Luận văn Thạc sĩ Quản lý tài nguyên rừng: Nghiên cứu đề xuất giải pháp quản lý bền vững rừng phòng hộ lưu vực hồ Yên Lập, tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:82

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn nhằm góp phần cung cấp những cơ sở khoa học và thực tiễn nhằm phần nào giúp BQL rừng phòng hộ hồ Yên Lập thực hiện tốt công tác quản lý bảo vệ tài nguyên rừng bền vững trên địa bàn quản lý. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý tài nguyên rừng: Nghiên cứu đề xuất giải pháp quản lý bền vững rừng phòng hộ lưu vực hồ Yên Lập, tỉnh Quảng Ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƢỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP VŨ XUÂN TOẢN NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP QUẢN LÝ BỀN VỮNG RỪNG PHÒNG HỘ LƢU VỰC HỒ YÊN LẬP, TỈNH QUẢNG NINH CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN RỪNG MÃ SỐ: 8620211 LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN RỪNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. BÙI XUÂN DŨNG TS. HOÀNG THỊ HẰNG Hà Nội, 2018
i CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc ------------------------ LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Nếu nội dung nghiên cứu của tôi trùng lặp với bất kỳ công trình nghiên cứu nào đã công bố, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết luận đánh giá luận văn của Hội đồng khoa học. Hà Nội, ngày ... tháng … năm 2018 Học viên Vũ Xuân Toản
ii LỜI CẢM ƠN Đề tài nghiên cứu khoa học “Nghiên cứu đề xuất giải pháp quản lý bền vững rừng phòng hộ lưu vực hồ Yên Lập, tỉnh Quảng Ninh” được hoàn thành theo chương trình đào tạo Thạc sỹ Quản lý tài nguyên rừng, Khóa 24 (2016 - 2018) tại Trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam. Nhân dịp này, tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa Đào tạo Sau đại học, Khoa QLTNR&MT - trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết sơn sâu sắc tới thầy giáo PGS. TS. Bùi Xuân Dũng và cô giáo TS. Hoàng Thị Hằng - những người đã nhiệt tình hướng dẫn, truyền đạt kiến thức, kinh nghiệm quý báu để tôi hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các Thầy, Cô giáo trong Khoa QLTNR&MT đã hỗ trợ, giúp đỡ, truyền đạt kiến thức chuyên môn, tạo điều kiện tốt nhất trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Mặc dù tôi đã làm việc với tất cả sự nỗ lực của bản thân nhưng Luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được những ý kiến đóng góp, bổ sung của các quý thầy cô và các quý vị quan tâm để đề tài được hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày ... tháng … năm 2018 Học viên Vũ Xuân Toản
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. viii ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................... 1 Chƣơng 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.................................... 3 1.1. Khái niệm về quản lý rừng bền vững (QLRBV) ..................................... 3 1.2. Những nghiên cứu về QLBVR trên thế giới ........................................... 5 1.3. Những nghiên cứu QLBVR ở Việt Nam ................................................. 9 1.4. Tại rừng phòng hộ hồ Yên Lập, tỉnh Quảng Ninh ................................ 14 Chƣơng 2. MỤC TIÊU, ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................................... 15 2.1. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................. 15 2.1.1. Mục tiêu chung ............................................................................... 15 2.1.2. Mục tiêu cụ thể................................................................................ 15 2.2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ............................................................. 15 2.2.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 15 2.2.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 15 2.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 16 2.4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 16 2.4.1. Phương pháp nghiên cứu hiện trạng tài nguyên rừng phòng hộ lưu vực hồ Yên Lập .......................................................................................... 16 2.4.2. Phương pháp nghiên cứu thực trạng quản lý bảo vệ rừng ở BQL rừng phòng hộ hồ Yên Lập ................................................................................ 17
iv 2.4.3. Phương pháp nghiên cứu, phân tích những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong hoạt động QLBVR .............................................. 18 2.4.4. Phương pháp xử lý thông tin .......................................................... 18 Chƣơng 3. ĐẶC ĐIỂM KHU VỰC NGHIÊN CỨU .................................. 19 3.1. Điều kiện tự nhiên khu vực nghiên cứu................................................. 19 3.1.1. Vị trí, ranh giới hành chính ............................................................ 19 3.1.2. Địa hình .......................................................................................... 20 3.1.3. Thổ nhưỡng ..................................................................................... 20 3.1.4. Khí hậu............................................................................................ 20 3.1.5. Thủy văn.......................................................................................... 21 3.1.6. Tài nguyên sinh vật rừng ................................................................ 22 3.2. Điều kiện kinh tế - xã hội khu vực nghiên cứu. .................................... 25 3.2.1. Điều kiện kinh tế ............................................................................. 25 3.2.2. Điều kiện xã hội .............................................................................. 26 Chƣơng 4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ................................................... 29 4.1. Đặc điểm tài nguyên rừng và đất đai khu vực nghiên cứu ............. 29 4.1.1. Hiện trạng tài nguyên rừng và đất rừng ........................................ 29 4.1.2. Đặc điểm loại đất, loại rừng .......................................................... 31 4.1.3. Nhận xét về hiện trạng rừng và đất rừng ....................................... 33 4.2. Thực trạng công tác QLBVR tại BQL rừng phòng hộ hồ Yên Lập ...... 33 4.2.1. Lược sử hình thành BQL rừng phòng hộ hồ Yên Lập .................... 33 4.2.2. Cơ cấu tổ chức và biên chế BQL rừng phòng hộ hồ Yên Lập ........ 37 4.2.3. Thực trạng L và phát triển vốn rừng của BQL rừng phòng hộ hồ Yên Lập ................................................................................................ 39 4.2.4. Thực trạng mối quan hệ và tác động của các ngành khác đến tài nguyên rừng phòng hộ lưu vực hồ Yên Lập ....................................... 48 4.3. Đánh giá, phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của các yếu tố ảnh hưởng đến QLBVR phòng hộ hồ Yên Lập........................... 51
v 4.3.1. Đánh giá về điều kiện tự nhiên ....................................................... 51 4.3.2. Đánh giá về điều kiện kinh tế, xã hội ............................................. 52 4.3.3. Thực trạng QLBVR tại BQL rừng phòng hộ hồ Yên Lập ............... 54 4.4. Đề xuất một số giải pháp góp phần QLRBV tại BQL rừng phòng hộ hồ Yên Lập ............................................................................................ 56 4.4.1. Những căn cứ đề xuất các giải pháp .............................................. 56 4.4.2. Giải pháp về tổ chức quản lý .......................................................... 58 4.4.3. Các giải pháp kỹ thuật lâm sinh và xây dựng cơ sở hạ tầng.......... 61 4.4.4. Các giải pháp khoa học công nghệ ................................................ 63 4.4.5. Các giải pháp tài chính .................................................................. 64 4.4.6. Các giải pháp xã hội ....................................................................... 65 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 71
vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu Chú giải BQL Ban quản lý QLRBV Quản lý rừng bền vững QLBVR Quả lý bảo vệ rừng HGĐ Hộ gia đình UBND Ủy ban nhân dân PCCCR Phòng cháy chữa cháy rừng ĐDSH Đa dạng sinh học HST Hệ sinh thái LSNG Lâm sản ngoài gỗ KTXH Kinh tế xã hội OTC Ô tiêu chuẩn
vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Các loài động vật quý hiếm trong khu vực nghiên cứu .......................... 25 Bảng 3.2. Tổng hợp số hộ gia đình và nhân khẩu của từng xã, phường trong khu vực nghiên cứu ..................................................................................................... 27 Bảng 3.3. Tổng hợp số nhân khẩu của các dân tộc có trong khu vực nghiên cứu . 27 Bảng 4.1. Hiện trạng các loại rừng và sử dụng đất rừng .......................................... 30 Bảng 4.2. Kết quả khoán QLBVR từ năm 2000 đến 2017 ...................................... 40 Bảng 4.3. Thống kê số vụ vi phạm luật bảo vệ và phát triển rừng .......................... 42 Bảng 4.4. Thống kê số vụ cháy rừng giai đoạn 2010 - 2017 ................................... 44 Bảng 4.5. Kết quả trồng, chăm sóc rừng trồng giai đoạn 2010 - 2017 ................... 47 Bảng 4.6. Quy hoạch sử dụng đất BQL rừng phòng hộ hồ Yên Lập...................... 58 Bảng 4.7. Tổng hợp khối lượng xây dựng, cơ sở hạ tầng ........................................ 62
viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Bản đồ vị trí, địa lý khu rừng phòng hộ hồ Yên Lập ...................... 19 Hình 4.1. Biểu đồ phân bố loại đất loại rừng khu vực nghiên cứu ............ 29 Hình 4.2. Bản đồ hiện trạng rừng phòng hộ hồ Yên Lập................................ 31 Hình 4.3. Sơ đồ có cấu tổ chức BQL rừng phòng hộ hồ Yên Lập.................. 37 Hình 4.4. Biểu đồ diện tích khoán QLBVR giai đoạn 2010 - 2017................ 40 Hình 4.5. Biểu đồ các vụ vi phạm Luật bảo vệ và phát triển rừng ................. 42 Hình 4.6. Biểu đồ số vụ cháy rừng giai đoạn 2010 - 2017 ............................. 44 Hình 4.7. Sơ đồ Venn sự tác động của các ngành khác đến tài nguyên rừng ....... 50
1 ĐẶT VẤN ĐỀ Rừng là tài nguyên vô cùng quý giá đối với sự phát triển của xã hội, rừng có vai trò rất to lớn trong việc cung cấp lâm sản, bảo tồn đa dạng sinh học, du lịch sinh thái và phòng hộ môi trường. Ngày nay, khi vấn đề môi trường đã trở thành vấn đề toàn cầu thì giá trị phòng hộ môi trường của rừng đã vượt xa giá trị cung cấp lâm sản truyền thống mà rừng đem lại. Việt Nam là một nước nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa, với trên 50% diện tích tự nhiên là đồi núi (Kiểm kê đất đai, 2016) và thường xuyên phải chịu những trận mưa, bão lớn, thì vai trò của rừng phòng hộ, đặc biệt là rừng phòng hộ đầu nguồn là rất quan trọng đối với nước ta. Cho nên việc xây dựng rừng phòng hộ đầu nguồn cũng là giải pháp có hiệu quả để phòng chống nguy cơ sa mạc hoá đất vùng đồi núi, góp phần tạo thêm công ăn việc làm cho hàng chục triệu người, cung cấp thêm nhiều loại gỗ và lâm sản ngoài gỗ có giá trị phục vụ cuộc sống và phát triển kinh tế - xã hội miền núi. Lưu vực rừng phòng hộ hồ Yên Lập có vị trí chiến lược rất quan trọng trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội và môi trường của tỉnh Quảng Ninh, vừa chống lũ cho thị xã Quảng Yên và phường Đại Yên, Việt Hưng thành phố Hạ Long, lại cung cấp nước sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và nước sinh hoạt huyện Hoành Bồ, thị xã Quảng Yên, thành phố Uông Bí, Hạ Long. Trong tương lai Hồ Yên Lập còn cung cấp nước phục vụ huyện Thủy Nguyên, huyện đảo Cát Bà thuộc thành phố Hải Phòng, phát triển giao thông vận tải đường thuỷ, thuỷ sản, cải tạo môi trường du lịch thành phố Hạ Long và phát triển du lịch. Là một công trình thủy lợi lớn nhất tỉnh Quảng Ninh và khá đẹp lại có tiềm năng du lịch, trong lưu vực của Hồ còn có 02 ngôi chùa (Chùa Lôi Âm và Chùa Triều) nổi tiếng, nên hàng nămđã thu hút hàng vạn khách du lịch đến tham quan. Trong những năm gần đây khu vực rừng phòng hộ hồ Yên Lập được ủy ban nhân
2 dân tỉnh Quảng Ninh, cũng như các cơ quan chuyên môn rất quan tâm với mục tiêu cao nhất là phát triển rừng phòng hộ, tăng độ che phủ của rừng trên cơ sở phát triển kinh tế - xã hội và ổn định đời sống người dân địa phương. Tuy nhiên rừng phòng hộ hồ Yên Lập vẫn đang phải chịu áp lực vô cùng lớn từ các hoạt động của người dân địa phương, đặc biệt là việc lấn chiếm đất đai, chuyển đổi mục đích sử dụng rừng… là do diện tích rừng bị suy giảm nghiêm trọng, về diện tích cũng như chất lượng… xuất phát từ thực tế đó, tôi chọn đề tài “Nghiên cứu đề xuất giải pháp quản lý bền vững rừng phòng hộ lưu vực hồ Yên Lập, tỉnh Quảng Ninh”.
3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Khái niệm về quản lý rừng bền vững (QLRBV) - Theo tổ chức gỗ nhiệt đới (ITTO) thì: QLRBV là quá trình quản lý những diện tích rừng cố định, nhằm đạt được những mục tiêu là đảm bảo sản xuất liên tục những sản phẩm và dịch vụ rừng như mong muốn mà không làm giảm đáng kể những giá trị di truyền và năng suất tương lai của rừng, không gây ra những tác động tiêu cực đối với môi trường vật lý và xã hội. - Theo tiến trình Helsinki thì: QLRBV là quản lý rừng và đất rừng một cách hợp lý để duy trì tính đa dạng sinh học (ĐDSH), năng suất, khả năng tái sinh, sức sống của rừng, đồng thời duy trì tiềm năng thực hiện các chức năng kinh tế, xã hội và sinh thái của chúng trong hiện tại cũng như trong tương lai, ở cấp địa phương, quốc gia và toàn cầu, không gây ra những tác hại đối với các hệ sinh thái (HST) khác. Các khái niệm này đều nói lên được mục tiêu chung của QLRBV là đạt được sự ổn định về diện tích, đảm bảo bền vững về tính ĐDSH và hiệu quả về mặt kinh tế cũng như về môi trường sinh thái của rừng. Từ lâu việc quản lý rừng bền vững đã được các nhà lâm học xem là vấn đề cơ bản của kinh doanh rừng. Phần lớn các học thuyết về rừng đều hướng vào phân tích những quy luật sinh trưởng, phát triển của cá thể và quần thể rừng trong mối quan hệ với các điều kiện tự nhiên và những tác động kỹ thuật của con người làm cơ sở để xây dựng những biện pháp quản lý thích hợp nhằm nâng cao năng suất và tính ổn định của hệ sinh thái rừng. Những kiến thức liên quan đến quản lý rừng bền vững được trình bày trong nhiều môn học khác nhau như Lâm học, trồng rừng, quy hoạch rừng, điều chế rừng... Tuy nhiên, trong những năm gần đây, do nhận thức được vai trò quan trọng của
4 rừng với môi trường và sự phát triển bền vững nói chung, vấn đề quản lý rừng bền vững nói riêng được người ta quan tâm nhiều hơn trong đó có cả những chuyên gia lâm nghiệp, chủ rừng, chính quyền và nhiều tổ chức kinh tế - xã hội khác. Mục tiêu cơ bản của QLRBV là đồng thời đạt được bền vững về kinh tế, bền vững về xã hội và bền vững về môi trường. Nội dung cơ bản của những thuật ngữ này như sau: - Bền vững về kinh tế: Lợi ích mang lại lớn hơn chi phí đầu tư và được truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác; - Bền vững về xã hội: Phản ánh sự liên hệ giữa sự phát triển tài nguyên rừng và tiêu chuẩn xã hội, không diễn ra ngoài sự chấp thuận của cộng đồng; - Bền vững về môi trường: Đảm bảo hệ sinh thái ổn định, giữ gìn bảo toàn sản phẩm của rừng, đáp ứng khả năng phục hồi rừng trên quá trình tự nhiên. QLRBV dựa vào các nguyên lý chủ yếu sau: - Nguyên lý thứ nhất là sự bình đẳng giữa các thế hệ trong sử dụng tài nguyên rừng: Cuộc sống con người luôn gắn với việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên và để sử dụng nó chúng ta cần phải bảo vệ nó vì tài nguyên thiên nhiên không phải là vô tận. Vấn đề chìa khoá để bảo đảm nguyên lý bình đẳng giữa các thế hệ trong quản lý tài nguyên rừng là bảo đảm năng suất và các điều kiện tái sinh của nguồn tài nguyên có khả năng tái tạo này. Một trong những nguyên tắc cần tuân thủ là tỷ lệ sử dụng lâm sản không được vượt quá khả năng tái sinh của rừng; - Nguyên lý thứ hai là trong quản lý tài nguyên rừng bền vững, sự phòng ngừa được hiểu là ở đâu có những nguy cơ suy thoái nguồn tài nguyên rừng và chưa có đủ cơ sở khoa học thì chưa nên sử dụng biện pháp phòng ngừa suy thoái về môi trường;
5 - Nguyên lý thứ ba là sự bình đẳng và công bằng trong sử dụng tài nguyên rừng ở cùng thế hệ: Đây là một vấn đề khó, bởi vì trong khi cố tạo ra sự công bằng cho các thế hệ tương lai thì chúng ta vẫn chưa tạo được những cơ hội bình đẳng cho những người sống ở thế hệ hiện tại. Sự bình đẳng trong cùng thế hệ hàm chứa hai khía cạnh: + Tất cả mọi người đều có quyền bình đẳng về sự tự do thích hợp trong việc được cung cấp các tài nguyên từ rừng; + Sự bất bình đẳng trong xã hội và kinh tế chỉ có thể được tồn tại nếu sự bất bình đẳng này là có lợi cho nhóm người nghèo trong xã hội và tất cả mọi người đều có cơ hội tiếp cận nguồn tài nguyên rừng như nhau. - Nguyên lý thứ tư là tính hiệu quả: Tài nguyên rừng phải được sử dụng hợp lý và hiệu quả nhất về mặt kinh tế và sinh thái. Trên quan điểm kinh tế sinh thái thì hiệu quả về mặt môi trường của rừng hoàn toàn có thể xác định được bằng giá trị kinh tế. Thực chất việc nâng cao giá trị về môi trường sinh thái của rừng sẽ góp phần giảm những chi phí cần thiết để góp phần phục hồi và ổn định môi trường sống. Với ý nghĩa này, quản lý sử dụng rừng bền vững đã trở thành một nhiệm vụ cấp bách, một giải pháp quan trọng cho sự tồn tại lâu dài của con người và thiên nhiên. 1.2. Những nghiên cứu về QLBVR trên thế giới Khi chưa có sự xuất hiện của con người, rừng che phủ hầu hết đất đai của các lục địa. Khi mới xuất hiện, con người sống phụ thuộc hoàn toàn vào rừng bằng các hoạt động săn bắt và hái lượm, các hoạt động này không gây thiệt hại gì cho rừng, đến khi bắt đầu biết chăn nuôi và trồng trọt thì con người có những hoạt động gây tác hại đến rừng, mặc dù các tác động này có phần nào hạn chế sự phát triển của rừng nhưng cũng chưa có ảnh hưởng đáng kể đến tài nguyên rừng.
6 Kể từ thế kỷ thứ III trước công nguyên trở về sau thì rừng mới thực sự bị con người tấn công khai phá, sự tấn công khai phá rừng được thấy rõ nét nhất bắt đầu ở châu Âu mà chủ yếu ở Tây Âu, đặc biệt là từ thế kỷ thứ V đến thế kỷ XII và kéo dài đến thời kỳ Phục Hưng từ thế kỷ thứ XV đến thế kỷ thứ XVIII, do sự phát triển của các đô thị, các thành phố lớn, nhà thờ, công xưởng kỹ nghệ, xưởng đóng tàu ngày càng nhiều, kỹ nghệ luyện kim và thủy tinh xuất hiện, nền nông nghiệp càng phát triển... Để cung cấp đủ nguyên liệu cho nhu cầu phát triển nói trên cần phải tiêu thụ rất nhiều gỗ dẫn đến sự khai phá rừng làm thu hẹp diện tích rừng một cách đáng kể. Sau đó, vào nửa cuối thế kỷ thứ XIX giao thông đường sắt phát triển, công nghiệp hóa học và công nghiệp giấy ra đời đã làm cho nhu cầu sử dụng gỗ càng gia tăng. Vào cuối thế kỷ 20, khi tài nguyên rừng đã bị suy thoái nghiêm trọng thì con người mới nhận thức được rằng tài nguyên rừng là có hạn và đang bị suy giảm nhanh chóng, nhất là tài nguyên rừng nhiệt đới. Nếu theo đà mất rừng mỗi năm khoảng 15 triệu ha như số liệu thống kê của FAO thì chỉ hơn 100 năm nữa rừng nhiệt đới hoàn toàn bị biến mất, loài người sẽ chịu những thảm hoạ khôn lường về kinh tế, xã hội và môi trường. Để ngăn chặn tình trạng mất rừng, bảo vệ và phát triển vốn rừng, bảo tồn ĐDSH trên phạm vi toàn thế giới, cộng đồng quốc tế đã thành lập nhiều tổ chức, tiến hành nhiều hội nghị, đề xuất và cam kết nhiều công ước về bảo vệ và phát triển rừng trong đó có chiến lược bảo tồn (năm 1980 và điều chỉnh năm 1991), Tổ chức Gỗ nhiệt đới quốc tế (ITTO năm 1983), Chương trình hành động rừng nhiệt đới (TFAP năm 1985), Hội nghị quốc tế về môi trường và phát triển (UNCED tại Rio de Janerio năm 1992), Công ước quốc tế về buôn bán các loài động thực vật quý hiếm (CITES), Công ước về đa dạng sinh học (CBD, 1992), Công ước về thay đổi khí hậu toàn cầu (CGCC, 1994), công ước về chống sa mạc hoá (CCD, 1996). Hiệp định quốc tế về gỗ nhiệt đới (ITTA, 1997). Những năm gần đây, nhiều hội nghị, hộ thảo quốc tế và
7 quốc gia về QLRBV đã liên tục được tổ chức. Phân tích khái niệm về quản lý rừng bền vững của ITTO thì QLRBV là cách thức quản lý vừa đảm bảo được các mục tiêu sản xuất, vừa đảm bảo giữ được các giá trị kinh tế, môi trường và xã hội của tài nguyên rừng. Là tổ chức đầu tiên áp dụng vấn đề quản lý rừng bền vững ở nhiệt đới, ITTO đã biên soạn một số tài liệu quan trọng như "Hướng dẫn quản lý rừng tự nhiên nhiệt đới " (ITTO, 1990), "Tiêu chí đánh giá quản lý bền vững rừng tự nhiên nhiệt đới" (ITTO, 1992), "Hướng dẫn thiết lập hệ thống quản lý bền vững các khu rừng trồng trong rừng nhiệt đới" (ITTO, 1993) và "Hướng dẫn bảo tồn ĐDSH của rừng sản xuất trong vùng nhiệt đới" (ITTO, 1993). ITTO cũng đã xây dựng chiến lược quản lý bền vững rừng nhiệt đới, buôn bán lâm sản nhiệt đới cho năm 2000. Hai động lực thúc đẩy sự hình thành hệ thống QLRBV là suất phát từ các nước sản xuất các sản phẩm gỗ nhiệt đới mong muốn tái lập một lâm phận sản xuất ổn định và khách hàng tiêu thụ sản phẩm gỗ nhiệt đới mong muốn điều tiết việc khai thác rừng để đáp ứng các chức năng sinh thái toàn cầu. Vấn đề đặt ra là phải xây dựng những tổ chức đánh giá QLRBV. Trên quy mô quốc tế, hội đồng quản trị rừng đã được thành lập để xét công nhận tư cách của các tổ chức xét và cấp chứng chỉ rừng. Với sự phát triển của QLRBV, Canada đã đề nghị đặt vấn đề QLRBV trong hệ thống quản lý môi trường theo tiêu chuẩn ISO 14001. Hiện nay, trên thế giới đã có bộ tiêu chuẩn quản lý bền vững cấp quốc gia như: Canada, Thụy Điển, Malaysia, Indonesia... và cấp quốc tế như tiến trình Helsinki, tiến trình Montreal. Hội đồng quản trị rừng (FSC) và tổ chức gỗ nhiệt đới đã có bộ tiêu chuẩn "Những tiêu chí và chỉ báo quản lý rừng (P&C)" đã được công nhận và được áp dụng ở nhiều nước trên thế giới. Các tổ chức cấp chứng chỉ rừng đều dùng bộ tiêu chí này để đánh giá tình trạng quản lý rừng và xét cấp chứng chỉ quản lý rừng bền vững cho các chủ rừng.
8 Tháng 8/1998, các nước trong khu vực Đông Nam Á đã họp hội nghị lần thứ 18 tại Hà Nội để thoả thuận về đề nghị của Malaysia xây dựng bộ tiêu chí và chỉ số về QLRBV ở vùng ASEAN (viết tắt là C&I ASEAN). Thực chất C&I của ASEAN cũng giống như C&I của ITTO, bao gồm 7 tiêu chí và cũng chia làm 2 cấp quản lý là cấp quốc gia và cấp đơn vị quản lý. Hiện nay, ở các nước đang phát triển, khi sản xuất nông lâm nghiệp còn chiếm vị trí quan trọng đối với người dân nông thôn, miền núi, thì quản lý rừng theo hình thức phát triển lâm nghiệp xã hội đang là một trong những mô hình được đánh giá cao trên các phương diện kinh tế, xã hội và môi trường sinh thái. Với mục đích quản lý bền vững, các khu bảo vệ (protected areas) được thành lập ngày càng nhiều, nhiều quốc gia trên thế giới đã quan tâm đến việc quản lý bền vững các khu bảo vệ. Nhiều chính sách và giải pháp được đưa ra để áp dụng quản lý rừng bền vững. Năm 1996, tại Vườn quốc gia Bwindi Impenetrable và Mgahinga Gorilla thuộc Uganda, Wild và Mutebi đã nghiên cứu giải pháp quản lý, khai thác bền vững một số lâm sản và quản lý bảo vệ tài nguyên thiên nhiên giữa ban quản lý vườn và cộng đồng dân cư. Trong báo cáo “Hợp tác quản lý với người dân ở nam phi - Phạm vi vận động” của Moenieba Isaacs và Najma Mohamed (2000) đã nghiên cứu và đưa ra giải pháp quản lý tài nguyên thiên nhiên bền vững tại Vườn quốc gia Richtersveld chủ yếu dựa trên hương ước (Contractual Agreement) quản lý bảo vệ tài nguyên, trong đó người dân cam kết bảo vệ ĐDSH trên địa phận của mình còn chính quyền và ban quản lý hỗ trợ người dân xây dựng hạ tầng và cải thiện các điều kiện kinh tế - xã hội khác. Tại Vườn quốc gia Kruger của Nam Phi (2000), nhằm bảo vệ tài nguyên bền vững, Chính phủ đã trao quyền sử dụng đất đai, chia sẻ lợi ích từ du lịch cho người dân, ngược lại người dân phải tham gia quản lý và bảo vệ tài nguyên tại Vườn quốc gia.
9 Theo Shuchenmann (1999), tại Vườn quốc gia Andringitra của Madagascar, để thực hiện quản lý rừng bền vững, Chính phủ đảm bảo cho người dân được quyền chăn thả gia súc và khai thác tài nguyên từ rừng phục hồi để sử dụng tại chỗ, cho phép giữ gìn những tập quán truyền thống khác như có thể giữ gìn các điểm thờ cúng thần rừng. Ngược lại, người dân phải đảm bảo tham gia bảo vệ sự ổn định của các hệ sinh thái trong khu vực. Theo báo cáo của Oli Krishna Prasad (1999), tại Khu bảo tồn Hoàng gia ChitWan ở Nepal, để quản lý rừng bền vững, cộng đồng dân cư vùng đệm được tham gia hợp tác với một số bên liên quan trong việc quản lý tài nguyên vùng đệm phục vụ cho du lịch. Lợi ích của cộng đồng khi tham gia quản lý tài nguyên là khoảng 30 - 50% thu được từ du lịch hàng năm sẽ được đầu tư trở lại cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội của cộng đồng. Các mô hình quản lý bền vững các khu bảo vệ được nêu trên đã góp phần quản lý tài nguyên thiên nhiên. Chúng đã đưa ra được một số chính sách như chia sẻ lợi ích, hỗ trợ đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội... và một số giải pháp như đồng quản lý, quản lý có sự tham gia của người dân... tuy nhiên, các mô hình trên chỉ phù hợp với một số quốc gia và một số khu bảo vệ có tiềm năng du lịch, tài nguyên, đất đai phù hợp. 1.3. Những nghiên cứu QLBVR ở Việt Nam Khái niệm “bền vững” được thế giới sử dụng từ những năm đầu thế kỷ 18 là tiền đề cho QLRBV sau này, thì đến mãi cuối thế kỷ 20 Việt Nam mới dùng khái niệm “điều chế rừng” để quản lý, kinh doanh lâm nghiệp. Đến nay, khái niệm này vẫn được coi là công cụ truyền thống để quản lý rừng theo phương án điều chế thực hiện theo những quy định trong Quyết định 40/2005/QĐ-BNN ngày 7/7/2005 của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn về Quy chế khai thác gỗ và lâm sản khác.
10 Tháng 2/1998, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng 3 tổ chức quốc tế phát động một phong trào QLRBV và CCR rộng rãi trong cả nước, thông qua hội thảo quốc gia ngày 10 - 12/02/1998 tại Thành phố Hồ Chí Minh. Tổ Công tác Quốc gia về chứng chỉ FSC ở Việt Nam (NWG) đã được thành lập gồm 12 thành viên thực hiện chương trình hành động, đồng thời xây dựng tổ chức để hoạt động lâu dài trong hệ thống thành viên của FSC nhằm thúc đẩy tiến trình QLRBV và CCR tại Việt Nam. Ban đầu NWG trực thuộc Cục lâm nghiệp thuộc Bộ nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Từ năm 2001, theo quy chế của FSC NWG trở thành một tổ chức độc lập, phi chính phủ, phi lợi nhuận thuộc Hội khoa học kỹ thuật Việt Nam (nay là Viện Quản lý rừng bền vững và Chứng chỉ rừng). Các hoạt động chủ yếu của NWG là: - Dựa trên cơ sở 10 nguyên tắc và 56 tiêu chí của FSC, hoàn thành dự thảo tiêu chuẩn quốc gia với 160 chỉ số phản ánh các đặc thù của Việt Nam, song vẫn đảm bảo các tiêu chuẩn chất lượng của FSC. Đây là dự thảo lần 9 đã lấy ý kiến nhiều chủ rừng, các cơ quan tổ chức liên quan, đã 2 lần mời chuyên gia FSC sang dự hội thảo góp ý; - Tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức cho chủ rừng, các bên liên quan và cộng đồng dân cứ sống trong rừng, gần rừng. Nâng cao năng lực quản lý cho chủ rừng, năng lực hoạt động cho chuyên gia Viện QLRBV và cán bộ lâm nghiệp; - Đánh giá chất lượng quản lý rừng; - Tổ chức mạng lưới các mô hình QLRBV tự nguyện. Năm 2001, Chiến lược lâm nghiệp quốc gia (NFS) giai đoạn 2001 - 2010 đã xác định quản lý và phát triển rừng theo hướng bền vững là hướng đi chủ chốt. Vào đầu năm 2007, Chiến lược phát triển Lâm nghiệp giai đoạn 2006 - 2020 đã được ban hành, trong đó quy định theo hướng phát triển rừng quốc gia với năm
11 chương trình lớn. Một lần nữa QLRBV là một trong ba chương trình trọng điểm của chiến lược với mục tiêu 30% (8,4 triệu ha) diện tích rừng trồng sản xuất đến năm 2020 được cấp chứng chỉ. Như vậy, QLRBV là một yếu tố chủ chốt trong các chính sách, chiến lược và kế hoạch hành động của Việt Nam. Điều này được thể hiện trong các văn bản pháp quy dưới đây: - Luật Đất đai, năm 2003, bổ sung 2013 quy định: Việc sử dụng đất phải tôn trọng các nguyên tắc sau đây: Tiết kiệm, có hiệu quả, bảo vệ môi trường và không làm tổn hại đến lợi ích chính đáng của người sử dụng đất xung quanh; - Luật Bảo vệ và phát triển rừng, năm 2004: Điều 9 đã quy định các hoạt động để đảm bảo QLRBV: Các hoạt động bảo vệ và phát triển rừng phải đảm bảo PTBV về kinh tế, xã hội, môi trường, quốc phòng, an ninh; phù hợp với chiến lược phát triển KTXH, chiến lược phát triển lâm nghiệp; đúng quy hoạch, kế hoạch bảo vệ và phát triển rừng của cả nước và địa phương; tuân theo quy chế quản lý rừng do Thủ tướng Chính phủ quy định; - Luật Bảo vệ môi trường, năm 2005; trong Chương IV: Bảo tồn và sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, có 7 điều (từ Điều 28 đến Điều 34) đã đưa ra những quy định liên quan tới QLRBV thuộc các lĩnh vực: Điều tra, đánh giá, lập quy hoạch sử 23 dụng tài nguyên thiên nhiên; bảo vệ thiên nhiên; bảo vệ đa dạng sinh học; bảo vệ và phát triển cảnh quan thiên nhiên; bảo vệ môi trường trong khảo sát, thăm dò, khai thác, sử dụng tài nguyên thiên nhiên; phát triển năng lượng sạch; - Quyết định số 18/2007/QĐ-TTg ngày 05/02/2007 của Thủ tướng chính phủ đã phê duyệt Chiến lược phát triển Lâm nghiệp giai đoạn 2006 - 2020, có một Chương trình ưu tiên phát triển được đặt lên hàng đầu là “Chương trình quản lý và phát triển rừng bền vững” với mục tiêu “đến năm