Luận văn Thạc sĩ Quản lý Kinh tế: Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:113

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở phân tích khái niệm, đặc điểm vị trí và vai trò của các doanh nghiệp nhỏ và vừa đối với nền kinh tế, đánh giá thực trạng phát triển của các DNNVV trên địa bàn thành phố Hà Nội, từ đó luận văn đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hà Nội dưới góc độ quản lý kinh tế. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý Kinh tế: Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hà Nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ----------------------- TÔN THẤT QUỲNH PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG Hà Nội – 2017
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ----------------------- TÔN THẤT QUỲNH PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CÁN BỘ HƢỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN PGS.TS. Nguyễn Thành Công PGS.TS. Lê Danh Tốn Hà Nội - 2017
LỜI CAM ĐOAN Luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã đƣợc công bố trƣớc đây hoặc các nội dung do ngƣời khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn đƣợc dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm lời cam đoan trên. Học viên Tôn Thất Quỳnh
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đƣợc luận văn này, học viên xin gửi lời cảm ơn đến tất cả các quý thầy cô đã giảng dạy trong chƣơng trình đào tạo Thạc sỹ Quản lý kinh tế khóa QH-2015-E (K24), Đại học Kinh tế, Đại học quốc gia Hà Nội, những ngƣời đã truyền đạt cho tôi những kiến thức hữu ích nói chung và về Quản lý kinh tế nói riêng làm cơ sở cho tôi thực hiện luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn thầy PGS.TS. Nguyễn Thành Công đã tận tình hƣớng dẫn cho tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Với sự quan tâm chỉ bảo và sự góp ý chân thành của thầy đã cho tôi rất nhiều kinh nghiệm trong quá trình thực hiện đề tài này. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và đơn vị công tác đã tạo điều kiện quan tâm giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Do điều kiện thời gian nghiên cứu có hạn cũng nhƣ kinh nghiệm nghiên cứu còn hạn chế nên luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận đƣợc ý kiến đóng góp của quý thầy cô để học viên tiếp tục hoàn thiện công tác nghiên cứu trong thời gian tới. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 10 tháng 11 năm 2017 Học viên Tôn Thất Quỳnh
MỤC LỤC Danh mục các ký hiệu viết tắt………………………………………………………..i Danh mục các chữ viết tắt.....………………………………………………………..ii Danh mục các bảng…………………………………………………………………iii LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI........................................................................1 2. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ....................................................2 3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU .....................................................3 4. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI ..................................................................4 5. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN .............................................................................4 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ......5 1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI.......5 1.2. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ..............8 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa .............................8 1.2.1.1. Khái niệm và tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa ................8 1.2.1.2. Đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa ..........................................13 1.2.2. Vai trò của doanh nghiệp nhỏ và vừa đối với phát triển kinh tế - xã hội ...........................................................................................................................15 1.2.2.1. Vai trò về mặt kinh tế .......................................................................15 1.2.2.2. Vai trò về mặt xã hội ........................................................................17 1.3. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ......................................................................................................................18 1.3.1. Khái niệm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ......................................18 1.3.2. Sự cần thiết của phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ............................18 1.3.3. Nội dung phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa........................................21 1.3.4. Một số tiêu chí đánh giá phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ...............25 1.3.5. Các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ...........28 1.3.6. Đặc điểm quản lý nhà nước đối với sự phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa ................................................................................................................30 1.4. KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA CỦA MỘT SỐ ĐỊA PHƢƠNG ......................................................................................32 1.4.1. Kinh nghiệm của một số địa phương ......................................................32 1.4.2. Bài học kinh nghiệm ................................................................................35 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................37 2.1. CƠ SỞ PHƢƠNG PHÁP LUẬN ....................................................................37 2.1.1. Phương pháp luận duy vật biện chứng ...................................................37
2.1.2. Quan điểm lịch sử logic ..........................................................................37 2.1.3. Quan điểm hệ thống cấu trúc trong nghiên cứu .....................................38 2.1.4. Quan điểm thực tiễn ................................................................................38 2.2. CÁC PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .........................................................39 2.2.1 Phương pháp phân tích và tổng hợp ........................................................39 2.2.2. Phương pháp thống kê ............................................................................40 2.2.3. Phương pháp so sánh ..............................................................................41 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI GIAI ĐOẠN 2011 - 2016........43 3.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI ẢNH HƢỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ......................................................................................................................43 3.1.1 Đặc điểm tự nhiên ....................................................................................43 3.1.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội .........................................................................44 3.1.3 Những điều kiện thuận lợi và khó khăn cho phát triển DNNVV trên địa bàn thành phố Hà Nội .......................................................................................47 3.2. THỰC TIỄN PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI GIAI ĐOẠN 2011 – 2016 ......................................49 3.2.1. Số lượng doanh nghiệp ...........................................................................49 3.2.2. Quy mô lao động .....................................................................................51 3.2.3. Vốn của doanh nghiệp.............................................................................53 3.2.4. Doanh thu, lợi nhuận ..............................................................................54 3.2.5. Đánh giá hoạt động quản lý nhà nước đối với sự phát triển của DNNVV ...........................................................................................................................57 3.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI .....................................................................................67 3.3.1. Những thành tích .....................................................................................68 3.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân ..............................................................73 CHƢƠNG 4: ĐỊNH HƢỚNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI TRONG THỜI GIAN TỚI ............................................................................84 4.1. BỐI CẢNH, ĐỊNH HƢỚNG VÀ QUAN ĐIỂM ĐỔI MỚI PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA .......................................................................84 4.1.1. Bối cảnh ..................................................................................................84 4.1.2. Định hướng .............................................................................................86 4.1.3. Quan điểm ...............................................................................................87 4.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ...................................88
4.2.1. Tích cực triển khai các văn bản Nghị quyết, Quyết định của Chính phủ, Kế hoạch của Thành phố...................................................................................88 4.2.2. Xây dựng môi trường thể chế minh bạch, bình đẳng giữa các doanh nghiệp ................................................................................................................88 4.2.3. Ban hành và thực thi các chính sách, chương trình hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa .........................................................................................................91 4.2.4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa ...........................................................................95 4.2.5. Nâng cao chất lượng bộ máy quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa .........................................................................................................97 KẾT LUẬN ..............................................................................................................99
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 AFTA Khu vực thƣơng mại tự do ASEAN 2 ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á 3 APEC Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á – Thái Bình Dƣơng 4 DN Doanh nghiệp 5 DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa 6 ĐKKD Đăng ký kinh doanh 7 EU Liên minh Châu Âu 8 FDI Đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài 9 GDP Tổng sản phẩm trong nƣớc 10 GRDP Tổng sản phẩm của địa phƣơng 11 QLNN Quản lý nhà nƣớc 12 SMEs Doanh nghiệp nhỏ và vừa 13 UBND Ủy ban nhân dân 14 WTO Tổ chức thƣơng mại thế giới i
DANH MỤC BẢNG STT Bảng Nội dung Trang Tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt 1 Bảng 1.1 10 Nam Tham khảo về tiêu chí DNNVV của một số quốc 2 Bảng 1.2 11 gia và khu vực Tổng hợp một số chỉ tiêu kinh tế Hà Nội giai đoạn 3 Bảng 3.1 45 2011 – 2016 Số lƣợng doanh nghiệp đăng ký thành lập mới của 4 Bảng 3.2 49 Hà Nội giai đoạn 2011-2016 Số lƣợng doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội chia 5 Bảng 3.3 50 theo thành phần kinh tế giai đoạn 2011 – 2016 Đóng góp thuế ngân sách Nhà nƣớc của các 6 Bảng 3.4 DNNVV trên địa bàn Hà Nội giai đoạn 2011 – 56 2016 ii
DANH MỤC HÌNH STT Hình Nội dung Trang Quy mô doanh nghiệp theo lao động địa bàn thành 1 Hình 3.1 52 phố Hà Nội iii
LỜI MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Trong quá trình hình thành và phát triển kinh tế ở bất kỳ một quốc gia nào, doanh nghiệp cũng là một đơn vị cơ sở có vị trí đặc biệt quan trọng chiếm đa số và chủ yếu trong nền kinh tế. Doanh nghiệp là bộ phận chủ yếu tạo ra tổng sản phẩm trong nƣớc (GDP), góp phần quyết định vào phục hồi và tăng trƣởng kinh tế, tăng kim ngạch xuất khẩu, tăng thu ngân sách và tham gia giải quyết có hiệu quả các vấn đề xã hội nhƣ: tạo việc làm (chiếm 51% lao động doanh nghiệp), tăng thu nhập cho ngƣời lao động (thu nhập bình quân giai đoạn 2011-2016 đạt từ 4-6 triệu đồng/1 tháng), giúp huy động các nguồn lực xã hội cho đầu tƣ phát triển, xóa đói giảm nghèo… Hiện nay, DNNVV có tác động ngày càng lớn và trực tiếp hơn đến tăng trƣởng kinh tế, thông qua thúc đẩy tinh thần kinh doanh, tính sáng tạo và năng động kinh tế, tạo ra chuỗi giá trị gắn kết với các doanh nghiệp lớn. DNNVV tại Hà Nội chiếm khoảng 97% tổng số doanh nghiệp đăng ký thành lập và đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình tăng trƣởng, phát triển kinh tế của đất nƣớc. Phát triển DNNVV là tất yếu và chiến lƣợc lâu dài trong phát triển nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa ở nƣớc ta. Phát triển doanh nghiệp là vấn đề có nội dung rộng, liên quan đến nhiều chủ thể. Trong đó quản lý nhà nuớc đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm đa số và chủ yếu trong nền kinh tế, là vấn đề có tính cấp thiết ở các thành phố lớn nơi có số lƣợng doanh nghiệp nhiều và tăng nhanh hàng năm nhƣ thành phố Hà Nội. Hà Nội - trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hóa, kinh tế, giáo dục, khoa học công nghệ và giao dịch quốc tế của cả nƣớc, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, có tốc độ tăng trƣởng kinh tế cao, trung bình tăng từ 10 - 13%/năm giai đoạn 2011 - 2016. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hƣớng dịch vụ - công nghiệp - nông nghiệp. Sự tăng trƣởng kinh tế cao cùng với sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế tích cực của Hà Nội có sự đóng góp đáng kể của các DNNVV. Chính vì vai trò quan trọng đối với nền kinh tế cho nên trong thời gian qua, nhóm 1
doanh nghiệp này đã và đang đƣợc Đảng, Nhà nƣớc và chính quyền Thành phố Hà Nội khuyến khích phát triển mạnh mẽ bằng nhiều chủ trƣơng, chính sách, cùng với sự hỗ trợ tích cực của các ban, ngành. Tuy nhiên, trên thực tế các DNNVV còn gặp rất nhiều khó khăn, hạn chế trong quá trình hoạt động. Hiện nay, DNNVV tuy nhiều nhƣng chƣa phát huy đƣợc hết tiềm năng, lợi thế. Các DNNVV hiện đang phát triển thiếu định hƣớng, mất cân đối. Sự khó khăn trong cạnh tranh trên thị trƣờng của DNNVV, một phần xuất phát từ năng lực nội tại yếu kém nhƣ quy mô vốn nhỏ bé, thiết bị công nghệ lạc hậu, một phần là do năng lực quản lý của các cơ quan quản lý nhà nƣớc còn hạn chế, bất cập. Đó là, sự thiếu thống nhất và đồng bộ giữa nội dung và tổ chức thực hiện, giữa phƣơng thức với công cụ quản lý, giữa quy định của pháp luật với điều kiện để thực thi pháp luật. Do vậy, ngay từ những năm đầu triển khai Luật Doanh nghiệp năm 1999 cho tới nay, trên địa bàn Hà Nội nói riêng đã xuất hiện một bộ phận doanh nghiệp không tuân thủ theo quy định của pháp luật, hoạt động không theo nội dung đăng ký kinh doanh, vi phạm các quy định về thuế, về chế độ và chính sách cho ngƣời lao động,… Xuất phát từ mục tiêu đảm bảo sự phát triển bền vững của khối DNNVV, khắc phục những khó khăn, phát huy vai trò tích cực trong nền kinh tế của nhà nƣớc nhằm tạo điều kiện môi trƣờng thuận lợi, bình đẳng cho các DNNVV phát triển từ đó đóng góp vào tăng trƣởng, phát triển chung của nền kinh tế và thủ đô Hà Hội. Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hà Nội” làm luận văn thạc sĩ chuyên ngành quản lý kinh tế với hy vọng sẽ đóng góp một phần trí tuệ và sức lực nhỏ bé của mình để kiến giải một vài giải pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển của DNNVV trên địa bàn thành phố Hà Nội. Song việc phát triển DNNVV là đề tài rất rộng nên trong khuôn khổ của luận văn, tác giả đi sâu phân tích phát triển DNNVV trên địa bàn thành phố Hà Nội dƣới góc độ quản lý kinh tế. 2. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở phân tích khái niệm, đặc điểm vị trí và vai trò của các doanh nghiệp nhỏ và vừa đối với nền kinh tế, đánh giá thực trạng phát 2
triển của các DNNVV trên địa bàn thành phố Hà Nội, từ đó luận văn đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hà Nội dƣới góc độ quản lý kinh tế. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt đƣợc mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn tập trung thực hiện các nhiệm vụ chính sau: - Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận về doanh nghiệp nhỏ và vừa, vấn đề quản lý nhà nƣớc đối với sự phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa. Nghiên cứu kinh nghiệm thực tiễn phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa của một số địa phƣơng trong nƣớc. - Phân tích tổng quan về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của thành phố Hà Nội. - Phân tích và đánh giá thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa dƣới góc độ quản lý kinh tế trên điạ bàn thành ph ố Hà Nội giai đoạn 2011 – 2016. Từ đó rút ra đƣợc những thành tích, hạn chế và nguyên nhân tồn tại những hạn chế đó. - Đề xuất phƣơng hƣớng, giải pháp nhằm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa dƣới góc độ quản lý kinh tế trên địa bàn thành phố Hà Nội đến năm 2020 và những năm tiếp theo. Câu hỏi nghiên cứu: Thực trạng phát triển DNNVV dƣới góc độ quản lý trên địa bàn thành phố Hà Nội nhƣ thế nào?; Lãnh đạo thành phố Hà Nội cần phải làm gì và làm nhƣ thế nào để nâng cao hiệu quả phát triển DNNVV dƣới góc độ quản lý trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian tới?. 3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng phát triển DNNVV trên địa bàn thành phố Hà Nội (tiếp cận dƣới góc độ quản lý kinh tế) - Phạm vi nghiên cứu: + Về nội dung: nghiên cứu về thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa dƣới góc độ quản lý nhà nƣớc thông qua các công cụ quản lý nhà nƣớc, trong đó chủ thể là các cơ quan, chính quyền thành phố Hà Nội; đối tƣợng là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. 3
+ Về không gian và thời gian: luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa dƣới góc độ quản lý kinh tế trên địa bàn thành phố Hà Nội từ năm 2011 đến năm 2016, đề xuất các giải pháp đến năm 2020 và những năm tiếp theo. 4. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI - Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản về doanh nghiệp nhỏ và vừa, tiếp cận dƣới góc độ quản lý kinh tế; - Xác định những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân, đề xuất một số giải pháp, cơ chế chính sách hỗ trợ có tính khả thi nhằm phát triển doanh nghiệp, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nƣớc đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa đóng góp tối đa cho sự phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn thành phố Hà Nội. 5. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo luận văn có kết cấu gồm 4 chƣơng, cụ thể nhƣ sau: Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận thực tiễn về phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa. Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu. Chƣơng 3: Thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2011 – 2016. Chƣơng 4: Định hƣớng và các giải pháp chủ yếu nhằm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hà Nội đến năm 2020 và những năm tiếp theo. 4
CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Trong những năm gần đây, những vấn đề liên quan đến phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa luôn đƣợc nhiều tổ chức và cá nhân quan tâm. Điều đó có thể thấy rõ qua khối lƣợng các tài liệu về chuyên đề này rất dồi dào, đa dạng, đƣợc công bố hầu nhƣ hàng ngày, hàng tuần, từ các luật lệ của Chính phủ, các chiến lƣợc cũng nhƣ chƣơng trình phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa của quốc gia, đến các sách hƣớng dẫn, công trình nghiên cứu và các bài báo về doanh nghiệp nhỏ và vừa. Có thể nêu một số công trình và tài liệu đã đƣợc công bố nhƣ sau: - Về phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa: Tác giả Đinh Văn Ân, 2004. Kinh nghiệm nước ngoài và phát triển DNNVV tại Việt Nam. Hà Nội: Nhà xuất bản Thống kê. Cuốn sách nêu lên một số kinh nghiệm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa của một số nƣớc trên thế giới, từ đó phân tích và đƣa ra một số kinh nghiệm vận dụng cho Việt Nam; Tác giả Ths. Phạm Thị Minh, 2008. Thực trạng và các giải pháp thúc đẩy sự phát triển DNNVV trên địa bàn thành phố Hà Nội trong điều kiện gia nhập WTO. Đề tài cấp bộ: 01X- 07/9/2007-2. Đề tài đã tập trung nghiên cứu những vấn đề chung về DNNVV, các nhân tố ảnh hƣởng đến hoạt động của doanh nghiệp, kinh nghiệm quốc tế về phát triển DNNVV trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, kinh nghiệm hỗ trợ phát triển DNNVV. Đề tài đã đi sâu nghiên cứu thực trạng phát triển DNNVV trên địa bàn Hà Nội và đề ra phƣơng hƣớng, giải pháp thúc đẩy phát triển DNNVV trên địa bàn Hà Nội trong điều kiện gia nhập WTO; Tập thể tác giả Phạm Quang Trung và cộng sự, 2009. Tăng cường năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Sách chuyên khảo, Đại học kinh tế Quốc dân Hà Nội. Cuốn sách trình bày lý thuyết về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong điều kiện hội nhập quốc tế; thực trạng và giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn Hà Nội từ khi Việt Nam gia nhập WTO; Tác giả Đinh Thị Nga, 2011. Chính sách kinh tế 5
và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Sách chuyên khảo, Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. Cuốn sách trình bày một số vấn đề lý luận và thực tiễn về tác động của hệ thống chính sách kinh tế đối với năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, thực trạng sự tác động ấy đối với doanh nghiệp Việt Nam, qua đó đề ra một số quan điểm, giải pháp hoàn thiện hệ thống chính sách kinh tế nhằm hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh trong điều kiện hội nhập. Các tác giả đã tập trung phân tích năng lực cạnh tranh của các DNNVV trên địa bàn Hà Nội, những nguyên nhân tác động, các nhân tố ảnh hƣởng và những bài học kinh nghiệm, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cƣờng năng lực cạnh tranh cho khu vực DNNVV trên địa bàn thành phố Hà Nội. Trong các giải pháp đó, có các biện pháp để phát triển nguồn nhân lực cho DNNVV vì nguồn nhân lực cũng là một nhân tố ảnh hƣởng đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp; Tác giả Nguyễn Thị Thu Trang, 2015. Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Hà Giang, luận văn thạc sĩ, Đại học Kinh tế, Đại học Quốc Gia Hà Nội. Luận văn đã hệ thống hóa những lý luận chung về phát triển DNNVV. Phân tích và đánh giá thực trạng phát triển DNNVV trên địa bàn tỉnh. Đề xuất các giải pháp nhằm đóng góp, hoàn thiện vào mục đích phát triển DNNVV đáp ứng và phù hợp với phƣơng hƣớng phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Hà Giang trong thời gian tới; Tác giả Tạ Quang Lâm, 2015. Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc, luận văn thạc sĩ, Đại học Kinh tế, Đại học Quốc Gia Hà Nội. Luận văn đã hệ thống hóa những lý luận về phát triển DNNVV. Làm rõ những tác động của các chính sách của Chính phủ, tỉnh Vĩnh Phúc đối với các DNNVV trong thời gian qua, Phân tích thực trạng phát triển DNNVV trên địa bàn tỉnh. Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện các chính sách phát triển DNNVV ở tỉnh Vĩnh Phúc. - Về hoạt động quản lý nhà nước đối với DNNVV: Tác giả TS. Trần Tiến Cƣờng, Trƣởng ban Nghiên cứu cải cách và phát triển doanh nghiệp, 2010. Đổi mới quản lý nhà nước đối với các loại hình doanh nghiệp ở Việt Nam theo hướng không phân biệt thành phần kinh tế. Đề tài khoa học cấp Bộ. Đề tài tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nƣớc đối 6
với doanh nghiệp theo hƣớng thống nhất không phân biệt thành phần kinh tế; xác định các nội dung chính của quản lý nhà nƣớc đối với doanh nghiệp và kiến nghị các giải pháp giúp hình thành nội dung và cơ chế quản lý nhà nƣớc chung thống nhất cho các loại hình doanh nghiệp; Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ, 2011, Đề án Đổi mới quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp sau đăng ký thành lập. Đề án chủ yếu tập trung nghiên cứu thực trạng quản lý nhà nƣớc đối với doanh nghiệp sau khi đăng ký thành lập và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả, hiệu lực của công tác quản lý nhà nƣớc đối với doanh nghiệp nhằm ngăn chặn, giảm thiểu tình trạng doanh nghiệp vi phạm pháp luật; Tác giả Nguyễn Thị Kim Lý, 2013. Nghiên cứu khả năng tiếp cận vốn cho các DNNVV ở tỉnh Thái Bình. Luận án Tiến sĩ Đại học Thái Bình (2013), Luận án đã hệ thống hóa lý luận về DNNVV; các điều kiện tiếp cận vốn của doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhận dạng những thành tựu, yếu kém, tìm nguyên nhân làm hạn chế khả năng tiếp cận vốn. Trên cơ sở đó tác giả đã đề xuất giải pháp giúp DNNVV của tỉnh Thái Bình tiếp cận, khai thác các nguồn vốn có hiệu quả và mở rộng các giải pháp này cho các DNNVV ở Việt Nam nói chung; Bài viết của Tiến sĩ Trịnh Thị Hoa Mai, Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội về “Vấn đề huy động vốn của các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam”. Ở đây, tác giả đề cập đến những vấn đề huy động vốn của Việt Nam và những con đƣờng huy động vốn mang tính trị trƣờng. Trên cơ sở đó khẳng định vai trò của nhà nƣớc trong việc rà soát các thủ tục hành chính, cơ chế, chính sách để tạo điều kiện cho doanh nghiệp hoạt động tốt hơn; Tác giả Nguyễn Thị Ngọc Tuyết, 2013. Quản lý Nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hải Phòng. Luận văn thạc sĩ, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Luận văn đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận chung về doanh nghiệp nhỏ và vừa. Thông qua thực trạng hoạt động của các DNNVV, luận văn đã tập trung phân tích, đánh giá sự quản lý của nhà nƣớc đối với DNNVV trên địa bàn thành phố Hải Phòng. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đã đề xuất phƣơng hƣớng và một số giải pháp nhằm tiếp tục đẩy sự quản lý có hiệu quả của nhà nƣớc đối với loại hình doanh nghiệp này; Tác giả Nguyễn Thị Thanh Huệ, 2015. Quản lý Nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và 7
vừa ở thành phố Hà Nội. Luận văn thạc sĩ, Đại học Kinh tế, Đại học Quốc Gia Hà Nội. Luận văn đã làm rõ lý luận chung về doanh nghiệp nhỏ và vừa. Thông qua thực trạng hoạt động của các DNNVV, luận văn đã tập trung phân tích, đánh giá sự quản lý của nhà nƣớc đối với DNNVV trên địa bàn thành phố Hà Nội. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đã đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nƣớc đối với loại hình doanh nghiệp này. Ngoài ra còn có nhiều bài nghiên cứu đăng trên các tạp chí, trang thông tin điện tử, các luận án tiến sỹ, thạc sỹ, các bài tham luận tại hội thảo, hội nghị và các ý kiến chuyên gia của các thầy cô giáo hƣớng dẫn, giảng dạy của Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc Gia Hà Nội đề cập đến sự phát triển của các DNNVV với nhiều nội dung khác nhau. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu đã đƣa ra cách nhìn tổng quát về vai trò của doanh nghiệp nhỏ và vừa, kinh nghiệm về phát triển DNNVV của một số địa phƣơng, các giải pháp phát triển DNNVV ở nhiều khía cạnh; các góc độ quản lý nhà nƣớc đối với DNNVV. Tuy nhiên, hiện nay chƣa có công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ và toàn diện về phát triển DNNVV trên địa bàn thành phố Hà Nội, đặc biệt trong thời điểm Hà Nội mở rộng địa giới hành chính, công tác phát triển DNNVV có nhiều vấn đề phức tạp hơn, khó khăn hơn. Vì vậy, đề tài này sẽ làm rõ những vấn đề lý luận, thực trạng và gợi ý một số giải pháp về phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hà Nội dƣới góc độ nhà quản lý. 1.2. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa 1.2.1.1. Khái niệm và tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa - Khái niệm: Trên thế giới hiện nay, có rất nhiều định nghĩa khác nhau về doanh nghiệp nhỏ và vừa. Tùy từng ngành nghề và trình độ phát triển trong từng thời kỳ, khái niệm về DNNVV lại có những thay đổi. Doanh nghiệp nhỏ và vừa, tên tiếng Anh viết tắt là SMEs (Small and medium enterprise) những doanh nghiệp có số lao động hay doanh số ở dƣới một mức giới hạn nào đó. Các nƣớc thuộc cộng đồng châu Âu 8
truyền thống có cách định nghĩa riêng về SMEs của riêng họ, ví dụ ở Đức đƣợc định nghĩa là những doanh nghiệp có số lao động dƣới 500 ngƣời, trong khi đó ở Bỉ là 100 ngƣời. Tuy nhiên, đến nay Liên minh Châu Âu đã có khái niệm về SMEs chuẩn hóa hơn. Theo đó, những doanh nghiệp có dƣới 50 lao động là doanh nghiệp nhỏ, còn các doanh nghiệp có trên 250 lao động là doanh nghiệp vừa. Ngƣợc lại, ở Mỹ những doanh nghiệp có dƣới 100 lao động là doanh nghiệp nhỏ và dƣới 500 lao động là doanh nghiệp vừa. Nhƣ vậy, ở mỗi quốc gia, mỗi khu vực có các định nghĩa về DNNVV là khác nhau, chính sự khác nhau đã khiến cho việc nghiên cứu và các DNNVV trở nên khó khăn hơn. Ở Việt Nam, tùy theo từng giai đoạn cụ thể khái niệm DNNVV đƣợc đƣa ra để phù hợp với mục đích của việc xác định và mức độ phát triển doanh nghiệp. Theo điều 3 của Nghị định 90/2001/NĐ-CP ngày 23/11/2001, doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) là cơ sở sản xuất kinh doanh độc lập có đăng ký kinh doanh theo pháp luật hiện hành, có vốn đăng ký không quá 10 tỷ đồng hoặc số lao động trung bình hàng năm không quá 300 ngƣời. Đến nay, khái niệm DNNVV về cơ bản đƣợc hiểu theo định nghĩa trong Nghị định số 56/2009/NĐ-CP của Chính phủ nhƣ sau: Doanh nghiệp nhỏ và vừa là cơ sở kinh doanh đã đăng ký kinh doanh theo quy định pháp luật, được chia thành ba cấp: siêu nhỏ, nhỏ, vừa theo quy mô tổng nguồn vốn (tổng nguồn vốn tương đương tổng tài sản được xác định trong bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp) hoặc số lao động bình quân năm (tổng nguồn vốn là tiêu chí ưu tiên). - Các tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa có 2 nhóm như sau: Nhóm tiêu chí định tính dựa trên những đặc trƣng cơ bản của doanh nghiệp nhƣ chuyên môn hoá thấp, số đầu mối quản lý ít, mức độ phức tạp của quản lý thấp... Các tiêu chí này có ƣu thế là phản ánh đúng bản chất của vấn đề nhƣng thƣờng khó xác định trên thực tế. Do đó chúng thƣờng đƣợc dùng làm cơ sở để tham khảo trong, kiểm chứng mà ít đƣợc sử dụng để phân loại trong thực tế. Nhóm tiêu chí định lượng có thể dựa vào các tiêu chí nhƣ số lao động, giá trị tài sản hay vốn, doanh thu, lợi nhuận. Trong đó: Số lao động: có thể lao động trung 9
bình trong danh sách, lao động thƣờng xuyên, lao động thực tế; Tài sản hay vốn: có thể là tổng giá trị tài sản (hay vốn), tài sản (vốn) cố định, giá trị tài sản còn lại; Doanh thu: có thể là tổng doanh thu/năm, tổng giá trị gia tăng/năm (hiện nay có xu hƣớng sử dụng chỉ số này). Ở Việt Nam, theo quy định tại Nghị định số 56/2009/NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày 30/6/2009 về trợ giúp phát triển doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ, vừa theo quy mô tổng nguồn vốn (tổng nguồn vốn tƣơng đƣơng tổng tài sản đƣợc xác định trong bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp) hoặc số lao động bình quân năm (tổng nguồn vốn là tiêu chí ƣu tiên), cụ thể nhƣ sau: Bảng 1.1. Tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam Quy mô Doanh nghiệp siêu Doanh nghiệp nhỏ Doanh nghiệp vừa nhỏ Số lao Tổng Số lao Tổng Số lao động nguồn Vốn động nguồn vốn động Khu vực I. Khu vực Từ trên 10 Từ trên 20 Từ trên 200 nông, lâm 10 người 20 tỷ đồng người đến tỷ đồng đến người đến nghiệp và trở xuống trở xuống 200 người 100 tỷ đồng 300 người thủy sản II. Khu vực 10 người 20 tỷ đồng Từ trên 10 Từ trên 20 Từ trên 200 trở xuống trở xuống người đến tỷ đồng đến người đến công nghiệp 200 người 100 tỷ đồng 300 người và xây dựng III. Khu vực 10 người 10 tỷ đồng Từ trên 10 Từ trên 10 Từ trên 50 trở xuống trở xuống người đến tỷ đồng đến người đến thƣơng mại 50 người 50 tỷ đồng 100 người và dịch vụ Nguồn: Điều 3, Nghị định 56/2009/NĐ-CP ngày 30/6/2009 Trong các nƣớc APEC tiêu chí đƣợc sử dụng phổ biến nhất là số lao động. Còn một số tiêu chí khác thì tuỳ thuộc vào điều kiện từng nƣớc. Tuy nhiên sự phân 10