Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế

Chia sẻ: Mucong999 Mucong999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:124

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là trên cơ sở làm rõ những lý luận cơ bản về NSNN, quản lý ngân sách huyện, đánh giá đúng thực trạng tình hình quản lý ngân sách huyện Quảng Điền, từ đó đề xuất giải pháp chủ yếu hoàn thiện công tác quản lý ngân sách huyện Quảng Điền, góp phần phát triển kinh tế xã hội của huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN DIỆU MY QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI HUYỆN QUẢNG ĐIỀN, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN DIỆU MY QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI HUYỆN QUẢNG ĐIỀN, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 60.34.04.03 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN HOÀNG QUY THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2016
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Thừa Thiên Huế, ngày tháng năm 2016 Học viên Nguyễn Diệu My
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chương trình đào tạo thạc sĩ Quản lý công tại Học viện Hành chính, bên cạnh sự cố gắng của bản thân, tôi đã nhận được sự động viên, hướng dẫn, giảng dạy và nhiều ý kiến đóng góp quý báu của các thầy giáo, cô giáo, gia đình và đồng nghiệp trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Nhân đây, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành của mình tới Ban lãnh đạo học viên Hành chính, các thầy giáo, cô giáo Khoa Sau đại học, Khoa Quản lý công. Tôi vô cũng biết ơn sự quan tâm giúp đỡ về mọi mặt của Ban lãnh đạo Phòng Tài chính Kế hoạch huyện Quảng Điền, Kho bạc Nhà nước huyện Quảng Điền, Chi cục Thống kê huyện Quảng Điền, gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành khóa học. Đặc biệt, tôi vô cùng trân trọng biết ơn TS. Nguyễn Hoàng Quy, người hướng dẫn khóa học đã tận tình giúp đỡ tôi để hoàn thành luận văn này. Tuy đã có nhiều cố gắng trong việc đầu tư thời gian và công sức nghiên cứu hoàn thành luận văn, những chắc chắn không thể tránh khỏi những khiếm khuyết, kính mong các thầy giáo, cô giáo và các bạn đọc thông cảm. Xin trân trọng cảm ơn! TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Diệu My
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt Danh mục các bảng biểu Danh mục hình vẽ, đồ thị MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn ............................................2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn: .................................................4 5. Phương pháp nghiên cứu của luận văn ................................................................4 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu .............................................5 7. Kết cấu của luận văn ............................................................................................5 Chương 1.CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN .......................................................................................................................6 1.1. Lý luận ngân sách nhà nước cấp huyện ............................................................6 1.1.1. Ngân sách nhà nước ...................................................................................6 1.1.2. Ngân sách cấp huyện và đặc điểm của ngân sách cấp huyện...................10 1.1.3. Vai trò của ngân sách cấp huyện ..............................................................12 1.2. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện .........................................................14 1.2.1. Khái niệm quản lý nhà nước cấp huyện ...................................................14 1.2.2. Phân cấp quản lý ngân sách cấp huyện ....................................................14 1.2.3. Tổ chức bộ máy quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện .........................21 1.2.5. Nội dung quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ....................................22 1.2.6. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý ngân sách cấp huyện ........32
1.3. Kinh nghiệm quản lý ngân sách ở một số địa phương trong nước và bài học kinh nghiệm ...........................................................................................................33 1.3.1. Kinh nghiệm quản lý ngân sách ở một số địa phương trong nước ..........33 1.3.2. Bài học kinh nghiệm.................................................................................37 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI HUYỆN QUẢNG ĐIỀN, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ ..........................................................40 GIAI ĐOẠN 2012-2015 ...........................................................................................40 2.1. Đặc điểm về tự nhiên, kinh tế - xã hội tác động đến công tác quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Điền ......................................................................40 2.1.1. Đặc điểm về tự nhiên................................................................................40 2.1.2. Đặc điểm về kinh tế - xã hội.....................................................................41 2.1.3. Tổ chức bộ máy và phân cấp quản lý NSNN tại huyện Quảng Điền.......44 2.2. Thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Quảng Điền .....................48 2.2.1. Thực trạng lập dự toán ngân sách ............................................................48 2.2.3. Quyết toán ngân sách huyện .....................................................................74 2.2.4. Thực trạng công tác thanh tra, kiểm tra công tác quản lý ngân sách huyện ............................................................................................................................76 2.3. Đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Quảng Điền ............................................................................................................76 2.3.1. Những kết quả đạt được ...........................................................................76 2.3.2. Những tồn tại và nguyên nhân .................................................................83 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI HUYỆN QUẢNG ĐIỀN, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ 88 3.1. Định hướng và mục tiêu nhằm hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế .............................................................88 3.1.1. Quan điểm cơ bản hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ....88 3.1.2. Định hướng hoàn thiện quản lý ngân sách huyện ....................................92 3.1.3. Mục tiêu hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp huyện ....................93 3.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách trên địa bàn huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế .....................................................................................................93 3.2.1. Nhóm giải pháp chung .............................................................................93 3.2.2. Nhóm giải pháp chuyên môn ...................................................................98
3.2.3. Nhóm giải pháp điều kiện thực hiện ......................................................101 3.3. Kiến nghị.......................................................................................................107 3.3.1. Kiến nghị với Quốc hội, Chính phủ .......................................................107 3.3.2. Kiến nghị với Bộ Tài chính ....................................................................108 3.3.3. Kiến nghị với Ủy ban nhân tỉnh Thừa Thiên Huế ..................................109 KẾT LUẬN .............................................................................................................111 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................113
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BHXH: Bảo hiểm xã hội BHYT: Bảo hiểm y tế CNH - HĐH: Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa CTMT: Chương trình mục tiêu GTGT: Giá trị gia tăng HĐND: Hội đồng Nhân dân HTX: Hợp tác xã KBNN: Kho bạc Nhà nước KTXH: Kinh tế xã hội NTM: Nông thôn mới NS: Ngân sách NSĐP: Ngân sách địa phương NSNN: Ngân sách Nhà nước NSTW: Ngân sách Trung ương QLNN: Quản lý Nhà nước THCS: Trung học cơ sở TNDN: Thu nhập doanh nghiệp TNDN: Thu nhập doanh nghiệp TW: Trung ương UBND: Ủy ban Nhân dân XDCB: Xây dựng cơ bản
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Tình hình xây dựng dự toán thu NSNN huyện Quảng Điền giai đoạn 2012-2015 .............................................................................................................50 Bảng 2.2: Tình hình xây dựng dự toán chi NSNN huyện Quảng Điền giai đoạn 2012-2015 .............................................................................................................51 Biểu đồ 2.1: Biểu đồ tình hình xây dựng thu chi NSNN huyện Quảng Điền giai đoạn 2012-2015 ....................................................................................................52 Bảng 2.3: Tình hình NSNN huyện Quảng Điền giai đoạn 2012-2015 .................54 Bảng 2.4: Thu ngân sách nhà nước huyện Quảng Điền giai đoạn 2012-2015 .....55 Bảng 2.5: Thu thường xuyên ngân sách huyện Quảng Điền 4 năm 2012-2015 ...59 Bảng 2.6: Tổng thu thường xuyên cố định tại huyện Quảng Điền trong 4 năm và tỷ trọng các khoản thu ...........................................................................................60 Bảng 2.7: Cơ cấu các khoản thu điều tiết giai đoạn 2012-2015 ...........................61 Bảng 2.8: Thu không thường xuyên giai đoạn 2012-2015 ...................................63 Bảng 2.9: Thu bổ sung từ ngân sách cấp trên giai đoạn 2012-2015 .....................64 Bảng 2.10: Chi ngân sách trên địa bàn huyện Quảng Điền giai đoạn 2012-2015 69 Bảng 2.11: Cơ cấu chi thường xuyên ngân sách huyện Quảng Điền trong giai đoạn 2012-2015 ....................................................................................................72 Bảng 2.12: Một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội năm 2015 .........................................79 Bảng 2.13: Tốc độ tăng trưởng kinh tế huyện Quảng Điền giai đoạn 2011 - 2015 ....79
DANH MỤC CÁC BIỀU ĐỒ, HÌNH VẼ Hình 2.1. Bản đồ hành chính huyện Quảng Điền .................................................40 Biểu đồ 2.1: Biểu đồ tình hình xây dựng thu chi NSNN huyện Quảng Điền giai đoạn 2012-2015 ....................................................................................................52 Biểu đồ 2.2: Tình hình NSNN huyện Quảng Điền giai đoạn 2012-2015.............54 Biểu đồ 2.3: Thu ngân sách huyện Quảng Điền giai đoạn 2012-2015 .................56 Biểu đồ 2.4: Cơ cấu nguồn thu ngân sách nhà nước huyện Quảng Điền .............57 Biểu đồ 2.5: Tỷ trọng các khoản thu thường xuyên cố định tại huyện Quảng Điền trong 4 năm ..................................................................................................60 Biểu đồ 2.6: Thu bổ sung từ ngân sách cấp trên giai đoạn 2012-2015 ................65 Biểu đồ 2.7: Chi ngân sách trên địa bàn huyện Quảng Điền giai đoạn 2012 -2015....70 Biểu đồ 2.8: Tỷ trọng các ngành kinh tế huyện Quảng Điền giai đoạn 2011-2015 ....80 `
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày nay, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường thì vai trò và vị trí của tài chính nhà nước càng trở nên quan trọng đối với sự phát triển xã hội. Chính vì lẽ đó, xây dựng nền tài chính tự chủ vững mạnh là yêu cầu cơ bản cấp bách trong thời kỳ công nghiệp hóa hiện đại hóa ở nước ta, mà trong đó Ngân sách nhà nước luôn đóng vai trò then chốt. Không chỉ trong hoạt động kinh tế, NSNN còn có vai trò quan trọng trong xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nước. Vai trò của ngân sách nhà nước luôn gắn liền với vai trò của nhà nước theo từng giai đoạn nhất định. Bên cạnh đó, NSNN còn là công cụ chính sách tài chính quan trọng của một quốc gia, là một khâu quan trọng trong điều tiết kinh tế vĩ mô, đảm bảo cho sự ổn định phát triển đồng đều giữa các nền kinh tế và thu nhập người dân. Ngân sách huyện là một bộ phận cấu thành NSNN, là công cụ để chính quyền cấp huyện thực hiện các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn trong quá trình quản lý kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng. Luật NSNN năm 2015 là cơ sở pháp lý cơ bản để tổ chức quản lý NSNN nói chung và ngân sách huyện nói riêng nhằm phục vụ cho công cuộc đổi mới đất nước. Tăng cường quản lý NSNN, đổi mới quản lý thu, chi ngân sách sẽ tạo điều kiện tăng thu ngân sách và sử dụng ngân sách tiết kiệm, có hiệu quả hơn; giúp chúng ta sớm đạt được mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Ngân sách nhà nước huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2012-2015 đã đóng góp vai trò tích cực trong việc thực hiện nhiệm vụ kinh tế, xã hội của cả nước nói chung và của huyện Quảng Điền nói riêng. Trong những năm qua, hoạt động quản lý ngân sách đã góp phần phát huy được thế mạnh của địa phương, tạo điều kiện cho sản xuất phát triển, giải quyết công ăn việc làm, đảm bảo an sinh xã hội và giữ gìn an ninh chính trị, trật tự. Việc cân đối ngân sách nhà nước của huyện luôn đạt ở mức cao tuy nhiên công tác quản lý ngân sách huyện còn một số bất cập như tính công khai minh bạch 1
trong công tác quản lý ngân sách nhà nước chưa cao, nguồn thu ngân sách không ổn định, việc phát triển và nuôi dưỡng nguồn thu chưa xứng với tiềm năng, thu ngân sách hàng năm không đủ chi trong khi tiềm lực thu ngân sách của huyện vẫn còn nhiều khả năng thu đạt hoặc vượt chỉ tiêu ngân sách mà tỉnh giao nhưng cho đến nay tỉnh Thừa Thiên Huế vẫn phải trợ cấp một phần ngân sách để cân đối thu chi của huyện. Vì vậy, vấn đề tăng cường quản lý ngân sách huyện trong giai đoạn hiện nay là hết sức cần thiết, đây chính là lý do tôi chọn đề tài “Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế” để làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Trong những năm gần đây, vấn đề quản lý ngân sách cấp huyện là một vấn đề quan trọng luôn được quan tâm nghiên cứu. Đã có một số đề tài nghiên cứu về lĩnh vực quản lý ngân sách cấp huyện như: - Luận văn thạc sỹ “Thực trạng và giải pháp đổi mới quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh” của tác giả Nguyễn Minh Tâm năm 2008, luận văn đã làm rõ được thực trạng và đề xuất một số giải pháp thiết thực quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Tuy nhiên, luận văn mới chỉ đánh giá và đề xuất các giải pháp quản lý ngân sách cấp xã giai đoạn 2006-2007, các giải pháp đó không phù hợp với giai đoạn hiện nay khi mà cả nước đang thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới nhằm phát triển nông thôn toàn diện, bao gồm nhiều nội dung liên quan đến hầu hết các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường, hệ thống chính trị cơ sở, có những yêu cầu riêng đối với từng vùng sinh thái, vùng kinh tế - xã hội khác nhau. - Luận văn thạc sỹ “Hoàn thiện quản lý thu - chi ngân sách nhà nước của quận Cầu Giấy thành phố Hà Nội” của Nguyễn Thị Thanh năm 2008, luận văn đã làm rõ được thực trạng và đề xuất một số giải pháp thiết thực quản lý thu - chi NSNN trên địa bàn quận Cầu Giấy thành phố Hà Nội. Tuy nhiên, Luận văn mới chỉ nghiên cứu quản lý thu - chi NSNN trên phạm vi cấp quận, chưa đánh giá được một cách tổng thể thu - chi NSNN giữa các cấp chính quyền địa phương. 2
- Luận văn thạc sỹ “Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc" của tác giả Nguyễn Hoài Nam, năm 2014. Luận văn đã hệ thống được những vấn đề lý luận cơ bản về kiểm soát ngân sách; phản ánh và đánh giá được thực trạng công tác quản lý ngân sách trên địa bàn huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc. Các giải pháp mà tác giả đưa ra đã có ý tưởng hoàn thiện công tác quản lý ngân sách và giải pháp về tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đánh giá hiệu quả quản lý, chủ yếu dựa vào các chức năng nhiệm vụ theo quy định hiện nay. Bên cạnh đó, các giải pháp đưa ra để tăng cường quản lý ngân sách lại chưa chú trọng đến công tác hiệu quả của quản lý ngân sách cho phát triển và nuôi dưỡng nguồn thu. - Luận văn thạc sỹ “Quản lý ngân sách nhà nước huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An" của tác giả Phạm Trường Sơn được hoàn thiện vào năm 2015. Tác giả đã làm sáng tỏ cơ sở lý luận về công tác quản lý ngân sách ở địa phương, đồng thời phân tích, đánh giá thực quản quản lý NSNN tại huyện Hưng Nguyên giai đoạn 2011-2013 và chỉ ra được những tồn tại trong công tác quản lý NSNN trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Từ đó tác giả đã đề xuất các giải pháp khả thi nhằm tăng cường quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế xã hội tỉnh Nghệ An. Tuy nhiên, tác giả chưa phân tích sâu về quản lý NS cấp huyện, những giải pháp để giải quyết vướng mắc, bất cập trong phân bổ ngân sách cấp huyện theo hướng đầu vào hiện nay. Các công trình nghiên cứu trên đã đề cập đến nhiều khía cạnh khác nhau về quản lý ngân sách cấp huyện nhưng những công trình này chủ yếu nghiên cứu phù hợp với từng địa phương cụ thể, chưa có đề tài nào đi sâu nghiên cứu về công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. Điều này cho thấy việc nghiên cứu đề tài "Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế" với những nghiên cứu điều kiện đặc thù của địa phương sẽ giúp quản lý ngân sách nhà nước được tốt hơn nữa. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở làm rõ những lý luận cơ bản về NSNN, quản lý ngân sách huyện, đánh giá đúng thực trạng tình hình quản lý ngân sách 3
huyện Quảng Điền, từ đó đề xuất giải pháp chủ yếu hoàn thiện công tác quản lý ngân sách huyện Quảng Điền, góp phần phát triển kinh tế xã hội của huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. *Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu trên, nhiệm vụ khoa học của luận văn là: - Hệ thống hoá những vấn đề lý luận về NSNN, ngân sách cấp huyện và quản lý ngân sách cấp huyện; - Phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế; - Đề xuất phương hướng và các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế trong thời gian từ nay đến 2020. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn: * Đối tượng nghiên cứu: của luận văn là những vấn đề lý luận và cơ chế, chính sách, luật pháp cũng như thực trạng về quản lý ngân sách trên địa bàn huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. * Phạm vi nghiên cứu: của đề tài tập trung xem xét về phương thức, cơ chế, nội dung quản lý ngân sách tại huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế từ năm 2012 - 2015. Các kiến nghị và giải pháp đề xuất hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp huyện thời kỳ ổn định ngân sách 2016-2020 và những năm ngân sách tiếp theo. 5. Phương pháp nghiên cứu của luận văn Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và lịch sử Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Luận văn sử dụng chủ yếu các phương pháp thu thập tài liệu, số liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu, tiến hành phân tích tổng hợp, hệ thống hóa và diễn giải; sử dụng phương pháp so sánh đối chiếu để làm rõ các vấn đề nghiên cứu; nghiên cứu lý luận kết hợp với tổng kết thực tiễn. Luận văn có sử dụng các công trình đã công bố trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài. 4
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu Về ý nghĩa khoa học: Hệ thống hóa cơ sở lý luận của quản lý ngân sách Nhà nước, đưa ra các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý NSNN tại huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. Đồng thời, tổng kết kinh nghiệm của các địa phương trong cả nước, rút ra các vấn đề nghiên cứu áp dụng ở huyện Quảng Điền. Về ý nghĩa thực tiễn: Thông qua việc phân tích, đánh giá thực trạng quản lý NSNN tại huyện Quảng Điền, tham chiếu những vấn đề lý luận và thực tiễn ở các địa phương khác. Đồng thời, chỉ ra được những bất cập trong quản lý NSNN tại huyện Quảng Điền; từ đó đề xuất định hướng, hệ thống giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý NSNN tại huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế đáp ứng yêu cầu đổi mới tài chính công. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, phần chính của luận văn được trình bày thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở khoa học về ngân sách nhà nước cấp huyện và quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện Chương 2: Thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2012-2015 Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. 5
Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN 1.1. Lý luận ngân sách nhà nước cấp huyện 1.1.1. Ngân sách nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm về ngân sách nhà nước Ngân sách nhà nước (NSNN) là một phạm trù kinh tế, phạm trù lịch sử, gắn liền với sự ra đời của Nhà nước và nền kinh tế hàng hoá - tiền tệ. Thuật ngữ NSNN bắt nguồn từ nước Anh, có nghĩa đen là cái ví, cái sắc (budget). Tuy nhiên trong đời sống kinh tế, thuật ngữ này được hiểu theo nghĩa thoát ly nghĩa ban đầu và mang nội dung mới. Cho tới nay, giữa các nhà kinh tế chưa có sự thống nhất về khái niệm ngân sách và NSNN. Luật NSNN năm 2015 của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định “NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”. Từ các tài liệu trên có thể hiểu NSNN là dự toán (kế hoạch) thu, chi bằng tiền của Nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm. Mặc dù các biểu hiện của NSNN rất đa dạng và phong phú nhưng về thực chất chúng đều phản ánh những nội dung cơ bản là: NSNN hoạt động trong lĩnh vực phân phối các nguồn tài chính và vì vậy nó thể hiện các mối quan hệ lợi ích kinh tế giữa Nhà nước và xã hội. Quyền lực về NSNN thuộc về Nhà nước. Mọi khoản thu, chi tài chính của Nhà nước đều do Nhà nước quyết định và nhằm mục đích phục vụ yêu cầu thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. 1.1.1.2. Hệ thống ngân sách nhà nước Hệ thống NSNN là tổng thể các cấp ngân sách gắn bó với nhau trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thu, chi của mỗi cấp ngân sách và được tổ chức theo một cơ cấu nhất định. 6
Theo Luật NSNN và các văn bản hướng dẫn thi hành luật thì hệ thống NSNN Việt Nam bao gồm ngân sách Trung ương và ngân sách địa phương. Trong đó, ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân. Ngân sách địa phương gồm: Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là ngân sách tỉnh), bao gồm ngân sách cấp tỉnh và ngân sách các huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh; Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách huyện), bao gồm ngân sách cấp huyện và ngân sách các xã, phường, thị trấn; Ngân sách các xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp xã). Sơ đồ hệ thống ngân sách nhà nước ở Việt Nam NSTW N NS CẤP S TỈNH NS N NS CẤP NS HUYỆN N TỈNH HUYỆN NS CẤP XÃ 1.1.1.3. Đặc điểm ngân sách nhà nước NSNN vừa là nguồn lực để nuôi dưỡng bộ máy Nhà nước, vừa là công cụ hữu hiệu để Nhà nước quản lý, điều tiết nền kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội nên có những đặc điểm chính sau: 7
Thứ nhất, các hoạt động thu chi của NSNN luôn gắn liền với quyền lực kinh tế - chính trị của Nhà nước, được Nhà nước tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định. NSNN là một bộ luật tài chính đặc biệt, bởi lẽ trong NSNN, các chủ thể của nó được thiết lập dựa vào hệ thống các pháp luật có liên quan như hiến pháp, các luật thuế,… nhưng mặt khác, bản thân NSNN cũng là một bộ luật do Quốc hội quyết định và thông qua hằng năm, mang tính chất áp đặt và bắt buộc các chủ thể kinh tế - xã hội có liên quan phải tuân thủ. Thứ hai, NSNN luôn gắn chặt với sở hữu Nhà nước và luôn chứa đựng lợi ích chung, lợi ích công cộng. Nhà nước là chủ thể duy nhất có quyền quyết định đến các khoản thu – chi của NSNN và hoạt động thu – chi này nhằm mục tiêu giúp Nhà nước giải quyết các quan hệ lợi ích trong xã hội khi Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia giữa Nhà nước với các tổ chức kinh tế - xã hội, các tầng lớp dân cư... Thứ ba, NSNN là một bản dự toán thu chi. Các cơ quan, đơn vị có trách nhiệm lập NSNN và đề ra các thông số quan trọng có liên quan đến chính sách mà Chính phủ phải thực hiện trong năm tài khóa tiếp theo. Thu, chi NSNN là cơ sở để thực hiện các chính sách của Chính phủ. Chính sách nào mà không được dự kiến trong NSNN thì sẽ không được thực hiện. Thứ tư, NSNN là một bộ phận chủ yếu của hệ thống tài chính quốc gia. Hệ thống tài chính quốc gia bao gồm: tài chính nhà nước, tài chính doanh nghiệp, trung gian tài chính và tài chính cá nhân hoặc hộ gia đình. Trong đó tài chính nhà nước là khâu chủ đạo trong hệ thống tài chính quốc gia. Trên cơ sở nguồn lực huy động được, Chính phủ sử dụng quỹ ngân sách để tiến hành cấp phát kinh phí, tài trợ vốn cho các tổ chức kinh tế, các đơn vị thuộc khu vực công nhằm thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. 1.1.1.4. Chức năng của ngân sách Nhà nước NSNN là nguồn lực để nuôi dưỡng trong sự vận động và phát triển của đời sống kinh tế – xã hội. Với những diễn biến kinh tế, vai trò của nhà nước được thay đổi, thì chức năng của ngân sách nhà nước cũng cần được nhìn nhận lại cho phù hợp với tình hình mới. 8
Chức năng đầu tiên của NSNN là chức năng phân phối. Bất kỳ một Nhà nước nào muốn tồn tại và duy trì được các chức năng của mình, trước hết phải có nguồn lực tài chính. Đó là các khoản chi cho bộ máy quản lý Nhà nước, cho lực lượng quân đội, cảnh sát, nhu cầu văn hóa, giáo dục, y tế, phúc lợi xã hội v.v...Nhưng muốn tạo lập được NSNN, trước hết phải tập hợp các khoản thu theo luật định, cân đối chi tiêu theo tiêu chuẩn định mức đúng với chính sách hiện hành. Đó chính là sự huy động nguồn lực tài chính và đảm bảo nhu cầu chi tiêu theo kế hoạch của Nhà nước, thực hiện việc cân đối thu chi bằng tiền Nhà nước. Chức năng thứ hai của NSNN là giám đốc quá trình huy động các khoản thu và thực hiện các khoản chi. Thông qua chức năng này, NSNN kiểm tra, giám sát quá trình động viên các nguồn thu, tránh tình trạng trốn lậu thuế, chây ý nộp thuế của các đối tượng thực hiện nghĩa vụ nộp NSNN hoặc bị lạm dụng, làm trái pháp luật, coi thường pháp luật và các chính sách động viên khác. Trong khâu cấp phát nếu buông lỏng việc kiểm tra, kiểm soát chi sẽ dễ dần đến tình trạng làm sai luật định và các chế độ chi quy định. Đồng thời thông qua kiểm tra, kiểm soát hoạt động thu chi NSNN giúp ta giám sát việc chấp hành các chế độ, chính sách của Đảng và Nhà nước. Từ đó, đánh giá hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội của vốn NSNN, hiệu quả của các chủ trương, chính sách, chế độ do Đảng và Nhà nước đề ra. Như vậy, hai chức năng này luôn có mối quan hệ mật thiết với nhau, có vị trí và tầm quan trọng như nhau, không thể coi chức năng này hơn chức năng kia mà phải coi trọng cả hai chức năng ở mọi lúc, mọi nơi trong tạo lập và sử dụng vốn NSNN. 1.1.1.5. Vai trò của ngân sách nhà nước NSNN là công cụ tài chính quan trọng nhất để cung ứng nguồn tài chính cho hoạt động của bộ máy nhà nước. Mặt khác, NSNN công cụ thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đảm bảo cho kinh tế phát triển ổn định và bền vững. Có thể thấy vai trò của NSNN được thể hiện rất rõ ràng như sau: Thứ nhất, NSNN là công cụ huy động nguồn tài chính để đảm bảo các nhu cầu chi tiêu của nhà nước. Đây là vai trò lịch sử mà trong bất kỳ cơ chế, thời đại nào, NSNN cũng cần thực hiện. Vai trò này còn được xác định trên cơ sở bản chất 9
kinh tế của NSNN do mọi hoạt động trong các lĩnh vực của nhà nước khi thực hiện các mục tiêu xác định đều cần đến nguồn tài chính từ việc thu thuế và các hình thức thu ngoài thuế. Tuy nhiên, việc huy động nguồn tài chính này cần phải quan tâm đến ba vấn đề cơ bản. Một là, mức động viên vào NSNN đối với các thành viên trong xã hội bằng hình thức thu thuế và ngoài thuế cần phải hợp lý. Mức thu cao hay thấp đều có tác động tiêu cực. Hai là, tỷ lệ động viên vào NSNN đối với GDP vừa đảm bảo hợp lý với tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế, vừa đảm bảo cho đơn vị cơ sở có điều kiện tích tụ để mở rộng, tái sản xuất. Ba là, các công cụ kinh tế được sử dụng để tạo nguồn thu cho NSNN và thực hiện các khoản chi tiêu của NSNN. Thứ hai, NSNN là công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế - xã hội, thức đẩy quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Vai trò này xuất hiện trước nhu cầu cần khắc phục những khuyết điểm của kinh tế thị trường, giúp cho nền kinh tế phát triển cân đối và hợp lý. Nhà nước thực hiện vai trò này trong hoạt động thu, chi ngân sách. 1.1.2. Ngân sách cấp huyện và đặc điểm của ngân sách cấp huyện 1.1.2.1. Khái niệm về ngân sách cấp huyện NSNN là một tổng thể thống nhất bao gồm nhiều cấp ngân sách cấu thành. Là cấp chính quyền nối tỉnh (thành phố) với xã ( phường), chính quyền cấp huyện không chỉ đơn thuần thực hiện sự chỉ đạo của tỉnh, thành phố mà còn có những hướng riêng phù hợp với tình hình thực tế của huyện trong khuôn khổ pháp luật cho phép. Ngân sách huyện với tư cách là một bộ phận hữu cơ của Ngân sách Nhà nước, cũng ra đời, tồn tại và phát triển cùng với sự tồn tại phát triển của hệ thống ngân sách Nhà nước, đảm bảo chức năng là cấp ngân sách trung gian giữa ngân sách cấp tỉnh và ngân sách cấp xã, phường cùng một số nhiệm vụ được uỷ quyền từ ngân sách Trung ương. Tóm lại, Ngân sách huyện là quỹ tiền tệ tập trung của huyện được hình thành bằng các nguồn thu và đảm bảo các khoản chi trong phạm vi huyện. Nó phản ảnh những mối quan hệ một bên là chính quyền cấp huyện với một bên là các chủ thể khác thông qua sự vận động của các nguồn tài chính, nhằm đảm bảo thực hiện chức năng, nhiệm vụ của chính quyền huyện. 10