intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ văn học và Văn học Việt Nam: Uyển ngữ trong một số truyện thơ Nôm bác học thế kỷ XVIII - XIX

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:124

Thêm vào BST
Báo xấu
65
lượt xem 6
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn nghiên cứu khái quát về uyển ngữ trong tiếng Việt, đối chiếu cụ thể với một số truyện thơ Nôm thế kỷ XVIII - XIX, phân loại và đánh giá hiệu quả sử dụng của chúng. Mục tiêu cuối cùng luận văn sẽ tìm hiểu vẻ đẹp trong ngôn ngữ trong truyện thơ Nôm qua hiện tượng sử dụng uyển ngữ - một nét đặc thù của văn học trung đại. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ văn học và Văn học Việt Nam: Uyển ngữ trong một số truyện thơ Nôm bác học thế kỷ XVIII - XIX

  1. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC PHẠM THỊ THU THỦY UYỂN NGỮ TRONG MỘT SỐ TRUYỆN THƠ NÔM BÁC HỌC THẾ KỶ XVIII - XIX LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM Thái Nguyên, tháng 11/2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  2. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC PHẠM THỊ THU THỦY UYỂN NGỮ TRONG MỘT SỐ TRUYỆN THƠ NÔM BÁC HỌC THẾ KỶ XVIII - XIX Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã ngành: 60.22.01.21 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: TS HOÀNG THỊ TUYẾT MAI Thái Nguyên, tháng 11/2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  3. i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan những luận điểm được trình bày trong Luận văn này là kết quả của quá trình học tập và nghiên cứu của tôi. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước những luận điểm khoa học mà tôi nêu ra trong Luận văn này. Tác giả luận văn Phạm Thị Thu Thủy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  4. ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự động viên, giúp đỡ của nhiều cá nhân và tập thể. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Hoàng Thị Tuyết Mai đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn tôi thực hiện và hoàn thành luận văn. Tôi xin cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Khoa học Thái Nguyên, khoa Báo chí truyền thông và các thày cô trong khoa đã đào tạo và tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin cảm ơn đơn vị công tác, đồng nghiệp, gia đình và bạn bè đã khuyến khích, động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn! Ninh Bình, ngày 12/11/2019 Tác giả luận văn Phạm Thị Thu Thủy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  5. iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 2 3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu .............................................................. 10 4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu ....................................................... 11 5. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................... 12 6. Cấu trúc của luận văn .................................................................................. 12 7. Đóng góp của luận văn ................................................................................ 13 NỘI DUNG ..................................................................................................... 14 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN .................................................................... 14 1.1. Lý thuyết về uyển ngữ.............................................................................. 14 1.1.1. Khái niệm về uyển ngữ .......................................................................... 14 1.1.2. Các hình thức của uyển ngữ.................................................................. 15 1.2. Uyển ngữ trong đời sống và trong văn học .............................................. 18 1.2.1. Uyển ngữ trong đời sống....................................................................... 18 1.2.2. Uyển ngữ trong văn học ........................................................................ 20 1.3. Tiểu kết ..................................................................................................... 26 CHƯƠNG 2: CÁC HÌNH THỨC BIỂU ĐẠT CỦA UYỂN NGỮ TRONG MỘT SỐ TRUYỆN THƠ NÔM BÁC HỌC THẾ KỶ XVIII – XIX............. 28 2.1. Khái lược về Truyện thơ Nôm ................................................................. 28 2.1.1. Truyện thơ Nôm - thể loại nội sinh của văn học Nôm dân tộc ............. 28 2.1.2. Truyện thơ Nôm bác học - những bước tiến về ngôn ngữ nghệ thuật .. 31 2.1.3. Uyển ngữ - hình thức tinh xảo của ngôn ngữ nghệ thuật ..................... 34 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  6. iv 2.2. Tình hình sử dụng uyển ngữ trong một số truyện thơ Nôm bác học tiêu biểu thế kỷ XVIII – XIX ................................................................................. 37 2.2.1. Uyển ngữ trong Truyện Hoa tiên .......................................................... 38 2.2.2. Uyển ngữ trong Sơ kính tân trang......................................................... 47 2.2.3. Uyển ngữ trong Truyện Kiều ................................................................ 54 2.3. Tiểu kết..................................................................................................... 68 CHƯƠNG 3: HIỆU QUẢ SỬ DỤNG CÁC HÌNH THỨC UYỂN NGỮ TRONG MỘT SỐ TRUYỆN THƠ NÔM BÁC HỌC ....................................... 78 3.1. Khả năng phản ánh hiện thực ................................................................... 78 3.2. Sức biểu đạt của ngôn ngữ nghệ thuật ..................................................... 83 3.3. Tiểu kết..................................................................................................... 86 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 88 BẢNG PHỤ LỤC ........................................................................................... 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 114 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  7. 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Chọn đề tài Uyển ngữ trong một số truyện thơ Nôm bác học thế kỷ XVIII - XIX làm luận văn tốt nghiêp của mình, tôi xuất phát từ hai lí do sau: Trước hết là về ngôn ngữ, tiếng Việt là ngôn ngữ của dân tộc Việt, là công cụ giao tiếp quan trọng bậc nhất của cộng đồng người Việt. Tiếng Việt có lịch sử hình thành và phát triển đáng tự hào, trong đó có khả năng diễn đạt ngôn ngữ một cách tinh tế, biểu hiện hết được những cung bậc cảm xúc của người dân Việt. Trong sáng tác, việc sử dụng ngôn ngữ là vấn đề quan tâm hàng đầu của người cầm bút. Ngôn ngữ nghệ thuật hay còn gọi là ngôn ngữ văn chương đòi hỏi phải có tính gợi hình, gợi cảm. Đó là ngôn ngữ được tổ chức, xếp đặt, lựa chọn, tinh luyện, để đạt được giá trị nghệ thuật - thẩm mĩ cao. Và để đạt được điều đó các tác giả đã khéo léo vận dụng tài năng ngôn ngữ vào các tác phẩm văn chương. Sử dụng uyển ngữ cũng là một trong những cách thức sử dụng phổ biến, tránh được những từ không mong muốn, tạo nên sự tế nhị trong giao tiếp và cách cư xử, và đó cũng là nét đẹp văn hóa ngôn ngữ của người Việt. Thứ hai về văn học, thế kỷ XVIII - XIX là thế kỷ khủng hoảng của xã hội phong kiến Việt Nam. Chính điều này đã tạo nên những chuyển động mới mẻ trong thơ ca. Văn học phát triển lên một tầng cao mới, đặc biệt là văn học Nôm. Truyện thơ Nôm giai đoạn này đã đạt được nhiều thành tựu ở cả mảng truyện thơ Nôm bình dân và truyện thơ Nôm bác học. Các tác phẩm tiêu biểu của truyện thơ Nôm bác học không thể không kể đến như: Truyện Hoa tiên, Sơ kính tân trang, Truyện Kiều. Các tác phẩm này đều được đánh giá cao về mặt nội dung và nghệ thuật. Nhìn chung ngôn ngữ bác học trang trọng, tao nhã, thâm thuý, ưa sử dụng hình ảnh ước lệ tượng trưng, từ Hán Việt, điển Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  8. 2 tích, điển cố, uyển ngữ và nhiều thủ pháp tu từ phức tạp. Tiếp cận Uyển ngữ trong một số truyện thơ Nôm bác học thế kỷ XVIII– XIX là khẳng định giá trị của các tác phẩm nói riêng và truyện thơ Nôm nói chung trong tiến trình văn học dân tộc. Ngoài lí do trên đây, bản thân tôi là một giáo viên giảng dạy môn Ngữ văn tại nhà trường phổ thông, việc tìm hiểu uyển ngữ trong một số tác phẩm truyện thơ Nôm bác học (trong đề tài chúng tôi chọn những tác phẩm gần gũi với chương trình phổ thông như Truyện Hoa tiên, Sơ kính tân trang, Truyện Kiều) giúp tôi có cái nhìn thấu đáo hơn, có vốn liếng sâu rộng hơn khi tiếp cận các văn bản văn học trung đại. Gắn lý thuyết với thực tế, đó là những lí do mà chúng tôi thấy tâm đắc khi lựa chọn đề tài này làm luận văn tốt nghiệp. 2. Lịch sử vấn đề Trong lịch sử nghiên cứu, các nhà ngôn ngữ học đã có một số công trình nghiên cứu về uyển ngữ. Việc tìm hiểu về truyện thơ Nôm thế kỷ XVIII – XIX cũng là vùng mà nhiều nhà nghiên cứu quan tâm và đã có những thành tựu nhất định. Tuy nhiên các công trình nghiên cứu về uyển ngữ trong những truyện thơ Nôm bác học nói riêng và Truyện thơ Nôm nói chung thì hầu như chưa có. Thực tế, lịch sử nghiên cứu chúng tôi chia làm hai nhóm như sau: 2.1. Về uyển ngữ Ở Việt Nam có nhiều công trình nghiên cứu ngôn ngữ học của các nhà nghiên cứu như Nguyễn Văn Khang, Đinh Trọng Lạc, Phan Ngọc, Bùi Thị Ngọc Anh, Nguyễn Chiến, Trương Viên, Nguyễn Thị Lan Anh, Hà Hội Tiên, Đoàn Tiến Lực….. Với nhiều cách tiếp cận khác nhau liên quan đến uyển ngữ. Giảng viên Đoàn Tiến Lực trong bài đăng trên Tạp chí Ngôn ngữ, số 2 (285), 2013, đã tìm hiểu các công trình nghiên cứu về uyển ngữ trong tiếng Anh, tiếng Hán. Một số phương thức cấu tạo uyển ngữ trong tiếng Anh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  9. 3 được Williams 1975; Shipley 1977; Rawson 1983; Neaman & Silver 1983; Allan & Burridge 1991 đưa ra như: Rút ngắn (Shortening): là cách tạo uyển ngữ bằng cách lược bỏ đi một phần âm nào đó trong âm tiết; Nói vòng (Circumlocution);Tu sửa lại (Remodelling): Để che giấu đi yếu tố gây khó chịu, âm thanh của từ có thể được tu sửa lại theo kiểu hoặc là bóp méo âm tiết; Biến đổi nghĩa (Semantic Change): Là phương thức biến đổi nghĩa, chuyển nghĩa của từ gốc (từ cần kiêng tránh) theo cách có thể là Chuyển nghĩa Ẩn dụ; Vay mượn (Borowing) là việc sử dụng từ mượn từ tiếng nước ngoài. Như vậy, có không ít cách được dùng để cấu tạo uyển ngữ và nhìn chung việc tạo ra uyển ngữ chủ yếu là thông qua việc tác động làm biến đổi, thay thế từ ngữ gốc (từ ngữ cần kiêng tránh) ở ba bình diện ngữ âm, từ vựng – ngữ nghĩa và ngữ pháp. Đối với tiếng Việt, chia các phương thức cấu tạo uyển ngữ tiếng Việt thành ba nhóm như sau: - Tạo uyển ngữ bằng phương thức ngữ âm Trong tiếng Việt, về phương diện ngữ âm, thường gặp các cách: Tỉnh lược âm; Mô phỏng âm; Láy - Phương thức từ vựng – ngữ nghĩa: Dùng từ ngữ gần nghĩa, đồng nghĩa; Thay thế từ kiêng tránh bằng từ Hán - Việt; Dùng từ vay mượn; Dùng cách chuyển nghĩa từ - Phương thức ngữ pháp: Dùng trợ từ phủ định Được định hướng từ những kết quả nghiên cứu về uyển ngữ trong tiếng Anh và tiếng Hán bài viết đã tạo những hình dung về phương thức cấu tạo uyển ngữ. Luận án tiến sĩ ngôn ngữ học của Hà Hội Tiên (HeHuixian) thuộc trường Đại học Khoa học Xã hội và nhân văn - Đại học quốc gia Hà Nội về đặc điểm của uyển ngữ trong tiếng Hán (có liên hệ với tiếng Việt) là một công trình rất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  10. 4 đáng để quan tâm. Luận án giới thiệu những lý thuyết cơ bản liên quan đến uyển ngữ, hệ thống hoá những nội dung uyển ngữ trong tiếng Hán có liên hệ với tiếng Việt và đặc điểm sử dụng. Đây là một công trình nghiên cứu có quy mô lớn và được đánh giá rất cao về tính hàn lâm của nó. Tuy nhiên phạm vi của nó khá rộng, mang tính khái quát nhất, và chú ý nhiều ngôn ngữ tiếng Hán của dân tộc Trung Hoa. Chúng ta cũng thấy được sự tác động ngôn ngữ Hán đối với ngôn ngữ Nôm của dân tộc. Khi đi tìm hiểu sâu hơn về uyển ngữ tiếng Việt, Trần Thị Hồng Hạnh trong bài nghiên cứu đăng trên Tạp chí Ngôn ngữ và đời sống, số 8, 2015 cũng nhấn mạnh vào Đặc điểm ngôn ngữ - văn hoá của uyển ngữ tiếng Việt. Bài viết khẳng định uyển ngữ ra đời do nhu cầu kiêng kị trong đời sống cộng đồng. Điều này gắn liền với tín ngưỡng truyền thống của người Việt. Bản chất của uyển ngữ là một phép thay thế, biến đổi từ gốc thành một từ/cụm từ có hình thức khác biệt. Sự tồn tại của uyển ngữ cũng như nguyên nhân hình thành uyển ngữ là đặc điểm mang tính phổ quát trong các ngôn ngữ. Tuy nhiên, các đặc trưng văn hoá xã hội khác nhau dẫn đến cách tư duy riêng biệt trong mỗi cộng đồng ngôn ngữ và vì vậy tạo nên những đặc điểm văn hoá của dân tộc mình. Bài viết đã nhìn nhận vấn đề khá rõ nét bằng những dẫn chứng rất thực tế để thấy nét riêng trong văn hoá của uyển ngữ tiếng Việt tạo nên nét khu biệt rất riêng trong ngôn ngữ của chúng ta. Với mong muốn so sánh từ kiêng kị, uyển ngữ về những điều không ai mong muốn giữa tiếng Việt và tiếng Khmer để hiểu hơn về văn hoá của hai dân tộc và mang lại hiệu quả giao tiếp. Tác giả Đào Thị Kim Duyên thuộc trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Tp Hồ Chí Minh đã có bài viết So sánh từ kiêng kị, uyển ngữ về những điều không mong muốn trong tiếng Việt với tiếng Khmer. Cụ thể bài viết đã so sánh cách sử dụng ngôn ngữ thuộc các nhóm sau: cái chết, bệnh tật, điều rủi ro, buồn phiền. Mục đích sử Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  11. 5 dụng uyển ngữ là giống nhau tuy nhiên cách sử dụng và tri nhận sự vật hiện tượng là sự khác nhau thuộc về đặc trưng của mỗi dân tộc, về nhân tố tâm lí, xã hội và văn hoá …giữa hai dân tộc. Dựa trên sự thành công của những bài nghiên cứu, uyển ngữ được chúng tôi dùng làm công cụ khảo sát trong luận văn của mình. Chú ý tới việc nhận diện và phát hiện được hiệu quả sử dụng của những uyển ngữ trong các tác phẩm truyện thơ Nôm trung đại thế kỷ XVIII - XIX. 2.2. Nghiên cứu về uyển ngữ trong Truyện thơ Nôm thế kỷ XVIII – XIX Truyện thơ Nôm thế kỷ XVIII – XIX là mảng mà thực tế đã có nhiều công trình nghiên cứu gặt hái được nhiều thành tựu. Tuy nhiên việc tìm hiểu về uyển ngữ trong các truyện thơ Nôm bác học chưa có công trình nào quan tâm thích đáng. Trên thực tế, các công trình nghiên cứu tập trung đánh giá sự chín muồi của chữ Nôm trong tiến trình ngôn ngữ của dân tộc nhiều hơn. Các nhà nghiên cứu đề cập đến việc sử dụng ngôn ngữ văn học giai đoạn này có rất nhiều, chúng tôi xin điểm qua một số công trình tiêu biểu sau: GS. TS Trần Nho Thìn trong Bùi Duy Tân tuyển tập, đã giới thiệu bài tham luận Hội thảo quốc tế về Việt Nam học lần thứ nhất, Tạp chí văn học, số 8, 8-1998: Tinh hoa – sáng tạo của văn học cổ điển Việt nam thời trung đại. Bài viết đã nhấn mạnh vào vai trò của chữ Nôm từ phần đặt vấn đề cho tới các tiểu mục sau đó: Một là Văn học chữ Nôm giàu chức năng, cảm hứng sáng tạo văn học; Hai là Chỉ văn học chữ nôm mới tạo tác được thể loại mới của văn học cổ điển Việt Nam; Ba là Chỉ văn học chữ Nôm mới có điều kiện rèn giũa nâng cao ngôn ngữ văn học tiếng Việt”. Tất cả tạo nên một thứ ngôn ngữ nghệ thuật ở đỉnh cao, “xứng đáng là một dòng văn học tiêu biểu cho tinh hoa sáng tạo của văn học cổ điển Việt Nam” [51,tr.35A] Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  12. 6 Trong bài Đặc điểm của một số vị từ biểu thị hoạt động nói năng trong các truyện Nôm thế kỉ XVIII – XIX, đăng trên tạp chí khoa học ĐHSP TPHCM Số 4 (69) năm 2015, tác giả Lê Kính Thắng, Phạm Hồng Hải đã tìm hiểu về một số đặc điểm của vị từ nói năng trong các truyện thơ Nôm thế kỉ XVIII – XIX, đồng thời tập trung khảo sát đặc điểm cơ bản của các từ “nói”, “rằng”, “hỏi”, “thưa” dựa trên cơ sở đối lập về khả năng tham gia/ không tham gia cấu trúc chứa phát ngôn trực tiếp, có/ không sắc thái biểu cảm và tần số xuất hiện trong các văn bản khảo sát. Nó cho thấy sự biến đổi ngôn ngữ ở phương diện từ vựng, ở phương diện mở rộng hay thu hẹp nghĩa. Và từ góc độ tiếp nhận văn chương, sự lựa chọn vị từ ngôn ngữ nói riêng và lựa chọn từ ngữ nói chung cũng cho thấy phần nào phong cách cá nhân, sự sáng tạo của nhà văn, nhà thơ. Chúng tôi xin điểm thêm một vài công trình nghiên cứu về những tác phẩm truyện thơ Nôm bác học tiêu biểu nhất của thế kỷ XVIII – XIX đó là : Truyện Hoa tiên, Sơ kính tân trang và Truyện Kiều. 2.2.1. Về Truyện Hoa tiên Nghiên cứu về Truyện Hoa tiên, trong “Nguyễn Huy Tự và Truyện Hoa tiên - Kỷ yếu hội thảo nhân 200 năm ngày mất (1990) và 250 năm ngày sinh (1993)”, Nxb Khoa học Xã hội Hà Nội 1997, tác giả tiếp cận Hoa tiên như một hiện tượng mở đầu bước chuyển hưởng loại hình văn học trung đại. Đáng lưu ý, cuốn sách đã điểm danh tình hình nghiên cứu về Truyện Hoa tiên của PGS. Nguyễn Văn Hoàn, GS.Vũ Ngọc Khánh, PGS.Vũ Đức Phúc, PGS Trần Đình Hượu, GS Đặng Thanh Lê. Đây là những bài nghiên cứu có giá trị đánh giá về Truyện Hoa tiên ở các góc độ khác nhau. Trong đó, PGS Nguyễn Văn Hoàn đã điểm tình hình nghiên cứu về Hoa tiên và những vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu. Trong đó đề cập đến ba vấn đề: Những vấn đề văn bản học của Hoa tiên; Vấn đề nhận định giá trị Hoa tiên; Địa vị của Hoa tiên trong lịch sử văn học Việt Nam. “Có thể sơ bộ lập luận: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  13. 7 Đóng góp quan trọng của Nguyễn Huy Tự vào sự phát triển của văn học Việt Nam là ở ngôn ngữ văn học tiếng Việt, ở thể thơ dân tộc lục bát, ở đề tài tình yêu, ở loại thể truyện Nôm. Tiếp sau Nguyễn Huy Tự là Phạm Thái (1777 - 1813) với Sơ kính tân trang, là Nguyễn Du (1765- 1820) với Truyện Kiều. Trên con đường sáng tạo vinh quang và gian khổ đó, Nguyễn Huy Tự đã cắm một cái mốc, đánh dấu một điểm xuất phát”[5,Tr.138] Về khuynh hướng điển nhã và phong vị dân gian trong ngôn ngữ nghệ thuật của Truyện Hoa tiên, tác giả Đặng Thanh Lê nhấn mạnh vào yếu tố khẩu ngữ, biểu hiện hiện khuynh hướng tiến bộ sử dụng ngôn ngữ đời sống. Ngoài ra tác phẩm còn nhấn mạnh về thành công trong việc sử dụng thể thơ lục bát. Khẳng định “Hoa tiên là một tác phẩm truyện thơ Nôm mở đầu cho bước chuyển biến loại hình văn học trung đại bởi bên cạnh sự tiếp nhận tinh hoa văn học nước ngoài, là phong cách sáng tạo của một tâm hồn thi sĩ hướng về khát vọng nhân văn giải phóng tình yêu đôi lứa, là thể loại và ngôn ngữ hướng về cội nguồn dân tộc và mảnh đất dân gian” [5,Tr.236]. “Tổng tập văn học Việt Nam” của Nxb Khoa học Xã hội – Hà Nội 1997, 13A, đã trình bày rất rõ về Truyện Hoa tiên. Trong đó có “Bài tựa Truyện Hoa tiên” của Cao Bá Quát: “Sống ở đất nước này, có thể bỏ được tiếng quốc ngữ không? Không được. Đọc sách quốc ngữ, có thể bỏ được Hoa tiên và Kim Vân Kiều không? Không được. Ôi! Người xưa đã đem hết tâm sáng tạo, chí nhiệm màu mà chắp lông nối cánh cho văn chương của ta mà lại xem thường được sao? [56,Tr.429]. Câu hỏi đó đã cho thấy sự trăn trở của Cao Bá Quát về sự hiểu biết của người đời với các tác phẩm Hoa tiên. Đồng thời ông cũng nhấn mạnh tính chất giáo huấn của tác phẩm. Bài báo “Quan niệm về văn chương và quốc ngữ qua các bài tựa Truyện Hoa tiên” của tác giả Hoàng Thị Tuyết Mai đăng trên Tạp chí Khoa học và công nghệ, Đại học Thái Nguyên, tập 112 [21] năm 2016 có bàn về quan niệm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  14. 8 về quốc ngữ, về văn chương dân tộc viết bằng chữ Nôm qua các bài tựa Truyện Hoa tiên. Bài báo chú trọng việc đánh giá những thành tựu về sự trưởng thành ngôn ngữ dân tộc của tác phẩm chứ không đi sâu vào những thành tựu về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. 2.2.2. Về Sơ kính tân trang Sơ kính tân trang là tác phẩm thành công của Phạm Thái. Có nhiều công trình nghiên cứu về tác giả và tác phẩm này. Tuy nhiên về cơ bản tập trung nhiều về cuộc đời của tác giả, nội dung chính của tác phẩm như: Việt Nam văn học sử yếu của Dương Quảng Hàm (1941); Lược thảo lịch sử văn học Việt Nam của nhòm Lê Quý Đôn (1957); Văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XVIII - nửa đầu thế kỷ XIX của Nguyễn Lộc (1976); Phạm Thái, một bộ diện đặc biệt trong văn học cuối Lê, đầu Nguyễn (Nguyễn Văn Xung, Tạp chí Văn, Sài Gòn, số 167, ngày 1/12/1970); Đường mơ về tự ngã trong thơ văn Phạm Thái (Quang Huy, Tạp chí Sông Hương, năm 2013); Một số ý kiến về việc đánh giá Sơ kính tân trang (Triêu Dương, Nghiên cứu văn học, số 2, năm 1960), (Nguyễn Nghiệp, Nghiên cứu văn học, số 2, năm 1963), “Phạm Thái và Sơ kính tân trang” (Nguyễn Văn Xung, Lửa thiêng xb, Sài Gòn, năm 1972), ….Trong số những bài viết và tạp chí này chúng tôi đặc biệt chịu ảnh hưởng hai bài viết, đó là: “Tổng tập văn học Việt Nam” của Nxb Khoa học Xã hội – Hà Nội 1997, 13A, bài viết đã giới thiệu cụ thể về tiểu sử Phạm Thái, lược truyện Sơ kính tân trang, vấn đề khảo đính và chú giải truyện Sơ kính tân trang cùng văn bản; Và bài viết Sơ kính tân trang nhìn từ thi pháp thể loại của tác giả Nguyễn Thị Việt Hằng đăng trong tạp chí khoa học số 9 – Tháng 12/2009. Bài báo nghiên cứu tác phẩm Sơ kính tân trang theo những góc nhìn cụ thể, đó là kết cấu tác phẩm, nhân vật, thể loại và ngôn ngữ. Bài viết đã khẳng định về ngôn ngữ giống như các truyện thơ Nôm bác học khác thì ngôn ngữ trong Sơ kính tân trang được chau chuốt và điêu luyện vừa trang trọng, quý phái, đài các; vừa chân thực, sắc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  15. 9 sảo, giàu màu sắc biểu cảm. Đó là những nhận xét và đánh giá về cách sử dụng ngôn ngữ rất tinh tế của tác giả Phạm Thái. Các công trình, bài viết trên hầu hết các nhà nghiên cứu trên đã tập trung vào nghiên cứu về cuộc đời và di sản thơ văn của Phạm Thái với tâm điểm là truyện thơ Nôm Sơ kính tân trang. Nổi bật là đánh giá về giá trị nội dung và nghệ thuật, chỉ ra những mặt tích cực và hạn chế của tác phẩm trong thời điểm nó ra đời và hiện tại. 2.2.3. Về Truyện Kiều Nếu như thời gian bào mòn những tác phẩm ít giá trị dần vào quên lãng, thì những tác phẩm sống mãi với thời gian giống như một viên ngọc càng mài càng thấy sáng, càng nghiên cứu, càng thấy được cái hay, cái đẹp của tác phẩm. Truyện Kiều chính là một tác phẩm như thế, thiên truyện được coi là kiệt tác của văn học dân tộc. Truyện Kiều đã trở thành tâm điểm của các nhà nghiên cứu khi tìm hiểu về văn học giai đoạn thế kỷ XVIII - XIX. Tác giả thành công trong việc chuyển tải từ một tiểu thuyết Trung Hoa thành một tác phẩm thơ đặc sắc. Điều này cho thấy tài năng ngôn ngữ bậc thày của tác giảNguyễn Du. Nguyễn Lộc trong "Những vấn đề ngữ văn" (Tuyển tập 40 năm nghiên cứu khoa học của Khoa VH&NN), bài viết đã đi sâu tìm hiểu về Ngôn ngữ nhân vật trong Truyện Kiều. Tác giả nhấn mạnh yếu tố hiện thực chủ nghĩa, tính chất ước lệ mà chúng ta thường thấy trong ngôn ngữ văn học của thế kỷ XVIII và nửa đầu thế kỷ XIX. Tính chất cách điệu hoá của ngôn ngữ nhân vật được thể hiện bằng việc sử dụng nhiều các điển cố, ẩn dụ, hoán dụ, hoặc những công thức biểu hiện, những từ ngữ có tính chất quy phạm. Một đặc điểm về tu từ của việc dùng từ ngữ Hán Việt là làm tăng phần trang trọng, tạo không khí cổ kính. Nhân vật chính diện thường được xây dựng theo xu hướng lý tưởng hoá. Các nhân vật từ Hoa tiên đến Phan Trần, từ Sơ kính tân trang đến Nhị độ mai, Truyện Tây sương… đều xuất thân ở tầng lớp trên của Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  16. 10 xã hội và bản thân họ đều mang phẩm chất đạo đức cao quý như: chung thuỷ trong tình yêu, có hiếu với bố mẹ, hoặc trung với vua… cho nên việc miêu tả họ, nhà thơ cũng thiên về khuynh hướng biểu hiện có tính chất ước lệ, ngôn ngữ trang trọng và nhã nhặn. Năm 1924, trong bài diễn thuyết đọc tại Lễ kỷ niệm Nguyễn Du nhân ngày mất, Phạm Quỳnh đánh giá Truyện kiều là “quốc hoa”, “quốc hồn”, “quốc tuý” của dân tộc. Còn Hoài thanh trong cuốn Tác phẩm văn học nhận xét về tài năng ngôn ngữ của Nguyễn Du không một nhà văn, nhà thơ nào có thể sánh kịp. Nó vừa dồi dào lại chính xác, vừa tinh vi lại trong trẻo. Còn tác giả Nguyễn Phong Nam trong Giáo trình Tác gia văn học trung đại Việt Nam cho rằng: “Ngôn ngữ truyện Kiều có khả năng mê hoặc mọi người vì vẻ đẹp kỳ lạ của nó, ngôn từ ở đây rất uyên bác và cách điệu”. Như vậy, nói chung các bài nghiên cứu thiên nhiều về thi pháp của văn học trung đại, nghiên cứu về nội dung, thể loại, ngôn ngữ của nhân vật. Chưa có bài nghiên cứu cụ thể nào vấn đề uyển ngữ trong một số tác phẩm truyện thơ Nôm tiêu biểu thế kỷ XVIII - XIX. Thiết nghĩ, đây cũng là một đề tài hay, có nhiều khía cạnh để tìm tòi và nghiên cứu. Vì vậy tôi đã chọn đề tài này để nghiên cứu làm khoá luận cho mình. 3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn bao gồm: Uyển ngữ trong Truyện thơ Nôm bác học thế kỷ XVIII – XIX với ba tác phẩm tiêu biểu: Truyện hoa tiên, Sơ kính tân trang, Truyện Kiều. 3.2. Mục tiêu nghiên cứu Từ việc tìm hiểu về Uyển ngữ trong một số truyện thơ Nôm bác học thế kỷ XVIII – XIX, chúng ta sẽ thấy được tài năng sử dụng ngôn ngữ của các tác Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  17. 11 giả văn học trung đại, hiệu quả của việc sử dụng uyển ngữ trong truyện thơ Nôm bác học và trong đời sống. Mục tiêu cuối cùng luận văn sẽ tìm hiểu vẻ đẹp trong ngôn ngữ trong truyện thơ Nôm qua hiện tượng sử dụng uyển ngữ - một nét đặc thù của văn học trung đại. 4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu 4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận văn sẽ nghiên cứu khái quát về uyển ngữ trong tiếng Việt, đối chiếu cụ thể với một số truyện thơ Nôm thế kỷ XVIII - XIX, phân loại và đánh giá hiệu quả sử dụng của chúng. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu đề tài, chúng tôi sử dụng một số phương pháp để triển khai các vấn đề như sau: - Phương pháp loại hình: Được sử dụng trong quá trình khảo sát các uyển ngữ trong một số tác phẩm truyện thơ Nôm bác học. Từ đó phân loại theo các hình thức biểu đạt cụ thể. - Phương pháp xã hội học văn học: Luận văn sử dụng phương pháp này để tìm hiểu các mối quan hệ giữa văn học với xã hội và ngôn ngữ, đặt văn học trong bối cảnh hiện thực xã hội để lí giải, phân tích. Cách tiếp cận này giúp cho cách nhìn nhận vấn đề mang tính khách quan hơn và khoa học hơn. - Phương pháp nghiên cứu văn học sử: Luận văn đặt vấn đề nghiên cứu trong cái nhìn lịch sửđể luận giải, tìm ra nguồn gốc, căn nguyên của các hiện tượng, vấn đề. - Cách tiếp cận liên ngành đối với vấn đề nghiên cứu: Luận văn sử dụng phương pháp liên ngành để thấy được mối quan hệ giữa cách dùng từ và văn hoá ngôn ngữ của người Việt Nam, để từ đó tiếp cận vấn đề nghiên cứu. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  18. 12 - Phương pháp thi pháp học: Được vận dụng xuyên suốt trong luận văn nhằm minh họa cụ thể, sinh động những đặc trưng của uyển ngữ trong các truyện thơ Nôm bác học. - Phương pháp khảo sát, thống kê: Phương pháp này sẽ được sử dụng nhiều trong quá trình liệt kê các uyển ngữ có trong từng văn bản truyện thơ Nôm tiêu biểu nhất, khảo sát trên các nhóm ngôn ngữ có cùng cách thức biểu đạt. Các hướng tiếp cận trên sẽ được cụ thể hoá trong một số thao tác như khảo sát, so sánh, phân tích tổng hợp để thấy được ý nghĩa và hiệu quả sử dụng các uyển ngữ trong tác phẩm. Các phương pháp và thao tác này khi được sử dụng riêng rẽ hoặc có sự kết hợp tạo nên sự hoàn chỉnh cho bài viết. 5. Phạm vi nghiên cứu 5.1. Phạm vi tư liệu Khi làm luận văn chúng tôi sử dụng một số các tài liệu liên quan: chúng tôi kế thừa các công trình bài nghiên cứu trong và ngoài nước, sách giáo trình và tài liệu tham khảo đã công bố. Chúng tôi tận dụng tối đa nguồn tài liệu để có cái nhìn tổng quan về vấn đề nghiên cứu, có cái nhìn khoa học hơn khi trình bày về vấn đề trong luận văn. 5.2. Phạm vi vấn đề Trong phạm vi của luận văn, chúng tôi đi sâu vào việc phân loại uyển ngữ trong một số truyện thơ Nôm bác học thế kỷ XVIII - XIX, cụ thể qua ba tác phẩm như Truyện hoa tiên, Sơ kính tân trang, Truyện Kiều và phân tích hiệu quả sử dụng uyển ngữ trong ba tác phẩm. 6. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung của luận văn có 3 chương chính: Chương 1. Cơ sở lý luận Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  19. 13 Chương 2. Các hình thức biểu đạt của uyển ngữ trong trong một số truyện thơ Nôm bác học thế kỷ XVIII - XIX Chương 3. Hiệu quả sử dụng các hình thức uyển ngữ trong một số truyện thơ Nôm bác học thế kỷ XVIII - XIX 7. Đóng góp của luận văn Luận văn sẽ phân loại, tổng kết và đánh giá việc sử dụng uyển ngữ trong một số tác phẩm văn học Nôm thế kỷ XVIII – XIX tiêu biểu nhất. Từ đó có những bình giá mới mẻ về những thành tựu văn học đã đạt được. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
  20. 14 NỘI DUNG CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1. Lý thuyết về uyển ngữ 1.1.1. Khái niệm về uyển ngữ Nghiên cứu về uyển ngữ có nhiều công trình nghiên cứu khác nhau, từ khái niệm đến cách nhận biết, tác dụng sử dụng và có cả đối chiếu với các ngôn ngữ khác. Khi xem xét về nguồn gốc, các nhà nghiên cứu cũng đã chỉ ra uyển ngữ trong tiếng anh là euphemism. Đây là thuật ngữ bắt nguồn từ Hy Lạp, có nghĩa là nói cho tốt đẹp. Sau này các học giả phương Tây cũng sử dụng thuật ngữ này với hàm nghĩa tương tự. Ở Việt Nam uyển ngữ cũng là vấn đề quan tâm của một số nhà nghiên cứu. Đinh Trọng Lạc cho rằng “uyển ngữ thuộc nhóm hoán dụ, là hình ảnh tu từ, trong đó người ta thay tên gọi một đối tượng này hoặc một hiện tượng bằng sự miêu tả những dấu hiệu cơ bản của nó, hoặc bằng việc nêu lên những nét đặc biệt của nó. Uyển ngữ tăng cường tính tạo hình cho lời nói vì nó không chỉ gợi tên đối tượng mà còn miêu tả đối tượng” [35,Tr71]. Nhà nghiên cứu Nguyễn Thiện Giáp giải thích “uyển ngữ là những từ ngữ biểu thị một số sự vật hoặc hiện tượng nào đó một cách gián tiếp, nguỵ trang, lịch sự hoặc giảm nhẹ. Uyển ngữ có thể do nhiều nguyên nhân như tránh thô tục, tránh những từ gây sự đau đớn, xót xa, kiêng tên huý….uyển ngữ còn được gọi là nhã ngữ”[21,Tr473-474]. Phổ biến hơn cả là Từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên thì “uyển ngữ là phương thức nói giảm nhẹ, thay cho cách nói bị coi là sỗ sàng dễ làm xúc phạm, làm khó chịu” [44,Tr1346]. Nói tóm lại ta thấy các nhà nghiên cứu đều quan tâm đến nội dung của uyển ngữ. Một cách bao quát nhất ta có thể thấy uyển ngữ là cách dùng một từ hoặc một cụm từ nào Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

TL.01: Bộ Tiểu Luận Triết Học
207 tài liệu
1479 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2