qua ba tác phẩm: Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả) Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 60 22 01 21 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học TS. NGUYỄN THỊ NHÀN HÀ NỘI – 2017
ỜI CẢ ƠN ời i i i g i ời h h h ới TS Nguyễn Th Nhàn - gười trực tiếp hướng dẫn, chỉ b o tậ gi p i g h ậ : Nhân vật nữ trong truyện truyền kì (Khảo sát qua ba tác phẩm: Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả)”. i g i h gi g h Ng i h g họ i N g p iế h i i h i h hự hi ậ h h h ậ i g i h h h ự gi p gi h h g gười h i ự g h gi p ih h h hi họ ập ghi i i h h h N t n n m v n n
ỜI CA ĐOAN i i i ế ghi g ậ g hự h g g p ới g h h i g i , ọi ự gi p h i hự hi ậ ư h g i h ẫ g ậ ư hỉ g g N t n n m v n n
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 1 2. L ch sử vấn đề .............................................................................................. 2 3. Mục đích nghiên cứu ................................................................................... 9 4. Phạm vi, đối tƣợng nghiên cứu .................................................................. 9 5 Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................... 11 6 Đóng góp của đề tài ................................................................................... 11 7. Cấu trúc của luận văn ............................................................................... 11 NỘI DUNG..................................................................................................... 12 CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG CÓ IÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI..... 12 1 1 Khái lƣợc về thể loại truyền kì .............................................................. 12 1.1.1. Khái niệm truyền kì .............................................................................. 12 1.1.2. Nhân vật trong truyện truyền kì .......................................................... 13 1.1.2.1. Khái niệm nhân vật ............................................................................ 13 1.1.2.2. Thế giới nhân vật trong truyện truyền kì ........................................... 14 1.2. Quan niệm nghệ thuật về con ngƣời (về ngƣời phụ nữ) trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ................... 15 1.2.1. Giới thuyết quan niệm nghệ thuật về on n ời ................................ 15 1.2.2. C sở hình thành quan niệm nghệ thuật về on n ời (về n ời phụ nữ) trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ............................................................................................................ 16 1.2.3. Biểu hiện quan niệm nghệ thuật về on n ời (về n ời phụ nữ) qua Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ..... 24 1.3. Giới thiệu ba tác phẩm: Thánh Tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục và Truyền kỳ tân phả ..................................................................................... 26
1.3.1. Giới thiệu tác phẩm Thánh Tông di thảo ........................................... 26 1.3.2. Giới thiệu tác phẩm Truyền kì mạn lục .............................................. 28 1.3.3. Giới thiệu tác phẩm Truyền kì tân phả ............................................... 29 CHƢƠNG 2. ĐẶC ĐIỂM NHÂN VẬT NỮ TRONG THÁNH TÔNG DI THẢO, TRUYỀN KÌ MẠN LỤC VÀ TRUYỀN KÌ TÂN PHẢ .............. 32 2.1. Thống kê số lƣợng nhân vật nữ trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả....................................................... 32 2.2. Các loại nhân vật nữ trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ................................................................................ 34 2.2.1. Nhân vật nữ phàm trần........................................................................ 34 2.2.2. Nhân vật nữ kỳ ảo ................................................................................ 36 2.2.2.1. Nhân vật ma nữ .................................................................................. 36 2.2.2.2. Nhân vật nữ thần và tiên nữ ............................................................... 39 2 3 Đặc điểm nhân vật nữ trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ................................................................................ 40 2.3.1. Nhân vật nữ chuẩn mự , đoan ín ................................................. 40 2.3.1.1. Vẻ đẹp ngoại hình............................................................................... 40 2.3.1.2. Vẻ đẹp tính cách, tâm hồn .................................................................. 42 2.3.2. Nhân vật nữ “lệch chuẩn”, “nổi loạn”, xấu xa ................................. 53 2.3.3. Đặ đ ểm về số phận nhân vật nữ ....................................................... 54 2.3.3.1. Những cái kết bi kịch.......................................................................... 54 2.3.3.2. Những số phận được bù đắp hạnh phúc ............................................ 60 2.4. Giá tr biểu hiện của hình tƣợng nhân vật nữ qua Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ............................................. 61 2.4.1. Giá tr giáo huấn .................................................................................. 61 2.4.2. Giá tr hiện thực ................................................................................... 62 2.4.3. Giá tr n ân đạo, n ân văn.................................................................. 63
2.4.4. Biểu hiện t t ởng của tác giả qua ìn t ợng nhân vật nữ trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ......... 66 2.4.5. Nhân vật nữ và sự vận độn ìn t ợng nghệ thuật của thể loại..... 67 CHƢƠNG 3. PHƢƠNG THỨC THỂ HIỆN NHÂN VẬT NỮ QUA THÁNH TÔNG DI THẢO, TRUYỀN KÌ MẠN LỤC VÀ TRUYỀN KÌ TÂN PHẢ ............................................................................................................. 70 3.1. Nghệ thuật miêu tả nhân vật ................................................................. 70 3.1.1. Miêu tả ngoại hình ............................................................................... 70 3.1.2. Miêu tả àn động ............................................................................... 72 3.1.3. Miêu tả nội tâm .................................................................................... 74 3.2. Không gian và thời gian nghệ thuật ..................................................... 76 3.2.1. K ôn an a đìn , xã ội ................................................................ 76 3.2.2. Không gian thiên nhiên và thờ an đ m tối ..................................... 77 3.2.3. Không gian linh thiêng ........................................................................ 79 3.3. Một số thủ pháp nghệ thuật .................................................................. 80 3.3.1. Phàm trần hóa nhân vật kỳ ảo ............................................................ 80 3.3.2. Siêu nhiên hóa nhân vật phàm trần .................................................... 81 3.3.3. Yếu tố kì ảo tín n ỡng dân gian ........................................................ 82 3.3.4. Yếu tố kì ảo tôn giáo ............................................................................. 83 3.4. Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ ............................................................... 84 3.4.1. Ngôn ngữ n ời trần thuật.................................................................. 84 3.4.2. Ngôn ngữ nhân vật .............................................................................. 86 3.4. . . Đối thoại............................................................................................. 86 3.4. . . Đ c thoại ............................................................................................ 89 KẾT LUẬN .................................................................................................... 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 94
QUI ĐỊNH VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN Thánh Tông di thảo : TTDT Truyền kì mạn lục : TKML Truyền kỳ tân phả : TKTP Nhà xu t b n : Nxb
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Trong sáng tác i ự sự Vi t Nam thời g i, không th không nh ến truy n kì là một trong nh ng th lo i góp ph n làm phong phú di n m o học dân tộc. Nh ng tác phẩm truy n kì tiêu bi u hư: Thánh Tông di thảo (Lê Thánh Tông), Truyền kì mạn lục (Nguyễn D ), Truyền kì tân phả ( hị i )… h ng g h ướ i th lo i khá rõ. Chúng là c li u giúp chúng tôi nhìn nhận nh g i m nội dung ngh thuật và sự vậ ộng c a th lo i trên hành trình thời gian. 1.2. Nhân vật là một trong nh ng yếu t quan trọng c u thành tác phẩm tự sự. Thông qua cuộ ời, s phận nhân vật, c t truy ư c c u thành. Nhân vật còn giúp ngh ĩ g i g m, bộc lộ ý ưởng ngh thuật. Nhân vậ phư g ti n quan trọ g gi p h hận th c, ph n ánh thế giới nhân sinh, nh ng quan ni m giá trị… g hế giới nhân vật truy n truy n kỳ Vi t Nam thời g i, nhân vật n hư hi g g i ý ghĩ c. Nó th hi n sự c bi t c gười c i với họ. Nhân vật n tập trung nh ng h qui chiế h h : ư ưởng, tình c h i ộc a gười c m bút; ph n ánh hi n thực cuộc s ng, giá trị h h ; i g gười ngh ĩ ý hiến chúng tôi lựa chọ tài Nhân vật nữ trong ba tác phẩm: Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả. 1.3. g hư g h gi ng d y ở h ường c p i họ ẳng và ph thông, sáng tác thuộc th lo i truy n kì ư c chọn g hư g h gi ng d c bi t, ở c p ph thông, các truy hư: N ười con gái Nam Xươn Chức phán sự đề Tản Viên và Con hổ có n ĩa … t trong sách Ng Thực hi tài giúp tác gi luậ hi u sâu s h c ư g h lo i truy n kỳ, i m nhân vật trong sáng tác truy n kì, sẽ h u ích cho vi c gi ng d y các tác phẩm thuộc th lo i này t h
2 2. L ch sử vấn đề Qua quá trình tìm hi u, chúng tôi nhận th y, lâu nay, giới nghiên c u ới th lo i truy n kỳ nói chung và thế giới nhân vật trong các sá g ậy, trong ph ịch s v ” h g i i h ng ý kiế i ến thế giới nhân vật và nhân vật nữ trong sáng tác truyền kỳ; nhân vật nữ trong ba tác phẩm thu c phạm v đề tài khảo sát ư c giới nghiên c u nhìn nhậ hư hế nào. V nhân vật n , một s bài viế cập ến khi tìm hi u nh ng sáng tác c th g g Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả. Nh ng nhận xét ch yếu dừng l i ở từng nhóm nhân vật ho c r i rác qua một vài nhân vậ ẻ hư g p ư c cái nhìn mang tính khái quát v lo i nhân vật n . Nh ng ý kiến này có th nằm trong các ời giới thi ” tập sách khi xu t b n, có khi là các ti u luận, có khi xu t hi n trong các công trình nghiên c h g h học s S h g i i i m một s ý kiến tiêu bi u: - Bùi Kỷ có th ư c coi là một trong nh ng nhà nghiên c u tiên bàn luận v v gười ph n trong Truyền kì mạn lục. Ở ời giới thi u” cu n Truyền kì mạn lục (b n dịch c a Trúc Khê - Ng i n xu t b n 1940) khi nêu ch c a hai truy n là Chuyện N ườ n ĩa p ụ ở Khoái Châu và N ười con gái Nam Xươn , ông trình bày ch kiến c a mình. Tác gi nhận xét: n 2 (Chuyện n ườ n ĩa p ụ ở Khoái Châu) và truy n 16 (Chuyện n ườ con Nam Xươn ) t rõ ph n ở xã hội ở thuỷ chung với ch ng thế g hịu một thân phận hèn kém: Mộ ằng vì thua b c mà gán v , mộ ằng thì ngờ vực hão huy v ph i i h g giận thay cái thuyế ò g ph ” h i bao nhiêu b n qu n thoa trong bao nhiêu thế kỉ ” [6, tr.234]. Nhậ ị h cập ến thân phận th p hèn c a gười ph n g ư g với nam giới. Nhà nghiên c u phê phán chế
3 ộ nam quy n, bênh vự hư g ph n và ca ng i c h nh th y chung c a nhân vật n . - Tác gi Nguyễn Lộc nêu ý kiến khái quát v nhân vật n g học giai n n a cu i XVIII – n u XIX g ó, nhà nghiên c u có nh ến tác gi hị i : C ưa bao ờ v n ọc lại nói nhiều về phụ nữ n ư a đoạn này. Hình ản n ười phụ nữ là hình ảnh thành công nhất g học cu i thế kỉ X III u thế kỉ XIX Dườ g hư gi nào ít nhi g viết v ph n . Không nh ng Nguyễn Du, Ph m Thái, H X Hư g Thị i m viết v ph n mà Ph h H , Ninh T ý Ph g viết v ph n ” (V n ọc Việt Nam nửa cu i thế kỉ XVIII - hết thế kỉ XIX, Nhà xu t b n Giáo d c,1979) [19, tr.70]. - Trong công trình V n ọc Việt Nam thế kỉ thứ X nửa đầu thế kỉ thứ XVIII, tập 2, N i học và Trung học chuyên nghi p 1979 a các tác gi i h Gi h h, Bùi Duy Tân - M i C Chư g ở ph hư g I h riêng cho tác phẩm Truyền kì mạn lục với h : n kì m n l c một thành tựu c a truy học viết bằng ch H ” Ở h ghi u Bùi D hậ ịnh v tác phẩm c a Nguyễn D hư : h Nguyễn D ph n ánh trong Truyền kì mạn lục có tính ch t ph c t p. Bên c nh một s m i tình lành m nh, chung thuỷ s t son, th hi n nhu c u tình c m c a các lớp h …Ng ễn D có ph n thông c m với khát vọng h nh phúc h h g hi i nh ng c p ig i g hi h i i, giao thiêp, hẹn hò, th th t với nhau; khi th hi n nỗi bu hư g g hớ c a nh ng c p tình nhân ph i xa nhau” [16, tr.260]. - Nguyễn Ph H g g ột trong nh ng nhà nghiên c ến tài nhân vật ph n trong truy n kỳ. Trong bài viết Tìm hi u khuynh hướng sáng tác trong Truyền kì mạn lục c a Nguyễn D ” (Mấy vấn đề v n học Việt Nam cổ, 1993), g ư ột s nhậ ịnh v v nhân vật n . Nh ng nhận xét c a ông vừa c th vừa có tính khái quát. Nhà nghiên c u
4 hỉ ra vị trí trung tâm c a nhân vật n trong tác phẩm nh ng giá trị nội dung; một s i m v ngh thuật khi các tác gi kh c họa nhân vật n . Ô g h gi : Nh h g, l i g học Vi t Nam, n ười phụ nữ đã xuất hiện rầm r hư hế ở Truyền kì mạn lục với c di n m o, tâm h n, tình c m, nhu c u và khát vọng, với s phận c a mình… Nế hư ước h h h gười ph n quí tộ i g a Nguyễn Trãi, Nguyễn Húc, h hườ g g hỉ dừng l i ở sự nhận th h ộ tâm lý, còn ở , nó là m t đố tượng nhận thức đố tượng thẩm mĩ trọn vẹn, thành vấn đề n ười phụ nữ g học - với nh ng nhân vật trung tâm là phụ nữ ” [12, tr.36]. Ông còn khẳ g ịnh: B nh vi c ph n ánh tình yêu, thì h h ph gi h ộ i u quan tâm lớn c a Nguyễn D . Ni m khao khát h h ph gi h h chính c a nhi u truy n. Mâu thuẫn gi a khao khát h h ph ới các thế lực tàn b o c a xã hội chính là h t nhân ngh thuật c a nh ng truy n này. Người ph n , ho c vì chiến tranh phong kiến tàn kh c mà ph i chịu thi t thòi, kh sở (Lệ Nươn ); ho c vì kẻ quy n thế ộc ác, x o trá mà ph i chịu c h ẽ h ý hi ” (Chuyện Nàng Thuý Tiêu); ho c vì nam quy n phong kiến mà ph i chia lìa (N ười con gái Nam Xươn ). Nh ng khao khát h nh phúc chân chính c gười ph n hường dẫn họ ến chỗ chế hường là tự tậ ” Nh ng nhận xét c a Nguyễn Ph m Hùng v nhân vật n góp thêm tiếng nói trong lịch s nghiên c u v này. - Nhà nghiên c u Nguyễ g N g ư ến nhân vật/v gười ph n trong Truyền kì mạn lục. Ở cu n V n xuô tự sự Việt Nam thờ trun đại, tập 1, Truyện ngắn, (Nhà xu t b n Giáo d 1997), tác gi có cái nhìn phân lo i nhân vật n theo s phận c a họ. Ông chia nhân vật n tác gi trong Truyền kì mạn lục thành ba lo i: nhân vật n h gọi là h h ph ”; h ật n ng hiếu h nh nết na, chuẩn mực mọi i ” h ật n ng tự do phá phách ” [21, tr.26].
5 - Tác gi Nguyễ gN g n V n xuô tự sự Việt Nam thời trun đại (1999) có cái nhìn lị h i i với hai tác phẩm Thánh Tông di thảo và Truyền kỳ mạn lục c bi h g h h ư ng nhân vật trong hai tác phẩm trên, tác gi hỉ ra sự vậ ộng ngh thuật c a th lo i và vai trò trung tâm c gười/ gười ph n trong tiế h i ự sự. Tác gi nh n m h: Nế h h g hướ g học vào vi c ph n ánh con gười, l gười i ư ng và trung tâm ph n ánh thì Nguyễn D i h ộ ước: phản ánh số phận con n ười chủ yếu là số phận mang tính chất bi kịch của n ười phụ nữ. Nhờ Nguyễn Dữ mở đầu cho chủ n ĩa n ân v n tron v n ọc thờ trun đạ ” [21, tr.216]. - Tr n Thị B g h h ư h ng nhậ ịnh v nhân vật n ở Truyền kì tân phả so với Truyền kì mạn lục trong bài viế Thế giới nhân vật c hị i m trong Truyền kì tân phả”(1999). Tác gi viết: Q là nh ng nhân vật n c a Truyền kì tân phả chỉ có th là v hi n, v yêu mà không th gười tình! Họ là nh ng bi ư g ng i ca m c dù kém s c quyế a các h n hoa ở Tr i Tây, ma cây g i Xư g Gi g c a Nguyễn D ” ( p h học s 3- 1999) [36, tr.18]. - Nhà nghiên c u Tr n Thị B g Thanh khi viế Lời giới thiệu” n Truyền kì mạn lục xu t b 2011 nhận xét v nh ng nội g ư cập trong sáng tác Nguyễn D c bi t là cuộc s ng và s phậ gười. Bà nhậ é: g Truyền kì mạn lục có truy n v ch tr n chế ộ chính trị e i, h b i kích hôn nhân b o chúa, tham quan l i h g i phong b i t c; có truy i ến quy n s ng c gười hư h ig i h nh phúc l i h ghĩ ch ng; có truy n th hi ời s ng và lí ưởng c ĩ ph ẩn dậ …” [37, tr.2]. - Nhà nghiên c u Tr n Nho Thìn khi viết v thế giới nhân vật c a Truyền kì mạn lục có cập ến nhân vật ph n . Ông viế : Truyền kì mạn lục g m 20 truy g 11 n viết v gười ph n với nh ng c m
6 h g ý ngh thuậ h h Chư giờ ướ gười ph n ư c tác gi nho gia chính th g ến m hư ậy. Thân phận b t h h h c gười ph n trong xã hội phong kiến nam quy ư c Nguyễn D nêu lên một cách b c thiết và tập trung. Một câu chuy n có thực ư c lan truy n trong dân gian v hị Thiế gười ph n bị ch ng nghi oan ph i nh y xu ng sông Hoàng Giang tự vẫ ch ng minh sự trong sáng, thuỷ h g hiế g ộng. Chuyện n ườ con Nam Xươn viết từ nỗi ng c m m nh mẽ i với thân phận nh g gười ph n - n n nhân c a ư ưởng nam quy ” [43, tr.392-393]. Tác gi còn nhậ é: C h nk v s phậ hị Thiết thành công và có h hưởng sâu rộ g ế học g i và hi i Người ta dựa viết Vũ t ị liệt nữ thần lục, khai thác tích truy n so n các vở h h vịnh nhân vậ i h g g h g học dành cho tác phẩm c a Nguyễn D ” (V n ọc Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX) [43, tr.395]. - Trong công trình Con đường giả mã v n ọc trun đại Việt Nam (NXB Giáo d c 2007), vẫn tác gi Nguyễ gN i có nh ng nhận xét v nhân vật n trong Truyền kỳ tân phả c hị i m. Nhà nghiên c u nhận xét v nhân vật n trong hành x h h h hư : Một s tác gi chuy n sang miêu t nh ng m i h m say, thà chế ở bên nhau, ò h ph i s ng li bi t, An Ấp liệt nữ, c hị i m là một ví d i n h h…” [23, tr.397]. - Trong bài Thánh Tông di thảo - ướ ột khởi trong tiến trình phát tri n c a th lo i truy n ng n Vi t Nam trung c ” (2007), nhà nghiên c Thanh viế : Ở Thánh Tông di thảo, các v xã hội và s phận c a con gười u hé mở ến Truyền kì mạn lục c a Nguyễn D chúng trở thành các v thời sự nóng h i” [39, tr.502]. - i h hị Khang trong ti u luận So sánh chuy n tình gi gười và h n ma trong “Tiễn đ n tân t oạ ” c a Cù Hựu và “Truyền kì mạn lục”
7 (2007) nhậ ịnh rằng: Viết v chuy n tình gi gười và h n ma, các tác gi (c Cù Hựu, c Nguyễn D ) u th hi n nhi u quan ni m, vừa khẳng ịnh vừa ph ịnh; vừa phỉ báng vừa ng i ca. Bởi mỗi gười ng xu t phát từ nhi i h ước nh ng v c a cuộc s ng hi n thự c bi t, ở Truyền kì mạn lục nhóm tác phẩ h hi n sự mâu thuẫn, r n v g ư ưởng c a Nguyễn D , gi h c, nhà Nho họ Nguyễn với h ư ưởng tiến bộ c a thế kỷ XVI ” [15, tr.71]. Bài viế làm sáng tỏ thêm v tình yêu nam n , nội g ư ưởng c a Nguyễn D . - PGS S h h với bài viế Thể loại truyện kì ảo Việt Nam học Việt Nam thế kỉ X- XIX trong công trình V n ọc Việt Nam thế kỉ X- XIX- Những vấn đề lí luận và lịch sử, (2007) nhậ ịnh: C h nói, l u tiên trong lịch s học dân tộc, s phậ gười c bi t là s phận c gười ph n ư c quan tâm và trở h h h h ư ng nhân vật trung tâm trong tác phẩ hư ậy. Qua tập truy n c a mình, Nguyễn D ng v s phận c gười trong xã hội chuyên chế trở thành một v xã hội c p bách. Chính vi c ph n ánh s phậ gười cùng với nh g ước ngo t quan trọng cuộ ời họ t hi n trong khuôn kh truy n kì o Vi t N g i nh ng yếu t kịch tính. Có th nói, Nguyễn D h u i e i cho truy n kì o màu s c bi kịch g n li n với cuộc s ng hi n thực. Sự h ý ến s phậ gười c bi t là s phậ gười ph n h d u sự xu t hi n c a ch ghĩ h g học Vi t Nam mà Nguyễn D là một trong nh g gười khởi ” [38, tr.769]. - Bùi Thị Thiên Thai trong bài hị i m và Truyền kì tân phả” (2011) hận xét v i g a các nhân vật n hư : ... Tóm l i, các nhân vật n c a Truyền kì tân phả không ai là không th hi n một tài hoa và trí tu sánh ngang cùng các bậc nam nhi” [35, tr.46-47]. - Khi nhận xét v s phận c gười ph n trong Truyền kì mạn lục, tác gi h h iế : [ ] i c bi t là khi ph n ánh, t cáo hi n thực xã
8 hội, Nguyễn D ch yếu xu t phát từ lập ườ g ư ưở g phê phán, xây dự g h ước v quy n s ng và xây dự g gười, ông l i g i h Nh cao nh ng phẩm ch t t ẹp c a gười ph n , thậm chí là nh g gười ph n có thân phận hèn kém trong xã hội hư h ý i (Chuyện nàng Thuý Tiêu) h ĩ ” H h trong Nghiệp oan của Đ o T ị... Họ là nh g gười mang trong mình nh ng phẩm ch t mẫu mực c gười ph n Vi t Nam truy n th g hư g Thị Thiết h ỳ mị, nế ” (Chuyện n ườ con Nam Xươn ) ho hư nàng Nhị Khanh tiế ghĩ , yêu ch ng ... T t c họ i i ịch không l i h u ph i ến cái chế ” (G o trìn v n ọc trun đại Việt Nam, tập 1, Nxb Giáo d c, 2011) [39, tr.214-215]. - Trong ti u luận Nh ật mang màu s c kì o trong truy n truy n kì Vi N g i” (2015), ỗ Thị Mỹ Phư g iết sự h i, vậ ộng c a d ng th c nhân vật kỳ o ph biến trong các tập truy n kì qua các giai n hư : Ở Thánh Tông di thảo có ma, quỉ, tinh loài vậ hư g hi u h là th n tiên.Có c một h th ng nhân vật th n tiên trong tác phẩm, họ thực hi n hai quá trình di chuy i gư c nhau: từ cõi thậ ến cõi o (Cái chết chính là một hình th c hoá thân) ho c từ cõi ến cõi thật (bằng vi c u thai, giáng tr n, kết duyên với gười tr n) [...]. Chiế ư hế ở Truyền kì mạn lục l i là nhóm nhân vậ i ( gười chết không siêu thoát, linh h n quay trở l i tr n gian; cây cỏ, loài vật, vật th thành tinh). Họ chọn tr n thế làm không gian ho ộng i tìm kiếm h nh phúc, tìm kiế ý ghĩ c a sự s g” [28, tr.92-93]. Nh h g h h ư ng nhân vật n trong truy n truy n kì là v ư c quan tâm trên một s bình di n ý ghĩ g i mở ị h hướng quí nhân vật nữ, m t vài nét phác họa tính cách; cu c đời và số phận của họ. Ngh thuật xây dựng nhân vật n g ư c nh ến. Tuy nhiên, nh ng kiến gi i v h h ư ng nhân vật n qua ba tác phẩm c th Thánh Tông di
9 thảo, Truyền kỳ mạn lục và Truyền kỳ tân phả g ư c cập g hư ư c lý gi i th . Nh ng v khoa học còn l i sẽ hướng mà luận a chúng tôi mu n tiếp t c kh o sát. 3. Mục đích nghiên cứu 3.1. Luậ ghi u nhân vật n trong truy n truy n kì qua ba tác phẩm ư c kh o sát Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả một cách h th ng và toàn di n: các lo i nhân vật n ; i m tính cách, s phận nhân vật n ; ngh thuật kh c họa nhân vật n . 3.2. Luậ khẳ g ịnh giá trị c a nh ng sáng tác truy n truy n kì qua ba tác phẩm tiêu bi u. Trong chừng mực, luậ hi u quan ni m ngh thuật v gười, nh ng giá trị h h ư ưởng ngh thuật c gười ngh ĩ sự vậ ộng h h ư ng v gười thông qua vi c th hi n một lo i nhân vật trong các sáng tác trên. 4. Phạm vi, đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Phạm v t l ệu Do khuôn kh c a luậ h g i kh o sát các truy n truy n kì có xu t hi n nhân vật n trong ba tác phẩ ư c dịch ra Vi : Thánh Tông di thảo (TTDT), (Nhà xu t b học 1993,Nguyễn Bích Ngô dịch). Truyền kì mạn lục (TKML), (Nhà xu t b n trẻ H ng Bàng 2011,Trúc Khê - Ng i n dịch, chú thích). Truyền kì tân phả (TKTP), (Nhà xu t b học 2001, Ngô Lập Chi dịch). Luậ h o sát 25 truy n sau:  11 truy n trong Thánh Tông di thảo c a Lê Thánh Tông: + Tinh chu t + Duyên lạ xứ Hoa + Chuyện lạ nhà thuyền chài + Chồng dê
10 + Hai gái thần + Yêu nữ Châu Mai + N ười hành khất giàu + Ngọc nữ về tay chân chủ + N ười trần ở thuỷ phủ + Truyện m t giấc m ng + M t dòng chữ lấy được gái thần  11 truy n trong Truyền kì mạn lục c a Nguyễn D + Chuyện n ườ n ĩa p ụ ở Khoái Châu + Chuyện Cây gạo + Chuyện kì ng ở trại Tây + Chuyện đối tụng ở Long Cung + Chuyện nghiệp oan của Đ o T ị + Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên + Chuyện yêu quái ở Xươn G an + Chuyện nàng Thuý Tiêu + Chuyện n ườ con Nam Xươn + Chuyện Lệ Nươn + Chuyện cu c nói chuyện t ơ ở Kim Hoa  3 truy n trong Truyền kì tân phả c a hị i m + An Ấp liệt nữ + Đền thiêng cửa bể + Thần nữ Vân Cát 4.2. Phạm vi nghiên cứu/đố t ợng nghiên cứu - 25 truy n truy n kỳ có xu t hi n nhân vật n trong ba tác phẩm Thánh Tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục và Truyền kỳ tân phả. - Nghiên c u nhân vật n (các lo i nhân vật n ; i m nhân vật n ; ngh thuật xây dựng nhân vật n ).
11 5 Phƣơng pháp nghiên cứu thực hi tài, luậ ận d ng một s phư g ph p h h : 1 Phư g ph p ghi học theo lo i th 2. Phư g ph p h th ng 3 Phư g ph p h 4. Thi pháp học 5 C h phư g ph p h hư: h ng kê, phân tích, bình gi ng 6 Đóng góp của đề tài Luậ h o sát nhân vật n trong truy n truy n kì thông qua ba tác phẩm tiêu bi u: Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả. Từ chỉ ra i m cuộ ời, s phận, ng thời làm rõ một s phư g di n ngh thuật xây dựng nhân vật n trong các tác phẩm /th truy n kỳ. c bi t là giá trị h h h i ộ, tình c m c a ngh ĩ i với nhân vật n /quan ni m ngh thuật v gười. Trong chừng mực, luậ hướng tới một s nhận xét v sự vậ ộng c h h ư ng ngh thuật nhân vật n gi i ọan khác nhau c a sáng tác truy n kì. 7. Cấu trúc của luận văn Ngoài ph n Mở u, ph n Kết luận, M c l c và Tài li u tham kh o, ph n Nội dung chính c a luậ bao g hư g: Chư g 1: Một s v chung i ế tài Chư g 2: i m nhân vật n trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả Chư g 3: Phư g h c th hi n nhân vật n qua Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả
12 NỘI DUNG Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG CÓ IÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Khái lƣợc về thể loại truyền kì 1.1.1. Khái niệm truyền kì Truy n kì là th lo i i ự sự viết bằng ch Hán, có ngu n g c từ học Trung Hoa. Theo giới nghiên c u, nh ng sáng tác c a th lo i này ịnh hình và phát tri n thời ường (thế kỉ VII-X) ến các thời i sau vẫn tiếp t c phát tri n. Tác gi tiêu bi u là B Tùng Linh (1640-1715) với danh tác Liêu trai chí dị ời cu i thế kỉ XVII. Theo Lỗ T n (1881-1936), tên gọi Truy ” chỉ lo i hư g h p kém nhằm phân bi t với lo i hư g h h Như g g thực tế, truy n kì l i ư h h tm h g h học chính th ng ch yếu nh n m nh tác d ng giáo hoá còn truy n kì l i gi g phư g di n thẩ ĩ gh thuật. Như ậ ị h ghĩ th lo i này khá th ng nh t. Nhìn chung các nhà nghiên c g i m truy g chỉ một th lo i ti u thuyết c i n Trung Qu c. Th lo i ti u thuyết này, ch ựng nhi u tình tiết li kì, quái dị. Theo cách hi u c a tôi, khái ni m truy h i ghĩ Nghĩ th nh t là: có ý chuộng l và th h i : i m c a truy n kì ch ựng nhi u th , có th nhận th g ịch s h ghị luậ … g phẩm truy n kì. Truy n truy n kì Vi t Nam h hưởng nhi u truy n truy n kì Trung Qu ời ường.
13 1.1.2. Nhân vật trong truyện truyền kì 1.1.2.1. Khái niệm nhân vật Nh hi g h ý ến vi c xây dựng nhân vật. Bởi nhân vật không chỉ i ộc lộ ư ưởng, ch ò i ập trung các giá trị ngh thuật c a tác phẩm. Hi n nay, trong giới nghiên c u t n t i nh ng quan ni m và cách diễn gi i v nhân vậ h h S ậ ột s ý kiến tiêu bi u: - Quan ni m v nhân vật c a tác gi L i Nguyên Ân trong cu n 150 thuật ngữ v n ọc và trong công trình Từ đ ển v n ọc (bộ mới) u cho rằng: Nh ậ họ h h ư ng ngh thuật v gười, một trong nh ng d u hi u v sự t n t i toàn vẹn c gười trong ngh thuật ngôn từ. Bên c h gười, nhân vậ học có khi còn là các con vật, các loài cây, các sinh th h g ườ g ư c g n cho nh g i m gi ng với gười” [2, tr.241]. - Sách Lý luận v n ọc (tập 2) do Tr h S ch biên nêu khái ni m nhân vậ họ hư : Nh ậ học là khái ni g chỉ hình ư ng các cá th gười trong tác phẩ học - i ư h nhận th c, tái t o th hi n bằ g phư g i n riêng c a ngh thuật ngôn từ” [34, tr.114]. Tóm lại i m trên có khác nhau v cách diễ t, dù vậy vẫn h i ư ng trung tâm trong tác phẩm ngh thuậ gười. Vậy nhân vậ học là mộ i ư g ư c tập trung miêu t và mang theo một nhi m v ngh thuật mà tác gi trao cho nó. Từ nh ng ý kiến khác nhau v quan ni m nhân vật, tác gi luậ hi u rằng: Nhân vật v n ọc là hình tượng nghệ thuật được n v n xây dựng trong tác phẩm bằn c c p ươn tiện riêng của nghệ thuật ngôn từ. Nhân vậ họ phư g i n giúp nhà ộc lộ ý ngh thuật. Nhân vật trong tác phẩ học có th là con