Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Đặc trưng văn xuôi nghệ thuật Bình Nguyên Lộc

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:120

Thêm vào BST

Báo xấu

88
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Đặc trưng văn xuôi nghệ thuật Bình Nguyên Lộc tập trung làm rõ quan niệm của Bình Nguyên Lộc về văn chương, nghệ thuật và người nghệ sĩ; nội dung tư tưởng chủ đạo trong văn xuôi nghệ thuật Bình Nguyên Lộc;... Mời các bạn tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Đặc trưng văn xuôi nghệ thuật Bình Nguyên Lộc

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH ÑAËC TRÖNG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN ( CHUYEÂN NGAØNH LYÙ LUAÄN VAÊN HOÏC ) MAÕ SOÁ : 5.04.01 Ngöôøi höôùng daãn : PGS.TS Phuøng Quyù Nhaâm Ngöôøi thöïc hieän : Nguyeãn Löông Haûi Khoâi THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2004
MUÏC LUÏC Trang DAÃN NHAÄP 1.Lí do choïn ñeà taøi ..................................................................................................... 1 2.Lòch söû vaán ñeà ....................................................................................................... 4 3.Phaïm vi nghieân cöùu ................................................................................................ 8 4.Phöông phaùp nghieân cöùu ....................................................................................... 10 5.Ñoùng goùp cuûa luaän vaên ....................................................................................... 12 6.Keát caáu luaän vaên .................................................................................................. 13 NOÄI DUNG CHÖÔNG I. QUAN NIEÄM CUÛA BÌNH NGUYEÂN LOÄC VEÀ VAÊN CHÖÔNG, NGHEÄ THUAÄT VAØ NGÖÔØI NGHEÄ SÓ................................................................... 14 1.Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà vaên chöông,ngheä thuaät ............................... 18 2. Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà ngöôøi ngheä só ............................................. 25 CHÖÔNG II.MOÄT SOÁ NOÄI DUNG TÖ TÖÔÛNG CHUÛ ÑAÏO TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC .............................................. 33 1.Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà loøng yeâu nöôùc ............................................ 34 2.Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà ñaát nöôùc .................................................... 40 CHÖÔNG III. QUAN NIEÄM NGHEÄ THUAÄT VEÀ CON NGÖÔØI TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC ................................................ 49 1. Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà con ngöôøi nhoû be ...................................... 51 2. Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà moái quan heä giöõa con ngöôøi vaø theá giôùi khaùch quan ................................................................................................. 55 3. Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà con ngöôøi nhaän thöùc .................................. 59 CHÖÔNG IV. KHOÂNG GIAN NGHEÄ THUAÄT VAØ THÔØI GIAN NGHEÄ THUAÄT TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC ................................ 69 1.Khoâng gian ngheä thuaät ........................................................................................... 69 2.Thôøi gian ngheä thuaät .............................................................................................. 83 CHÖÔNG V. NGOÂN TÖØ NGHEÄ THUAÄT TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC .............................................................................................. 89 1.Caùc daïng thöùc ña thanh,phöùc ñieäu trong lôøi vaên ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc .................................................................................................... 89 2.Caùc daïng thöùc cuù phaùp trong vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc ................. 103 KEÁT LUAÄN ............................................................................................................ 116 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ..................................................................................... 119
DAÃN NHAÄP 1. Lyù do choïn ñeà taøi Bình Nguyeân Loäc (1914 – 1987) laø moät nhaø vaên lôùn – theo suy nghó cuûa chuùng toâi – khoâng chæ cuûa Nam boä maø coøn cuûa caû nöôùc. Oâng teân thaät laø Toâ Vaên Tuaán,sinh ngaøy 7/3/1914 taïi laøng Taân Uyeân,toång Chaùnh Mó Trung,tænh Bieân Hoaø(nay thuoäc thò traán Taân Uyeân,tænh Bình Döông ).Thaân sinh laø oâng Toâ Phöông Saâm ( 1878-1970 ) vaø baø Döông Thò Maõo ( 1879- 1971).Ngoaøi buùt danh Bình Nguyeân Loäc,oâng coøn coù nhöõng buùt danh khaùc nhö Phong Ngaïn ,Hoà Vaên Huaán. Bình Nguyeân Loäc saùng taùc töø nhöõng naêm ba möôi cuûa theá kæ XX.Cuoäc khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp taùi xaâm löôïc noå ra,oâng tham gia ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu tieân,laø thaønh vieân cuûa Hoäi vaên hoaù cöùu quoác tænh Bieân Hoaø.Naêm 1949,do bò beänh taâm thaàn,oâng ñöôïc Chính phuû ta cho pheùp veà sinh soáng taïi Saøi Goøn .Töø ñoù,oâng vieát vaên ,laøm baùo cho ñeán cuoái ñôøi.Naêm 1961,oâng taâm söï vôùi Nguieãn Ngu Í : “Anh coøn nhôù chaêng ? boïn mình ñaõ mong töø laâu caùi ngaøy lòch söû aáy,ngaøy maø toaøn daân ñöùng daäy giaønh ñoäc laäp.Vaø chuùng mình ñaõ ñem heát loøng thaønh vaøo cuoäc khaùng Phaùp.Nhöng mình roài,mình loït vaøo caùi theá phaûi veà,maø trôû veà thaønh laø mình caûm thaáy xoùt xa nhö keû ñaøo nguõ.Ñoái vôùi daân toäc,mình thaáy nhö coù toäi phaàn naøo…” ( Ngiueãn Ngu Í,Soáng vaø vieát vôùi… , Ngeøi Xanh xuaát baûn,1966.) (Daãn theo : 26,11 ).Trong nhöõng naêm khaùng Mó,tuy soáng ôû Saøi Goøn,nhöng oâng vaãn luoân höôùng veà Caùch maïng .Sau Maäu Thaân 1968,haøng loaït cô sôû caùch maïng cuûa ta bò vôõ,nhaø thô Vieãn Phöông ñaõ ñeán gaëp oâng ñeå gaây döïng laïi cô sôû môùi.Do beänh taâm thaàn saép taùi phaùt,oâng ñaõ töø choái,nhöng oâng vaãn khaúng ñònh : “Toâi vaãn laø ngöôøi cuûa caùc anh maø !”( Vieãn Phöông, Thöông moät nhaønh mai,Taïp chí Kieán thöùc ngaøy nay,soá Xuaân Maäu daàn 1998,TP.HCM ).Theá neân,sau ngaøy Giaûi phoùng,nhieàu nhaø vaên,nhaø thô thöôøng gheù thaêm oâng moãi laàn vaøo Saøi Goøn coâng taùc : Xuaân Dieäu,Huy Caän,Nguyeãn Tuaân… 1
Trong suoát gaàn moät theá kæ saùng taùc,oâng ñaõ ñeå laïi moät söï nghieäp vaên chöông ñoà soä.Veà tieåu thuyeát, oâng vieát 53 cuoán (trong ñoù ñaõ xuaát baûn 20 cuoán, coøn 33 cuoán chöa in). Veà truyeän ngaén, theo oâng Nguyeãn Quang Thaéng, oâng ñaõ vieát khoaûng 1000 taùc phaåm . Veà thô, oâng ñeå laïi nhieàu taùc phaåm thô tröôøng thieân: Thô Ba Meùn, Vieät söû tröôøng ca, Luaän thuyeát Y hoïc, Thô thoå ngôi Ñoàng Nai, Ca dao…. Ngoaøi ra, oâng coøn coù coâng söu taàm haøng chuïc ngaøn caâu ca dao. Nhö vaäy, chæ caàn xeùt rieâng veà soá löôïng taùc phaåm Bình Nguyeân Loäc ñaõ laø moät nhaø vaên lôùn. Rieâng vôùi soá löôïng 1000 truyeän ngaén, oâng ñaõ xöùng ñaùng ñöôïc coù maët trong baát kyø moät boä “nieân giaùm thoáng keâ” veà taùc gia – taùc phaåm naøo cuûa vaên hoïc Vieät Nam theá kyû XX. Hôn nöõa, cuõng ít coù nhaø vaên naøo treân theá giôùi ñaït ñöôïc soá löôïng aáy. Tuy vaäy, xeùt veà chaát löôïng, oâng ít coù nhöõng taùc phaåm “ñeå ñôøi”, nhöõng taùc phaåm khaéc chaïm moät ñöôøng neùt ñoäc ñaùo vaøo böùc tranh vaên hoïc daân toäc. Noùi “ít coù”, coù nghóa laø khoâng phaûi khoâng coù, chæ coù ñieàu khoâng nhieàu so vôùi soá löôïng caû ngaøn taùc phaåm cuûa oâng.Noùi rieâng veà tieåu thuyeát, trong soá 20 tieåu thuyeát ñaõ in, chuùng toâi môùi chæ tìm ñoïc ñöôïc 6 cuoán; vaø theo ñaùnh giaù chuû quan cuûa chuùng toâi, khoâng coù cuoán naøo ñaëc bieät xuaát saéc. Tuy vaäy, chuùng cuõng laø nhöõng cuoán coù moät söùc haáp daãn nhaát ñònh.Ñoïc xong,ngöôøi ñoïc thaáy coù nhieàu ñieàu ñeå nghó suy,traên trôû,day döùt.Coøn trong soá 1000 truyeän ngaén cuûa oâng, ñoái vôùi nhöõng truyeän ñaõ in, chuùng toâi ñoïc ñöôïc 105 truyeän. Chuùng toâi nhaän thaáy coù nhieàu truyeän ñaëc saéc. Neáu coù moät boä “Tuyeån taäp truyeän ngaén hay cuûa Vieät Nam theá kyû XX” thì vôùi nhöõng taùc phaåm naøy,theo chuùng toâi, Bình Nguyeân Loäc hoaøn toaøn xöùng ñaùng ñöôïc goùp maët. Caùi rieâng cuûa vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc laø chuùng mang ñaäm khoâng khí cuûa ñaát vaø ngöôøi mieàn Nam trong caùi thöôû tieàn nhaân ta khai phaù mieàn Nam,môû mang bôø coõi. Ñoù laø nhöõng trang vaên chan chöùa tình yeâu queâ höông, xöù sôû, nhieät tình ca ngôïi nhöõng phaåm chaát cao quyù ñaõ giuùp daân toäc toàn taïi vaø phaùt trieån trong suoát chieàu daøi lòch söû ñaáu tranh 2
beàn bæ. Cuøng vôùi Hoà Bieåu Chaùnh, Sôn Nam,…Bình Nguyeân Loäc goùp theâm moät gioïng vaên rieâng, khaéc chaïm hình aûnh mieàn Nam moät caùch sinh ñoäng, chaân thaät vaø giaøu ngheä thuaät. Nhö vaäy, gia taøi ngheä thuaät maø Bình Nguyeân Loäc ñeå laïi cho chuùng ta khoâng phaûi laø nhoû. Theá nhöng cho ñeán nay, theo tìm hieåu cuûa chuùng toâi, chöa coù coâng trình naøo nghieân cöùu veà vaên nghieäp cuûa oâng moät caùch ñaày ñuû, hoaøn chænh. Ngoaøi moät vaøi baøi baùo keå veà nhöõng kyû nieäm vôùi oâng, chuùng toâi chæ coù trong tay moät baøi cuûa oâng Nguyeãn Quang Thaéng: “Bình Nguyeân Loäc, moät buùt löïc lôùn”, laø baøi giôùi thieäu cho “Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc” do oâng Nguyeãn Quang Thaéng tuyeån choïn. Ñeå boå sung cho phaàn thieáu soùt naøy, goùp phaàn tìm hieåu veà söï nghieäp vaên chöông cuûa moät nhaø vaên Nam boä tieâu bieåu, chuùng toâi choïn ñeà taøi : “ÑAËC TRÖNG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC” 2. Lòch söû vaán ñeà Nhö treân chuùng toâi ñaõ trình baøy, caùc coâng trình nghieân cöùu veà vaên nghieäp cuûa Bình Nguyeân Loäc chöa nhieàu. Ngoaøi moät soá ít doøng nhaéc ñeán teân nhaø vaên trong boä “Nhìn laïi moät chaëng ñöôøng vaên hoïc” cuûa Nhaø nghieân cöùu Traàn Höõu Taù, chuùng ta chæ coù moät baøi vieát daøi 71 trang cuûa Nguyeãn Quang Thaéng “Bình Nguyeân Loäc, moät buùt löïc lôùn” giôùi thieäu cho “Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc” 4 taäp, daøi 1194 trang, NXB Vaên Hoïc, 2002. Trong baøi giôùi thieäu treân,Nguyeãn Quang Thaéng giôùi thieäu veà tieåu söû, thaân theá, söï nghieäp vaên chöông vaø hoïc thuaät cuûa nhaø vaên. Giôùi thieäu veà tieåu thuyeát cuûa Bình Nguyeân Loäc, oâng Nguyeãn Quang Thaéng ñeà caäp ñeán 6 cuoán tieåu thuyeát tieâu bieåu cuûa nhaø vaên (trong ñoù coù 5 cuoán ñöôïc ñöa vaøo tuyeån taäp): Nheän chôø moái ai, Ñoø doïc, Tyø veát taâm linh, Khi Töø Thöùc veà traàn, Gieo gioù gaët baõo,vaø Xoâ ngaõ böùc töôøng reâu. Veà cuoán “Ñoø doïc”, Nguyeãn Quang Thaéng vieát : 3
“Theo taùc giaû (Bình Nguyeân Loäc) khi thai ngheùn moät taùc phaåm, nhaát laø tieåu thuyeát nhö tieåu thuyeát “Ñoø doïc” naøy, khoâng phaûi oâng coá tình taïo ra coát truyeän maø chính laø yù truyeän, nghóa laø taùc giaû ít chuù yù ñeán nhöõng caâu chuyeän li kyø, gaây caán, maø ñaët naëng vaøo nhöõng yù töôûng ngoä nghónh vaø cho nhöõng yù töôûng ngoä nghónh aáy nhaäp vaøo cô naêng saùng taùc cuûa nhaø vaên (taùc giaû) nhö caâu chuyeän veà söï ñau khoå, daèn vaët cuûa boán chò em con gaùi oâng Nam Thaønh trong “Ñoø doïc”. Ñoù laø nieàm ñau cuûa ngöôøi chò tröôûng saép ñeán tuoåi “quaù löùa”. Coâ Höông trong truyeän cöù ngôõ chaéc laø mình seõ “eá choàng” neân cuõng “tranh thuû” thaàm laëng vôùi caùc em cuûa mình. Caùc yù truyeän ñoù oâng thu veà noäi taâm, roài môùi döïng neân coát truyeän qua caùc tieåu thuyeát cuûa mình” ( 26 - 21,22). “Gieo gioù gaët baõo” keå veà moät chuyeän tình tay ba : Haûo – Nho – Lieân. Nho – Haûo laø hai vôï choàng haïnh phuùc, nhöng khoâng coù con. Ñeå giöõ haïnh phuùc cuûa mình, Haûo laäp möu ñeå choàng quan heä vôùi chaùu gaùi cuûa mình laø Lieân. Khi Lieân coù con, Haûo laäp möu giaønh ñöùa beù cho mình. Hieåu raèng mình bò ngöôøi coâ löøa gaït, haõm haïi, Lieân “phaûn coâng” vaø “ñaùnh baïi” Haûo. Ñaùnh giaù veà tieåu thuyeát naøy, Nguyeãn Quang Thaéng vieát: “… caùc söï kieän trong Gieo gioù gaët baõo ñaõ lieân tuïc xaûy ra doàn daäp (…) nhöng hôïp lyù nhö trong cuoäc soáng thöïc. Bao nhieâu “thaét guùt” cuûa phaàn doàn vieäc ñeán ñaây ñöôïc “môû guùt”, giaûi quyeát moät caùch goïn gaøng, suoân seû maø khoâng chuùt laán caán.” ( 26 - 29, 30). Veà cuoán “Tyø veát taâm linh”, vieát veà nguyeân nhaân bò ñieân cuûa moät ngöôøi con gaùi ñeïp teân laø Lieãu, Nguyeãn Quang Thaéng vieát : “Coù theå noùi “Tyø veát taâm linh” laø cuoán tieåu thuyeát luaän ñeà veà taâm beänh hoïc saéc saûo cuûa Bình Nguyeân Loäc caû chieàu aâu vaø chieàu roäng cuûa sinh hoaït ñôøi ngöôøi ” ( 26 , 36). Baøn veà ngheä thuaät tieåu thuyeát Bình Nguyeân Loäc, nhaø nghieân cöùu cho raèng: “(…) taùc giaû phaûi giaûi thích caùc vöôùng maéc trong noäi taâm,cuøng nhöõng hieän töôïng cuûa taâm beänh hoïc vaø taâm lí con ngöôøi – nhaân vaät- luùc aáy,ñoäc 4
giaû môùi caûm nhaän ñöôïc ; neáu khoâng,ngöôøi ñoïc seõ ñi vaøo meâ hoàn traän cuûa taùc phaåm.Coù leõ töø söï kieän ñoù neân coù ngöôøi cho raèng oâng laø ngöôøi “öa thích söï phaân tích lí luaän baùc taïp roäng veà beà maët nhöng thieáu chieàu saâu” .Vieát nhö vaäy thì nhaø nghieân cöùu chæ chuù troïng veà maët ngheä thuaät maø loaïi haún yeáu toá noäi dung chuû ñeà taùc phaåm vaên chöông. Theá cho neân,taùc phaåm Bình Nguyeân Loäc daàu laø tieåu thuyeát ,truyeän ngaén,bieân khaûo…cho ñeán thô oâng reà raø ,keå leå eâ a nhö haàu heát caùc nhaø vaên mieàn Nam – Nam boä – nhö Tröông Vónh Kí (1837-1898 ),Hoà Bieåu Chaùnh (1884-1958);nhaát laø Vöông Hoàng Seån(1902-1996),Nguyeãn Vaên Traán(1914- 1998) gaàn ñaây. Neáu nhaø pheâ bình chòu ñoïc caùc taùc phaåm cuûa caùc nhaø vaên Nam kì-Nam boä - noùi chung aét haún seõ khoâng coù lôøi traùch oâng nhö Cao Huy Khanh,Nguyeãn Vaên Saâm ñaõ vieát veà Bình Nguyeân Loäc nhö treân” ( 26 - 26, 27 ). Nhaän xeùt veà caùch keå chuyeän cuûa nhaø vaên, nhaø nghieân cöùu cho raèng: “Trong caùch keát caáu cuûa moät taùc phaåm vaên chöông thì nhaø vaên (sau naøy coù nhaø pheâ bình,ñoäc giaû )phaûi xem xeùt chuù yù vaøo caùch keát caáu taùc phaåm ( truyeän) nhö theá naøo laø daøn vieäc,doàn vieäc,môû guùt.Vieäc ñoù coù theå noùi noâm na laø nhö môû ñaàu,thaân baøi,keát luaän theá thoâi.Hai nhaø pheâ bình treân cheâ oâng giaûi thích caùc söï kieän trong truyeän quaù nhieàu vaø chính vieäc giaûi thích ñoù laøm maát ngheä thuaät cuûa taùc phaåm vaên chöông maø oâng muoán trao gôûi ñeán ñoäc giaû. Trong phaàn doàn vieäc cuûa caùc taùc phaåm Bình Nguyeân Loäc ,chuùng ta thaáy roõ oâng ñaõ vaän duïng caùc luaät cuûa ngheä thuaät keå chuyeän moät caùch coù ngheä thuaät ; ñoù laø luaät höùng thuù vaø luaät ñoäng taùc Veà luaät höùng thuù,trong Ñoø doïc,caùc söï kieän cuûa caâu chuyeän goàm boán coâ gaùi cuûa oâng baø Nam Thaønh ,töø khi doïn nhaø veà laøng queâ ñaõ chuyeån bieán moät caùch nhòp nhaøng.Caùc nhaân vaät chính,phuï ;khoâng gian,thôøi gian,caùch ñoái thoaïi cuûa boán chò em cuøng oâng baø Nam Thaønh,hoaï só Long…luoân luoân oâm chaët,quaát quyùt nhau suoát thôøi gian anh Long nghæ döôõng beänh taïi nhaø oâng Nam Thaønh.Töø ñoù,tình yeâu giöõa hoaï só Long vaø coâ em uùt naûy nôû coù saép 5
ñaët vaø chuaån bò töø ñaàu.Caùc söï kieän ñoù xaûy ra moät caùch töï nhieân vaø “loâgích” nhö vieäc thöôøng ngaøy ôû…huyeän vaäy Luaät höùng thuù aáy coøn ñaët nhaø vaên vaøo moät caùi theá laø khoâng ñöôïc coù moät suy nghó naøo boäc loä tröôùc hoài keát thuùc caâu chuyeän ;nghóa laø khoâng ñöôïc cho ñoäc giaû bieát roõ hoài keát cuoäc seõ ra sao.Luaät naøy ñöôïc oâng vaän duïng vaøo vieäc boán chò em gaùi laïi xuùm nhau ,noái tieáp laáy choáng ruøm ruïp maø khoâng ai laø khoâng baát ngôø vaø thích thuù bôûi vì trong boán chò em coù ngöôøi saép “quaù löùa” ” ( 26 - 27, 28). Tieåu thuyeát cuûa Bình Nguyeân Loäc chuû yeáu laø ñeà caäp ñeán quan heä tình caûm cuûa vôï choàng, trai gaùi (ít ra laø ôû nhöõng cuoán ñöôïc oâng Nguyeãn Quang Thaéng ñöa vaøo tuyeån taäp). Nhöng truyeän ngaén cuûa oâng laïi chuû yeáu ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà lôùn cuûa xaõ hoäi. OÂng Nguyeãn Quang Thaéng vieát : “Haàu heát truyeän ngaén cuûa oâng duø ñöôïc vieát töø nhöõng naêm 40 , 50 ñeán nhöõng naêm 70 ñeàu coù moät heä thoáng chuû ñeà.Chuùng toâi cho laø moät heä thoáng chuû ñeà vì ñoïc truyeän ngaén Bình Nguyeân Loäc,ñoäc giaû naøo cuõng thaáy roõ tình yeâu laøng queâ,nôi choân nhau caét ruùn,söï ngheøo khoå…!” ( 26 - 40). Maët khaùc, “…khoâng phaûi trong truyeän ngaén cuûa oâng chæ thuaàn tình yeâu laøng queâ,ñaát nöôùc,phoá phöôøng(…),soâng raïch ,röøng thieâng…maø trong caùc truyeän ngaén coøn mang caùc chuû ñeà lôùn : vaán ñeà töï do tö töôûng,söï tieán boä cuûa caùc neàn vaên minh nhaân loaïi...” ( 26 - 42). Baøn rieâng veà taäp “Nhoát gioù”, nhaø nghieân cöùu vieát : “Noäi dung chuû ñeà truyeän Nhoát gioù noùi rieâng vaø toaøn taäp noùi chung…ñeàu tieàm taøng ,saâu laéng caùc yù nieäm vöôn leân vaø mang tính pheâ phaùn caùc tö töôûng coå huû,coá chaáp theo loái moøn,söï ñoäc ñoaùn trong gia ñình ,cuûa ngöôøi cha…ñoàng thôøi xieån döông tinh thaàn côûi môû,phoùng khoaùng ,caàu tieán ,ham hoïc hoûi…Coù theå noùi,tröôùc naêm 1975 ôû mieàn Nam,Bình Nguyeân Loäc laø moät nhaø vaên coù taám loøng thöông ngöôøi ñoàng loaïi moät caùch bao la” ( 26 - 46, 47). Nhìn chung, chuùng toâi thaáy oâng Nguyeãn Quang Thaéng phaàn nhieàu laø giôùi thieäu veà Bình Nguyeân Loäc baèng caùch toùm taét caùc taùc phaåm, nhöõng yù phaân tích, bình luaän coøn töông ñoái ít. 6
3. Phaïm vi nghieân cöùu Nhö treân chuùng toâi ñaõ trình baøy, Bình Nguyeân Loäc ñaõ vieát raát nhieàu taùc phaåm ,veà nhieàu lónh vöïc khaùc nhau : Daân toäc hoïc (Nguoàn goác Maõ Lai cuûa daân toäc Vieät Nam ; Maãu heä coå Vieät Nam, maãu heä Maõ Lai vaø maãu heä theá giôùi), Ngoân ngöõ hoïc ( Loät traàn Vieät ngöõ, Töø vöïng ñoái chieáu 10.000 töø, Töø vöïng Maõ Lai maø Trung Hoa vay möôïn), chuù giaûi caùc taùc phaåm vaên chöông coå (Vaên chieâu hoàn cuûa Nguyeãn Du, Töï tình khuùc cuûa Ca Baù Nhaï, Thu daï löõ hoaøi ngaâm cuûa Ñinh Nhaät Thaän, Tyø baø haønh vaø Tröôøng haän ca (Trung Quoác)…) vaø vaên chöông ( 53 tieåu thuyeát, khoaûng 1000 truyeän ngaén, nhieàu taäp thô…). Dó nhieân, luaän vaên naøy chæ taäp trung vaøo söï nghieäp vaên chöông cuûa Bình Nguyeân Loäc. Hôn nöõa, nhö tieâu ñeà cuûa luaän aùn: “Ñaëc tröng vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc”,chuùng toâi chæ nghieân cöùu phaàn tieåu thuyeát, truyeän ngaén, tuøy buùt cuûa nhaø vaên maø thoâi. Tuy soá löôïng taùc phaåm cuûa nhaø vaên nhieàu nhö vaäy, nhöng phaàn lôùn ñeàu ñöôïc vieát vaø xuaát baûn tröôùc 1975 taïi Saøi Goøn, vaø töø ñoù ñeán nay chæ ñöôïc taùi baûn vôùi soá löôïng khieâm toán, neân duø ñaõ raát coá gaéng ñi tìm ôû caùc thö vieän lôùn, ôû nhieàu nhaø saùch cuõ, chuùng toâi vaãn chæ tìm ñoïc ñöôïc 6 cuoán tieåu thuyeát cuûa oâng (5 cuoán in trong “Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc” ñaõ giôùi thieäu ôû tröôùc, laø : Ñoø doïc, Tyø veát taâm linh, Khi Töø Thöùc veà traàn, Gieo gioù gaët baõo vaø Xoâ ngaõ böùc töôøng reâu ; moät cuoán ôû ngoaøi tuyeån taäp laø : “Quaùn tai heo” ) vaø ñoïc ñöôïc 7 taäp truyeän ngaén vôùi 105 taùc phaåm, ñoù laø caùc taäp : Nhoát gioù, Kyù thaùc, Möa thu nhôù taèm, Nhöõng böôùc lang thang treân heø phoá cuûa gaõ Bình Nguyeân Loäc, Thaàm laëng, Cuoáng ruùn chöa lìa vaø Ma röøng. Chuùng toâi ñaønh phaûi chaáp nhaän caùi soá löôïng taùc phaåm ít oûi maø mình ñoïc ñöôïc. Nhöng ñeå thoûa maõn yeâu caàu cuûa moät luaän vaên, chuùng toâi phaûi ñoïc ñöôïc nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu cuûa nhaø vaên. Nhaø nghieân cöùu Traàn Höõu Taù, trong saùch “Nhìn laïi moät chaëng ñöôøng vaên hoïc” ñaõ nhaéc ôû treân, khi giôùi thieäu veà tieåu söû vaø taùc phaåm cuûa moät soá nhaø vaên thuoäc doøng vaên hoïc yeâu nöôùc vaø caùch maïng taïi mieàn Nam tröôùc 1975, cho raèng: Nhoát gioù, 7
Ñoø doïc, Gieo gioù gaët baõo,Tình ñaát, Cuoáng ruùn chöa lìa laø nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu cuûa oâng (24,1064). Coøn oâng Nguyeãn Quang Thaéng, trong baøi “Bình Nguyeân Loäc, moät buùt löïc lôùn” ñaõ nhaéc ôû treân, vieát raèng: “Khi trao ñoåi cuøng baïn beø, baùo giôùi oâng vaãn cho raèng “Tyø veát taâm linh” laø moät trong boán taùc phaåm (trong hôn 50 tieåu thuyeát) maø oâng thöông nhaát, neáu khoâng muoán noùi laø hay nhaát trong ñôøi vaên oâng (4 cuoán ñoù laø : Thaàm laëng, Cuoáng ruùn chöa lìa, Nhöõng böôùc lang thang treân heø phoá cuûa gaõ Bình Nguyeân Loäc vaø cuoán naøy) “ ( 26, 36). Töø hai yù kieán treân, chuùng toâi thaáy mình coù theå taïm yeân taâm raèng nhöõng taùc phaåm mình ñoïc ñöôïc coù theå laø tieâu bieåu cho ñôøi vaên cuûa Bình Nguyeân Loäc. 4.Phöông phaùp nghieân cöùu 4.1.Phöông phaùp loaïi hình Luaän vaên duøng phöông phaùp loaïi hình ñeå phaân loaïi caùc hieän töôïng vaên hoïc trong vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc,treân cô côû tìm ra nhöõng ñaëc ñieåm chung cuûa caùc hieän töôïng ñoù.Phöông phaùp naøy ñöôïc baét ñaàu baèng coâng trình “Hình thaùi hoïc truyeän coå tích” cuûa nhaø baùc hoïc Nga V.I.Propp ,sau ñoù ñöôïc Paul Ginestier ,Smith Thomson ,A.Dundes , V.Ivanov , Tz.Todorov… keá tuïc,phaùt trieån vaø hoaøn thieän.Caùc nhaø nghieân cöùu naøy ñaõ ruùt goïn nhöõng yeáu toá khaû bieán thaønh nhöõng yeáu toá baát bieán nhaèm ruùt ra ñöôïc moät soá löôïng haïn cheá caùc thoâng soá cho pheùp phaùt hieän nhöõng hieän töôïng ñoàng hình giöõa caùc taùc phaåm töï söï coù keát caáu töôûng nhö khaùc bieät nhau. 4.2.Phöông phaùp heä thoáng Heä thoáng ,theo nhaän thöùc cuûa chuùng toâi,laø moät thöïc theå goàm hai thaønh toá caáu taïo : moät laø caùc yeáu toá rieâng leû cuûa noù,hai laø caùc moái quan heä giöõa caùc yeáu toá aáy. Chæ caàn coù moät hai thaønh toá thay ñoåi,yeáu toá caáu taïo hoaëc kieåu quan heä giöõa chuùng,thì baûn chaát cuûa toaøn heä thoáng cuõng 8
thay ñoåi.Ñaây laø moät phöông phaùp vöøa coù tính “vó moâ” vöøa coù tính “vi moâ” .Trong vaên chöông,ngöôøi ta coi moät caâu thô,moät taùc phaåm,moät ñeà taøi,theå loaïi…hay caû neàn vaên hoïc laø moät heä thoáng.Cho neân phöông phaùp naøy cuõng deã truøng hôïp vôùi phöông phaùp loaïi hình,nhöng coù khaùc ôû choã,phöông phaùp loaïi hình chuù yù ñeán nhöõng quan heä ñoàng giaù trò, coøn phöông phaùp heä thoáng chuù yù ñeán caùc quan heä phaân caáp vaø nhaân quaû.Trong luaän aùn naøy,chuùng toâi khoâng coù tham voïng aùp duïng phöông phaùp heä thoáng ôû caáp ñoä “vó moâ” – töùc laø nghieân cöùu toaøn boä theá giôùi vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc nhö moät heä thoáng – maø chæ nghieân cöùu ôû möùc ñoä “vi moâ” : ví duï, neâu baät heä thoáng tö töôûng ngheä thuaät cuûa nhaø vaên,chæ ra quan heä nhaân quaû vaø taàng baäc cuûa chuùng. 4.3.Phöông phaùp xaõ hoäi hoïc Ñaây laø moät phöông phaùp ñaõ ñöôïc aùp duïng nhieàu vaø coù nhöõng thaønh coâng nhaát ñònh.Gaàn ñaây,ngöôøi ta gom caùc xu höôùng nghieân cöùu nhö : nghieân cöùu moái quan heä giöõa xaõ hoäi vôùi nhaø vaên, giöõa xaõ hoäi vôùi taùc phaåm, giöõa taùc phaåm vôùi ngöôøi ñoïc… vaøo phaïm vi cuûa phöông phaùp naøy.Trong luaän aùn ,chuùng toâi tìm hieåu nhöõng quan heä veà tö töôûng giöõa Bình Nguyeân Loäc vaø moâi tröôøng,thôøi ñaïi maø oâng soáng,vaø duøng noù ñeå lí giaûi moät soá hieän töôïng trong vaên xuoâi ngheä thuaät cuûa oâng. 4.4.Phöông phaùp so saùnh So saùnh laø moät phöông phaùp theo nguyeân taéc tìm ra nhöõng ñieåm gioáng nhau vaø khaùc nhau giöõa caùc hieän töôïng vaên hoïc.Phöông phaùp naøy,dó nhieân,ñaõ ñöôïc aùp duïng khi nghieân cöùu vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc theo phöông phaùp loaïi hình vaø heä thoáng.Nhöng neáu ôû hai phöông phaùp treân,vieäc so saùnh chuû yeáu dieãn ra trong noäi boä theá giôùi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc,thì ôû phöông phaùp naøy,chuùng toâi so saùnh moät soá vaán ñeà trong vaên oâng vôùi caùc nhaø vaên khaùc,chuû yeáu laø vôùi caùc nhaø vaên Nam boä. 9
5.Ñoùng goùp cuûa luaän vaên Trong luaän vaên naøy,chuùng toâi tìm hieåu qua moät soá quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà vaên chöông ,ngheä thuaät vaø ngöôøi ngheä só .Vaø coá gaéng xaùc laäp moät caùch heä thoáng, töø nhöõng tö lieäu coù ñöôïc, nhöõng quan nieäm aáy cuûa nhaø vaên. Nhöng nhieäm vuï troïng taâm cuûa luaän vaên laø tìm hieåu ñaëc tröng vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc, caû ôû hai phöông dieän noäi dung vaø ngheä thuaät. Vieäc trình baøy nhöõng quan nieäm cuûa nhaø vaên veà vaên chöông ,ngheä thuaät cuõng chæ ñeå phuïc vuï toát hôn cho nhieäm vuï chính maø thoâi. Trong luaän aùn,chuùng toâi ñaõ neâu baät tö töôûng chuû ñaïo cuûa Bình Nguyeân Loäc – tö töôûng yeâu nöôùc – ñoàng thôøi coá gaéng laøm roõ nhöõng neùt ñaëc thuø trong tö töôûng noùi treân cuûa nhaø vaên.Ñeå boå sung cho phaàn nghieân cöùu veà tö töôûng ( trong ) ngheä thuaät cuûa Bình Nguyeân Loäc,chuùng toâi tìm hieåu veà moâ hình khoâng gian ngheä thuaät vaø thôøi gian ngheä thuaät trong yù thöùc ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc,ñoàng thôøi coá gaéng tieáp caän quan nieäm ngheä thuaät veà con ngöôøi cuûa nhaø vaên.Chuùng toâi phaân tích hai loaïi khoâng gian : noâng thoân vaø ñoâ thò ,coá gaéng chæ ra ñaëc tröng cuûa chuùng,theo quan nieäm cuûa nhaø vaên. Khi phaân tích quan nieäm ngheä thuaät cuûa nhaø vaên veà con ngöôøi, beân caïnh vieäc tieáp caän theo nhöõng caùch truyeàn thoáng ( ví duï nhö thoâng qua phaân tích ñaëc tröng cuûa nhaân vaät trong taùc phaåm ),chuùng toâi coøn tieáp caän vaán ñeà thoâng qua phaân tích “moâ hình ngheä thuaät” (töùc “caáu truùc” ) cuûa taùc phaåm.Töø ñoù,goùp phaàn phaân bieät hai khaùi nieäm “keát caáu” vaø “caáu truùc” voán thöôøng ñöôïc ñoàng nhaát laøm moät trong moät soá saùch Lí luaän vaên hoïc ôû nöôùc ta,ñoàng thôøi cho thaáy raèng “caáu truùc” taùc phaåm khoâng phaûi laø yeáu toá thuaàn tuyù hình thöùc nhö hình dung cuûa caùc nhaø Lí luaän phöông Taây,maø “caáu truùc” cuõng coù “noäi dung” cuûa noù.ÔÛ chöông cuoái ,chuùng toâi phaân tích nhöõng daïng thöùc ña thanh, phöùc ñieäu vaø nhöõng daïng thöùc cuù phaùp trong lôøi vaên ngheä thuaät cuûa oâng,vaø qua ñoù,laøm roõ moät luaän ñieåm cuûa M.Bakhtin cho raèng : ngoân töø tieåu thuyeát hieän ñaïi thöôøng coù tính ña thanh,nhöng khoâng phaûi chæ coù moät maø coù nhieàu kieåu keát caáu ña thanh khaùc nhau,ñoàng thôøi laøm roõ nhöõng kieåu keát caáu ngöõ phaùp ñoäc ñaùo trong caâu vaên Bình Nguyeân Loäc. 6. Keát caáu cuûa luaän vaên 10
Ngoaøi phaàn daãn nhaäp ,keát luaän vaø thö muïc tham khaûo ,luaän vaên cuûa chuùng toâi coù 5 chöông ,ñöôïc saép xeáp nhö sau : CHÖÔNG I. QUAN NIEÄM CUÛA BÌNH NGUYEÂN LOÄC VEÀ VAÊN CHÖÔNG, NGHEÄ THUAÄT VAØ NGÖÔØI NGHEÄ SÓ CHÖÔNG II. ÑAËC TRÖNG CUÛA NOÄI DUNG TÖ TÖÔÛNG TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC CHÖÔNG III. QUAN NIEÄM NGHEÄ THUAÄT VEÀ CON NGÖÔØI TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC CHÖÔNG IV. KHOÂNG GIAN NGHEÄ THUAÄT VAØ THÔØI GIAN NGHEÄ THUAÄT TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC CHÖÔNG V. NGOÂN TÖØ NGHEÄ THUAÄT TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC 11
NOÄI DUNG CHÖÔNG I QUAN NIEÄM CUÛA BÌNH NGUYEÂN LOÄC VEÀ VAÊN CHÖÔNG, NGHEÄ THUAÄT VAØ NGÖÔØI NGHEÄ SÓ Ñoïc Bình Nguyeân Loäc, chuùng toâi coù moät ñieàu thaéc maéc laø vaên xuoâi cuûa oâng ñeà caäp ñeán khaù nhieàu ñeà taøi khaùc nhau maø nhieàu khi caùc ñeà taøi aáy khoâng “aên khôùp” vôùi nhau laém. Ñuùng ra thì vieäc moät nhaø vaên coù nhieàu ñeà taøi, nhieàu vaán ñeà xaõ hoäi vaø con ngöôøi ñeå quan taâm thì khoâng coù gì laø laï. Tuy vaäy, chuùng toâi caûm thaáy laø, caùc ñeà taøi khaùc nhau cuûa moät nhaø vaên thöôøng coù quan heä vôùi nhau khaù chaët cheõ. Chaúng haïn trong vaên xuoâi Toâ Hoaøi tröôùc Caùch maïng coù theá giôùi cuûa nhöõng loaøi vaät quen thuoäc, coù cuoäc soáng vaø con ngöôøi ôû moät vuøng noâng thoân….Trong vaên xuoâi Nam Cao laø nhöõng ngöôøi noâng daân vaø ngöôøi trí thöùc ngheøo bò tha hoùa nhaân caùch….Coøn ôû Bình Nguyeân Loäc, neáu ñoïc moät caùch hôøi hôït,ngöôøi ta deã coù caûm giaùc laø oâng “gaëp gì vieát naáy”. OÂng vöøa vieát veà nhöõng soá phaän nhoû beù ; vöøa suy tö veà söùc maïnh vaø giaù trò cuûa vaên hoùa daân toäc tröôùc nhöõng thöû thaùch ; vöøa traên trôû veà “nhaân tình theá thaùi” vöøa khai thaùc caû nhöõng chuyeän tình ñaãm leä ( duø oâng khoâng öa nhöõng nhaø vaên chuyeân veà loaïi naøy )… nhöng ñoàng thôøi, oâng cuõng baøn luaän caû veà nhöõng ñeà taøi raát “bình thöôøng”, thí duï nhö … coù ma hay khoâng coù ma ! Chuùng toâi nghó raèng neáu ñoïc Bình Nguyeân Loäc maø khoâng ñaët oâng vaøo khoâng khí chính trò, xaõ hoäi, vaên hoùa cuûa mieàn Nam thôøi oâng saùng taùc chuû yeáu (1955 - 1975) vaø khoâng tìm hieåu thaùi ñoä chính trò cuûa oâng, quan nieäm cuûa oâng veà vaên hoùa, vaên hoïc vaø ngheä thuaät, thì seõ khoù hieåu caên nguyeân cuûa nhöõng ñeà taøi trong theá giôùi vaên xuoâi cuûa oâng. Theo chuùng toâi ñöôïc bieát, Bình Nguyeân Loäc khoâng coù nhöõng coâng trình rieâng baøn veà vaên chöông, ngheä thuaät. Tuy vaäy, oâng ñaõ göûi gaém nhöõng maûng suy tö cuûa mình veà vaán ñeà naøy raûi raùc ñaây ñoù trong moät soá truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát cuûa oâng. Toång hôïp caùc yù kieán taûn maïn ñoù, 12
chuùng toâi hy voïng seõ hieåu ñöôïc moät phaàn quan nieäm cuûa oâng veà vaên chöông, ngheä thuaät ; töø ñoù lieân heä chuùng vôùi tình hình chính trò, xaõ hoäi, vaên hoùa ñöông thôøi ñeå lyù giaûi moät soá hieän töôïng trong vaên xuoâi ngheä thuaät cuûa oâng nhö ñaõ neâu ôû treân. Tröôùc heát, chuùng toâi xin trình baøy sô löôïc veà boái caûnh chính trò, xaõ hoäi, vaên hoùa cuûa mieàn Nam trong giai ñoaïn Bình Nguyeân Loäc saùng taùc chuû yeáu: giai ñoaïn 1954 – 1975. Veà chính trò, naêm 1956, Myõ Dieäm xeù toaïc hieäp ñònh Geneve, hoøng chia caét vónh vieãn nöôùc ta thaønh hai mieàn, bieán mieàn Nam thaønh ñoàn luõy ñeå khoáng cheá Trung Quoác vaø Lieân Xoâ töø phía Ñoâng Nam Chaâu AÙ . Myõ chi cho chính quyeàn Dieäm moät löôïng tieàn khoång loà ñeå Dieäm xaây döïng boä maùy chính quyeàn töø Trung öông ñeán ñòa phöông, xaây döïng boä maùy quaân ñoäi ñeå moät maët tieâu dieät caùc phe phaùi thaân Phaùp, maët khaùc khuûng boá nhöõng ngöôøi ñaõ tham gia khaùng chieán choáng Phaùp tröôùc 1954. Coù aùp böùc ñaáu tranh, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, nhaân daân vuøng leân khôûi nghóa maø ñænh cao laø Ñoàng Khôûi 1959. Naêm 1961, Maët traän Daân toäc Giaûi phoùng mieàn Nam Vieät Nam ra ñôøi. Phong traøo Caùch maïng phaùt trieån maïnh meõ. Naêm 1963, Myõ gieát Dieäm sau ñoù ñöa quaân tröïc tieáp tham chieán taïi mieàn Nam ñoàng thôøi neùm bom xoái xaû mieàn Baéc. Caû daân toäc thöïc söï böôùc vaøo cuoäc töû chieán tröïc tieáp vôùi keû thuø. Veà xaõ hoäi, mieàn Nam bò xaùo ñoäng döõ doäi trong suoát hai möôi naêm khaùng Myõ. Caùc cuoäc caøn queùt khoác lieät cuûa Myõ nguïy veà noâng thoân ñaõ khieán haøng trieäu noâng daân phaûi boû ruoäng vöôøn leân caùc thaønh phoá lôùn. Hoï soáng chen chuùc trong nhöõng khu nhaø oå chuoät. Hoï kieám soáng baèng haøng traêm thöù ngheà, caû löông thieän vaø khoâng löông thieän. Moät soá coá gaéng hoïc taäp vaø trôû thaønh tieåu tö saûn: giaùo vieân, baùc só, thö kyù, nhaân vieân coâng sôû…. Vaên cuûa Bình Nguyeân Loäc vieát raát nhieàu veà hoï vaø moät soá lôùn laø vieát cho hoï. Mieàn Nam thôøi aáy coøn nhieàu hieän töôïng xaõ hoäi khaùc, ví nhö hieän töôïng ñòa chuû, tö saûn maïi baûn… - nhöõng keû chieán baïi trong cuoäc Caùch Maïng Thaùng Taùm – nay nhôø oâm chaân ngoaïi bang maø trôû thaønh thoáng trò ; 13
nhaân daân lao ñoäng trôû thaønh keû bò trò….Vieát veà nhöõng chuyeän tình laët vaët ; veà nhöõng ngheä só haïng ba,keùm taøi vaø mô moäng ; veà nhöõng con ngöôøi nhoû beù ñeán nhö voâ nghóa ; vieát veà nhöõng nieàm thao thöùc nhôù queâ höông… vaên Bình Nguyeân Loäc deã laøm ngöôøi ta coù caûm giaùc laø nhaø vaên khoâng “phaûn aùnh” hieän töôïng xaõ hoäi lôùn naøy. Nhöng chuùng toâi cho raèng, daãu Bình Nguyeân Loäc khoâng coù nhöõng trang vaên suïc soâi chieán ñaáu, nhöng vaên cuûa oâng vaãn laø moät taám göông trung thöïc veà moät phaàn cuûa ñôøi soáng daân toäc trong nhöõng thaùng naêm maùu löûa ñoù. Chuùng toâi seõ chöùng minh vieäc naøy ôû phaàn sau. Veà vaên hoùa, vaên ngheä, töông töï nhö thöïc daân Phaùp tröôùc kia,Myõ nguïy thöïc thi chính saùch vaên hoùa phaûn caùch maïng, noâ dòch vaø ñoài truïy. Haøng chuïc tôø baùo ñöôïc Myõ nuoâi ñeå haøng ngaøy laûi nhaûi xuyeân taïc chuû nghóa coäng saûn vaø mieàn Baéc Vieät Nam ; haøng chuïc trung taâm vaên hoùa traù hình, voâ soá saûn phaåm aâm nhaïc, ñieän aûnh, vaên hoùa, baùo chí, saùch chính trò… saëc muøi Myõ ñöôïc tung ra traøn ngaäp caùc ñoâ thò. Veà vaên chöông, beân caïnh nhöõng “vaên phaåm” boâi ñen mieàn Baéc vaø chuû nghóa xaõ hoäi, laø voâ vaøn nhöõng aán phaåm kieám hieäp nhaûm nhí, daâm oâ ñoài truïy ñöôïc baøy baùn coâng khai. Caùi doøng thaùc vaên chöông ñoài truïy naøy thöïc söï laø moät löïc löôïng phaù hoaïi vaên hoùa daân toäc gheâ gôùm nhaát. Nhöng söùc maïnh cuûa moät neàn vaên hoùa nhieàu nghìn naêm khoâng deã gì bò khuaát phuïc. Beân caïnh doøng vaên hoïc caùch maïng taïi caùc chieán khu, xuaát hieän doøng vaên hoïc caùch maïng vaø yeâu nöôùc coâng khai taïi caùc ñoâ thò. Chuùng toâi goïi vaên hoïc caùch maïng laø vaên hoïc cuûa nhöõng ngöôøi tröïc tieáp ñaáu tranh, vaøo tuø ra khaùm ; coøn vaên hoïc yeâu nöôùc laø vaên hoïc cuûa nhöõng ngöôøi vì lyù do naøo ñoù maø khoâng tham gia tranh ñaáu ñöôïc, nhöng hoï ñöùng veà phía daân toäc, phaûn ñoái thöù “vaên hoùa” phaûn vaên hoùa cuûa Myõ. Bình Nguyeân Loäc thuoäc vaøo nhoùm thöù hai. Taát nhieân, caùch goïi teân cuûa chuùng toâi chæ coù tính töông ñoái, vì vaên hoïc caùch maïng ñöông nhieân laø coù tính chaát yeâu nöôùc; vaø Bình Nguyeân Loäc cuõng khoâng haún chæ bieát yeâu nöôùc baèng con tim; oâng cuõng ñaõ töøng laø “moät ngöôøi cuûa böng bieàn” thôøi khaùng Phaùp. 14
Choáng laïi cuoäc xaâm laêng baèng bom ñaïn cuûa Myõ, ñaõ coù nhöõng böôùc chaân treân daõy Tröôøng Sôn, nhöõng giaøn phaùo Haø Noäi, nhöõng ñöôøng haàm Cuû Chi, nhöõng ñoäi quaân toùc daøi mieàn Taây Nam Boä…. Coøn choáng laïi cuoäc xaâm laêng baèng vaên hoùa híppi, vaên hoùa ñoài truïy cuûa Myõ, ta coù nhöõng nhaø vaên, noùi roäng ra laø nhöõng nhaø hoaït ñoäng vaên ngheä, luoân luoân chaùy boûng khaùt voïng tìm veà daân toäc, naâng niu vaø ngôïi ca nhöõng giaù trò tinh thaàn cao ñeïp maø daân toäc ñaõ hun ñuùc ñöôïc trong nhieàu nghìn naêm tranh ñaáu vaø xaây döïng.Tieáp böôùc cha oâng, hoï khaùt khao ñöôïc goùp coâng döïng xaây moät neàn vaên hoùa Vieät Nam môùi. Bôûi hoï hieåu, moät nöôùc cuõng coù theå cheát nhö moät ngöôøi, khi laõnh thoå, nhaân daân, guoàng maùy Nhaø nöôùc coøn nguyeân veïn ñoù, nhöng coøn nhö moät “caùi xaùc khoâng hoàn” ( Lyù Chaùnh Trung ; daãn theo : 24,915). Hoàn cuûa Quoác gia chính laø vaên hoùa cuûa noù. Cuøng Nguyeãn Hieán Leâ, Vuõ Baèng, Vuõ Haïnh, Leâ Vónh Hoøa… vaø nhieàu ngöôøi khaùc, Bình Nguyeân Loäc cuõng say meâ, naâng niu nhöõng di saûn vaên hoùa truyeàn thoáng quyù baùu cuûa daân toäc ,vaø, thoâng qua vaên chöông, hoïc thuaät phoå bieán nhöõng giaù trò aáy cho moïi ngöôøi . OÂng nghieân cöùu veà nguoàn goác cuûa daân toäc vôùi moät tình caûm thieâng lieâng. Ñoù khoâng phaûi laø caùi thieâng lieâng thuaàn tuùy tinh thaàn nhö ta thöôøng noùi veà nguoàn goác “con Roàng chaùu Tieân” cuûa mình ; maø ñoù laø caùi tình caûm thieâng lieâng naûy nôû ngay caû khi nhaø vaên – nhaø nghieân cöùu nhìn veà ngöôøi goác daân toäc baèng caùi nhìn thuaàn tuùy khoa hoïc. OÂng cuõng nghieân cöùu veà tieáng Vieät, nhöng khoâng chæ baèng thaùi ñoä khoa hoïc , khaùch quan cuûa moät nhaø Vieät ngöõ hoïc, maø coøn baèng söï voà vaäp – caùi voà vaäp cuûa moät em beù ñang tìm veà baàu söõa meï.Beân caïnh vieäc chuù giaûi nhieàu taùc phaåm noåi tieáng cuûa kho taøng vaên hoïc coå, oâng laën loäi khaép mieàn Ñoâng vaø mieàn Taây Nam Boä vaø söu taàm ñöôïc haøng nghìn caâu ca dao- nhöõng hoøn ngoïc quyù cuûa vaên hoùa daân gian. Vaø hôn heát, ñoái töôïng quan taâm duy nhaát cuûa chuùng toâi trong luaän vaên naøy, ñoù laø nhöõng aùng vaên phaäp phoàng hôi thôû cuûa ñaát vaø ngöôøi mieàn Nam… ,vaø, chuùng toâi thaáy raèng, söï nghieäp vaên chöông cuûa oâng (vaø caû söï nghieäp hoïc thuaät nöõa) laø moät söï nghieäp ñöôïc xaây döïng treân cô sôû cuûa moät “quan ñieåm chæ ñaïo” heát söùc roõ 15
raøng, moät söï ñònh höôùng coù tính chaát nghieâm tuùc vaø laâu daøi, chöù khoâng phaûi laø “gaëp gì vieát naáy” nhö aán töôïng ban ñaàu. 1. Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà vaên chöông ,ngheä thuaät Trong soá 7 taäp truyeän ngaén vaø 6 cuoán tieåu thuyeát cuûa nhaø vaên, maø chuùng toâi ñaõ ñöôïc ñoïc,chuùng toâi thaáy coù 10 truyeän ngaén vaø 1 tieåu thuyeát ñeà caäp tröïc tieáp ñeán vaên chöông, ngheä thuaät vaø ngöôøi ngheä só. Ñoù laø tieåu thuyeát “Quaùn tai heo” vaø caùc truyeän ngaén : “Bí maät cuûa chaøng”,“Naéng chieàu haáp hoái” (trong taäp truyeän “Thaàm laëng”), “Qua loái cuõ” (trong taäp truyeän “Nhoát gioù”ù) , “Caên gaùc hoàng cuûa Laâm”, “Beân kia söï thaät” (trong taäp truyeän “Möa thu nhôù taèm”) “Pì Peá Haùn”, “Ngöôøi ñaøn oâng ñeû”, “Laàu 3 phoøng 7” (trong taäp truyeän “Kyù thaùc”), “Vaên ngheä ñöùng ñöôøng” (trong taäp truyeän Nhöõng böôùc lang thanh treân heø phoá cuûa gaõ Bình Nguyeân Loäc) vaø “Chieâu hoàn nöôùc” (trong taäp truyeän Cuoáng ruùn chöa lìa). Phong caùch vaên xuoâi Bình Nguyeân Loäc, trong caûm nhaän ñaàu tieân cuûa chuùng toâi, laø moät phong caùch dung dò, hieàn laønh. Ñöông nhieân hieàn laønh, dung dò thì khoâng phaûi laø cuûa rieâng Bình Nguyeân Loäc. Ta coù theå tìm thaáy noù ôû Thaïch Lam, Toâ Hoaøi… Nhöng roõ raøng, moãi ngöôøi coù moät kieåu hieàn laønh rieâng. Ñöùng tröôùc thöïc traïng vaên hoùa suy ñoài traøn ngaäp nhö thaùc luõ ôû Saøi Goøn thôøi ñoù, nhieàu caây buùt yeâu nöôùc vaø caùch maïng ñaõ leân tieáng vaïch traàn, toá caùo. Quaû thöïc,tröôùc caûnh haøng chuïc ngaøn thanh nieân choai choai ñöôïc töï do xuø toùc, ngoå ngaùo, chích huùt ma tuùy ñeå phoâ tröông loái soáng híppi “ vaên minh” trong khi anh em sinh vieân toå chöùc moät “Tuaàn leã hoïc sinh sinh vieân” thì bò phaù leân phaù xuoáng vaø phaûi toå chöùc döôùi söï giaùm saùt cuûa haøng nghìn hoïng suùng, ñöùng tröôùc caûnh nhöõng tôø baùo ñaêng tieåu thuyeát ñaâm cheùm, daâm daät ñöôïc hoã trôï phaùt trieån aøo aøo, nhöõng tôø baùo coù vaên hoùa thì boùp buïng soáng caàm hôn, tröôùc caûnh moïi saûn phaåm tinh thaàn coù ñoùng nhaõn Hueâ Kyø ñeàu ñöôïc tung hoâ, nhöõng tinh hoa trong vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa daân toäc thì hoaëc bò khinh reû laø thöù coå huû, hoaëc laø ñöôïc “chieáu coá” nhaéc tôùi baèng thaùi ñoä “gheù maét troâng ngang” cuûa nhöõng keû 16
quaûn lyù vaên hoùa cuûa chính quyeàn… ít coù nhöõng ai coù löông taâm vaø tinh thaàn daân toäc laïi coù theå nín laëng boû qua. Thoâng thöôøng thì hoï ñaáu tranh, leân aùn baèng moät tinh thaàn quyeát lieät, maïnh baïo. Bình Nguyeân Loäc thì khaùc : tuy heát söïc döùt khoaùt, roõ raøng, khoâng nhaäp nhaèng, khoâng uùp môû, nhöng oâng leân aùn baèng moät thaùi ñoä bình taâm, hieàn laønh. Thaäm chí, trong soá nhöõng taùc phaåm coù baøy toû quan ñieåm cuûa oâng veà vaên ngheä keå treân, chuùng toâi cuõng chæ thaáy söï pheâ phaùn giaùn tieáp vôùi moät phong caùch hieàn töø. Chaúng haïn nhö, khi oâng noùi veà “ vaên ngheä ñöùng ñöôøng” : “… Coù moät thöù vaên ngheä maø nhieàu baïn kyù giaû goïi laø “vaên ngheä ñöùng ñöôøng” vì noù bò phôi naéng töø saùng ñeán chieàu ôû caùc ngaõ ba ñöôøng caùi. Nhöng caùc baïn ñöøng töôûng kyù giaû muoán aùm chæ ñeán nhöõng haøng saùch loä thieân baøy treân væa heø tröôùc caùc raïp chieáu boùng. Khoâng, nhöõng haøng saùch aáy chæ baùn nhöõng saùch trinh thaùm nhaäp caûng vì muïc ñích chuyeån ngaân laäu, vaø nhöõng saùch xuaát baûn theo moät quan nieäm laøm tìeân kinh khuûng nhöng maø nhieàu baùo ñaõ toá caùo “ ( 9, 863 ) Ñaây laø moät taùc phaåm naèm trong taäp : “Nhöõng böôùc lang thang treân heø phoá cuûa gaõ Bình Nguyeân Loäc”. Ñeà taøi cuûa noù, nhö tieâu ñeà taùc phaåm , laø “vaên ngheä ñöùng ñöôøng”. Coù loaïi voán ñöôïc saûn xuaát “theo moät quan nieäm laøm tieàn kinh khuûng”, sau khi ñöôïc naèm sang troïng trong nhöõng nhaø saùch lôùn, thì ñöôïc ra ñöùng ñöôøng ; ngöôøi ta coù theå “kì keøo bôùt moät theâm hai nhö mua caù”, töø ba möôi ñoàng, maëc caû moät hoài chæ coøn coù … naêm ñoàng. Linh muïc Nguyeãn Ngoïc Lan, moät trí thöùc coù loøng yeâu nöôùc vaø raát gaén boù vôùi anh chò em sinh vieân tranh ñaáu ôû Saøi Goøn thôøi ñoù, cuõng ñaõ töøng mai mæa thöù vaên ngheä naøy. “Vaên chöông bình daân” chaúng haïn, ngaøy nay khoâng coøn laø nhöõng caâu ca dao quyù, nhöõng chuyeän coå tích laønh maïnh maø laø nhöõng truyeän 15, 20 ñoàng xanh ñoû baùn ñaày cöûa caùc væa heø vaø caùc saïp baùo. Chuùng ta cöù ñi baát cöù moät væa heø naøo, lieác nhìn baát cöù moät saïp baùo naøo,chuùng ta coù theå chöùng nghieäm ñieàu ñoù. 17
Khoûi phaûi noùi ñeán vieäc gheù thaêm moät goùc ñöôøng Leâ Vaên Duyeät, Phan Thanh Giaõn. Vaên chöông bình daân ngaøy hoâm nay laø : Ngöôøi dôi baït maïng, Yeâu maø em, Con gaùi keû thuø, Ñaõ maáy laàn yeâu, Thöøa tuôùng chaèng tinh…, vaên chöông bình daân ngaøy nay laø Hoaøng töû chim loàng, Hoaøng töû ñaàu voi…” ( in trong : 24,865 ) Ñieàu chuùng toâi caûm nhaän ñöôïc laø: cuøng baøy toû thaùi ñoä phuû nhaän nhöõng thöù vaên ngheä minh chöùng cho söï suy suïp cuûa neàn vaên hoùa trong “Theá giôùi töï do” nhöng vò linh muïc thì maïnh meõ, böùc xuùc coøn nhaø vaên thì ñieàm ñaïm, nheï nhaøng. Cuõng coù leõ laø do ngheà nghieäp vaø taâm lyù löùa tuoåi : vò linh muïc laø moät nhaø giaùo cuûa tröôøng Ñaïi hoïc vaø môùi treân döôùi 40, coøn nhaø vaên thì ñaõ gaàn 60 roài. Ñaây laø caùch maø nhaø vaên baøy toû thaùi ñoä ñoái vôùi loaïi truyeän kieám hieäp traøn ngaäp caùc nhaø saùch, væa heø vaø baùo chí thôøi aáy : chaøng vaên só Döông Chaâu trong tieåu thuyeát “Quaùn tai heo” chaáp nhaän töø boû nhöõng vaàn thô thanh tao ñeå vieát truyeän kieám hieäp cho ñôõ ñoùi. “… Nhan truyeän chaøng ñaõ tìm ñöôïc luùc ñöùng treân xe buyùt. Nhaát ñònh phaûi laø SÔN ÑOÂNG KIEÁM HAÄN môùi haïp vôùi loaïi phun phi kieám vaø ñaùnh nhau chí töû naøy. Chaøng ñònh cho truyeän khôûi phaùt taïi Quaùn tai heo, vaø ñaõ tìm ra veá treân cuûa caâu thô. Chaøng ngaâm nho nhoû: Quaùn tai heo anh huøng laâm ñaïi naïn. Caùi veá thöù nhæ phaûi coù ñoaïn “… nghóa hieäp quyeát ra tay” môùi laø ñoái choïi vaø xuoâi nhaïc cho. Nhöng tröôùc tieáng “nghóa hieäp” noùi caùi gì baây giôø” Quaùn tai heo anh huøng laâm ñaïi naïn… … Quaùn tai heo anh huøng laâm ñaïi naïn… … Quaùn tai heo anh huøng laâm ñaïi naïn… Boãng moät chuoãi cöôøi doøn keùo maët chaøng ra sau. Coâ chieâu ñaõi vieân soá hai aáy cöôøi roài hoûi: - Anh huøng khoâng tieàn traû quaùn neân bò baét xuoáng boùt phaûi khoâng?(12, 11) 18