Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:92

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu thực trạng phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai; trên cơ sở đó đề xuất giải pháp nhằm tăng cường phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THỊ HUYỀN TRANG PHÁT TRIỂN BHXH TỰ NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THỊ HUYỀN TRANG PHÁT TRIỂN BHXH TỰ NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Thanh Hà THÁI NGUYÊN - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bài luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, trích dẫn đảm bảo độ tin cậy. Các kết quả, đánh giá và nhận xét nêu trong luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Huyền Trang
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, trước hết, tôi xin gửi lời trân trọng cảm ơn tới TS. Nguyễn Thị Thanh Hà, người đã giúp đỡ tôi rất nhiệt tình trong quá trình tôi thực hiện nghiên cứu, hướng dẫn và chỉ bảo cho tôi những kỹ năng và phương pháp nghiên cứu khoa học rất bổ ích và hiệu quả. Tiếp đến, xin gửi lời tri ân đến các thầy giáo, cô giáo và cán bộ Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh, Đại học Thái Nguyên đã tạo nhiều điều kiện thuận lợi giúp tôi tham gia và hoàn thành khóa học. Xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ban Lãnh đạo và các cán bộ làm việc tại BHXH huyện Văn Bàn, UBND huyện Văn Bàn đã cung cấp những thông tin và số liệu hữu ích, giúp tôi hoàn thành luận văn này. Tác giả luận văn ,,,,,,,, Nguyễn Thị Huyền Trang
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................ vi DANH MỤC BẢNG.........................................................................................................vii DANH MỤC SƠ ĐỒ .......................................................................................................viii MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................2 4. Những đóng góp của luận văn ................................................................................3 5. Kết cấu của luận văn ...............................................................................................4 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN ..................................................................................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về phát triển BHXH tự nguyện ......................................................5 1.1.1. Lý luận chung về BHXH tự nguyện .................................................................5 1.1.2. Phát triển BHXH tự nguyện ............................................................................15 1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển BHXH tự nguyện .................................18 1.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện ..................................20 1.2.1. Kinh nghiệm phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện tại huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai ......................................................................................................................20 1.2.2. Kinh nghiệm phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện tại huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ......................................................................................................................21 1.2.3. Bài học rút ra về phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ......................................................................................................22 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................ 24 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................24 2.2. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................24 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ......................................................................24
iv 2.2.2. Phương pháp tổng hợp và xử lý thông tin .......................................................25 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin ....................................................................26 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................27 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh đặc điểm kinh tế xã hội ............................................27 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh thực trạng phát triển BHXH tự nguyện ...................27 2.3.3. Nhóm chỉ tiêu về ý kiến đánh giá người tham gia BHXH tự nguyện .............28 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI........................................... 29 3.1. Khái quát về huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai .......................................................29 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ..................29 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ................................29 3.1.3. Sơ lược về BHXH huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ...........................................31 3.2. Thực trạng phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai .............................................................................................................................36 3.2.1. Phát triển về quy mô đối tượng tham gia BHXH tự nguyện ..........................36 3.2.2. Phát triển về cơ cấu đối tượng tham gia BHXH tự nguyện ............................37 3.2.3. Phát triển BHXH tự nguyện về chất lượng .....................................................42 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ......................................................................................................50 3.3.1. Các yếu tố khách quan ....................................................................................50 3.3.2. Các yếu tố chủ quan ........................................................................................53 3.4. Đánh giá về phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai .............................................................................................................................58 3.4.1. Những kết quả đạt được ..................................................................................58 3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân ......................................................................60 CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI........................................... 63 4.1. Phương hướng và mục tiêu phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ....................................................................................63 4.1.1. Phương hướng phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Văn
v Bàn, tỉnh Lào Cai ......................................................................................................63 4.1.2. Mục tiêu phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ...............................................................................................................64 4.2. Giải pháp phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ......................................................................................................................66 4.2.1. Giải pháp phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện về số lượng .........................66 4.2.2. Giải pháp phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện về chất lượng, cơ cấu và chính sách ............................................................................................................................69 4.3. Một số khuyến nghị và đề xuất ..........................................................................74 4.3.1. Đối với Chính phủ và Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội ......................74 4.3.2. Đối với Bảo hiểm xã hội Việt Nam ................................................................74 KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................. 76 PHỤ LỤC 01 ..................................................................................................................... 79
vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Nguyên nghĩa 1 ASXH An sinh xã hội 2 BHTN Bảo hiểm thất nghiệp 3 BHXH Bảo hiểm xã hội 4 BHYT Bảo hiểm y tế 5 HĐND Hội đồng nhân dân 6 NLĐ Người lao động 7 UBND Uỷ ban nhân dân
vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Tình hình dân số tại huyện Văn Bàn giai đoạn 2017 – 2019 ......................... 30 Bảng 3.2. Tình hình nguồn lao động tại huyện Văn Bàn giai đoạn 2017 – 2019 .......... 31 Bảng 3.3. Số lượng người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn giai đoạn 2017 – 2019 ............................................................................................... 36 Bảng 3.4. Tình hình hoàn thành kế hoạch về số lượng người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn giai đoạn 2017 – 2019 ........................................ 37 Bảng 3.5. Cơ cấu đối tượng tham gia BHXH tự nguyện theo ngành nghề giai đoạn 2017 – 2019 ................................................................................................................. 38 Bảng 3.6. Cơ cấu đối tượng tham gia BHXHTN theo khu vực giai đoạn 2017 – 2019 .................................................................................................................... 40 Bảng 3.7. Cơ cấu đối tượng tham gia BHXH tự nguyện theo thời gian giai đoạn 2017 – 2019 .................................................................................................................... 41 Bảng 3.8. Cơ cấu đối tượng tham gia BHXH tự nguyện theo phương thức đóng giai đoạn 2017 – 2019 ........................................................................................................ 42 Bảng 3.9. Số thu BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn giai đoạn 2017 – 2019 .................................................................................................................... 43 Bảng 3.10. Tình hình hoàn thành kế hoạch thu BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn giai đoạn 2017 – 2019 ................................................................................ 43 Bảng 3.11. Chi từ quỹ BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn giai đoạn 2017 – 2019 .................................................................................................................... 44 Bảng 3.12. Tình hình hoàn thành kế hoạch chi từ quỹ BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn giai đoạn 2017 – 2019 ............................................................ 45 Bảng 3.13. Tình hình nhân sự tại BHXH huyện Văn Bàn giai đoạn 2017 – 2019 ........ 47 Bảng 3.14. Kết quả khảo sát về mức đóng và mức thụ hưởng BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn ............................................................................................ 52 Bảng 3.15. Kết quả khảo sát đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn về kênh truyền thông.......................................................................... 54 Bảng 3.16. Kinh phí tuyên truyền của BHXH huyện Văn Bàn giai đoạn 2017 – 2019 55 Bảng 3.17. Đặc điểm của đối tượng tham gia khảo sát.................................................... 57
viii DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1. Cơ cấu tổ chức của BHXH huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ............................ 34
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài An sinh xã hội (ASXH) là nền tảng và động lực cho sự phát triển của quốc gia. Là trụ cột chính của hệ thống ASXH, bảo hiểm xã hội (BHXH) vừa là công cụ đắc lực giúp nhà nước điều tiết xã hội trong nền kinh tế thị trường, vừa đảm bảo phân phối lại thu nhập, thực hiện công bằng, tiến bộ và phát triển xã hội một cách bền vững. Nhận thức được tầm quan trọng của công tác BHXH trong chính sách ASXH cũng như trong công cuộc xây dựng, phát triển đất nước, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 22/11/2012 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác BHXH, BHYT giai đoạn 2012 – 2020, nêu rõ mục tiêu “Phấn đấu đến năm 2020, có khoảng 50% lực lượng lao động tham gia BHXH, 35% lực lượng lao động tham gia BHTN, trên 80% dân số tham gia BHYT”. BHXH ngày càng thể hiện vai trò trụ cột trong hệ thống chính sách ASXH, nhằm tạo nền tảng cho sự phát triển kinh tế và ổn định xã hội ở bất kỳ quốc gia nào, đối với bất kỳ địa phương nào. Để mở rộng hơn nữa các đối tượng tham gia BHXH, Chính phủ Việt Nam đã đẩy mạnh việc phát triển BHXH tự nguyện, giúp cho người dân lao động tự do có thu nhập có quyền được hưởng chế độ hưu trí hàng tháng và những chính sách khác của BHXH, là công cụ hỗ trợ và giúp đỡ cho cuộc sống của họ khi già yếu, hạn chế khả năng lao động. Văn Bàn là một huyện miền núi của tỉnh Lào Cai gồm 22 xã, thị trấn với 11 dân tộc anh em sinh sống. Đời sống của người dân đặc biệt là đồng bào các dân tộc thiểu số tại các xã còn gặp nhiều đặc biệt khó khăn, công việc và thu nhập không ổn định, trình độ dân trí của nhân dân còn hạn chế, việc phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện còn rất khó khăn. Theo Báo cáo sơ kết 6 tháng đầu năm 2020 của BHXH huyện Văn Bàn, mới có khoảng 7,2% lực lượng lao động có tham gia BHXH, chủ yếu là NLĐ làm việc trong khu vực chính thức: cơ quan hành chính sự nghiệp, đoàn thể, các doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân. Một số lượng lớn NLĐ ở khu vực nông, lâm nghiệp, dịch vụ, lao động tự do, người nội trợ… chưa được tiếp cận với các chế độ BHXH. Để đạt được mục tiêu 50% lực lượng lao động tham gia BHXH, cần tăng cường công tác BHXH trên cả hai lĩnh vực: BHXH bắt
2 buộc và BHXH tự nguyện. Trong đó, lĩnh vực BHXH tự nguyện còn khá mới mẻ và chưa được khai thác rộng rãi. Sau hơn 10 năm triển khai BHXH tự nguyện, huyện Văn Bàn chỉ có 5,2% số lao động thuộc đối tượng này tham gia đóng góp vào quỹ BHXH tự nguyện. Phát triển BHXH tự nguyện cần được đưa vào như là một trong những mục tiêu phát triển kinh tế, đảm bảo ASXH của huyện. Những khó khăn, vướng mắc trong việc thực hiện các mục tiêu ASXH trên địa bàn huyện chưa được khắc phục triệt để. Ngoài ra, trong thời gian gần đây chưa có công trình nghiên cứu khoa học nào đề cập thực trạng phát triển BHXH tự nguyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Trên cơ sở đó, tác giả đã lựa chọn đề tài “Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai” cho luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu thực trạng phát triển BHXH tự nguyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai; trên cơ sở đó đề xuất giải pháp nhằm tăng cường phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể Hệ thống hoá cơ sở lý luận về BHXH nói chung và BHXH tự nguyện nói riêng, cũng như cơ sở thực tiễn, kinh nghiệm của một số địa phương tương đồng với huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Phân tích và đánh giá thực trạng phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là công tác Phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: Luận văn tiến hành nghiên cứu tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai.
3 - Phạm vi về thời gian: Tác giả thu thập các thông tin số liệu thứ cấp trong giai đoạn 2017 – 2019. Những thông tin, số liệu sơ cấp, tác giả thu thập từ tháng 6 đến tháng 8 năm 2020 - Phạm vi về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu các vấn đề phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề liên quan đến công tác phát triển BHXHTN trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai thông qua tình hình triển khai chính sách BHXHTN, phát triển hệ thống cung ứng dịch vụ BHXHTN, công tác tuyên truyền về BHXHTN, kết quả phát triển BHXHTN trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Xác định các nhân tố ảnh hưởng tới việc phát triển BHXHTN như các nhân tố về chính sách pháp luật của nhà nước, các nhân tố về cơ quan quản lý BHXH và các nhân tố về người tham gia BHXHTN. 4. Những đóng góp của luận văn 4.1. Đóng góp về mặt lý luận Luận văn góp phần làm rõ hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển BHXH nói chung và BHXH tự nguyện nói riêng. Tác giả hệ thống hoá để hoàn thiện và cô đọng hơn những lý luận liên quan đến BHXH tự nguyện, đến các nội dung phát triển BHXH tự nguyện như phát triển về số lượng và phát triển về chất lượng, giúp người đọc có nguồn thông tin đầy đủ và cập nhật về BHXH tự nguyện 4.2. Đóng góp về mặt thực tiễn - Phân tích và đánh giá thực trạng phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai trong thời gian tới. - Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo giúp các nhà khoa học, nhà nghiên cứu, các tổ chức và cá nhân quan tâm đến BHXH, đặc biệt là BHXH tự nguyện. Hơn nữa, luận văn trở thành tài liệu có giá trị đối với UBND huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai trong phát triển BHXH tự nguyện, góp phần nâng cao chất lượng hệ thống ASXH trên địa bàn.
4 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm 4 chương với kết cấu như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển BHXH tự nguyện Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai Chương 4: Giải pháp phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai
5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN 1.1. Cơ sở lý luận về phát triển BHXH tự nguyện 1.1.1. Lý luận chung về BHXH tự nguyện 1.1.1.1. Các khái niệm BHXH Theo Luật BHXH (2014) thì “BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH”. BHXH bắt buộc Luật BHXH (2014) quy định: “BHXH bắt buộc là loại hình BHXH do Nhà nước tổ chức mà NLĐ và người sử dụng lao động phải tham gia”. BHXH tự nguyện Luật BHXH (2014) quy định: “BHXH tự nguyện là loại hình BHXH do Nhà nước tổ chức mà người tham gia được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình và Nhà nước có chính sách hỗ trợ tiền đóng BHXH để người tham gia hưởng chế độ hưu trí và tử tuất”.Như vậy, BHXH tự nguyện chỉ có thể được hình thành và thực hiện trên cơ sở: Một là, có nhiều NLĐ tham gia và có thể cả người sử dụng lao động tự nguyện tham gia với điều kiện: có nhu cầu thực sự về BHXH; có khả năng tài chính để đóng phí BHXH tự nguyện; có sự thống nhất với những quy định cụ thể về mức đóng, mức hưởng, quy trình thực hiện, phương pháp quản lý, sử dụng quỹ BHXH tự nguyện… Hai là, có tổ chức, cơ quan đứng ra thực hiện chế độ, chính sách BHXH tự nguyện như thu phí BHXH tự nguyện, quản lý quỹ BHXH tự nguyện, quản lý đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, thực hiện chi trả trợ cấp BHXH tự nguyện cho các đối tượng được thụ hưởng. Ba là, được Nhà nước bảo hộ và hỗ trợ khi cần thiết. 1.1.1.2. Đặc điểm của BHXH tự nguyện
6 Theo Võ Lan Anh (2015), xuất phát từ bản chất của BHXH là quá trình tổ chức đền bù hậu quả của những rủi ro xã hội hoặc các sự kiện bảo hiểm, có thể thấy BHXH nói chung và BHXH tự nguyện nói riêng về bản chất là một khoản bù đắp cho phần thu nhập bị mất hoặc bị giảm sút do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH. Do vậy, đặc điểm của BHXH tự nguyện bao gồm: Thứ nhất, việc tham gia BHXH tự nguyện dựa vào ý chí của người tham gia. Do tính chất tự nguyện của loại BHXH này nên Nhà nước không bắt buộc NLĐ tham gia. Đây cũng là một trong những tiêu chí phân biệt giữa BHXH tự nguyện và BHXH bắt buộc. Khi không thuộc BHXH bắt buộc, NLĐ từ đủ 15 tuổi trở lên có thể tham gia hoặc không tham gia BHXH tự nguyện. Thứ hai, người tham gia BHXH tự nguyện tự lựa chọn mức đóng và phương thức đóng. Người tham gia BHXH tự nguyện lựa chọn mức đóng bằng 22% mức thu nhập tháng. Mức thu nhập tháng thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn theo quy định của Thủ tướng Chính phủ và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở tại thời điểm đóng. Mức lương cơ sở từ ngày 01/07/2019 là 1.490.000 đồng, dó đó, mức thu nhập tháng đóng BHXH tự nguyện tối đa là 29.800.000 đồng. Không những vậy, phương thức đóng cũng được người tham gia lựa chọn một cách linh hoạt, có thể là đóng hàng tháng, 03 tháng, 06 tháng, 1 năm một lần hay đóng 1 lần cho những năm về sau…theo quy định của pháp luật. Thứ ba, được Nhà nước hỗ trợ tiền đóng BHXH. Để khuyến khích NLĐ tham gia BHXH tự nguyện, tại Điều 14 Nghị định 134/2015/NĐ-CP có quy định cụ thể về vấn đề này. Cụ thể, Nhà nước hỗ trợ tiền đóng theo tỷ lệ phần trăm (%) trên mức đóng BHXH hàng tháng theo mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn như sau: – Đối với người tham gia BHXH tự nguyện thuộc hộ nghèo bằng 30%; – Đối với người tham gia BHXH tự nguyện thuộc hộ cận nghèo bằng 25%; – Đối với các đối tượng khác bằng 10%. Thứ tư, người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng chế độ hưu trí và chế độ tử tuất. Người tham gia BHXH tự nguyện khi đủ 60 tuổi đối với nam; 55 tuổi đối với nữ và đủ 20 năm đóng BHXH trở lên thì được hưởng lương hưu. Đối với chế độ tử
7 tuất của người tham gia BHXH tự nguyện thì được cơ quan BHXH tự nguyện giải quyết hưởng trợ cấp mai táng, trợ cấp tuất theo quy định. 1.1.1.3. Vai trò của BHXH tự nguyện Theo Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội (2010), bản chất của BHXH là sự bảo đảm bù đắp một phần hoặc thay thế thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết trên cơ sở đóng góp vào quỹ BHXH do Nhà nước tổ chức thực hiện. Từ bản chất đó, BHXH nói chung và BHXH tự nguyện nói riêng có một số vai trò sau đây: Thứ nhất, hoạt động BHXH, BHXH tự nguyện một mặt đòi hỏi tính trách nhiệm cao của từng người tham gia đối với bản thân mình, với gia đình và đối với cộng đồng, xã hội theo phương châm “mình vì mọi người, mọi người vì mình” thông qua quyền và nghĩa vụ; mặt khác, thể hiện sự gắn kết trách nhiệm giữa các thành viên trong xã hội, giữa các thế hệ kế tiếp nhau trong một quốc gia, tạo thành một khối đoàn kết thống nhất về quyền lợi trong một thể chế chính trị - xã hội bền vững. Thứ hai, thực hiện tốt chính sách BHXH, BHXH tự nguyện, nhất là chế độ hưu trí, góp phần ổn định cuộc sống của NLĐ khi hết tuổi lao động hoặc không còn khả năng lao động. Theo quy định của Luật BHXH, NLĐ tham gia đóng BHXH từ 20 năm trở lên khi hết tuổi lao động hoặc mất sức lao động thì được hưởng lương hưu hoặc trợ cấp hàng tháng. Với nguồn lương hưu và trợ cấp BHXH, người cao tuổi có thu nhập ổn định, bảo đảm cuộc sống sinh hoạt hàng ngày. Cùng với sự phát triển kinh tế, mức lương hưu cũng không ngừng được điều chỉnh cho phù hợp với mức sống chung của toàn xã hội. Vào các thời điểm tăng mức lương tối thiểu chung cũng như việc xem xét chỉ số giá cả, Nhà nước đều có sự điều chỉnh lương hưu một cách hợp lý. Mức lương hưu không ngừng được điều chỉnh cho phù hợp với mức sống chung toàn xã hội tại thời điểm hưởng lương hưu đã bảo đảm cuộc sống của người nghỉ hưu, tạo sự an tâm, tin tưởng của người về hưu sau cả cuộc đời lao động. Tương tự như vậy, các quyền lợi về BHYT, về chế độ ốm đau, chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; mức trợ cấp tuất một lần... cũng được cải thiện rõ rệt. Thứ ba, thực hiện chính sách BHXH, BHXH tự nguyện góp phần ổn định và
8 nâng cao chất lượng lao động, bảo đảm sự bình đẳng về vị thế xã hội của NLĐ trong các thành phần kinh tế khác nhau, thúc đẩy sản xuất phát triển. BHXH tự nguyện xuất hiện, khiến cho mọi NLĐ làm việc ở các thành phần kinh tế, các ngành nghề, địa bàn khác nhau, theo các hình thức khác nhau đều được tham gia thực hiện các chính sách BHXH. NLĐ tham gia BHXH, BHYT khi ốm đau sẽ được khám chữa bệnh và được quỹ BHYT chi trả phần lớn chi phí. Khi NLĐ mất việc làm sẽ được hưởng trợ cấp thất nghiệp và được giới thiệu việc làm hoặc gửi đi học nghề để có cơ hội tìm kiếm việc làm mới. Thứ tư, BHXH, trong đó có BHXH tự nguyện, là một công cụ đắc lực của Nhà nước, góp phần vào việc phân phối lại thu nhập quốc dân một cách công bằng, hợp lý giữa các tầng lớp dân cư, đồng thời giảm chi cho ngân sách nhà nước, bảo đảm ASXH bền vững. Trên thị trường lao động, “tiền lương là giá cả sức lao động” được hình thành tự phát căn cứ vào quan hệ cung cầu, vào chất lượng lao động cũng như các điều kiện khung mà trong đó Nhà nước chỉ đóng vai trò quản lý thông qua những quy định về mức lương tối thiểu và những điều kiện lao động cần thiết. Quá trình hình thành tiền lương theo thỏa thuận giữa chủ sử dụng lao động và NLĐ là sự phân phối lần đầu và phân phối trực tiếp cho từng NLĐ. Do vậy, NLĐ có tay nghề cao, có nghề nghiệp thích ứng với nhu cầu của xã hội sẽ có thu nhập cao. Đó là sự hợp lý và khuyến khích làm giàu chính đáng. BHXH, BHYT đều được thực hiện theo nguyên tắc đóng - hưởng, có nghĩa là người tham gia đóng góp vào quỹ BHXH, BHYT thì người đó mới được hưởng quyền lợi về BHXH, BHYT. Như vậy, nguồn để thực hiện chính sách là do NLĐ đóng góp, Nhà nước không phải bỏ ngân sách ra nhưng vẫn thực hiện được mục tiêu ASXH lâu dài. 1.1.1.4. Nguyên tắc của BHXH tự nguyện Các nguyên tắc của BHXH tự nguyện bao gồm: Một là, mức hưởng BHXH được tính trên cơ sở mức đóng, thời gian đóng BHXH và có chia sẻ giữa những người tham gia BHXH. Điều này có nghĩa là không phải bất kỳ NLĐ nào tham gia đóng BHXH đều được hưởng BHXH. NLĐ cùng với người sử dụng lao động và nhà nước cùng tạo lập hình thành một quỹ BHXH độc lập và tập trung trong đó đa số những người đóng góp BHXH sẽ hỗ trợ cho số
9 những người có đủ điều kiện để hưởng trợ cấp BHXH theo nguyên tắc “ lấy số đông bù số ít”. Nghĩa là chỉ những người gặp phải những rủi ro đáp ứng đủ điều kiện mới được hưởng BHXH, thường là khi gặp phải những rủi ro sẽ mang lại những khó khăn lớn vượt xa so với khả năng kinh tế của NLĐ, trên cơ sở chia sẻ rủi ro của những người cùng tham gia đóng BHXH thì khoản phí của những người tham gia BHXH mà không gặp phải rủi ro sẽ được bù đắp cho những người gặp rủi ro khác. Hai là, mức đóng BHXH bắt buộc được tính trên cơ sở tiền lương tháng của NLĐ. Mức đóng BHXH tự nguyện được tính trên cơ sở mức thu nhập tháng do NLĐ lựa chọn.Cụ thể, mức đóng góp và thời gian đóng góp được sử dụng làm căn cứ để đối tượng đóng bảo hiểm được hưởng BHXH, tức đóng góp đến đâu thì mức thụ hưởng tới đó. BHXH là một hình thức phân phối phổ biến tổng thu nhập quốc dân BHXH phải dựa trên cơ sở kết hợp hài hòa giữa cống hiến và hưởng thụ (nguyên tắc phân phối theo lao động). Những NLĐ có thời gian và phí đóng như nhau thì được hưởng bảo hiểm như nhau. Nghĩa là phải đảm bảo hợp lý giữa đóng góp và hưởng thụ, tức là căn cứ vào mức đóng góp của NLĐ cho xã hội thể hiện thông qua mức đóng, thời gian đóng góp vào quỹ xã hội… để từ đó quy định mức trợ cấp và độ dài thời gian hưởng trợ cấp phù hợp với sự đóng góp cho xã hội của NLĐ. Vì vậy rất khó chấp nhận về mặt kinh tế khi một NLĐ vừa tham gia BHXH trong thời gian ngắn lại được hưởng ngay mức BHXH cao hoặc hưởng chế độ ốm đau suốt đời nếu mắc các bệnh cần điều trị dài ngày. Ba là, NLĐ vừa có thời gian đóng BHXH bắt buộc vừa có thời gian đóng BHXH tự nguyện được hưởng chế độ hưu trí và chế độ tử tuất trên cơ sở thời gian đã đóng BHXH. Thời gian đóng BHXH đã được tính hưởng BHXH một lần thì không tính vào thời gian làm cơ sở tính hưởng các chế độ BHXH. Có nghĩa là, nếu NLĐ nhận BHXH một lần, sau này tham gia lại BHXH sẽ không được cộng nối thời gian đóng BHXH mà tính thành thời gian đóng BHXH mới. Như vậy, NLĐ mất đi cơ hội được hưởng lương hưu, không có thu nhập để đảm bảo cuộc sống khi hết tuổi lao động. NLĐ nếu khi nghỉ hưu vẫn đủ thời gian được hưởng lương hưu nhưng do thời gian đóng BHXH ít nên số tiền lương hưu sẽ thấp, mất nguồn
10 tài chính hỗ trợ và ổn định cuộc sống lâu dài khi bị suy giảm khả năng lao động, hết tuổi lao động. Bốn là, quỹ BHXH được quản lý tập trung, thống nhất, công khai, minh bạch; được sử dụng đúng mục đích và được hạch toán độc lập theo các quỹ thành phần, các nhóm đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do Nhà nước quy định và chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định.Nhà nước là người trực tiếp tổ chức, chỉ đạo và quản lý toàn bộ sự nghiệp BHXH thông qua việc ban hành các quy định pháp luật về BHXH và kiểm tra thực hiện các quy định đó. Mặt khác, quỹ BHXH với ý nghĩa là một quỹ tích lũy hình thành trên cơ sở đóng góp của ba bên (Nhà nước – người sử dụng lao động – NLĐ), nhằm giúp đỡ về mặt vật chất cho NLĐ khi họ gặp rủi ro, khó khăn không chỉ khi đang tham gia quan hệ lao động. Do đó, bên cạnh nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm cho các chủ thể tham gia quan hệ lao động thì Nhà nước có trách nhiệm hỗ trợ quỹ BHXH và trong trường hợp cần thiết Nhà nước có các biện pháp để bảo toàn giá trị quỹ, đảm bảo sự an toàn về tài chính cho quỹ BHXH. Năm là, việc thực hiện BHXH phải đơn giản, dễ dàng, thuận tiện, bảo đảm kịp thời và đầy đủ quyền lợi của người tham gia BHXH.Ngành đã chủ động phối hợp với Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và các bộ, ngành liên quan trong việc xây dựng các văn bản hướng dẫn thi hành Luật BHXH. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật BHXH đến mọi người sử dụng lao động và NLĐ. Tiếp tục rà soát, đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động nghiệp vụ BHXH. Trước mắt, đẩy nhanh tiến độ ứng dụng giao dịch điện tử trong thực hiện thủ tục hành chính về BHXH để giảm thời gian giao dịch của các doanh nghiệp. Đồng thời, ngành BHXH cũng kiện toàn bộ máy tổ chức và chức năng, nhiệm vụ của ngành theo quy định của Luật BHXH 2014. Trong đó, tập trung xây dựng một đội ngũ cán bộ, công chức đủ năng lực, trình độ chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp, nâng cao chất lượng phục vụ; góp phần tích cực vào sự nghiệp bảo đảm ASXH... 1.1.1.5. Đối tượng áp dụng của BHXH tự nguyện Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện: Người tham gia BHXH tự nguyện là