Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai châu

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:106

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là phân tích và đánh giá thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu. Từ đó, tạo cơ sở để đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai châu

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THẾ ANH QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TÂN UYÊN, TỈNH LAI CHÂU LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2016
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THẾ ANH QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TÂN UYÊN, TỈNH LAI CHÂU Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Trần Văn Đức THÁI NGUYÊN - 2016
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn "Quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu" là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Lai Châu, tháng 9 năm 2016 Tác giả luận văn Nguyễn Thế Anh
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: "Quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu ", tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin đƣợc bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Quản lý Đào tạo sau Đại học, các khoa, phòng của Trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của ngƣời hƣớng dẫn khoa học - TS Trần Văn Đức. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các nhà khoa học, các thầy, cô giáo trong Trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn đƣợc sự giúp đỡ và cộng tác của các đồng chí tại các địa điểm nghiên cứu, tôi xin chân thành cảm ơn các bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành nghiên cứu này. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó. Lai Châu, tháng 9 năm 2016 Tác giả luận văn Nguyễn Thế Anh
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT ..................................................................... vi DANH MỤC BẢNG .................................................................................................vii DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH .................................................................................. viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiến của luận văn ........................................................... 3 5. Bố cục của luận văn ................................................................................................ 4 Chƣơng 1. LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ ...................................................................................................... 5 1.1. Một số vấn đề cơ bản của ngân sách Nhà nƣớc ................................................... 5 1.1.1. Khái niệm ngân sách Nhà nƣớc ........................................................................ 5 1.1.2. Vai trò của ngân sách Nhà nƣớc ....................................................................... 5 1.1.3. Hệ thống ngân sách Nhà nƣớc .......................................................................... 8 1.2. Lý luận chung về ngân sách xã ............................................................................ 9 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của Ngân sách xã ............................................................ 9 1.2.2. Nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách xã..................................................... 12 1.3. Vai trò của ngân sách xã .................................................................................... 17 1.4. Nội dung công tác quản lý ngân sách xã ............................................................ 18 1.4.1. Nguyên tắc quản lý ngân sách xã .................................................................... 18 1.4.2. Quản lý quy trình ngân sách............................................................................ 19 1.4.3. Thanh tra, kiểm tra quản lý ngân sách ............................................................ 24 1.5. Các nhân tố ảnh hƣởng đến quản lý ngân sách xã ............................................. 24 1.5.1. Nhận thức của chính quyền địa phƣơng.......................................................... 24 1.5.2. Chế độ, chính sách của Nhà nƣớc ................................................................... 25 1.5.3. Tổ chức bộ máy quản lý và trình độ cán bộ quản lý ....................................... 25
iv 1.6. Kinh nghiệm của một số địa phƣơng về quản lý ngân sách xã .......................... 26 1.6.1. Kinh nghiệm của huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên ..................................... 26 1.6.2. Kinh nghiệm của huyện Thanh Ba tỉnh Phú Thọ ............................................ 28 1.6.3. Bài học rút ra cho huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu ........................................ 30 Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 32 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 32 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................... 32 2.2.1. Phƣơng pháp thu thập số liệu .......................................................................... 32 2.2.2. Phƣơng pháp tổng hợp, xử lý số liệu .............................................................. 32 2.2.3. Phƣơng pháp phân tích số liệu ........................................................................ 33 2.2.4. Phƣơng pháp chuyên gia ................................................................................. 33 2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ....................................................................... 34 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu về thu ngân sách ...................................................................... 34 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu về chi ngân sách ...................................................................... 34 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TÂN UYÊN TỈNH LAI CHÂU .............................................................. 35 3.1. Đặc điểm cơ bản của huyện Tân Uyên tỉnh Lai Châu ....................................... 35 3.1.1. Điều kiện tự nhiên của huyện Tân Uyên tỉnh Lai Châu.................................. 35 3.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội của huyện Tân Uyên tỉnh Lai Châu ......................... 40 3.1.3. Ảnh hƣởng của điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế xã hội đến công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên.................................................. 43 3.1.4. Tổ chức bộ máy quản lý NSX trên địa bàn huyện Tân Uyên ......................... 44 3.2. Thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên tỉnh Lai Châu giai đoạn 2012 - 2015 ...................................................................................... 49 3.2.1. Thực hiện quy trình quản lý ngân sách ........................................................... 49 3.2.2. Thực trạng công tác kiểm tra, thanh tra quản lý ngân sách ............................ 68 3.3. Đánh giá công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên giai đoạn 2012 - 2015 ....................................................................................................... 70 3.3.1. Kết quả đạt đƣợc ............................................................................................. 70 3.3.2. Những tồn tại, hạn chế .................................................................................... 73 3.3.3. Nguyên nhân ................................................................................................... 78
v Chƣơng 4. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TÂN UYÊN TỈNH LAI CHÂU .......................... 80 4.1. Định hƣớng phát triển kinh tế - xã hội và quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên tỉnh Lai Châu trong thời gian tới ................................................... 80 4.1.1. Định hƣớng phát triển kinh tế - xã hội ............................................................ 80 4.1.2. Định hƣớng quản lý ngân sách xã giai đoạn 2016 - 2020 ............................... 82 4.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên đến năm 2020 ................................................................................ 83 4.2.1. Hoàn thiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm, Tăng cƣờng nhận thức của chính quyền địa phƣơng trong quản lý ngân sách..................................................... 83 4.2.2. Đẩy mạnh cải cách hành chính trong quản lý điều hành thu chi ngân sách xã ...................................................................................................................... 84 4.2.3. Từng bƣớc hoàn thiện bộ máy tổ chức và trình độ của các cán bộ chuyên môn .............................................................................................................. 85 4.2.4. Nâng cao trình độ khoa học kỹ thuật .............................................................. 86 4.2.5. Triển khai kiểm tra giám sát công tác quản lý ngân sách thƣờng xuyên liên tục ........................................................................................................... 87 4.2.6. Đổi mới quy trình quản lý ngân sách theo hƣớng tích cực ............................. 88 4.3. Một số kiến nghị................................................................................................. 91 4.3.1. Đối với UBND tỉnh ......................................................................................... 91 4.3.2. Đối với UBND huyện Tân Uyên .................................................................... 92 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 94
vi DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT BHXH : Bảo hiểm xã hội BHYT : Bảo hiểm y tế HĐND : Hội đồng nhân dân HĐND : Hội đồng nhân dân KBNN : Kho bạc Nhà nƣớc NSĐP : Ngân sách địa phƣơng NSNN : Ngân sách Nhà nƣớc NSTW : Ngân sách Trung ƣơng NSX : Ngân sách xã TC-KH : Tài chính - Kế hoạch THCS : Trung học cơ sở TMDV - CN - TTCN : Thƣơng mại dịch vụ - Công nghiệp - Tiểu thủ công nghiệp TTCN : Tiểu thủ công nghiệp UBND : Uỷ ban nhân dân
vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Tình hình cán bộ tại UBND huyện Tân Uyên .......................................... 40 Bảng 3.2: Cơ cấu kinh tế huyện Tân Uyên giai đoạn 2012-2015 ............................42 Bảng 3.3: Trình độ chuyên môn các Ban Tài chính xã năm 2015 ...........................48 Bảng 3.4: Tình hình chấp hành dự toán thu ngân sách xã qua các năm ..................52 Bảng 3.5: Tình hình chấp hành dự toán chi ngân sách xã qua 4 năm ......................57 Bảng 3.6: Tình hình chi đầu tƣ từ ngân sách xã cho các công trình qua các năm ...64
viii DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH HÌNH Hình 3.1: Tình hình cán bộ tại UBND huyện Tân Uyên .........................................41 Hình 3.2: Cơ cấu kinh tế huyện Tân Uyên giai đoạn 2012-2015 ...........................42 SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Quy trình lập dự toán ..............................................................................20 Sơ đồ 3.1: Bộ máy tổ chức của phòng Tài chính - Kế hoạch...................................47
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nƣớc (NSNN) là phạm trù khoa học, nó biểu hiện năng lực tổ chức quản lý và trình độ của nền kinh tế xã hội. NSNN là kế hoạch tài chính tập trung của mỗi quốc gia, có vai trò vô cùng quan trọng trong việc điều tiết kinh tế vĩ mô, thực hiện các chức năng nhiệm vụ, quyền hạn trong quá trình quản lý kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng. Trên cơ sở đó tạo điều kiện tăng thu nhập, cải thiện và nâng cao mức sống của ngƣời dân. Trên thực tế việc tổ chức, chỉ đạo, điều hành và quản lý các hoạt động thu chi NSNN đƣợc diễn ra hàng ngày, hàng giờ tại các cơ sở kinh tế, các địa phƣơng cấp tỉnh, quận huyện, xã, thị trấn. Cùng với quá trình phát triển kinh tế xã hội của đất nƣớc, quản lý NSNN đã có những bƣớc tiến bộ và đạt đƣợc những thành tự đáng kể. Cụ thể, từ khi luật NSNN đƣợc Quốc hội khóa XI kỳ họp thứ 2 thông qua ngày 16/12/2002 tạo ra cơ sở pháp lý quan trọng trong việc tổ chức quản lý và điều hành NSNN nói chung và NSNN địa phƣơng nói riêng nhằm phục vụ công cuộc phát triển kinh tế xã hội, tăng cƣờng tiềm lực tài chính, quản lý thống nhất nền tài chính quốc gia. Ngân sách xã, phƣờng, thị trấn là một bộ phận của ngân sách nhà nƣớc và là một cấp ngân sách, chính vì vậy quan tâm đến việc quản lý ngân sách xã, phƣờng, thị trấn là vấn đề rất cần thiết. Xuất phát từ cấp cơ sở là xã, phƣờng, thị trấn là một đơn vị hành chính nên chính quyền cơ sở là đại diện trực tiếp của nhà nƣớc giải quyết mối quan hệ giữa nhà nƣớc với nhân dân. Mặt khác, ngân sách xã là điều kiện quan trọng cho hoạt động của chính quyền và hệ thống chính trị của cơ sở và thực hiện quản lý toàn diện các hoạt động kinh tế xã hội trên địa bàn. Vì vậy, chính quyền cấp xã muốn thực hiện có hiệu quả những hoạt động phát triển kinh tế xã hội của địa phƣơng thì cần có một nguồn ngân sách đủ mạnh để đáp ứng những hoạt động đó. Việc hoàn thiện và đổi mới công tác quản lý ngân sách xã là một vấn đề
2 luôn đƣợc nhà nƣớc quan tâm. Công tác quản lý ngân sách xã đạt hiệu quả cao sẽ đóng góp tích cực vào công cuộc phát triển kinh tế xã hội của quốc gia nói chung và của các tỉnh, huyện, xã nói riêng nhƣ xây dựng nông thôn mới, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn, phát triển cơ sở hạ tầng, khoa học công nghệ… Huyện Tân Uyên có 10 đơn vị hành chính, gồm 1 thị trấn Tân Uyên và 9 xã, đã nhiều năm hoàn thành tốt nhiệm vụ quản lý ngân sách trên địa bàn. Tuy nhiên, công tác quản lý và sử dụng ngân sách xã qua việc tổ chức, lập, phân bổ và quyết toán ngân sách của các cấp trên địa bàn huyện vẫn còn nhiều bất cập trong quản lý và điều hành ngân sách. Nhiều nội dung chi ngân sách xã chƣa hợp lý, trình độ, khả năng quản lý của thủ trƣởng các đơn vị, đội ngũ cán bộ chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu đặt ra. Huyện Tân Uyên cần xây dựng chủ trƣơng, chính sách và đƣa ra các giải pháp thực tế để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã trên địa bàn. Đây là một yêu cầu cần thiết, quan trọng góp phần phát triển kinh tế xã hội của huyện Tân Uyên trong tƣơng lai. Bên cạnh đó, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về ngân sách, phân tích nhiều vấn đề nhƣ các yếu tố tác động đến hoạt động quản lý NSNN, các giải pháp nâng cao hiệu quả của hoạt động thu chi ngân sách, tại địa bàn các tỉnh khác nhau...Nhƣng chƣa có công trình nào nghiên cứu cụ thể về quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên. Do đó, đề tài “Quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai châu” đƣợc tác giả lựa chọn làm đề tài nghiên cứu, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên trong giai đoạn trƣớc mắt cũng nhƣ lâu dài. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu. Từ đó, tạo cơ sở để đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện.
3 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý NSNN nói chung, ngân sách xã nói riêng. - Phân tích và đánh giá thực trạng việc quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu giai đoạn 2012-2015; Đánh giá những thành công, tồn tại và những nguyên nhân chủ yếu. - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên trong tƣơng lai. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu các vấn đề quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Nghiên cứu các vấn đề liên quan đến quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu. - Phạm vi thời gian: Điều tra, khảo sát, thu thập số liệu trong thời gian 04 năm (từ năm 2012 - năm 2015). - Phạm vi không gian: Tại địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiến của luận văn * Về mặt khoa học: Luận văn hệ thống lý thuyết quản lý NSNN nói chung, ngân sách xã nói riêng. Bƣớc đầu tổng kết những bài học kinh nghiệm của một số huyện khác trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã. * Về mặt thực tiễn: Luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu về quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu. Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện, chỉ ra đƣợc những thành công và tồn tại và những nguyên nhân chủ yếu; Đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu.
4 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và các danh mục, luận văn gồm 4 chƣơng: - Chƣơng 1: Lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về quản lý ngân sách xã - Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu - Chƣơng 3: Thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu - Chƣơng 4: Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu.
5 Chƣơng 1 LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ 1.1. Một số vấn đề cơ bản của ngân sách Nhà nƣớc 1.1.1. Khái niệm ngân sách Nhà nước Theo Luật Ngân sách nhà nƣớc năm 2002, Ngân sách Nhà nƣớc đƣợc đề cập nhƣ sau:"Ngân sách Nhà nƣớc là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nƣớc đã đƣợc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền quyết định và đƣợc thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc". Về bản chất, NSNN là các quan hệ lợi ích kinh tế giữa Nhà nƣớc với các chủ thể khác nhƣ doanh nghiệp, cơ quan HCSN, hộ gia đình, cá nhân… trong và ngoài nƣớc gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ NS. Ngân sách nhà nƣớc Việt Nam gồm NSTW và NSĐP. Ngân sách địa phƣơng có ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có HĐND và UBND. Phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền Nhà nƣớc ta hiện nay, NSĐP bao gồm ngân sách cấp tỉnh, tỉnh trực thuộc trung ƣơng; ngân sách cấp huyện, quận, thị xã, tỉnh thuộc tỉnh và ngân sách cấp xã, phƣờng, thị trấn. 1.1.2. Vai trò của ngân sách Nhà nước - Điều tiết nền kinh tế, thúc đẩy phát triển kinh tế Góp phần định hƣớng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích sản xuất kinh doanh phát triển và chống độc quyền. Ngân sách nhà nƣớc cung cấp kinh phí để nhà nƣớc đầu tƣ xây dựng kết cấu hạ tầng cơ sở, hình thành các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực then chốt từ đó tạo môi trƣờng, điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh tế khác phát triển. Nhà nƣớc sử dụng một nguồn vốn không nhỏ để hình thành các doanh nghiệp nhà nƣớc là biện pháp để chống độc quyền và giữ cho thị trƣờng tránh rơi vào tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo. Trong những trƣờng hợp cần thiết, sử dụng một số vốn trong ngân sách để hỗ trợ cho các doanh nghiệp ổn định về cơ cấu, vƣợt qua thời kỳ khó khăn hoặc chuẩn bị chuyển sang một cơ cấu mới cao hơn.
6 Thông qua các khoản thuế và chính sách thuế sẽ đảm bảo thực hiện vai trò định hƣớng đầu tƣ, kích thích hoặc hạn chế sản xuất kinh doanh. Vay nợ nƣớc ngoài và trong nƣớc sẽ tạo thêm nguồn thu cho ngân sách nhà nƣớc nhƣng cần phải thận trọng trong các chính sách điều khoản, mức vay và thời hạn vay và đảm bảo sử dụng hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả nguồn vốn vay này. Bên cạnh đó ngân sách Nhà nƣớc đóng vai trò quan trọng trong việc định hƣớng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích sản xuất kinh doanh phát triển và chống độc quyền. Ngân sách nhà nƣớc cung cấp kinh phí để nhà nƣớc đầu tƣ xây dựng kết cấu hạ tầng cơ sở, hình thành các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực then chốt từ đó tạo môi trƣờng, điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh tế khác phát triển. Nhà nƣớc sử dụng một nguồn vốn không nhỏ để hình thành các doanh nghiệp nhà nƣớc là biện pháp để chống độc quyền và giữ cho thị trƣờng tránh rơi vào tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo. Trong những trƣờng hợp cần thiết, sử dụng một số vốn trong ngân sách để hỗ trợ cho các doanh nghiệp ổn định về cơ cấu, vƣợt qua thời kỳ khó khăn hoặc chuẩn bị chuyển sang một cơ cấu mới cao hơn. Thông qua các khoản thuế và chính sách thuế sẽ đảm bảo thực hiện vai trò định hƣớng đầu tƣ, kích thích hoặc hạn chế sản xuất kinh doanh. Vay nợ nƣớc ngoài và trong nƣớc sẽ tạo thêm nguồn thu cho ngân sách nhà nƣớc nhƣng cần phải thận trọng trong các chính sách điều khoản, mức vay và thời hạn vay và đảm bảo sử dụng hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả nguồn vốn vay này. - Giải quyết các vấn đề xã hội. Ngân sách nhà nƣớc đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện công bằng xã hội. Ngân sách nhà nƣớc đầu tƣ thực hiện các chính sách xã hội nhƣ chi cho giáo dục - đào tạo, y tế, kế hoạch hóa gia đình, văn hóa, thể thao, truyền thanh, chi bảo đảm xã hội, trợ giá hàng hóa… Thông qua hình thức thu thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp nhằm điều tiết thu nhập, phân phối lại cho những đối tƣợng có thu nhập thấp. Thông qua thuế gián thu nhằm hƣớng dẫn tiêu dùng hợp lý, tiết kiệm.
7 Tuy nhiên, vấn đề sử dụng công cụ ngân sách nhà nƣớc để điều chỉnh các vấn đề xã hội cần chú ý thống nhất giữa chính sách và biện pháp thực hiện để nhóm đối tƣợng hƣởng lợi từ chính sách phù hợp với mục tiêu của chính sách. - Góp phần ổn định thị trường, chống lạm phát, bình ổn giá cả thị trường. Ngân sách nhà nƣớc có vai trò quan trọng trong việc thực hiện chính sách bình ổn giá cả thị trƣờng, chống lạm phát. Nhà nƣớc sử dụng những công cụ về chính sách chi ngân sách, thuế, phí, lệ phí, vay để có thể chủ động điều chỉnh giá cả và thị trƣờng. Những chính sách đó có thể thắt chặt hay nới lỏng tùy thuộc vào mục đích và mức độ tác động đến cung - cầu thị trƣờng mà nhà nƣớc mong muốn điều chỉnh. Việc huy động của ngân sách nhà nƣớc từ các hình thức thuế, phí, lệ phí, vay, bảo hiểm xã hội trên GDP và GNP chiếm tỷ trọng cao thì sự cung ứng vốn đầu tƣ dài hạn, vốn tiền tệ ngắn hạn của các nhà đầu tƣ và đầu tƣ của dân sẽ giảm, vốn tự đầu tƣ sẽ khan hiếm hơn. Mặt khác, nó sẽ làm cho cầu về hàng hóa, dịch vụ của dân cƣ giảm xuống nhƣng ngân sách nhà nƣớc lại có điều kiện tăng cầu với quy mô lớn và chi cho đầu tƣ lớn sẽ kích thích tăng cung. Ngƣợc lại, nếu ngân sách nhà nƣớc huy động trên GDP và GNP chiếm tỷ trọng thấp thì nguồn tự đầu tƣ tăng lên, thúc đẩy tăng cung, đồng thời kích thích tăng cầu về hàng hóa, dịch vụ nhƣng ngân sách lại không có điều kiện để tăng cầu và chi cho đầu tƣ. Trên thị trƣờng tài chính, nhà nƣớc vay vốn với lãi suất cao sẽ tác động tăng cung ứng vốn từ các nhà đầu tƣ và tiết kiệm tiêu dùng cho tƣơng lai và làm giảm lƣợng cầu về vốn đầu tƣ của doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế. Khi lãi suất các khoản vay của nhà nƣớc giảm xuống dƣới mức lợi tức bình quân toàn xã hội, các nhà đầu tƣ sẽ tìm môi trƣờng đầu tƣ vào sản xuất kinh doanh hàng hóa, dịch vụ mà không muốn cho nhà nƣớc vay. Mặt khác, lãi suất các khoản vay của nhà nƣớc có vị trí quan trọng trên thị trƣờng chứng khoán có thể tham gia điều tiết quan hệ cung - cầu trên thị trƣờng chứng khoán. Dự trữ nhà nƣớc đóng vai trò không thể thiếu nhất là trong cơ chế thị trƣờng. Giá cả do thị trƣờng quyết định, phụ thuộc và quan hệ cung - cầu và các yếu tố
8 khác. Để bảo vệ lợi ích của ngƣời sản xuất và ngƣời tiêu dùng, kích thích sản xuất phát triển nhà nƣớc cần theo dõi biến động giá cả trên thị trƣờng và phải có nguồn dự trữ hàng hóa, tài chính để điều chỉnh kịp thời. Chống lạm phát là nội dung quan trọng trong việc điểu chỉnh thị trƣờng. Có nhiều nguyên nhân gây ra lạm phát trong đó có nguyên nhân xuất phát từ lĩnh vực thu chi ngân sách nhà nƣớc. Nếu đồng vốn ngân sách đƣợc sử dụng hợp lý, hiệu quả thì sẽ có tác động tích cƣc, ngƣợc lại sẽ gây ra bất ổn trên thị trƣờng, thúc đẩy lạm phát tăng. Việc phát hành thêm tiền để bù đắp thâm hụt ngân sách nhà nƣớc là nguyên nhân trực tiếp khiến lạm phát tăng. Và sự cân bằng của ngân sách nhà nƣớc sẽ có tác động đến sự cân bằng của cán cân thanh toán quốc tế do sự cân bằng của ngân sách tác động trực tiếp đến sự cân bằng của cán cân thƣơng mại; mức độ thực hiện cân bằng ngân sách nhà nƣớc nói lên khả năng chi trả các khoản nợ nƣớc ngoài đến hạn. 1.1.3. Hệ thống ngân sách Nhà nước Hệ thống ngân sách Nhà nƣớc là tổng thể các cấp ngân sách có mối quan hệ cơ hữu với nhau trong quá trình thực hiện việc thu, chi của mỗi cấp ngân sách. Ngân sách nhà nƣớc bao gồm ngân sách trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng. Ngân sách địa phƣơng bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân. Theo quy định của Luật tổ chức Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân hiện hành bao gồm: - Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng (gọi chung là ngân sách tỉnh) bao gồm ngân sách cấp tỉnh và ngân sách của các huyện, quận, thị xã, tỉnh thuộc tỉnh. - Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách huyện) Bao gồm ngân sách cấp huyện và ngân sách các xã, phƣờng, thị trấn. - Ngân sách các xã, phƣờng, thị trấn (gọi chung là ngân sách xã). Trên thế giới, hầu hết các nƣớc, kể cả các nƣớc phát triển và đang phát triển đều có ngân sách xã. Ngân sách xã là một bộ phận của hệ thống NSNN và đƣợc quản lý theo quy định của luật pháp.
9 1.2. Lý luận chung về ngân sách xã 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của Ngân sách xã 1.2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của ngân sách xã Trong lịch sử tồn tại và phát triển, dân tộc ta đã trải qua rất nhiều giai đoạn khác nhau với những chế độ khác nhau từ phong kiến cho đến XHCN ngày nay. Song song với sự ra đời, tồn tại và phát triển của bộ máy Nhà nƣớc thì “quỹ” xã (mà bây giờ gọi là NSX) cũng đƣợc hình thành và phát triển nhƣ một tất yếu khách quan để đảm bảo thực hiện các chức năng quản lý Nhà nƣớc ở cơ sở. Trải qua các giai đoạn khác nhau xã cũng mang những tên gọi khác nhau gắn với những chức năng nhiệm vụ nhất định. Ví dụ nhƣ thời kỳ Khúc Hạo gọi là giáp xã, các triều đại Đinh, Lê, Trần, Lý... gọi là hƣơng xã. Cho đến nay chính quyền cấp xã đã trở thành cấp chính quyền cơ sở giúp vai trò hết sức quan trọng trong hệ thống chính quyền 4 cấp ở nƣớc ta. Về chế độ thu, chi NSX trong mỗi thời kỳ cũng có sự khác nhau do sự áp đặt các luật lệ khác nhau của các triều đại. Trong thời Lê, chế độ quản lý NSX đƣợc quy định rất chặt chẽ: đối với xã lớn chỉ đƣợc phép chi trong phạm vi 50 quan, xã nhỏ 20 quan (đơn vị tiền tệ lúc đó), quỹ xã chỉ giữ lại 30 quan để chi tiêu, số còn lại phải gửi vào nhà giàu trong xã cất giữ. Dƣới chế độ XHCN, trong thời kỳ bao cấp công tác quản lý NSX chƣa đƣợc quan tâm, coi trọng do ảnh hƣởng của cơ chế tập trung, bao cấp. Từ năm 1996 NSX đƣợc quản lý theo Luật NSNN. Đáp ứng yêu cầu quản lý kinh tế trong thời kỳ đổi mới, chuyển từ cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trƣờng định hƣớng XHCN có sự quản lý của Nhà nƣớc, trong những năm vừa qua Nhà nƣớc đã ban hành nhiều văn bản liên quan đến quản lý NSNN nói chung và NSX nói riêng nhƣ: Luật NSNN số 01/2002/QH11; Thông tƣ số 60/2003/TT-BTC ngày 23/06/2003, Quyết định số 94/2005/QĐ-BTC ngày 12/12/2005 của Bộ trƣởng Bộ Tài chính về việc ban hành chế độ kế toán ngân sách và tài chính xã... Đây thực sự là một bƣớc phát triển mới trong công tác quản lý NSX, khẳng định rõ NSX là một cấp ngân sách nằm trong hệ thống NSNN, là phƣơng tiện vật chất để chính quyền cấp xã thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Công tác quản lý Ngân sách xã ngày càng đƣợc Đảng,
10 Nhà nƣớc, các cấp, các ngành quan tâm, củng cố và hoàn thiện. Thông qua tổ chức bộ máy theo các cấp chính quyền, Nhà nƣớc kiểm soát chặt chẽ trật tự xã hội cũng nhƣ kịp thời can thiệp vào nền kinh tế theo chiều hƣớng khuyến khích phát triển. Gắn với cấp chính quyền trong tổ chức bộ máy Nhà nƣớc là một cấp ngân sách. Sự tồn tại của cấp xã kéo theo sự xuất hiện của Ngân sách xã, chính vì vậy NSX tồn tại là một tất yếu khách quan. 1.2.1.2. Khái niệm ngân sách xã Ngân sách Nhà nƣớc là một phạm trù kinh tế và là phạm trù lịch sử, phận định thành ngân sách Trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng. Ngân sách Trung ƣơng là ngân sách của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và các cơ quan khác ở Trung ƣơng. Ngân sách địa phƣơng bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân (tỉnh, huyện, xã). Ngân sách Nhà nƣớc bao gồm toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nƣớc đã đƣợc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền quyết định và đƣợc thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của nhà nƣớc. Ngân sách xã đại diện và đảm bảo tài chính cho chính quyền xã có thể chủ động khai thác những thế mạnh có sẵn để phát triển kinh tế, thực hiện các chính sách xã hội, giữ gìn an ninh trật tự trên địa bàn xã. Ngân sách xã trực tiếp gắn với ngƣời dân, trực tiếp giải quyết toàn bộ mối quan hệ về lợi ích giữa Nhà nƣớc với dân. Chính vì vậy, NSX là tiền đề đồng thời là hệ quả trong quá trình quản lý kinh tế - xã hội của Nhà nƣớc, có thể hiểu một cách khái quát nhất về ngân sách xã nhƣ sau: Ngân sách xã là cấp ngân sách cơ sở trong hệ thống NSNN, là quỹ tiền tệ tập trung phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa một bên là chính quyền xã với một bên là các chủ thể khác thông qua sự vận động của các nguồn tài chính nhằm đảm bảo thực hiện chức năng nhiệm vụ của chính quyền xã trên mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, an ninh trật tự và văn hoá, xã hội trên địa bàn theo phân cấp. Nói một cách cụ thể: NSX là toàn bộ các khoản thu, chi đƣợc quy định trong dự toán hàng năm do HĐND cấp xã quyết định và giao cho UBND cấp xã thực hiện nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền cấp xã.