Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:129

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn nhằm giúp BHXH huyện Bảo Thắng hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH, từng bước mở rộng và tăng trưởng nguồn thu BHXH, phát triển bền vững quỹ BHXH trên địa bàn huyện huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––––––––––––––– LÊ SONG TÙNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BẢO THẮNG, TỈNH LÀO CAI LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ––––––––––––––––––––––––––––––––––– LÊ SONG TÙNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BẢO THẮNG, TỈNH LÀO CAI Ngành: Quản lý Kinh tế Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐOÀN QUANG THIỆU THÁI NGUYÊN - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các sổ liệu kết quả nêu trong luận văn là trung thực xuất phát từ tình hình thực tế tại đơn vị công tác. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020 HỌC VIÊN Lê Song Tùng
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu tôi đã nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ nhiệt tình của các thầy, cô giáo, lãnh đạo cơ quan, bạn bè, đồng nghiệp, đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành Luận văn này. Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và sự biết ơn tới cô giáo TS.Đoàn Quang Thiệu đã hướng dẫn đầy trách nhiệm, chỉ bảo, tham gia đóng góp những ý kiến quý báu trong quá trình tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các Thầy giáo, Cô giáo của Trường Đại học Kinh tế & Quản trị kinh doanh Thái Nguyên, đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi hoàn thành chương trình học tập. Qua đây, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám đốc, các đồng chí đồng nghiệp cơ quan BHXH trên địa bàn huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai đã tạo điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành khóa học và thực hiện Luận văn này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, xong do thời gian có hạn, khả năng, kinh nghiệm thực tiễn của bản thân vẫn chưa nghiên cứu sâu và còn một số hạn chế, nên trong Luận văn không tránh khỏi thiếu sót. Kính mong nhận được ý kiến đóng góp tận tình của bạn bè đồng nghiệp và thầy giáo, cô giáo trong Hội đồng đánh giá luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn ! Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020 HỌC VIÊN Lê Song Tùng
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................ vi DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................iv MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3 4. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn ............................................................... 3 5. Kết cấu luận văn ...................................................................................................... 4 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI CƠ QUAN BẢO HIỂM XÃ HỘI ................... 5 1.1. Những vấn đề cơ bản về bảo hiểm xã hội ............................................................ 5 1.1.1 Khái niệm và vai trò của bảo hiểm xã hội.......................................................... 5 1.1.2. Hình thức tham gia và nguyên tắc BHXH ........................................................ 7 1.2. Quản lý thu bảo hiểm xã hội ................................................................................ 8 1.2.1. Khái niệm của quản lý thu BHXH .................................................................... 8 1.2.2. Mục đích quản lý thu BHXH .......................................................................... 10 1.2.3. Nội dung quản lý thu BHXH .......................................................................... 11 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH .................................................... 22 1.3.1. Các yếu tố khách quan .................................................................................... 22 1.3.2. Các yếu tố chủ quan ........................................................................................ 23 1.4. Kinh nghiệm quản lý thu BHXH tại BHXH ở một số địa phương ................... 25 1.4.1. Kinh nghiệm quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên .... 25 1.4.2. Kinh nghiệm quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa..... 26 1.4.3. Bài học kinh nghiệm nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH đối với BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ................................................................................ 27 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 29 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 29 2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 29
iv 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ...................................................................... 29 2.2.2. Phương pháp phân tích .................................................................................... 32 2.2.3. Phương pháp sử dụng thang đo Likert ............................................................ 32 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................. 33 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh các chỉ tiêu kinh tế xã hội ........................................ 33 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu liên quan đến thực hiện BHXH và quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai .................................................................... 33 2.3.3. Nhóm chỉ tiêu về các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ................................................................................ 35 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN BẢO THẮNG, TỈNH LÀO CAI ....................... 36 3.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế xã hội huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ................... 36 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ........................................................................................... 36 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ................................................................................ 36 3.2. Khái quát về cơ quan bảo hiểm xã hội huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ........... 38 3.2.1. Quá trình hình thành và phát triển .................................................................. 38 3.2.2. Chức năng, nhiệm vụ ...................................................................................... 39 3.2.3. Cơ cấu tổ chức ................................................................................................. 41 3.2.4. Một số kết quả hoạt động của Bảo hiểm xã hội huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai .............................................................................................................. 43 3.3. Thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ...... 47 3.3.1. Quản lý đối tượng thu BHXH ......................................................................... 47 3.3.2. Thực trạng xây dựng kế hoạch thu BHXH ..................................................... 54 3.3.3. Thực trạng tổ chức thu BHXH ........................................................................ 60 3.3.4. Công tác thanh tra, kiểm tra thu BHXH và giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân .............................................................................................................. 73 3.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH tại Bảo hiểm xã hội huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ........................................................................................... 76 3.4.1. Yếu tố khách quan ........................................................................................... 76 3.4.2. Yếu tố chủ quan .............................................................................................. 79 3.5. Đánh giá công tác quản lý thu tại Bảo hiểm xã hội huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ...................................................................................................................... 86 3.5.1. Những kết quả đạt được .................................................................................. 86
v 3.5.2. Tồn tại, hạn chế và nguyên nhân ..................................................................... 88 CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN BẢO THẮNG, TỈNH LÀO CAI ........... 91 4.1. Định hướng, mục tiêu phát triển BHXH trên địa bàn tỉnh Lào Cai ................... 91 4.1.1. Định hướng...................................................................................................... 91 4.1.2. Mục tiêu .......................................................................................................... 91 4.2. Định hướng, mục tiêu hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ................................................................................ 93 4.2.1. Định hướng...................................................................................................... 93 4.2.2. Mục tiêu .......................................................................................................... 94 4.3. Giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH tại Bảo hiểm xã hội huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai................................................................................................... 96 4.3.1. Hoàn thiện bộ máy quản lý thu BHXH ........................................................... 96 4.3.2. Tăng cường công tác quản lý và mở rộng đối tượng thu BHXH .................... 98 4.3.3. Hoàn thiện xây dựng kế hoạch thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng ...... 99 4.3.4. Tăng cường quản lý mức thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng .............101 4.3.5. Tăng cường quản lý nợ đọng BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng .............102 4.3.6. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng ..............................................................................................................104 4.3.7. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách, luật BHXH .........106 4.3.8. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, hiện đại hóa quản lý thu BHXH ......107 4.4. Kiến nghị ..........................................................................................................108 4.4.1. Kiến nghị với Chính phủ ...............................................................................108 4.4.2. Kiến nghị với BHXH Việt Nam....................................................................109 4.4.3. Kiến nghị với BHXH tỉnh Lào Cai ...............................................................110 KẾT LUẬN ............................................................................................................111 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................112 PHỤ LỤC ...............................................................................................................115
vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BHTN : Bảo hiểm tự nguyện BHTNLĐ : Bảo hiểm tai nạn lao động BHXH : Bảo hiểm xã hội BHYT : Bảo hiểm y tế ĐVSDLĐ : Đơn vị sử dụng lao động HĐLĐ : Hợp đồng lao động NLĐ : Người lao động NSDLĐ : Người sử dụng lao động UBND : Ủy ban nhân dân
iv DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Kết quả thực hiện công tác thu tại BHXH huyện Bảo Thắng................ 44 Bảng 3.2: Kết quả phát triển đối tượng tham gia BHYT tại BHXH huyện Bảo Thắng. .................................................................................. 45 Bảng 3.3: Tỷ lệ bao phủ BHYT trên địa bàn huyện Bảo Thắng ............................ 45 Bảng 3.4: Số lượng ĐVSDLĐ tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Bảo Thắng giai đoạn 2017 - 2019 .......................................................... 49 Bảng 3.5: Số lượng đơn vị tham gia BHXH bắt buộc theo khối quản lý tại BHXH huyện Bảo Thắng giai đoạn 2017 - 2019................................... 50 Bảng 3.6: Số lượng LĐ tham gia BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng giai đoạn 2017 - 2019 ................................................................................... 51 Bảng 3.7: Kết quả khảo sát về quản lý đối tượng thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng. ............................................................................................. 52 Bảng 3.8: Kế hoạch thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng giai đoạn 2017 - 2019... .............................................................................. 57 Bảng 3.9: Kết quả khảo sát về xây dựng kế hoạch thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng. ............................................................................................. 58 Bảng 3.10: Mức đóng BHXH của NLĐ và NSDLĐ giai đoạn 2017 - 2019 ............ 60 Bảng 3.11: Tổng quỹ lương và mức đóng BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Bảo Thắng………………………………………………………………62 Bảng 3.12: Mức tiền lương thực tế của NLĐ trên địa bàn huyện Bảo Thắng .......... 63 Bảng 3.13: Kết quả khảo sát về mức thu, phương thức thu và quy trình thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng ..................................................... 63 Bảng 3.14: Kết quả thu BHXH theo khối quản lý tại BHXH huyện Bảo Thắng giai đoạn 2017 - 2019 ............................................................................ 67 Bảng 3.15: Kết quả khảo sát về quản lý tiền thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng. .................................................................................. 69 Bảng 3.16: Số nợ đọng BHXH huyện Bảo Thắng giai đoạn 2017 - 2019 ................ 71 Bảng 3.17: Kết quả khảo sát về quản lý nợ đọng BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng. .................................................................................. 71
v Bảng 3.18: Kết quả thanh, kiểm tra thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng giai đoạn 2017 - 2019 ............................................................................ 73 Bảng 3.19: Kết quả khảo sát về thanh tra, kiểm tra thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng. ............................................................................................. 75 Bảng 3.20: Kết quả khảo sát về ảnh hưởng của chất lượng đội ngũ CBVC tới quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng .................................. 81 Bảng 3.22: Kết quả khảo sát về ảnh hưởng của yếu tố công nghệ thông tin tới quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng .................................. 85 Bảng 4.1: Mục tiêu quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng đến 2025 ...... 95
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việc chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã mang lại gương mặt tươi sáng cho sự phát triển toàn diện của đất nước. Cùng với sự phát triển kinh tế là sự lớn mạnh không ngừng của hệ thống an sinh xã hội, đặc biệt là chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH), đã phát huy vai trò trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần tích cực vào việc ổn định xã hội, thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Ở mỗi quốc gia, tùy theo hoàn cảnh lịch sử, trình độ kinh tế - xã hội khác nhau mà xây dựng một hệ thống an sinh xã hội có phạm vi đối tượng tham gia và hưởng thụ khác nhau. Tại Việt Nam, Đảng và Nhà nước từ lâu đã rất quan tâm đến thực hiện các chính sách an sinh xã hội với việc tạo điều kiện khuyến khích mọi người dân được quyền tham gia BHXH. Với quan điểm hệ thống an sinh xã hội phải đa dạng, toàn diện, có tính chia sẻ giữa nhà nước, xã hội và người dân, đảm bảo sự bền vững và công bằng, vai trò, sứ mệnh của BHXH trong giai đoạn hiện nay rất quan trọng, hướng tới tăng cường, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững, BHXH là trụ cột trong các chính sách chủ đạo về an sinh xã hội. Để làm được điều này, BHXH luôn phải đi trước một bước trong việc đổi mới chính sách, chế độ, linh hoạt, đa dạng cả về hình thức, mục tiêu, đảm bảo tính công bằng, bền vững, trong đó có đổi mới quản lý thu BHXH. Nằm trong chu trình quản lý BHXH, thu BHXH có ảnh hưởng trực tiếp đến chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH trong tương lai. BHXH cũng như các loại hình bảo hiểm khác đều dựa trên cơ sở nguyên tắc có đóng, có hưởng từ đó đặt ra yêu cầu đối với thu nộp BHXH. Nếu không thu được BHXH thì quỹ BHXH không có nguồn để chi trả các chế độ BHXH cho NLĐ. Do vậy, thu BHXH là một khâu quan trọng nhất, quyết định đến sự tồn tại và phát triển của hệ thống BHXH nói chung, đảm bảo sự cân đối, điều tiết của quỹ BHXH nói riêng. Để quỹ BHXH được cân đối ổn định và phát triển lâu dài, công tác thu BHXH phải được đặt trong tổng thể các chính sách và nội dung phát triển kinh tế-xã hội. Thu BHXH muốn đạt hiệu quả cao thì việc tìm ra các tồn tại, hạn chế, nguyên nhân và đề xuất các giải
2 pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH là vô cùng quan trọng để công tác quản lý thu được tổ chức chặt chẽ, thống nhất, khoa học trong cả hệ thống, từ lập kế hoạch thu, phân cấp thu, tổ chức thu và quản lý tiền thu BHXH … BHXH huyện Bảo Thắng được thành lập và đi vào hoạt động theo Quyết định số 110/QĐ-TCCB ngày 14/08/1995 của Tổng giám đốc BHXH Việt Nam. Bảo hiểm xã hội huyện Bảo Thắng là cơ quan trực thuộc Bảo hiểm xã hội tỉnh Lào Cai đặt tại huyện Bảo Thắng, nằm trong hệ thống tổ chức của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, có chức năng giúp Giám đốc Bảo hiểm xã hội tỉnh Lào Cai tổ chức thực hiện các chính sách, chế độ bảo hiểm xã hội và quản lý tài chính bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện. Thời gian qua, BHXH huyện Bảo Thắng đã thực hiện tốt công tác quản lý BHXH nói chung, quản lý thu BHXH nói riêng. Tính đến hết ngày 31/12/2019, tổng số người tham gia BHXH, BHYT trên địa bàn huyện đạt 111.451 người, trong đó số người tham gia BHXH, BHYT bắt buộc là 9.009 người, số người tham gia BHXH tự nguyện là 698 người. Tổng số thu BHXH lũy kế đến hết ngày 31/12/2019 đạt 107.667 triệu đồng, trong đó số thu BHXH bắt buộc đạt 103.975 triệu đồng, số thu BHXH tự nguyện đạt 3.692 triệu đồng. [3] Trong thời gian qua, quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng đã đạt được những kết quả tích cực nhưng bên cạnh đó vẫn còn bộc lộ những hạn chế như: số đơn vị, số lao động chưa tham gia BHXH còn lớn, số nợ đọng BHXH tăng nhanh, thiếu sự phối hợp giữa cơ quan BHXH với các ban ngành và những đơn vị quản lý Nhà nước trên địa bàn trong công tác quản lý thu,... Để khắc phục những hạn chế nói trên, cần thiết phải có các giải pháp cụ thể nhằm mở rộng và tăng trưởng nguồn thu BHXH, phát triển bền vững quỹ BHXH trên địa bàn huyện. Xuất phát từ những tồn tại, hạn chế nói trên, với mong muốn tìm hiểu thực trạng quản lý thu BHXH đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình.
3 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Luận văn nhằm giúp BHXH huyện Bảo Thắng hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH, từng bước mở rộng và tăng trưởng nguồn thu BHXH, phát triển bền vững quỹ BHXH trên địa bàn huyện huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về BHXH và quản lý thu BHXH - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai. - Xác định các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận văn là: Quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Công tác quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai - Phạm vi về không gian: Nghiên cứu tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai - Phạm vi về thời gian: nghiên cứu số liệu chính trong khoảng thời gian từ năm 2017 đến năm 2019 và số liệu điều tra năm 2020. 4. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Về lý luận: Đề tài làm phong phú hơn lý luận về thực hiện về BHXH và quản lý thu BHXH tại cơ quan bảo hiểm. - Về thực tiễn: Đề tài cung cấp vấn đề thực tiễn về quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai. Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai trong iai đoạn 2017 - 2019. Trên cơ sở đánh giá được những thành tựu và hạn chế, bất cập tồn tại trong việc quản lý đối tượng tham gia BHXH trên địa bàn huyện và nguyên nhân của những hạn chế,
4 tồn tại đó, luận văn đề xuất một số giải pháp và kiến nghị để hoàn thiện quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai. Đây là tài liệu tham khảo có ý nghĩa quan trọng giúp cơ quan BHXH huyện Bảo Thắng điều chỉnh, xây dựng kế hoạch quản lý thu BHXH hiệu quả hơn trong thời gian tới. Đồng thời, đây cũng là tài liệu tham khảo cho sinh viên, học viên cao học quan tâm và cho các công trình nghiên cứu liên quan. 5. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai. Chương 4: Giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai
5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Những vấn đề cơ bản về bảo hiểm xã hội 1.1.1 Khái niệm và vai trò của bảo hiểm xã hội 1.1.1.1. Khái niệm Để hiểu rõ khái niệm về bản chất của BHXH có nhiều cách tiếp cận khác nhau và một trong cách tiếp cận là từ xã hội và lịch sử. BHXH có lịch sử khá lâu và đã có nhiều thay đổi về chất với nhiều mô hình phong phú, được thực hiện ở hàng trăm nước trên thế giới. Tuy nhiên, cho đến nay, định nghĩa thế nào là BHXH vẫn là vấn đề còn nhiều tranh luận vì được tiếp cận từ nhiều giác độ khác nhau với những quan điểm khác nhau. Điều này cho thấy tính đa dạng và phong phú của BHXH. Từ các góc độ tiếp cận khác nhau, cũng có thể có những khái niệm khác nhau về BHXH. - Từ góc độ pháp luật: BHXH là một chế độ pháp định bảo vệ người lao động, sử dụng tiền đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động, người lao động và được sự tài trợ, bảo hộ của Nhà nước, nhằm trợ cấp vật chất cho người được bảo hiểm và gia đình trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập bình thường do ốm đau, tai nạn lao động, thai sản, hết tuổi lao động theo quy định của pháp luật (hưu) hoặc chết. - Từ góc độ tài chính: BHXH là thuật (kỹ thuật) chia sẻ rủi ro và tài chính giữa những người tham gia bảo hiểm theo quy định của pháp luật. - Từ góc độ chính sách xã hội: BHXH là một chính sách xã hội nhằm đảm bảo đời sống vật chất cho người lao động khi họ không may gặp phải các “rủi ro xã hội”, nhằm góp phần đảm bảo an toàn xã hội… Theo từ điển Bách khoa: "BHXH là sự đảm bảo, thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi họ mất hoặc giảm thu nhập do bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật, nhằm đảm bảo, an toàn đời sống cho NLĐ và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội". Theo Điều 3, Luật BHXH năm 2014 của Việt Nam: “Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu
6 nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.” [29] Từ các khái niệm trên, theo quan điểm của tác giả thì BHXH “là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội”. 1.1.1.2. Vai trò của bảo hiểm xã hội Hoạt động BHXH là hoạt động sự nghiệp của toàn xã hội, phục vụ mọi thành viên trong xã hội, lợi nhuận không phải là mục tiêu của hoạt động BHXH. Do đó, chính sách BHXH có vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội của một quốc gia và được thể hiện ở các mặt sau đây: Thứ nhất, BHXH góp phần ổn định đời sống của NLĐ và gia đình khi đã hết tuổi lao động hoặc không đủ sức tiếp tục lao động, hoặc quá trình làm việc không may gặp phải rủi ro. Mục đích lớn nhất của BHXH là đảm bảo đời sống cho NLĐ và gia đình họ, người tham gia BHXH sẽ được thay thế một phần thu nhập bị mất hoặc giảm thu nhập, nó làm cho NLĐ yên tâm cống hiến và không phải lo lắng khi rủi ro có thể xảy ra. Đồng thời, BHXH góp phần hạn chế và điều hòa các mâu thuẫn có thể xảy ra giữa người sử dụng lao động và NLĐ, tạo môi trường làm việc bình đẳng, ổn định, đảm bảo cho hoạt động sản xuất, công tác đạt hiệu quả cao, từ đó góp phần tăng trưởng và phát triển kinh tế đất nước. Đây là vai trò cơ bản nhất của chính sách BHXH, nó quyết định nhiệm vụ, tính chất, phương thức hoạt động của BHXH. Thứ hai, BHXH làm gắn bó lợi ích giữa NLĐ, người sử dụng lao động đối với Nhà nước. BHXH không những đảm bảo ổn định cuộc sống cho NLĐ và gia đình họ mà còn góp phần bảo vệ lợi ích của người sử dụng lao động khi rủi ro xảy ra đối với NLĐ của mình, nó tạo điều kiện cho người sử dụng lao động có thể nhanh chóng ổn định sản xuất. Đồng thời, thể hiện sự quan tâm của người sử dụng lao động đối với NLĐ thông qua việc đóng góp vào quỹ BHXH, do đó NLĐ có trách nhiệm hơn trong công việc, tích cực, sáng tạo trong quá trình lao động. Đối với Nhà nước,
7 thông qua việc tổ chức hoạt động BHXH nhằm đảm bảo cho mọi NLĐ, mọi tổ chức, đơn vị hoạt động sản xuất, kinh doanh bình đẳng, công bằng trong lao động sản xuất, xã hội phát triển an toàn. Thứ ba, BHXH góp phần thực hiện công bằng xã hội BHXH dựa trên nguyên tắc NLĐ bình đẳng trong nghĩa vụ đóng góp và thụ hưởng. Thông qua hoạt động của mình, BHXH tham gia vào việc phân phối và phân phối lại thu nhập xã hội giữa những NLĐ thế hệ trước với thế hệ sau, giữa những ngành nghề sản xuất, giữa những người thu nhập cao và thu nhập thấp, giữa những người may mắn và không may mắn. Mặt khác mức hưởng BHXH phụ thuộc vào mức đóng, thời gian đóng dài hay ngắn theo nguyên tắc "có đóng có hưởng" và "đóng ít hưởng ít, đóng nhiều hưởng nhiều"; đối tượng tham gia không chỉ trong khu vực nhà nước mà ở mọi thành phần kinh tế. Vì vậy, BHXH góp phần thực hiện công bằng xã hội, giảm bớt khoảng cách giàu nghèo trong xã hội. Thứ tư, BHXH góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng và phát triển kinh tế của đất nước, góp phần đảm bảo ổn định chính trị, xã hội... Do BHXH tập trung được nguồn tài chính nhàn rỗi tương đối lớn, thực chất đây là tiền của NLĐ tồn tích lại, nguồn tài chính này tương đối nhàn rỗi, được đầu tư vào các dự án kinh tế - xã hội để bảo toàn, phát triển quỹ BHXH và tăng thêm nguồn lực cho sự phát triển nền kinh tế đất nước. Đảng và Nhà nước đã khẳng định phát triển kinh tế - xã hội dựa trên nội lực là chính thì nguồn đầu tư từ quỹ BHXH nhàn rỗi là một kênh quan trọng. 1.1.2. Hình thức tham gia và nguyên tắc BHXH 1.1.2.1. Hình thức tham gia BHXH Theo điều 3, Luật BHXH năm 2014 thì hiện nay tại Việt Nam có 2 hình thức tham gia BHXH đó là BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia Bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà người tham gia được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với thu
8 nhập của mình và Nhà nước có chính sách hỗ trợ tiền đóng bảo hiểm xã hội để người tham gia hưởng chế độ hưu trí và tử tuất. [29] 1.1.2.2. Nguyên tắc BHXH Việc tham gia BHXH trên cơ sở tuân thủ các nguyên tắc sau đây: Một là, mức hưởng bảo hiểm xã hội được tính trên cơ sở mức đóng, thời gian đóng bảo hiểm xã hội và có chia sẻ giữa những người tham gia bảo hiểm xã hội. Hai là, mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc được tính trên cơ sở tiền lương tháng của người lao động. Mức đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện được tính trên cơ sở mức thu nhập tháng do người lao động lựa chọn. Ba là, Nnười lao động vừa có thời gian đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc vừa có thời gian đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện được hưởng chế độ hưu trí và chế độ tử tuất trên cơ sở thời gian đã đóng bảo hiểm xã hội. Thời gian đóng bảo hiểm xã hội đã được tính hưởng bảo hiểm xã hội một lần thì không tính vào thời gian làm cơ sở tính hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội. Bốn là, quỹ bảo hiểm xã hội được quản lý tập trung, thống nhất, công khai, minh bạch; được sử dụng đúng mục đích và được hạch toán độc lập theo các quỹ thành phần, các nhóm đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do Nhà nước quy định và chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định. Năm là, việc thực hiện bảo hiểm xã hội phải đơn giản, dễ dàng, thuận tiện, bảo đảm kịp thời và đầy đủ quyền lợi của người tham gia bảo hiểm xã hội. 1.2. Quản lý thu bảo hiểm xã hội 1.2.1. Khái niệm của quản lý thu BHXH * Khái niệm thu BHXH: Các tổ chức BHXH phải có trách nhiệm tổ chức thu và quản lý tiền thu BHXHBB của đôi bên tham gia dự trên thể chế chính sách pháp luật của nhà nước. Tựu chung lại có thể khái quát khái niệm thu BHXH như sau: “Thu BHXH là việc Nhà nước dùng quyền lực của mình bắt buộc các đối tượng tham gia phải đóng BHXH theo mức phí quy định. Trên cơ sở đó hình thành một quỹ tiền tệ tập trung nhằm mục đích đảm bảo cho việc chi trả các chế độ BHXH và hoạt động của tổ chức sự nghiệp BHXH”. [32]
9 Thu BHXH thực chất là quá trình phân phối lại một phần thu nhập của các đối tượng tham gia BHXH, phân phối và phân phối lại một phần của cải của xã hội dưới dạng giá trị, nhằm giải quyết hài hòa các mặt lợi ích kinh tế, góp phần đảm bảo sự công bằng xã hội. * Khái niệm quản lý thu BHXH Quỹ bảo hiểm xã hội là nguồn tài chính lớn hình thành từ sự đóng góp của người lao động và người sử dụng lao động được tồn tích lại, nguồn tài chính này tương đối nhàn rỗi vì có thể tính toán tương đối chính xác nhu cầu chi trả bảo hiểm xã hội, chi phí quản lý. Để bảo toàn và phát triển nguồn quỹ nhàn rỗi, bảo hiểm xã hội đem đầu tư lại cho nền kinh tế trong các chương trình, dự án kinh tế - xã hội sẽ phát huy tác dụng lớn và mang lại hiệu quả, đóng góp vào công cuộc xây dựng đất nước, đặc biệt trong điều kiện hiện nay, Đảng và Nhà nước đã khẳng định phát triển kinh tế - xã hội dựa trên nội lực là chính thì nguồn đầu tư tiền nhàn rỗi từ Quỹ bảo hiểm xã hội là một kênh quan trọng. Vì vậy, việc hiểu đúng thu và quản lý thu BHXH là hết sức quan trọng. Quản lý là sự tác động có tổ chức có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đã đề ra. Quản lý bao giờ cũng là một tác động hướng đích, có xác định mục tiêu, thể hiện mối quan hệ giữa chủ thể quản lý (quản lý, điều khiển) và đối tượng quản lý (chịu sự quản lý), đây là quan hệ giữa lãnh đạo và bị lãnh đạo, không đồng cấp và có tính bắt buộc. Nó diễn ra trong mọi lĩnh vực hoạt động của con người với nhiều cấp độ, nhiều mối liên hệ với nhau. Đối với hoạt động BHXH thì quản lý được bao gồm cả quản lý các đối tượng tham gia và thụ hưởng, quản lý thu, quản lý chi trả và quản lý nguồn quỹ từ đầu tư tăng trưởng. Khi nói đến quản lý thu BHXH là nói đến một loạt quan hệ, bao gồm quan hệ giữa Nhà nước, NSDLĐ, NLĐ và cơ quan BHXH. Trong mối quan hệ trên đây, thì NLĐ, NSDLĐ là đối tượng quản lý; Nhà nước giao cho cơ quan BHXH chủ thể quản lý; Nhà nước là chủ thể duy nhất điều tiết và quản lý BHXH, vì các bên tham gia có lợi ích khác nhau thậm chí trái ngược nhau (NLĐ muốn đóng ít nhưng lại muốn được hưởng thụ quyền lợi nhiều, NSDLĐ muốn đóng BHXH càng ít càng tốt để giảm chi phí sản xuất nâng cao lợi nhuận). Nhà nước với hai tư cách: một là,
10 thông qua cơ quan lập pháp (Quốc hội) đề ra Luật BHXH, thông qua Chính phủ đề ra các quy định về BHXH; hai là, thông qua các cơ quan nhà nước để thực hiện nộp BHXH cho NLĐ hưởng lương từ Ngân sách nhà nước và thành lập cơ quan chuyên trách (BHXH Việt Nam) thực hiện chính sách BHXH. Để quản lý thu BHXH đảm bảo theo đúng các quy định của Nhà nước, cơ quan BHXH phải xây dựng biện pháp, kế hoạch, tổ chức các thao tác nghiệp vụ, phối hợp với các cơ quan hữu trách và hình thành hệ thống chuyên thu từ Trung ương đến cấp thành phố, thực hiện theo một quy trình chặt chẽ, khép kín. Như vậy, trong quản lý thu BHXH, mối quan hệ ba bên là NLĐ, NSDLĐ và cơ quan BHXH được xác lập quyền và trách nhiệm của mỗi bên do pháp luật về BHXH quy định, các quy định này là những căn cứ pháp lý mà mỗi bên phải tuân thủ, thực hiện nghiêm túc. Mặt khác, để thu đúng, đủ, kịp thời, không để thất thoát tiền thu, đòi hỏi cơ quan BHXH phải có phương pháp và biện pháp hữu hiệu, kể các các biện pháp hỗ trợ... Từ phân tích trên có thể khái quát: “Quản lý thu BHXH là hoạt động có tổ chức dựa trên cơ sở hệ thống pháp luật của nhà nước sử dụng biện pháp hành chính tổ chức kinh tế quản lý hoạt động thu nộp BHXH, xác định việc thực hiện nghĩa vụ của người lao động tham gia BHXH và đồng thời việc xác nhận đó là căn cứ để thực hiện chính sách, chế độ BHXH, đảm bảo quyền lợi đối với đối tượng tham gia BHXH đúng, đủ, kịp thời đáp ứng mọi yêu cầu, quy định của pháp luật”. 1.2.2. Mục đích quản lý thu BHXH Quản lý thu BHXH hướng tới các mục đích sau đây: Thứ nhất, đảm bảo cho yếu tố "đầu vào" (tiền nộp BHXH) đủ khả năng thực hiện quá trình tái sản xuất xã hội, tức là có thu đúng, thu đủ, thu kịp thời mới đảm bảo chi trả chế độ cho NLĐ, góp phần ổn định đời sống của NLĐ trong quá trình lao động không may bị rủi ro, nghỉ hưu, cũng như khi về già. Thứ hai, xác lập rõ ràng quyền và trách nhiệm của các bên tham gia BHXH, đó là: NLĐ, người sử dụng lao động và cơ quan BHXH; phân định rõ chức năng quản lý nhà nước với chức năng hoạt động sự nghiệp của BHXH. Thứ ba, không bỏ sót nguồn thu, quản lý chặt chẽ, đảm bảo nguồn thu BHXH được sử dụng đúng mục đích; đồng thời làm cho nguồn thu BHXH liên tục tăng trưởng.