Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Kiểm soát chi trả bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu chủ yếu của luận văn là đề xuất được những giải pháp nhằm hoàn thiện công tác kiểm soát chi trả bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn. Để hoàn thành mục tiêu đó, đề tài sẽ tiến hành hệ thống hóa cơ sở lý luận về công tác kiểm soát chi nói chung đồng thời tiến hành phân tích thực trạng kiểm soát chi tại BHXH tỉnh Bắc Kạn để làm rõ những mặt tích cực, hạn chế và nhận diện nguyên nhân gây ra hạn chế đó.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Kiểm soát chi trả bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN MINH QUANG KIỂM SOÁT CHI TRẢ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN, 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN MINH QUANG KIỂM SOÁT CHI TRẢ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH BẮC KẠN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ MÃ SỐ: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THÀNH CÔNG THÁI NGUYÊN, 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bài luận văn là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và số liệu có nguồn gốc rõ ràng. Thái Nguyên, tháng...năm... Tác giả luận văn Nguyễn Minh Quang
ii LỜI CÁM ƠN Để hoàn thành chương trình cao học và luận văn này, bên cạnh nỗ lực của bản thân, Tôi đã nhận được sự quan tâm, động viên, giúp đỡ tận tình của các thầy cô, gia đình và bạn bè trong suốt quá trình học tập và làm luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới: - Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thành Công - Các thầy, cô giáo Trường Đại Kinh tế và quản trị kinh doanh- Đại học Thái Nguyên - Lãnh đạo, toàn thể cán bộ đang công tác tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn đã giúp đỡ và cung cấp tài liệu cho tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn thạc sỹ. Mặc dù đã có nhiều cố gắng để hoàn thành luận văn bằng tất cả sự nhiệt tình và năng lực của bản thân, tuy nhiên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp chân thành của các thầy cô, bạn bè để bản luận văn được hoàn thiện hơn. Trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng...năm... Tác giả luận văn Nguyễn Minh Quang
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CÁM ƠN .................................................................................................. ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT........................................................................ vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................... vii DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH ....................................................................... viii PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài. ............................................................................... 1 2. Mục tiêu của đề tài ........................................................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Ý nghĩa khoa học của đề tài .......................................................................... 3 5. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ KIỂM SOÁT CHI TRẢ BHXH TẠI CƠ QUAN BẢO HIỂM XÃ HỘI CẤP TỈNH ............... 5 1.1. Cơ sở lý luận về kiểm soát chi trả Bảo hiểm xã hội tại cơ quan Bảo hiểm xã hội cấp tỉnh ................................................................................................... 5 1.1.1. Một số khái niệm ..................................................................................... 5 1.1.1.1 Khái niệm về Bảo hiểm xã hội .............................................................. 5 1.1.3. Cở sở và nguyên tắc chi trả các chế độ BHXH..................................... 14 1.1.4. Bản chất của Bảo hiểm xã hội ............................................................... 16 1.1.5. Quy trình kiểm soát chi trả BHXH tại cơ quan BHXH cấp tỉnh .......... 19 1.1.6. Nội dung về Bảo hiểm xã hội và Kiểm soát chi Bảo hiểm xã hội ........ 21 1.1.7. Các nhân tố ảnh hưởng đến kiểm soát chi BHXH tại cơ quan BHXH cấp tỉnh ................................................................................................................... 25 1.2. Cơ sở thực tiễn về kiểm soát chi trả BHXH ở một số địa phương và bài học rút ra cho Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn ........................................................ 25 1.2.1. Kinh nghiệm kiểm soát chi BHXH ở Bắc Ninh.................................... 25 1.2.2. Kinh nghiệm kiểm soát chi ở BHXH tỉnh Quảng Ninh ........................ 27
iv 1.2.3. Kinh nghiệm kiểm soát chi ở BHXH thành phố Hà Nội ...................... 27 1.2.4. Bài học rút ra về kiểm soát chi trả BHXH cho BHXH tỉnh Bắc Kạn ... 30 CHƯƠNG 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 32 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 32 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 32 2.2.1. Chọn điểm nghiên cứu .......................................................................... 32 2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 32 2.2.3. Phương pháp tổng hợp thông tin ........................................................... 34 2.2.4. Phương pháp phân tích thông tin. ......................................................... 35 2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................. 37 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG KIỂM SOÁT CHI TRẢ CÁC CHẾ ĐỘ TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH BẮC KẠN ...................................................... 38 3.1. Khái quát về BHXH tỉnh Bắc Kạn ........................................................... 38 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của BHXH tỉnh Bắc Kạn ............... 38 3.1.2. Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của BHXH tỉnh Bắc Kạn ................ 39 3.1.3. Cơ cấu tổ chức của BHXH tỉnh Bắc Kạn ............................................. 42 3.2. Thực trạng về kiểm soát chi trả BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019........................................................................................................ 43 3.2.1. Thực trạng công tác kiểm soát chi trả BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019 ........................................................................................ 43 3.2.2. Kết quả tổng hợp về kiểm soát chi BHXH giai đoạn 2017-2019 ......... 60 3.2.3. Đánh giá của các đơn vị, doanh nghiệp, đại lý chi trả về công tác kiểm soát chi BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn......................................................... 79 3.3. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến kiểm soát chi trả BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn .................................................................................................... 83 3.3.1. Nhân tố khách quan ............................................................................... 83 3.3.2. Nhân tố chủ quan .................................................................................. 86
v 3.4. Đánh giá chung về công tác kiểm soát chi trả BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019 ................................................................................ 88 3.4.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 88 3.4.2. Những hạn chế còn tồn tại và nguyên nhân .......................................... 89 CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KIỂM SOÁT CHI BHXH TẠI BHXH TỈNH BẮC KẠN .............................................................................. 94 4.1. Quan điểm, định hướng và mục tiêu hoàn thiện kiểm soát chi trả BHXH tại tỉnh Bắc Kạn ............................................................................................... 94 4.1.1. Quan điểm kiểm soát chi BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn ................... 94 4.1.2. Định hướng hoàn thiện công tác kiểm soát chi BHXH ........................ 94 4.2. Quan điểm hoàn thiện kiểm soát chi trả BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn ......................................................................................................................... 96 4.2.1. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi BHXH ......................................... 96 4.2.2. Tăng cường công tác kiểm soát đối tượng hưởng chế độ BHXH......... 97 4.2.3. Hoàn thiện phương thức chi .................................................................. 98 4.2.4. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra trong các khâu chi BHXH.... 99 4.2.5 Tuyên truyền giáo dục nâng cao ý thức chấp hành thực hiện Luật BHXH ....................................................................................................................... 100 4.2.6. Nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ .......................................... 100 4.2.7. Đầu tư phát triển cơ sở vật chất phục vụ công tác .............................. 100 4.3. Một số đề xuất, kiến nghị ....................................................................... 101 4.3.1. Đối với nhà nước ................................................................................. 101 4.3.2. Đối với BHXH Việt Nam ................................................................... 102 4.3.3. Đối với UBND tỉnh Bắc Kạn và các ban ngành có liên quan............. 102 KẾT LUẬN .................................................................................................. 104 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 106 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 107
vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Nội Dung Chữ viết tắt 1. Bảo hiểm xã hội BHXH 2. Bảo hiểm y tế BHYT 3. Bảo hiểm thất nghiệp BHTN 4. Quyết định QĐ 5. Chính phủ CP 6. Quốc hội QH 7. Kiểm soát chi QLC 8. An sinh xã hội ASXH 9. Người lao động NLĐ 10. Sử dụng lao động SDLĐ 11. Ngân sách nhà nước NSNN 12. Nghị định NĐ
vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1. Tổng hợp kết quả của các đợt kiểm tra chi BHXH giai đoạn 2017- 2019 ................................................................................................. 59 Bảng 3.2. Chi trợ cấp hưu quân đội của BHXH Tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017- 2019 ................................................................................................. 61 Bảng 3.3. Chi trợ cấp hưu công nhân viên chức của BHXH Tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019 .............................................................................. 64 Bảng 3.4. Tốc độ tăng, giảm đối tượng hưởng ở chế độ HC và HQ tại BHXH Tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019. ............................................... 66 Bảng 3.5. Tình hình chi trả trợ cấp mất sức lao động của BHXH Tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019 ....................................................................... 66 Bảng 3.6. Chi trợ cấp mai táng của BHXH Tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019 ......................................................................................................... 68 Bảng 3.7. Chi trợ cấp tuất một lần của BHXH Tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017- 2019 ................................................................................................. 70 Bảng 3.8. Chi trợ cấp ốm đau của BHXH Tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019 ......................................................................................................... 72 Bảng 3.9. Tỷ lệ nghỉ ốm của lao động tham gia BHXH tại BHXH Tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019 ................................................................ 73 Bảng 3.10. Chi trợ cấp thai sản của BHXH Tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019 ......................................................................................................... 75 Bảng 3.11. Tốc độ tăng số người hưởng các chế độ BHXH (2017-2019) ..... 78 Bảng 3.12. Tốc độ tăng số tiền chi trả các chế độ BHXH (2017-2019) ......... 79 Bảng 3.13. Bảng tổng hợp ý kiến chung của đơn vị, doanh nghiệp, đại lý chi trả về công tác kiểm soát chi BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn ............ 80 Bảng 3.14. Đánh giá của các đơn vị, người lao động về nguồn nhân lực tại BHXH tỉnh Bắc Kạn ....................................................................... 81 Bảng 3.15. Đánh giá của đơn vị, doanh nghiệp, đại lý chi trả về tính công khai, minh bạch trong công tác kiểm soát chi BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn .................................................................................................. 82
viii DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH Sơ đồ Sơ đồ 3. 1: Bộ máy tổ chức BHXH tỉnh Bắc Kạn .......................................... 43 Sơ đồ 3.2. Quy trình chi trả các chế độ BHXH hàng tháng ............................ 56 Sơ đồ 3.3. Quy trình chi trả các chế độ BHXH 1 lần...................................... 57 Sơ đồ 3.4. Quy trình chi trả các chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức ............. 58 Hình Hình 1.1. Hoạt động thu chi quỹ trong hệ thống BHXH…….………………7
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài. An sinh xã hội là chính sách xã hội quan trọng bậc nhất, là tiêu chí của tiến bộ, bình đẳng và công bằng xã hội, một trong những nhân tố cơ bản thể hiện sự văn minh và phát triển của quốc gia. Đối với Việt Nam, từ nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước ta luôn xây dựng và tổ chức thực hiện các chính sách ASXH hướng về con người, coi đây vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển, thể hiện bản chất tốt đẹp của chế độ, hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, ASXH càng được coi trọng, trở thành một trong những nhân tố hàng đầu bảo đảm phát triển bền vững đất nước, góp phần bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Hệ thống an sinh xã hội nói chung và hệ thống BHXH nói riêng. Trước hết bảo hiểm góp phần ổn định tài chính cho người tham gia trước tổn thất do rủi ro gây ra, đề phòng và hạn chế tổn thất giúp cho cuộc sống con người an toàn hơn, xã hội trật tự hơn giảm bớt nỗi lo cho mỗi cá nhân, mỗi doanh nghiệp, góp phần ổn định chi tiêu của ngân ngân sách Nhà nước, còn là phương thức huy động vốn để đầu tư phát triển kinh tế - xã hội, góp phần thúc đẩy phát triển quan hệ kinh tế giữa các nước thông qua hoạt động tái bảo hiểm, bảo hiểm còn thu hút số lượng lao động nhất định của xã hội, là chỗ dựa tinh thần cho mọi người, mọi tổ chức. BHXH có vai trò rất quan trọng trong việc hỗ trợ các thành viên trong xã hội trước những rủi ro do những cú sốc vĩ mô, cả những cú sốc về kinh tế và cú sốc về tự nhiên, gây ra. Do đó, ASXH và BHXH là những lĩnh vực được chính phủ các quốc gia trên thế giới rất quan tâm. Công tác kiểm soát chi trả các chế độ BHXH có thể coi là một khâu trọng yếu trong việc thực hiện các chế độ, chính sách BHXH. Kiểm soát chi trả các chế độ BHXH nếu được thực hiện tốt sẽ gián tiếp tạo đà cho công tác thu BHXH, đây cũng chính là làm cho hoạt động BHXH phát triển, từ đó góp phần làm cho mục đích của chính sách BHXH phát huy vai trò hơn nữa. Quá trình tạo lập và
2 sử dụng quỹ BHXH của cơ quan BHXH tỉnh Bắc Kạn đã thu được nhiều thành tựu: phí thu ngày càng tăng, chi trả đúng đối tượng, luôn hoàn thành kế hoạch. Tuy nhiên, trong những năm vừa qua việc chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội trên địa bàn Bắc Kạn vẫn còn nhiều tồn tại hạn chế và những vấn đề bất cập như: vẫn còn nhiều tổ chức, đơn vị sử dụng lao động chưa thực hiện nghiêm túc các quy định về chi trả các chế độ BHXH như trong năm 2019 vẫn có 8% số đơn vị vi phạm quy định chi trả chế độ cho người lao động, tính đến tháng 12 năm 2019 có đến hơn 100 đơn vị nợ tiền đóng BHXH của người lao động; các quy trình, thủ tục nghiệp vụ trong công tác chi trả các chế độ còn kém và thiếu hiệu quả, số lượng hồ sơ giải quyết chế độ trong năm 2019 đạt 94% và số lượng sổ trả cho người lao động chỉ đạt 72%; thanh toán các chế độ ngắn hạn không kịp thời cho người lao động, việc kiểm soát đối tượng hưởng chế độ chưa chặt chẽ....Điều đó đòi hỏi phải từng bước đưa công tác kiểm soát chi trả BHXH theo đúng quy định của Pháp luật và đảm bảo kịp thời quyền lợi của người tham gia. Vì vậy, việc nghiên cứu đánh giá công tác kiểm soát chi trả BHXH cũng như phân tích nguyên nhân và đề ra các giải pháp nhằm đảm bảo việc thực hiện chế độ, chính sách BHXH kịp thời, đúng quy định, thuận lợi cho người tham gia BHXH ngày hoàn thiện hơn. Xuất phát từ lý do đó, tôi đã chọn đề tài “Kiểm soát chi trả bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn” để làm luận văn cao học của mình. 2. Mục tiêu của đề tài 2.1. Mục tiêu chung Mục tiêu nghiên cứu chủ yếu của luận văn là đề xuất được những giải pháp nhằm hoàn thiện công tác kiểm soát chi trả bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn. Để hoàn thành mục tiêu đó, đề tài sẽ tiến hành hệ thống hóa cơ sở lý luận về công tác kiểm soát chi nói chung đồng thời tiến hành phân tích thực trạng kiểm soát chi tại BHXH tỉnh Bắc Kạn để làm rõ những mặt tích cực, hạn chế và nhận diện nguyên nhân gây ra hạn chế đó. 2.2. Mục tiêu cụ thể
3 Với mục tiêu chung như trên, luận văn sẽ thực hiện những nội dung cụ thể sau: - Hệ thống hoá và làm rõ thêm những vấn đề lý luận liên quan đến BHXH và công tác kiểm soát chi trả BHXH cho đối tượng và người lao động. - Đánh giá thực trạng hệ thống tổ chức kiểm soát chi trả BHXH cho đối tượng và người lao động ở tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019 - Đề xuất các giải pháp để hoàn thiện công tác kiểm soát chi trả BHXH ở tỉnh Bắc Kạn tốt hơn, hiệu quả hơn trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các vấn đề có liên quan đến BHXH, kiểm soát chi BHXH bắt buộc; - Đối tượng khảo sát: + Người đang hưởng các chế độ lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn. + Người lao động đang tham gia BHXH tại các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể, các đơn vị, doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu chi gồm: chế độ ốm đau, thai sản, DSPHSK, hưu trí, tử tuất, TNLĐ-BNN ở tỉnh Bắc Kạn - Về thời gian nghiên cứu: kiểm soát chi BHXH bắt buộc tại tỉnh Bắc Kạn giai đoạn từ năm 2017 – 2019. Giải pháp hoàn thiện được đề xuất cho giai đoạn 2020-2025. - Về không gian: Luận văn tập trung nghiên cứu kiểm soát chi BHXH bắt buộc cho các đối tượng hưởng các chế độ BHXH trên địa bàn 08 huyện, thành phố trực thuộc tỉnh. 4. Ý nghĩa khoa học của đề tài
4 Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn, là tài liệu góp phần nhằm hệ thống lý luận về BHXH và công tác kiểm soát chi BHXH. Luận văn nghiên cứu khá toàn diện và có hệ thống, phân tích và đánh giá thực trạng về công tác kiểm soát chi trả BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn. Giúp chỉ ra những kết quả đạt được, những hạn chế, thiếu sót, nguyên nhân và những vấn đề đang đặt ra hiện nay. Từ đó đề xuất phương hướng và giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện Kiểm soát chi trả BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn trong thời gian tới. Báo cáo kết quả nghiên cứu của đề tài là tài liệu tham khảo có giá trị khoa học cho các tổ chức, cá nhân tham khảo trong quá trình nghiên cứu về công tác kiểm soát chi BHXH cũng như là căn cứ cho việc lập quy trình, giải pháp cho việc kiểm soát chi trả BHXH. 5. Bố cục của luận văn Bố cục của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận, các phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chi trả BHXH tại cơ quan bảo hiểm xã hội cấp tỉnh Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng kiểm soát chi trả các chế độ tại BHXH tỉnh Bắc Kạn Chương 4: Giải pháp hoàn thiện kiểm soát chi BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn
5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ KIỂM SOÁT CHI TRẢ BHXH TẠI CƠ QUAN BẢO HIỂM XÃ HỘI CẤP TỈNH 1.1. Cơ sở lý luận về kiểm soát chi trả Bảo hiểm xã hội tại cơ quan Bảo hiểm xã hội cấp tỉnh 1.1.1. Một số khái niệm 1.1.1.1 Khái niệm về Bảo hiểm xã hội Trong cuộc sống cũng như trong các hoạt động sản xuất hàng ngày, mặc dù không muốn nhưng NLĐ không thể tránh khỏi hết những rủi ro bất ngờ xảy ra như: ốm đau; bệnh tật, TNLĐ-BNN…Tất cả những nguyên nhân đó xảy ra đều ít nhiều làm ảnh hưởng đến đời sống vật chất và tinh thần cho bản thân cũng như gia đình, người thân của họ. Muốn khắc phục được khó khăn do các rủi ro nêu trên gây ra, NLĐ cần phải được sự bảo trợ của tập thể số đông. Từ đó BHXH được ra đời như một tất yếu khách quan khi mà mọi thành viên trong xã hội đều cảm thấy cần phải tham gia hệ thống này. Sự tồn tại của BHXH là một tất yếu khách quan ở bất cứ quốc gia nào trên thế giới trong điều kiện kinh tế xã hội hiện nay. Điều này được pháp luật nhiều nước công nhận và đã trở thành một trong những quyền con người được ghi nhận trong tuyên ngôn nhân quyền ngày 10/12/1948: ''Tất cả mọi người với tư cách là thành viên của xã hội đều có quyền hưởng BHXH. Quyền đó được đặt cơ sở trên sự thỏa mãn quyền về kinh tế, xã hội và văn hoá cần cho nhân cách và sự tự do phát triển của con người''. Đồng thời, ở cấp độ chung nhất, mối quan hệ giữa phát triển kinh tế và BHXH đã được Đảng ta xác định: ''Tăng trưởng kinh tế tạo cơ sở và điều kiện thuận lợi cho phát triển xã hội; ngược lại, phát triển xã hội là động lực, là mục tiêu cuối cùng của phát triển kinh tế''; ''Mỗi chính sách kinh tế đều phải nhằm mục tiêu phát triển xã hội; Mỗi chính sách xã hội đều bao chứa nội dung và ý nghĩa kinh tế, dù trực tiếp hay gián tiếp, dù trước mắt hay lâu dài''.
6 Mục tiêu của BHXH là nhằm thoả mãn những nhu cầu thiết yếu của NLĐ trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập, mất việc làm. Mục tiêu này đã được tổ chức LĐ quốc tế (ILO) cụ thể hoá như sau: + Đền bù cho NLĐ những khoản thu nhập bị mất để đảm bảo nhu cầu sinh sống thiết yếu của họ. + Chăm sóc sức khoẻ và chống bệnh tật. + Xây dựng điều kiện sống đáp ứng nhu cầu của dân cư và các nhu cầu đặc biệt cuả người già, người tàn tật và trẻ em. Xuất phát từ mục tiêu đó ta có thể hiểu: ''BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, TNLĐ-BNN, thất nghiệp, hết tuổi LĐ hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.'' 1.1.1.2. Khái niệm về kiểm soát chi BHXH Kiểm soát chi BHXH là các hoạt động có tổ chức, theo quy định của pháp luật để thực hiện công tác chi trả các chế độ BHXH. Các hoạt động đó được thực hiện bằng hệ thống pháp luật của nhà nước và bằng các biện pháp hành chính, tổ chức, kinh tế của các cơ quan chức năng nhằm đạt được mục tiêu chi đúng đối tượng, chi đủ số lượng và đảm bảo tiến tới đến tận tay đối tượng được thụ hưởng đúng thời gian quy định.
7 Hình 1.1. Hoạt động thu chi quỹ trong hệ thống BHXH (Nguồn: Bộ phận chế độ BHXH – BHXH tỉnh Bắc Kạn) Hoạt động chi BHXH được trình bày cụ thể trong hình 1. Chi BHXH được thực hiện bởi hai quá trình phân phối và sử dụng quỹ BHXH: Phân phối quỹ BHXH là quá trình phân bổ các nguồn tài chính từ quỹ BHXH đến các quỹ thành phần. Còn sử dụng quỹ BHXH là quá trình chi tiền từ quỹ BHXH đến tay đối tượng thụ hưởng hoặc cho từng mục đích sử dụng cụ thể. 1.1.2. Vai trò của Bảo hiểm xã hội và vai trò của KSC Bảo hiểm xã hội 1.1.2.1 Vai trò của Bảo hiểm xã hội BHXH có vai trò to lớn trong đời sống kinh tế - xã hội của con người, được thể hiện trên các mặt: - Đối với NLĐ: BHXH góp phần ổn định cuộc sống cho bản thân NLĐ cũng như gia đình họ khi gặp khó khăn do bị mất hoặc giảm thu nhập, từ đó tạo ra tâm lý yên tâm ổn định trong cuộc sống cũng như trong LĐ, góp phần nâng cao năng suất LĐ cho xã hội.
8 - Đối với người SDLĐ: BHXH góp phần ổn định sản xuất kinh doanh, giúp người SDLĐ đỡ phải bỏ ra một khoản tiền lớn, nhiều khi là rất lớn để thực hiện trách nhiệm của mình đối với NLĐ khi họ gặp khó khăn trong cuộc sống, từ đó góp phần ổn định môi trường LĐ, ổn định xã hội, nâng cao trách nhiệm của NLĐ, nâng cao năng suất LĐ. - Đối với Nhà nước: BHXH là công cụ quan trọng giúp Nhà nước thực hiện chức năng xã hội được tốt hơn nhằm đạt tới mục tiêu công bằng và tiến bộ xã hội: Thông qua các quy định về BHXH đối với NLĐ và người SDLĐ, Nhà nước thực hiện việc điều tiết lợi ích, quyền lợi của các bên. Nói cách khác, Nhà nước sử dụng pháp luật để can thiệp vào mối quan hệ người SDLĐ - NLĐ, đảm bảo những quyền lợi xã hội cho NLĐ tạo sự công bằng, bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ của công dân, phân phối lại thu nhập, từ đó phát huy tốt nhân tố con người, kết hợp tốt giữa tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội. - BHXH không những trợ giúp đắc lực cho Nhà nước phân phối lại thu nhập, điều tiết lợi ích các bên, mà BHXH còn là kênh huy động vốn có hiệu quả cung cấp nguồn tiền tệ lớn cho việc đầu tư phát triển đối với nền kinh tế và cũng chính điều này là sự đảm bảo cho quỹ BHXH được bảo toàn và phát triển tránh sự trượt giá của đồng tiền theo thời gian. 1.1.2.2. Vai trò của Kiểm soát chi BHXH Chế độ BHXH là một chế độ pháp lý trong đó quy định đối tượng hưởng, điều kiện hưởng, mức độ hưởng, thời gian hưởng... Thực hiện chi trả có thể coi là khâu cuối cùng của việc thực hiện chế độ. Vì vậy việc chi trả các chế độ BHXH có vai trò rất quan trọng, cụ thể nó có những vai trò sau đây: - Thực hiện chi trả các chế độ BHXH đảm bảo cho chính sách BHXH được thực hiện đáp ứng nhu cầu nguyện vọng của người lao động và mục đích của chính sách BHXH của nhà nước. Khi xác lập các chế độ BHXH mục đích cuối cùng là chi trả trợ cấp cho người lao động trong những trường hợp nhất định. Đây cũng là nguyện vọng của người lao động khi tham gia BHXH.
9 - Chi trả các chế độ BHXH là chi trả trợ cấp cho những rủi ro con người không mong muốn nhất. Do đó việc chi trả các chế độ BHXH có tác dụng góp phần đảm bảo cuộc sống cho người lao động, có vai trò tích cực đối với người lao động cũng như đối với xã hội. Người lao động khi tham gia BHXH được hưởng trợ cấp các chế độ BHXH sẽ gắn bó tin tưởng vào Nhà nước hơn. Mặt khác nó góp phần kích thích những người lao động sáng tạo hơn trong công việc, nâng cao năng suất cá nhân và hiệu quả kinh tế. Đồng thời góp phần ổn định xã hội gắn bó con người với nhau thúc đẩy xã hội ngày càng phát triển. - Chi trả các chế độ BHXH đảm bảo cho quỹ BHXH được cân đối như bất kỳ nguồn quỹ nào có thu thì phải có chi. Kiểm soát công tác chi trả các chế độ BHXH đảm BHXH bảo cho nguồn kinh phí được chi trả đúng cách, đúng mục đích, cân đối các nguồn tài chính. Việc chi trả các chế độ BHXH cũng đảm bảo cho công tác kiểm soát tài chính được thực hiện một cách chặt chẽ. a, Đối với đối tượng thụ hưởng chính sách BHXH: Thực hiện tốt công tác kiểm soát chi BHXH là trực tiếp bảo đảm quyền lợi của người thụ hưởng các chế độ BHXH. Đây là vai trò rõ nét nhất của công tác kiểm soát chi. Theo quy định hiện hành, chủ sử dụng lao động và người lao động thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc phải đóng BHXH thì người lao động mới được hưởng trợ cấp của các chế độ BHXH. Tiền đóng BHXH được phân phối vào các quỹ thành phần tương ứng với các chế độ BHXH thuộc quỹ đó. Trong đó, quỹ ốm đau và thai sản là 3%, quỹ TNLĐ và BNN là 1%, quỹ hưu trí và tử tuất là 14%. Sau khi đóng BHXH, người lao động đủ các điều kiện theo quy định sẽ được hưởng tiền trợ cấp của các quỹ đó. Nhưng để người lao động nhận được tiền trợ cấp từ quỹ BHXH, các cơ quan chức năng và người lao động phải thực hiện hàng loạt các hoạt động thuộc nghiệp vụ kiểm soát chi. Tương ứng với các chế độ BHXH có các hoạt động chi khác nhau. Ví dụ như chi trả lương hưu: phải tính toán chính xác mức lương hưu cho từng người, nhận tiền từ ngân hàng về cơ quan BHXH cấp thành phố, đem tiền đến địa điểm
10 quy định để cấp phát cho từng người… Đối với các đối tượng có tài khoản cá nhân phải có các động tác chuyển tiền vào tài khoản của từng người và người hưởng hưu trí phải đến những nơi quy định để rút tiền từ tài khoản cá nhân của mình. Không có các hoạt động này thì người tham gia BHXH không nhận được các khoản trợ cấp BHXH và do đó quyền lợi của họ không được đảm bảo. Các hoạt động này chính là những nội dung của công tác kiểm soát chi BHXH. Vì vậy kiểm soát chi có vai trò rất rõ trong việc bảo đảm quyền lợi của người tham gia BHXH. Hơn thế nữa các hoạt động chi trả phải bảo đảm chi đúng đối tượng được hưởng, chi đủ số tiền họ được hưởng và bảo đảm thời gian theo quy định. Đây chính là các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả của công tác kiểm soát chi. Đạt được các chỉ tiêu này công tác kiểm soát chi mới bảo đảm quyền lợi người tham gia BHXH. b, Đối với hệ thống BHXH: Thực hiện tốt công tác kiểm soát chi sẽ góp phần quan trọng trong việc: Thứ nhất: Kiểm soát quỹ BHXH được an toàn, không bị thất thoát, đặc biệt là quỹ tiền mặt. Các nguồn tài chính được tập trung vào quỹ BHXH phải được kiểm soát chặt chẽ, an toàn, không bị thất thoát. Đây vừa là vai trò, nhiệm vụ, vừa là mục tiêu của công tác kiểm soát chi. Trên thực tế đã xảy ra các hiện tượng tiêu cực ảnh hưởng đến việc an toàn quỹ. Đã có những hồ sơ giả để hưởng lương hưu và các chứng từ giả để hưởng các loại trợ cấp ốm đau, thai sản… Để đạt được mục tiêu an toàn, không bị thất thoát quỹ cần phải có các điều kiện sau đây: + Quy định rõ danh mục các loại hồ sơ và kiểm tra chặt chẽ các loại hồ sơ khi xét hưởng các chế độ BHXH. Mỗi loại chế độ BHXH có các yêu cầu về hồ sơ khác nhau, nhưng yêu cầu chung đều phải được kiểm tra kỹ lưỡng khi xét hưởng các chế độ để đảm bảo chi trả đúng người, đúng chế độ. Đồng thời BHXH Việt Nam phải quy định thời gian xét duyệt hồ sơ, phải luôn luôn đổi mới quy trình xét duyệt hồ sơ, cải cách hành chính, giảm phiền hà cho đối