Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội

Chia sẻ: Diệp Khinh Châu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

9
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn "Hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội" nhằm phân tích và đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội, tìm ra những kết quả đạt đƣợc, những hạn chế, nguyên nhân trong công tác thu và quản lý thu BHXH ở BHXH thành phố Hà Nội. Đề xuất và kiến nghị nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH thành phố Hà Nội. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ GIAO THÔNG VẬN TẢI -------------------------------------------------- Tƣởng Văn Minh HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Hà Nội – Năm 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ GIAO THÔNG VẬN TẢI -------------------------------------------------- Tƣởng Văn Minh HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC TS. Chu Thị Bích Hạnh Hà Nội – Năm 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, chƣa đƣợc công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào của ngƣời khác. Việc sử dụng kết quả, trích dẫn tài liệu của ngƣời khác đảm bảo theo đúng các quy định. Các nội dung trích dẫn và tham khảo các tài liệu, sách báo, thông tin đƣợc đăng tải trên các tác phẩm, tạp chí và trang web theo danh mục tài liệu tham khảo của luận văn. Hà Nội, ngày 20 tháng 12 năm 2020 Tác giả Tƣởng Văn Minh i
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chƣơng trình cao học và thực hiện luận văn này, tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, giúp đỡ và góp ý nhiệt tình của quý thầy cô Trƣờng Đại học Công nghệ Giao thông Vận tải. Trƣớc hết, tôi xin chân thành cảm ơn đến quý thầy cô Trƣờng Đại học Công nghệ Giao thông Vận tải đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ cho tôi trong quá trình học tập. Tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến TS. Chu Thị Bích Hạnh – Trƣờng ĐH Công Nghệ GTVT đã dành rất nhiều thời gian và tâm huyết hƣớng dẫn nghiên cứu và giúp tôi hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn Phòng Đào tạo Sau đại học, Khoa Kinh tế vận tải, Bộ môn Quản trị kinh doanh Trƣờng Đại học Công nghệ Giao thông Vận tải, đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để tôi hoàn thành luận văn này. Chân thành cảm ơn các đồng nghiệp, bạn bè, Ban Giám đốc và Trƣởng phòng quản lý thu BHXH, thành phố Hà Nội và các chuyên viên của Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội đã hỗ trợ tôi trong việc thu thập số liệu, tạo điều kiện cho tôi hoàn thành tốt nghiên cứu của mình. Xin trân trọng cảm ơn./. ii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Tên viết tắt 1 BHTN Bảo hiểm thất nghiệp 2 BHXH Bảo hiểm xã hội 3 BHYT Bảo hiểm y tế 4 TNLĐ Tai nạn lao động 5 BNN Bệnh nghề nghiệp 6 CNTT Công nghệ thông tin 7 DNNN Doanh nghiệp nhà nƣớc 8 DNNQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh 9 ĐTNN Đầu tƣ nƣớc ngoài 10 HCSN Hành chính sự nghiệp 11 HN,HKDCT,NCL Hộ nghề, hộ kinh doanh cá thể, ngoài công lập 12 HTX Hợp tác xã 13 KCN Khu công nghiệp 14 LĐTB-XH Lao động Thƣơng binh xã hội 15 NLĐ Ngƣời lao động 16 NSDLĐ Ngƣời sử dụng lao động 17 QLNN Quản lý nhà nƣớc 18 SDLĐ Sử dụng lao động 19 TNHH Trách nhiệm hữu hạn 20 UBND Ủy ban nhân dân 21 XHCN Xã hội chủ nghĩa 22 HĐLĐ Hợp đồng lao động iii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................... iii MỤC LỤC ....................................................................................................... iv DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................... vii DANH MỤC HÌNH ẢNH ............................................................................ viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ............................................................................ ix PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1.Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................. 1 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài .......................... 2 3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ..................................................................... 4 4. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................... 4 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 5 7. Đóng góp mới của luận văn .......................................................................... 6 8. Nội dung của luận văn: ................................................................................. 6 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU ................................ 7 BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC................................................................. 7 1.1. Một số vấn đề lý luận về bảo hiểm xã hội bắt buộc và thu BHXH bắt buộc ................................................................................................................... 7 1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội, bảo hiểm xã hội bắt buộc ........................... 7 1.1.2. Đối tƣợng bảo hiểm xã hội...................................................................... 8 1.1.3.Các loại hình bảo hiểm xã hội .................................................................. 9 1.2 Quản lý thu BHXH bắt buộc .................................................................. 13 1.2.1 Khái niệm quản lý thu BHXH bắt buộc ................................................. 13 1.2.2. Vai trò của công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc .................. 14 1.2.3 Mục đích quản lý thu BHXH bắt buộc .................................................. 15 1.2.4. Nguyên tắc quản lý thu BHXH bắt buộc ............................................. 17 1.3. Nội dung công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc .................. 20 1.3.1 Quản lý đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc .......................... 20 iv
1.3.2. Quản lý tiền lƣơng, tiền công làm căn cứ đóng và mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc ................................................................................................ 22 1.3.3 Tổ chức quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ...................................... 26 1.3.4. Thanh tra, kiểm tra giám sát hoạt động thu bảo hiểm xã hội bắt buộc 30 1.4. Các nhân tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động thu bảo hiểm xã hội bắt buộc. ......................................................................................................... 31 1.4.1. Sự ảnh hƣởng của các chính sách pháp luật của Nhà nƣớc .................. 31 1.4.2. Điều kiện phát triển kinh tế - xã hội...................................................... 33 1.4.3. Công tác tuyên truyền về hệ thống pháp luật và quy định về Luật BHXH.............................................................................................................. 34 1.4.4. Trình độ năng lực của cán bộ quản lý thu của ngành BHXH ............... 34 1.5 Kinh nghiệm quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc các tỉnh và bài học cho thành phố Hà Nội ............................................................................ 35 1.5.1 Kinh nghiệm của một số địa phƣơng ..................................................... 35 1.5.2 Bài học rút ra cho BHXH thành phố Hà Nội ......................................... 39 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 ............................................................................... 40 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG THU BHXH BẮT BUỘC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................. 41 2.1. Giới thiệu chung về thành phố Hà Nội và cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội .......................................................................................... 41 2.1.1. Giới thiệu chung về thành phố Hà Nội ................................................. 41 2.1.2. Cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội ........................................ 41 2.2 Thực trạng công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội ................................................................................... 50 2.2.1 Quản lý đối tƣợng tham gia Bảo hiểm xã hội bắt buộc ......................... 50 2.2.2. Quản lý quỹ tiền lƣơng làm căn cứ và mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc ................................................................................................................. 56 2.2.3. Tổ chức quản lý hoạt động thu bảo hiểm xã hội bắt buộc .................... 60 2.2.4. Thanh tra, kiểm tra giám sát hoạt động thu BHXH bắt buộc ............... 68 2.3. Đánh giá chung về kết quả quản lý công tác thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội ............................................................................ 71 v
2.3.1. Ƣu điểm công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn Hà Nội 71 2.3.2. Những tồn tại và nguyên nhân .............................................................. 73 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 ............................................................................... 78 CHƢƠNG 3: .................................................................................................. 79 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............. 79 3.1. Định hƣớng phát triển bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội đến năm 2025 ................................................................................................................. 79 3.1.1. Định hƣớng phát triển bảo hiểm xã hội Việt Nam đến năm 2025…….79 3.1.2. Định hƣớng quản lý hoạt động thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội ..................................................................................... 80 3.2. Một số giải pháp hoàn thiện quản lý hoạt động thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội .................................................................... 81 3.2.1. Giải pháp tăng cƣờng quản lý đối tƣợng, khai thác mở rộng đối tƣợng tham gia BHXH bắt buộc. ............................................................................... 81 3.2.2. Giải pháp tăng cƣờng quản lý quỹ tiền lƣơng làm căn cứ đóng và mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc ....................................................................... 83 3.2.3. Giải pháp tăng cƣờng tổ chức quản lý các hoạt thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ................................................................................................................. 84 3.2.4 Giải pháp tăng cƣờng công tác thanh tra, kiểm tra ................................ 86 3.3. Một số kiến nghị ..................................................................................... 87 3.3.1. Kiến nghị với Nhà nƣớc ........................................................................ 87 3.3.2. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội Việt Nam ............................................ 88 3.3.3. Kiến nghị với Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội............................... 89 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 ............................................................................... 89 KẾT LUẬN .................................................................................................... 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 92 PHỤ LỤC KÈM THEO……………………………………………………97 vi
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Mức đóng BHXH bắt buộc của NLĐ và NSDLĐ qua các năm .... 24 Bảng 2.1. Cơ cấu bộ máy cán bộ thu bảo hiểm xã hội bắt buộc của Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội ................................................................................. 45 Bảng 2.2. Tỷ lệ số lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội ............................................................................................ 55 Bảng 2.3. Tổng quỹ tiền lƣơng, tiền công làm căn cứ thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc theo loại hình quản lý trên địa bàn thành phố Hà Nội (giai đoạn 2015 - 2019)................................................................................................................ 57 Bảng 2.4: Mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc hàng tháng của ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2015 - 2019)................................................................................................................ 59 Biểu đồ 1.1. Kết quả thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội ................................................................................................................... 63 Bảng 2.5. Số tiền bảo hiểm xã hội bắt buộc thành phố Hà Nội thu đƣợc theo khối loại hình quản lý trên địa bàn thành phố Hà Nội (giai đoạn 2015 - 2019) ......................................................................................................................... 64 Bảng 2.6. Tình hình nợ đọng bảo hiểm xã hội bắt buộc theo khối loại hình quản lý trên địa bàn thành phố Hà Nội (giai đoạn 2015 - 2019) .................... 66 Bảng 2.7. Tình hình kiểm tra các đơn vị đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội (giai đoạn 2015 - 2019)......................................... 70 Bảng 2.2. Tình hình các đơn vị và lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội (giai đoạn 2015 - 2019) ................................. 95 Bảng 2.1. Tỷ lệ các đơn vị tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội (giai đoạn 2015 - 2019) ..................................................... 96 vii
DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 2.2. Sơ đồ cơ cấu tổ chức bộ máy Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội . 44 Hình 2.1. Sơ đồ thực hiện quy trình thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ................ 47 viii
PHẦN MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Trong sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nƣớc, con ngƣời vừa là mục tiêu, vừa là động lực, là yếu tố quan trọng có ý nghĩa quyết định trong quá trình phát triển đất nƣớc. Chăm sóc sức khỏe và đảm bảo ASXH là một trong những nhiệm vụ hàng đầu của Đảng, Nhà nƣớc và cộng đồng xã hội, đáp ứng nguyện vọng, nhu cầu chính đáng, thƣờng xuyên của nhân dân, tạo cho nhân dân niềm tin với sự nghiệp đổi mới, sự lãnh đạo của Đảng. Thực hiện ASXH tốt sẽ góp phần tạo ra sự thống nhất giữa đổi mới về kinh tế với đổi mới chính trị, xã hội trong công cuộc đổi mới, phát triển đất nƣớc. Quản lý thu giữ vai trò quan trọng và quyết định đến sự thành công của quá trình thu BHXH, từ đó quyết định đến sức mạnh quỹ BHXH để đảm bảo cho việc chi trả cho các chế độ trợ cấp. Trƣớc tiên chúng ta phải nắm đƣợc nội dung thu gồm hai khoản thu từ ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động. Đây là khoản thu lớn nhất và đóng vai trò quan trọng, quyết định. Các khoản thu khác nhƣ: thu từ các quỹ của các tổ chức, cá nhân từ thiện hay sự hỗ trợ của NSNN là nhỏ, NSNN chỉ bù đắp cho những trƣờng hợp cần thiết. Hơn nữa đây là khoản thu mà tổ chức BHXH cũng không thể tự điều chỉnh đƣợc vì nó mang tính thụ động. Do vậy công tác quản lý thu chỉ tập chung vào nguồn thu từ hai đối tƣợng chính ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động. Quỹ BHXH hiện đang đƣợc thực hiện nhằm đạt mục tiêu là một công quỹ độc lập với ngân sách nhà nƣớc, nhằm đảm bảo về tài chính để chi trả các chế độ BHXH cho NLĐ. Vì thế công tác thu BHXH ngày càng trở thành khâu quan trọng và quyết định đến sự tồn tại và phát triển của việc thực hiện chính sách BHXH. Do BHXH cũng nhƣ các loại hình bảo hiểm khác đều dựa trên nguyên tắc “có đóng có hƣởng”, công tác thu nộp BHXH bắt buộc đã đặt ra yêu cầu thu đúng, đủ, kịp thời. Nếu không thu đƣợc BHXH bắt buộc thì quỹ BHXH không có nguồn để chi trả cho các chế độ BHXH cho NLĐ. Vì vậy, thực hiện công tác thu BHXH bắt buộc đóng vai trò quyết định, then chốt trong quá trình đảm bảo ổn định cho cuộc sống của NLĐ cũng nhƣ các đơn vị sử dụng lao động đƣợc hoạt động bình thƣờng. 1
Do vậy, công tác quản lý thu BHXH bắt buộc là nhiệm vụ quan trọng và khó khăn của ngành BHXH. Để công tác thu BHXH bắt buộc đạt hiệu quả cao đòi hỏi phải có quy trình quản lý thu chặt chẽ, hợp lý, khoa học. Từ nhận thức những vấn đề nêu trên và hiện học viên là chuyên viên chính tại BHXH thành phố Hà Nội, qua quá trình làm việc, tôi nhận thấy công tác thu và quản lý thu BHXH rất quan trọng. Hà Nội là một địa phƣơng lớn, một trung tâm kinh tế lớn của quốc gia tập trung nhiều bộ ngành, cơ quan. Số lƣợng ngƣời đóng BHXH bắt buộc rất lớn và cùng gặp nhiều khó khăn trong công tác quản lý, thu đúng, thu đủ và kịp thời. Vì vậy, để đƣa ra các kiến nghị xác đáng trong việc xây dựng quy trình thu BHXH bắt buộc ở Hà Nội, tôi nghiên cứu và lựa chọn đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội” cho luận văn thạc sĩ. 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả nhận thấy các đề tài cấp bộ, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ đã có nhiều cán bộ quản lý, các chuyên gia trong và ngoài ngành nghiên cứu về lĩnh vực thu BHXH với các cách tiếp cận khác nhau. Cụ thể nhƣ: Trần Đình Liệu (2013), Xây dựng quy định quản lý thu nợ BHXH, BHYT, BHTN, đã hệ thống hóa đƣợc một số vấn đề chung về công tác quản lý thu nợ BHXH, BHYT, khảo sát, phân tích thực trạng công tác quản lý thu nợ BHXH, BHYT, đặc điểm tổ chức, chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan, tổ chức liên quan đến công tác thu nợ. Đề án cũng đã đánh giá và chỉ ra những mặt đƣợc cùng những hạn chế trong quá trình tổ chức thực hiện việc quản lý thu, nợ, công tác xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT. Từ đó, đƣa ra đƣợc những đề xuất mang tính khả thi để thực hiện hiệu quả công tác thu, nợ, giảm nợ đọng BHXH, BHYT. Trần Ngọc Tuấn (2013), Hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH khu vực kinh tế tư nhân trên địa bàn tỉnh Gia Lai, đã đi sâu vào nghiên cứu và phân tích các vấn đề liên quan đến công tác quản lý thu BHXH đối với khu vực kinh tế tƣ nhân dựa vào các quy định về quản lý thu BHXH. Phân tích thực trạng công tác quản lý thu BHXH và những giải pháp hoàn thiện công 2
tác quản lý thu BHXH đối với khu vực kinh tế tƣ nhân trên địa bàn tỉnh Gia Lai. Cao Thị Lan Mây (2014), Hoàn thiện công tác thu BHXH khối ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh. Đến năm 2014, khi mà nền kinh tế chịu ảnh hƣởng nặng nề của suy thoái và khó khăn về SXKD, hàng tồn kho, cạnh tranh gay gắt của các doanh nghiệp đặc biệt là doanh nghiệp ngoài quốc doanh thì đề tài nghiên cứu của tác giả có ý nghĩa trong phân tích thực trạng tình hình thu BHXH khối ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Bắc Ninh, từ đó đƣa ra một số giải pháp khả thi nhằm mở rộng đối tƣợng thu BHXH, giúp cho BHXH tỉnh Bắc Ninh hoàn thành nhiệm vụ đƣợc giao. Tác giả đã có kiến nghị các giải pháp để hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH đối với các doanh nghiệp khu vực ngoài quốc doanh phù hợp với tình hình thực tế. Phạm Đình Thành (2016), Nghiên cứu các giải pháp quản lý và phát triển đối tượng tham gia BHXH trong các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội, đề tài đã nghiên cứu đặc điểm của các doanh nghiệp, việc làm, thu nhập của ngƣời lao động trên địa bàn Thành phố Hà Nội; thực trạng quản lý việc tham gia BHXH và thuế thu nhập cá nhân của ngƣời lao động để đề xuất các giải pháp nhằm quản lý và phát triển số lƣợng ngƣời lao động tham gia BHXH trong các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội. Lê Ánh Dương (2017), Hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc tại Quận Long Biên, TP Hà Nội, phân tích thực trạng công tác thu BHXH bắt buộc, phân tích thực tiễn và các nguyên nhân, hạn chế để đƣa ra các giải pháp hoàn thiện nhằm khắc phục các vƣớng mắc, đạt đƣợc mục tiêu “ Bảo hiểm xã hội cho mọi ngƣời lao động” theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IX, X XI. Qua đó có thể thấy đã có nhiều đề tài nghiên cứu các vấn đề liên quan đến quản lý thu BHXH, tuy nhiên những nghiên cứu này đƣợc thực hiện trong điều kiện các chế độ chính sách BHXH chƣa đƣợc bổ sung, sửa đổi theo quy định của Luật BHXH hiện hành. Đồng thời, trong giới hạn địa bàn thành phố Hà Nội, có vị trí địa lý, cơ sở hạ tầng, điều kiện văn hóa, chính trị, kinh tế, xã 3
hội khác biệt với các khu vực khác trong những nghiên cứu trƣớc đây, do đó có thể khẳng định đề tài “ Hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội” tôi nghiên cứu là mới và không trùng lặp với các đề tài công bố trƣớc đó. 3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài Hệ thống hoá những vấn đề lý luận về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc. Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội, tìm ra những kết quả đạt đƣợc, những hạn chế, nguyên nhân trong công tác thu và quản lý thu BHXH ở BHXH thành phố Hà Nội. Đề xuất và kiến nghị nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH thành phố Hà Nội. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài, luận văn sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu định tính, và kết hợp với phƣơng pháp thống kê, so sánh, phân tích số liệu,… phục vụ cho quá trình nghiên cứu đề tài. Phƣơng pháp thu thập số liệu: Kết quả bài viết này chủ yếu sử dụng số liệu thứ cấp. Số liệu thứ cấp đƣợc thu thập thông qua các báo cáo của cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội, các tài liệu đã đƣợc công bố qua sách, báo, tạp chí, website, các báo cáo tổng kết có liên quan. Phƣơng pháp thu nhập dữ liệu sơ cấp : Thu nhập từ cuộc điều tra trực tiếp 100 đơn vị sử dụng lao động và ngƣời lao động trên địa bàn Thành phố Hà Nội bằng phƣơng pháp chọn mẫu và phân tầng kế hoạch và ngẫu nhiên vào tháng 12/2019. Phƣơng pháp phân tích số liệu: thống kê mô tả, so sánh và tổng hợp số liệu từ năm 2015 đến năm 2019, nhằm phân tích hoạt động quản lý thu, mở rộng đối tƣợng thu, quản lý chặt chẽ tiền lƣơng tiền công làm căn cứ đóng, quản lý hồ sơ tài liệu, thông tin, báo cáo và đề ra các biện pháp chống thất thu 4
BHXH, đảm bảo cân đối quỹ nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH tại BHXH Thành phố Hà Nội, góp phần vào thành tích chung của hoạt động quản lý BHXH trên cả nƣớc. Luận văn cũng tiếp thu và kế thừa có chọn lọc kết quả nghiên cứu của một số công trình nghiên cứu liên quan đã đƣợc công bố. 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu: Hoạt động quản lý thu BHXH bắt buộc, trong đó phân tích các vấn đề lý luận và thực trạng của hoạt động quản lý thu. - Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Đề tài nghiên cứu quản lý nhà nƣớc về hoạt động thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội trên các khía cạnh nhƣ: Quản lý đối tƣợng tham gia BHXH bắt buộc; quản lý quỹ tiền lƣơng làm căn cứ đóng và mức đóng BHXH bắt buộc; quản lý tiền thu, tiền nợ BHXH bắt buộc và quản lý công tác thanh tra, kiểm tra giám sát hoạt động thu BHXH bắt buộc. Về thời gian: Dữ liệu nghiên cứu trong 5 năm từ năm 2015-2019 Về không gian: Đề tài đƣợc nghiên cứu hoạt động quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội và đƣợc ứng dụng giải pháp tăng cƣờng những năm 2021- 2025. 6. Ý nghĩa của đề tài - Ý nghĩa khoa học: Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần tổng hợp, phân tích những lý luận cơ bản về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc. - Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích về số liệu, dữ liệu của công tác quản lý thu của cơ quan BHXH Thành phố Hà Nội. Bên cạnh đó, các phân tích sẽ giúp cho cơ quan BHXH thành phố Hà Nội có cái nhìn tổng quan về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc để có thể đánh giá ƣu điểm, hạn chế từ đó đề tài đƣa ra các kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn mình quản lý. 5
7. Đóng góp mới của luận văn Hệ thống hoá những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý hoạt động thu BHXH bắt buộc. Đánh giá thực trạng quản lý hoạt động thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội, chỉ ra những kết quả đạt đƣợc, những hạn chế, nguyên nhân những hạn chế và những vấn đề đang đặt ra hiện nay trong quản lý hoạt động thu BHXH bắt buộc tại BHXH thành phố Hà Nội. Đề xuất một số kiến nghị, giải pháp với BHXH Thành phố Hà Nội và các cơ quan chức năng nhằm nâng cao công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội. 8. Nội dung của luận văn: Ngoài phần tóm tắt, danh mục chữ viết tắt, danh mục bảng biểu đồ thị, phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn đƣợc kết cấu gồm ba chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc. Chƣơng 2: Thực trạng công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại BHXH thành phố Hà Nội Chƣơng 3: Hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội đến năm 2025. 6
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC 1.1. Một số vấn đề lý luận về bảo hiểm xã hội bắt buộc và thu BHXH bắt buộc 1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội, bảo hiểm xã hội bắt buộc Trên thế giới, BHXH ra đời cách đây hàng trăm năm và trở thành giải pháp hữu hiệu giúp con ngƣời vƣợt qua những khó khăn, rủi ro trong cuộc sống và trong quá trình lao động. BHXH trở thành nền tảng cơ bản của hệ thống an sinh xã hội của mỗi quốc gia, đƣợc thực hiện ở hầu hết các nƣớc trên thế giới và ngày càng phát triển. Theo công ƣớc 102 ngày 04/6/1952 của tổ chức lao động quốc tế ILO khái niệm về BHXH nhƣ sau: “Bảo hiểm xã hội là thuật chia sẻ rủi ro và tài chính làm cho BHXH đạt hiệu quả và trở thành một hiện thực ở tất cả các nƣớc trên thế giới”.[17] Ở Việt Nam, BHXH xuất hiện vào những năm 30 của thế kỷ XX. Thuật ngữ BHXH đƣợc nghiên cứu dƣới nhiều góc độ khác nhau. Vì vậy, có thể có nhiều định nghĩa khác nhau song đều xem xét BHXH trƣớc hết là một hình thức bảo hiểm mang tính xã hội, hoạt động phi lợi nhuận, có sự bảo hộ của Nhà nƣớc, chủ yếu nhằm mục đích đảm bảo thu nhập cho NLĐ và an toàn xã hội. Theo góc độ tài chính, BHXH là quá trình tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ dự trữ của cộng đồng những NLĐ, có sự bảo trợ của nhà nƣớc để san sẻ rủi ro , đảm bảo thu nhập cho họ và gia đình trong những trƣờng hợp cần thiết theo quy định của pháp luật. Theo góc độ chính trị, BHXH góp phần liên kết giữa những ngƣời lao động xuất phát từ lợi ích chung của họ. Theo góc độ xã hội, BHXH đƣợc hiểu nhƣ một chính sách xã hội nhằm đảm bảo đời sống cho NLĐ khi thu nhập của họ bị giảm hay mất. Thông qua đó bảo vệ và phát triển lực lƣợng lao động xã hội, lực lƣợng sản xuất, tăng năng suất lao động ổn định trật tự an toàn xã hội. 7
Khái niệm về BHXH đƣợc khái quát một cách đầy đủ nhất khi có Luật BHXH đó là “Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của ngƣời lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH” Luật BHXH, 2014. [15] Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội mà ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động bắt buộc phải tham gia. Căn cứ vào loại hình BHXH của ngƣời tham gia BHXH có thể chia BHXH thành BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện.” Theo quy định tại Khoản 2 Điều 3 Luật BHXH (2014) thì BHXH bắt buộc đƣợc định nghĩa: “Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia”. [15] 1.1.2. Đối tượng bảo hiểm xã hội Thực hiện quy định của Luật BHXH và các văn bản hƣớng dẫn về thực hiện Luật BHXH, Đối tƣợng tham gia BHXH đƣợc xác định cụ thể tại Điều 2 Luật BHXH 2014 [15] trong đó bao gồm ngƣời sử dụng lao động và ngƣời lao động nhƣ sau: - Người sử dụng lao động: Ngƣời sử dụng lao động tham gia bảo hiểm xã hội bao gồm: - Doanh nghiệp thành lập, hoạt động theo Luật Doanh nghiệp; - Cơ quan nhà nƣớc, đơn vị sự nghiệp, đơn vị vũ trang nhân dân; - Tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội khác; - Tổ chức, đơn vị hoạt động theo quy định của pháp luật; - Hợp tác xã, Liên hiệp hợp tác xã thành lập, hoạt động theo Luật Hợp tác xã; - Cơ quan, tổ chức nƣớc ngoài, tổ chức quốc tế hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam có sử dụng lao động là ngƣời Việt Nam; trừ trƣờng hợp Điều ƣớc quốc tế mà nƣớc CHXHCN Việt Nam ký kết hoặc tham gia có quy định khác. 8
- Doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể, tổ hợp tác, tổ chức khác và cá nhân có thuê mƣớn, sử dụng và trả công cho ngƣời lao động. Người lao động tham gia BHXH bắt buộc: - Ngƣời làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ ba tháng trở lên; - Cán bộ, công chức, viên chức; Công nhân quốc phòng, công nhân công an; Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật công an nhân dân; ngƣời làm công tác cơ yếu hƣởng lƣơng nhƣ đối với quân đội nhân dân, công an nhân dân; Hạ sĩ quan, binh sĩ quân đội nhân dân và hạ sĩ quan, chiến sĩ công an nhân dân phục vụ có thời hạn; - Ngƣời làm việc có thời hạn ở nƣớc ngoài mà trƣớc đó đã đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc. - Các đối tượng tham gia BHXH tự nguyện: Là công dân Việt Nam trong độ tuổi lao động, không thuộc đối tƣợng tham gia BHXH bắt buộc. 1.1.3.Các loại hình bảo hiểm xã hội Theo Công ƣớc 102 của ILO (1952), có 9 loại hình BHXH bao gồm: chăm sóc y tế, trợ cấp ốm đau, trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp tuổi già, trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, trợ cấp gia đình, trợ cấp thai sản, trợ cấp tàn tật và trợ cấp tử tuất (trợ cấp mất ngƣời nuôi dƣỡng). [17] Công ƣớc của ILO (1952) cũng nêu rõ: Những nƣớc phê chuẩn công ƣớc này phải áp dụng tối thiểu 3 chế độ, trong đó phải áp dụng một trong các chế độ: trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp tuổi già, trợ cấp tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp, trợ cấp tàn tật hoặc trợ cấp tử tuất. Việc áp dụng bảo hiểm xã hội trên của quốc gia khác nhau thƣờng cũng rất khác nhau về nội dung thực hiện tùy thuộc vào nhu cầu bức bách của riêng từng nơi trong việc đảm bảo cuộc sống của ngƣời lao động, ngoài ra, còn tùy thuộc vào khả năng tài chính và khả năng quản lý có thể đáp ứng. [17] 9
Việt Nam tuy chƣa phê chuẩn Công ƣớc 102 nói trên, nhƣng thực tế đã lần lƣợt áp dụng hầu hết các chế độ quy định trong Công ƣớc. Theo Khoản 1, Điều 4 Luật BHXH năm 2014 quy định các chế độ của BHXH bắt buộc bao gồm: Chế độ ốm đau, chế độ thai sản, chế độ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, chế độ hƣu trí và chế độ tử tuất. Theo Khoản 2, Điều 4 Luật BHXH năm 2014 quy định các chế độ của BHXH tự nguyện bao gồm: Chế độ hƣu trí và chế độ tử tuất. Thu BHXH bắt buộc - Khái niệm thu BHXH bắt buộc: Khi nói đến thu BHXH là nói đến một loạt quan hệ, bao gồm quan hệ giữa Nhà nƣớc, ngƣời sử dụng lao động, ngƣời lao động và cơ quan BHXH. Trong mối quan hệ trên đây, thì ngƣời lao động, ngƣời sử dụng lao động là đối tƣợng quản lý; Nhà nƣớc giao cho cơ quan BHXH chủ thể quản lý; Nhà nƣớc là chủ thể duy nhất điều tiết và quản lý BHXH, vì các bên tham gia có lợi ích khác nhau thậm chí trái ngƣợc nhau (ngƣời lao động muốn đóng ít nhƣng lại muốn đƣợc hƣởng thụ quyền lợi nhiều, ngƣời sử dụng lao động muốn đóng BHXH càng ít càng tốt để giảm chi phí sản xuất nâng cao lợi nhuận). Nhà nƣớc với hai tƣ cách: Một là, thông qua cơ quan lập pháp (Quốc hội) đề ra Luật BHXH, thông qua Chính phủ đề ra các quy định về BHXH; Hai là, thông qua các cơ quan Nhà nƣớc để thực hiện nộp BHXH cho ngƣời lao động hƣởng lƣơng từ Ngân sách Nhà nƣớc và thành lập cơ quan chuyên trách (BHXH Việt Nam) thực hiện chính sách BHXH. Để thực hiện thu BHXH đảm bảo theo đúng các quy định của Nhà nƣớc, cơ quan BHXH phải xây dựng biện pháp, kế hoạch, tổ chức các thao tác nghiệp vụ, phối hợp với các đơn vị liên quan và hình thành hệ thống chuyên thu từ Trung ƣơng đến cấp huyện, thực hiện theo một quy trình chặt chẽ, khép kín. Nhƣ vậy, trong hoạt động thu BHXH, mối quan hệ ba bên là ngƣời lao động, ngƣời sử dụng lao động và cơ quan BHXH đƣợc xác lập quyền và trách nhiệm của mỗi bên do pháp luật về BHXH quy định, các quy định này là những căn cứ pháp lý mà mỗi bên phải tuân thủ, thực hiện nghiêm túc. Mặt khác để thu đúng, đủ, kịp thời, không để thất thoát tiền thu, đòi hỏi cơ quan BHXH phải có phƣơng pháp và biện pháp hữu hiệu, kể các các biện pháp hỗ trợ... "Thu BHXH là một 10