Luận văn Thạc sĩ Quản trị kinh doanh: Các yếu tố tác động đến khả năng sinh lời của hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:111

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn "Các yếu tố tác động đến khả năng sinh lời của hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam" được hoàn thành với mục tiêu nhằm phân tích và đánh giá các yếu tố tác động đến khả năng sinh lời của hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. Từ đó đề xuất các hàm ý quản trị nhằm nâng cao khả năng sinh lời của các NH TMCP tại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản trị kinh doanh: Các yếu tố tác động đến khả năng sinh lời của hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT ---------------------------- LẠI MINH HÙNG CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH MÃ SỐ: 8340101 LUẬN VĂN THẠC SĨ BÌNH DƯƠNG – NĂM 2021
ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT ---------------------------- LẠI MINH HÙNG CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH MÃ SỐ: 8340101 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. VÕ XUÂN VINH BÌNH DƯƠNG – NĂM 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ: “Các yếu tố tác động đến khả năng sinh lời của hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa học của GS.TS. Võ Xuân Vinh. Các nội dung nghiên cứu và kết quả là trung thực. Một số nhận định, đánh giá của các cá nhân và tổ chức, số liệu cho các yếu tố trong bài đều có nguồn gốc rõ ràng theo như phần tài liệu tham khảo. Bình Dương, ngày 06 tháng 10 năm 2021 Người cam đoan Lại Minh Hùng i
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được luận văn này, ngoài sự nỗ lực của bản thân tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến GS.TS. Võ Xuân Vinh - Người đã trực tiếp hướng dẫn, tận tình giúp đỡ tôi trong hoạt động nghiên cứu. Tôi cũng xin cảm ơn các quý Thầy Cô trong Viện Đào tạo Sau Đại học - Trường Đại học Thủ Dầu Một đã truyền đạt cho tôi những kiến thức chuyên sâu về chuyên ngành trong suốt thời gian học tập để tôi có được nền tảng kiến thức hỗ trợ rất lớn cho tôi trong quá trình làm luận văn thạc sĩ. Với thời gian nghiên cứu hạn chế, luận văn không thể tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Tôi mong muốn sẽ nhận được nhiều đóng góp quý báu đến từ các quý Thầy Cô để luận văn được hoàn thiện hơn nữa. Chân thành cảm ơn. ii
MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ...............................................................................vi DANH MỤC BẢNG .......................................................................................... vii CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ...........1 1.1. Lý do chọn đề tài .........................................................................................1 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ..................................................................3 1.2.1. Mục tiêu tổng quát ......................................................................................3 1.2.2. Các mục tiêu cụ thể .....................................................................................3 1.3. Câu hỏi nghiên cứu .....................................................................................3 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..............................................................3 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................3 1.5. Phạm vi nghiên cứu .....................................................................................3 1.6. Phương pháp nghiên cứu.............................................................................4 1.6.1. Phương pháp thu thập số liệu ......................................................................4 1.6.2. Phương pháp xử lý số liệu ..........................................................................4 1.7. Đóng góp của nghiên cứu ...........................................................................4 1.7.1. Đóng góp giá trị khoa học ...........................................................................4 1.7.2. Đóng góp thực tiễn ......................................................................................5 1.7.3. Tính mới của đề tài nghiên cứu ..................................................................5 1.8. Bố cục đề tài nghiên cứu .............................................................................5 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ........................................................................................6 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU .....................................................7 2.1. Cơ sở lý thuyết về các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại .............................................................7 2.1.1. Khái niệm về khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại ......................7 2.1.2. Các chỉ tiêu đo lường khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại .........8 2.1.3. Lý thuyết về khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại........................9 iii
2.1.4. Các yếu tố tác động đến khả năng sinh lời ngân hàng thương mại..........11 2.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại ..............................15 2.2.1. Nghiên cứu các ngân hàng tại các quốc gia phát triển và đa quốc gia .....16 2.2.2. Nghiên cứu các ngân hàng tại các quốc gia đang phát triển ....................18 2.2.3. Nghiên cứu các ngân hàng trong nước .....................................................22 2.2.4. Khoảng trống nghiên cứu ..........................................................................27 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ......................................................................................28 CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................29 3.1. Các giả thuyết nghiên cứu .........................................................................29 3.1.1. Đa dạng hóa thu nhập ................................................................................29 3.1.2. Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi.............................................................................29 3.1.3. Tỷ lệ nợ xấu ...............................................................................................29 3.1.4. Rủi ro thanh khoản ....................................................................................30 3.1.5. Quy mô ngân hàng ....................................................................................30 3.1.6. Tỷ lệ chi phí/tổng thu nhập .......................................................................30 3.1.7. Lạm phát ....................................................................................................31 3.1.8. Tăng trưởng GDP ......................................................................................31 3.2. Mô hình nghiên cứu ..................................................................................31 3.3. Đo lường biến nghiên cứu .........................................................................33 3.3.1. Biến phụ thuộc ..........................................................................................33 3.3.2. Biến độc lập ...............................................................................................34 3.4. Phương pháp thu thập và xử lý số liệu .....................................................36 3.4.1. Dữ liệu nghiên cứu ....................................................................................36 3.4.2. Xử lý dữ liệu nghiên cứu ..........................................................................37 CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................40 4.1. Tổng quan về hệ thống ngân hàng Việt Nam ...........................................40 4.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của hệ thống ngân hàng Việt Nam .......40 4.1.2. Tài sản và vốn ...........................................................................................42 4.1.3. Huy động vốn và cho vay .........................................................................43 4.1.4. Tỷ trọng thu nhập phi tín dụng trên tổng thu nhập ...................................44 4.1.5. Khả năng sinh lời của hệ thống ngân hàng thương mại ...........................44 iv
4.2. Thống kê mô tả biến nghiên cứu...............................................................45 4.3. Phân tích tác động của các yếu tố đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam.....................................48 4.3.1. Phân tích tương quan và kiểm định đa cộng tuyến...................................48 4.3.2. Hồi quy dữ liệu bảng và lựa chọn phương pháp ước lượng .....................49 4.3.3. Kiểm định các khuyết tật của mô hình hồi quy dữ liệu bảng ...................51 4.3.4. Phân tích hồi quy xu hướng tổng quát (GMM) và thảo luận kết quả nghiên cứu ....................................................................................53 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ......................................................................................59 CHƯƠNG 5 KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ ..........................................60 5.1. Kết luận .....................................................................................................60 5.2. Hàm ý quản trị ...........................................................................................61 5.2.1. Hàm ý quản trị đối với đa dạng hóa thu nhập ..........................................61 5.2.2. Hàm ý quản trị đối với thu nhập phi tín dụng ..........................................62 5.2.3. Hàm ý quản trị đối với biến kiểm soát......................................................64 5.3. Hạn chế nghiên cứu ...................................................................................68 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................70 PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH NGÂN HÀNG TMCP ............................................1 PHỤ LỤC 2: KẾT QUẢ XỬ LÝ SỐ LIỆU ..........................................................2 v
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu viết tắt Giải thích BCTC Báo cáo tài chính BCTN Báo cáo thường niên DPRR Dự phòng rủi ro EU Liên minh Châu Âu GDP Tổng sản phẩm quốc nội. HĐKD Hoạt động kinh doanh NHTM Ngân hàng thương mại. NH TMCP Ngân hàng thương mại cổ phần. NIM Biên lãi ròng. NHNN Ngân hàng nhà nước. TCTD Tổ chức tín dụng ROA Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản. ROAA Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản bình quân. ROAE Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu bình quân. ROE Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu. ROS Tỷ suất sinh lời trên doanh thu RRTD Rủi ro tín dụng vi
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Tóm tắt các nghiên cứu quốc tế về các yếu tố tác động đến khả năng sinh lời của NHTM ......................................................20 Bảng 2.2. Tóm tắt các nghiên cứu tại Việt Nam về các yếu tố tác động đến khả năng sinh lời của NHTM .............................................25 Bảng 3.1. Đo lường biến nghiên cứu ...................................................................33 Bảng 4.1. Số lượng ngân hàng toàn hệ thống .....................................................42 Bảng 4.2. Tổng quan về tổng tài sản ...................................................................42 Bảng 4.3. Tăng trưởng tín dụng và tăng trưởng huy động vốn ..........................43 Bảng 4.4. Tỷ trọng thu nhập phi tín dụng và thu nhập tín dụng .........................44 Bảng 4.5. Tổng quan về khả năng sinh lời ROA, ROE ......................................45 Bảng 4.6. Thống kê mô tả biến nghiên cứu.........................................................45 Bảng 4.7. Phân tích tương quan ...........................................................................48 Bảng 4.8. Kiểm định đa cộng tuyến ....................................................................49 Bảng 4.9. Hồi quy dữ liệu bảng các yếu tố ảnh hưởng đến ROA của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam ............................49 Bảng 4.10. Hồi quy dữ liệu bảng các yếu tố ảnh hưởng đến ROE của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam ...........................50 Bảng 4.11. Lựa chọn phương pháp ước lượng ....................................................51 Bảng 4.12. Kiểm định phương sai sai số thay đổi...............................................51 Bảng 4.13. Kiểm định tự tương quan phần dư đơn vị chéo ................................52 Bảng 4.14. Kiểm định tự tương quan chuỗi ........................................................52 Bảng 4.15. Tóm tắt kết quả các kiểm định ..........................................................53 Bảng 4.16. Kiểm định sự phù hợp của mô hình GMM .......................................53 Bảng 4.17. Các yếu tố ảnh hưởng đến ROA của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam.........................................................54 Bảng 4.18. Các yếu tố ảnh hưởng đến ROE của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam.........................................................55 vii
CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1. Lý do chọn đề tài Trong năm 2020, thế giới và Việt Nam nói chung cũng như hệ thống ngân hàng nói riêng phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức từ tác động của dịch viêm phổi cấp Covid-19. Tuy nhiên, trong dài hạn kinh tế Việt Nam vẫn được kỳ vọng sẽ tăng trưởng ổn định là tiền đề thuận lợi cho hệ thống ngân hàng. Nền kinh tế thế giới hiện nay đang trong xu hướng toàn cầu hóa đi cùng với đó là việc hình thành hàng loạt các tổ chức kinh tế, các khu vực mậu dịch tự do, từ đó thúc đẩy các mối quan hệ thương mại, lưu thông hàng hóa giữa các quốc gia trên thế giới ngày càng được mở rộng, trong đó đầu tư ra nước ngoài là một hướng đầu tư quan trọng và mang lại nhiều lợi nhuận. Nghiên cứu của Vietnam Report (2020) trong 06 tháng đầu năm 2020, ngành ngân hàng cũng gặp phải một số khó khăn nhất định do tác động của đại dịch Covid-19 mặc dù tác động có độ trễ do đặc thù của ngành. Ba khó khăn cụ thể của ngành ngân hàng do tác động của đại dịch Covid-19 trong thời gian này có thể kể đến là: thứ nhất sụt giảm lợi nhuận, thứ hai nợ xấu dự báo tăng lên và thứ ba thu nhập người lao động sụt giảm. Vì vậy để các ngân hàng đạt được kế hoạch kinh doanh đề ra trong thời gian tiếp theo thì giải pháp cần thực hiện là nâng cao hiệu quả hoạt động cụ thể là nâng cao khả năng sinh lời với những chiến lược đúng đắn và phù hợp. Xu thế hội nhập quốc tế đã mang lại nhiều cơ hội và thách thức đối với nền kinh tế nói chung, ngành ngân hàng nói riêng. Điển hình là việc sáp nhập, hợp nhất của các ngân hàng đã tạo ra một làn sóng áp lực cạnh tranh mới và góp phần tái cơ cấu ngành ngân hàng. Từ việc chuyên doanh các hoạt động tín dụng thì nay các ngân hàng đã bắt đầu có xu hướng thay đổi chuyển sang các hoạt động phi truyền thống nhằm đa dạng hóa nguồn thu, giảm thiểu rủi ro cũng như tìm kiếm cơ hội mới cho chính mình. Chiến lược kinh doanh của các ngân hàng đang phản ánh sự thay đổi lớn lên liên tục trong cơ cấu thu nhập. Tuy vậy, hoạt động phi 1
truyền thống vẫn là một hoạt động tiềm năng đối với các ngân hàng thương mại Việt Nam. Trong thời gian tới khi quá trình hội nhập kinh tế trong lĩnh vực ngân hàng diễn ra mạnh mẽ hơn thì khả năng cạnh tranh ngày càng gay gắt hơn, do đó đa dạng hóa thu nhập là xu hướng tất yếu khách quan để giúp các ngân hàng gia tăng lợi nhuận, giảm thiểu rủi ro và nâng cao vị thế cạnh tranh của mình trong hệ thống. Nhiều nghiên cứu thực nghiệm quốc tế phân tích tác động của các nhân tố đến hiệu quả hoạt động kinh doanh ngân hàng rất đa dạng xếp theo từng quốc gia riêng lẻ, quốc gia đang phát triển, quốc gia phát triển và xuyên biên giới. Mặc dù các nghiên cứu với các không gian nghiên cứu, thời điểm nghiên cứu cũng như sử dụng các mô hình với các biến số khác nhau, song điểm chung của các nghiên cứu là tiếp cận theo theo các góc độ khác nhau của mô hình các nhân tố (đặc điểm ngân hàng và kinh tế vĩ mô) ảnh hưởng đến hiệu quả sinh lời. Có một số nghiên cứu chuyên sâu, các nghiên cứu này đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đa dạng hóa thu nhập, chuyển đổi cơ cấu thu nhập từ hoạt động tín dụng truyền thống sang hoạt động ngoài lãi (Stiroh và Rumble, 2006; Mercieca và cộng sự, 2007; Elsas và cộng sự, 2010). Tuy nhiên, cũng có nhiều quan điểm không ủng hộ chiến lược đa dạng hóa của các ngân hàng, họ cho rằng chi phí cao trong việc đa dạng hóa làm gia tăng rủi ro và giảm lợi nhuận khi các ngân hàng thực hiện lấn sân sang những hoạt động không chuyên của mình, hay đa dạng hóa sẽ gây ra những ảnh hưởng không tốt đến hiệu quả hoạt động ngân hàng thương mại (Gamra và Plihon, 2011). NHTM mở rộng thu nhập phi tín dụng đồng nghĩa với việc tăng chi phí cố định, dẫn đến tăng đòn bẩy hoạt động ngân hàng và làm rủi ro cao hơn (Lepetit và cộng sự, 2008; Baele và cộng sự, 2007; De Jonghe, 2010; Fiordelisi và cộng sự, 2011). Câu hỏi đặt ra là vai trò của đa dạng hóa thu nhập, thu nhập phi tín dụng đối với khả năng sinh lời của các NH TMCP tại Việt Nam trong bối cảnh chuyển đổi số, cạnh tranh ngân hàng và toàn cầu hóa như thế nào?. Đây có phải là vấn đề trọng yếu và cấp thiết nhằm gia tăng hiệu quả sinh lời của các ngân hàng thương mại cổ phần bên cạnh các yếu tố truyền thống. Để giải quyết vấn đề này, học viên quyết định chọn đề tài: “Các yếu tố tác động đến khả năng sinh 2
lời của hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam” làm luận văn thạc sĩ. 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu tổng quát Phân tích và đánh giá các yếu tố tác động đến khả năng sinh lời của hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. Từ đó đề xuất các hàm ý quản trị nhằm nâng cao khả năng sinh lời của các NH TMCP tại Việt Nam. 1.2.2. Các mục tiêu cụ thể Xác định các yếu tố tác động đến khả năng sinh lời của các NH TMCP tại Việt Nam. Đánh giá chiều và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến khả năng sinh lời của các NH TMCP tại Việt Nam. Đề xuất các hàm ý quản trị đối với các yếu tố ảnh hưởng nhằm nâng cao khả năng sinh lời của NH TMCP Việt Nam. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu Từ các mục tiêu nghiên cứu trên, bài nghiên cứu sẽ tập trung trả lời những câu hỏi sau: Các yếu tố nào tác động đến khả năng sinh lời của các NH TMCP tại Việt Nam? Chiều và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến khả năng sinh lời của các NH TMCP tại Việt Nam như thế nào? Đề xuất các hàm ý quản trị gì nhằm nâng cao khả năng sinh lời của các NH TMCP tại Việt Nam? 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu Các yếu tố tác động khả năng sinh lời của các NH TMCP tại Việt Nam trong môi trường hoạt động kinh doanh ngân hàng. 1.5. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi không gian: Nghiên cứu dữ liệu của 25 NH TMCP tại Việt Nam. 3
Phạm vi thời gian: Cơ sở dữ liệu thu thập được lấy từ các báo cáo tài chính (BCTC) hợp nhất đã được kiểm toán, báo cáo thường niên (BCTN) của 25 NH TMCP trong giai đoạn từ năm 2013-2020 (dữ liệu theo năm) để lập thành dữ liệu bảng. 1.6. Phương pháp nghiên cứu 1.6.1. Phương pháp thu thập số liệu Nghiên cứu thu thập dữ liệu từ BCTC của các NH TMCP tại Việt Nam từ năm 2013-2020. Chỉ nghiên cứu các NH TMCP, không nghiên cứu các ngân hàng 100% vốn nhà nước, ngân hàng 100% vốn nước ngoài, ngân hàng liên doanh. Trong số các NH TMCP, tác giả đã chọn ra 25 ngân hàng vì các đơn vị này có số liệu đầy đủ, có quy mô từ nhỏ đến lớn và chiếm tỷ trọng 80,65% trên tổng số 31 NH TMCP đang hoạt động tại Việt Nam, gần như đại diện được cho tổng thể. 1.6.2. Phương pháp xử lý số liệu Dữ liệu sau khi được thu thập sẽ được nhập vào file Excel và được hiệu chỉnh, mã hóa trên file này. Bước tiếp theo là nghiên cứu tiến hành làm sạch dữ liệu nhằm phát hiện các sai sót, các ô trống thiếu thông tin, sai thông tin và tiến hành hoàn thiện ma trận dữ liệu. Sau đó, sử dụng phần mềm Stata 15.0 để tính toán và xử lý dữ liệu theo mô hình. Để xác định mối tương quan giữa biến độc lập và các biến phụ thuộc, nghiên cứu ước lượng tham số hồi quy cho mô hình các nhân tố tác động với các mô hình Pooled, hiệu ứng cố định (FEM), hiệu ứng ngẫu nhiên (REM). Các giả thuyết nghiên cứu sẽ được tiến hành kiểm định thông qua dữ liệu nghiên cứu của phương trình hồi quy xu hướng tổng quát (GMM) được xây dựng đánh giá tác động của các nhân tố đến tỷ suất sinh lời của các NH TMCP. Tiêu chuẩn kiểm định sử dụng thống kê t và giá trị p-value (Sig.) tương ứng, độ tin cậy lấy theo chuẩn 90%, 95% và 99%; giá trị p-value sẽ được so sánh trực tiếp với giá trị tin cậy tương ứng để kết luận chấp thuận hay bác bỏ giả thuyết nghiên cứu. 1.7. Đóng góp của nghiên cứu 1.7.1. Đóng góp giá trị khoa học 4
Đề tài này sẽ tổng hợp các cơ sở lý thuyết về khả năng sinh lời. Thông qua lược khảo các công trình nghiên cứu liên quan trên thế giới và trong nước, đề tài bổ sung và củng cố những lý thuyết liên quan về khả năng sinh lời. 1.7.2. Đóng góp thực tiễn Nghiên cứu chiều và mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của NH TMCP Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2013-2020 thông qua mô hình nghiên cứu định lượng. Theo đó luận văn có thể là tài liệu tham khảo về cách thức ứng dụng mô hình và phương pháp kiểm định để đo lường các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại cho những đối tượng quan tâm đến vấn đề nghiên cứu này. Đánh giá được vai trò của đa dạng hóa thu nhập, thu nhập phi tín dụng đối với khả năng sinh lời của các NH TMCP tại Việt Nam trong bối cảnh chuyển đổi số, cạnh tranh ngân hàng và toàn cầu hóa. Do đó, nghiên cứu này lấp đầy một khoảng trống quan trọng trong các tài liệu hiện có và cải thiện sự hiểu biết về khả năng sinh lời của ngân hàng ở Việt Nam. Cuối cùng, kết quả của nghiên cứu này sẽ hữu ích cho các cổ đông và ban quản lý của các ngân hàng ở Việt Nam, những người quan tâm đến việc đưa ra các quyết định hiệu quả giúp thúc đẩy lợi nhuận của các ngân hàng tương ứng. 1.7.3. Tính mới của đề tài nghiên cứu Các nghiên cứu liên quan trước đó đều đưa các yếu tố nội tại ngân hàng, yếu tố ngành và yếu tố vĩ mô tác động đến khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại vào mô hình nghiên cứu. Đề tài này sẽ giúp xác định rõ hơn vai trò của đa dạng hóa thu nhập và thu nhập phi tín dụng đối với khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại cổ phần, từ đó có hướng đề xuất cụ thể để các ngân hàng thương mại cổ phần nâng cao khả năng sinh lời trong thời gian tới. 1.8. Bố cục đề tài nghiên cứu Nội dung đề tài nghiên cứu được chia thành 5 chương như sau: Chương 1: Giới thiệu tổng quan về đề tài nghiên cứu Chương 2: Cơ sở lý thuyết và tổng quan các công trình nghiên cứu Chương 3: Phương pháp nghiên cứu Chương 4: Kết quả nghiên cứu và thảo luận 5
Chương 5: Kết luận và hàm ý quản trị TÓM TẮT CHƯƠNG 1 Từ tính cấp thiết của đề tài với những mục tiêu đặt ra tác giả sẽ dựa vào số liệu thu thập được trong thực tế tình hình hoạt động kinh doanh của ngân hàng bằng phương pháp phân tích và các mô hình kinh tế lượng nhằm tìm ra các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của NH TMCP trong khoảng thời gian nghiên cứu. Thông qua đó, bài luận văn đưa ra các giải pháp cho NH TMCP tham khảo. 6
CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU 2.1. Cơ sở lý thuyết về các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại 2.1.1. Khái niệm về khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại Ngân hàng là trung gian tài chính quan trọng nhất ở hầu hết các nền kinh tế, cung cấp nhiều dịch vụ khác nhau. Hiệu quả của trung gian tài chính cũng có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế. Bên cạnh đó, các ngân hàng mất khả năng thanh toán có thể dẫn đến khủng hoảng toàn hệ thống. Các nền kinh tế có khu vực ngân hàng sinh lời có khả năng chống chọi tốt hơn với các cú sốc tiêu cực và góp phần vào sự ổn định của hệ thống tài chính (Athanasoglou và cộng sự, 2005). Một hệ thống tài chính hoạt động hiệu quả là chìa khóa cho sự phát triển kinh tế xã hội ở mọi quốc gia và không thể phủ nhận vai trò to lớn của các ngân hàng với tư cách là trung gian tài chính. Trước thực tế này, việc phân tích lợi nhuận và hiệu quả của hệ thống ngân hàng đã thu hút rất nhiều sự chú ý ở cả các nền kinh tế phát triển và đang phát triển trên thế giới (Topak và Talu, 2016). Tầm quan trọng của khả năng sinh lời ngân hàng có thể được đánh giá ở cấp độ vi mô và vĩ mô của nền kinh tế. Ở cấp độ vi mô, lợi nhuận là điều kiện thiết yếu mà một tổ chức ngân hàng dùng để cạnh tranh và là nguồn vốn rẻ nhất. Nó không chỉ đơn thuần là kết quả kinh doanh mà còn là điều cần thiết để hoạt động ngân hàng thành công trong thời kỳ cạnh tranh trên thị trường tài chính ngày càng lớn. Do đó, mục tiêu cơ bản của việc quản lý ngân hàng là đạt được lợi nhuận, đây là yêu cầu thiết yếu để tiến hành bất kỳ hoạt động kinh doanh nào (Bobakova, 2003). Ngoài ra, ở cấp độ vĩ mô, một hệ thống ngân hàng hoạt động và có lợi nhuận tốt hơn có thể chống lại các cú sốc kinh tế tiêu cực và góp phần vào sự ổn định của hệ thống tài chính quốc gia. Tầm quan trọng của lợi nhuận ngân hàng ở cả cấp vi mô và vĩ mô đã khiến các nhà nghiên cứu, học giả, quản lý ngân hàng và cơ quan quản lý ngân hàng quan tâm đến các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng (Athanasoglou và cộng sự, 2005). 7
Nguyễn Văn Ngọc“(2012) định nghĩa khả năng sinh lời hay tỷ suất lợi nhuận là khái niệm phản ánh mối quan hệ giữa lợi nhuận và quy mô doanh nghiệp. Thông thường, khả năng sinh lời được tính bằng cách lấy lợi nhuận chia cho tổng tài sản sử dụng, khối lượng tư bản dài hạn hoặc số người lao động. Khả năng sinh lời cho chúng ta biết hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp trong một thời kỳ nhất định.” Theo Daft (2008) hiệu quả hoạt động là khả năng biến đổi các yếu tố đầu vào có tính chất khan hiếm thành khả năng sinh lời hoặc giảm thiểu chi phí so với đối với đối thủ cạnh tranh. Vậy hiệu quả hoạt động có thể hiểu là một phạm trù kinh tế phản ánh trình độ sử dụng nguồn lực (vốn, nhân lực...) để đạt được mục tiêu xác định. Nó phản ánh những lợi ích đạt được từ các hoạt động kinh doanh trên cơ sở so sánh kết quả thu được với chi phí bỏ ra để đạt mục tiêu đó. Và khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại là yếu tố đánh giá hiệu quả hoạt động, thể hiện việc ngân hàng có thể đạt được một tỷ lệ thu nhập từ số tiền đầu tư của ban đầu trong một khoảng thời gian tham chiếu nhất định hay không. Theo European Central Bank (2011) khả năng sinh lời là nguồn đầu tiên giúp ngân hàng chống lại những khoản lỗ bất ngờ, vì khả năng sinh lời giúp tăng cường vị thế vốn và cải thiện khả năng sinh lời trong tương lai thông qua đầu tư từ các khoản lợi nhuận giữ lại. Nói trên góc độ chỉ số định lượng hẹp thì khả năng sinh lời xem như tương đồng với hiệu quả hoạt động. 2.1.2. Các chỉ tiêu đo lường khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại Hiệu quả sinh lời của các ngân hàng thương mại đã là chủ đề lớn được thảo luận trong các nghiên cứu trước đó. Khủng hoảng tài chính gần đây đã chứng minh tầm quan trọng của lĩnh vực ngân hàng đối với nền kinh tế. Athanasoglou và cộng sự (2005) chỉ ra sự ổn định của hệ thống tài chính là phụ thuộc vào lợi nhuận lĩnh vực ngân hàng, đặc biệt là trong các thời kỳ khó khăn, suy thoái. Vì vậy, có nhiều bên liên quan (Viện nghiên cứu, các nhà đầu tư…) quan tâm đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng. Hầu hết các tác giả sử dụng cùng các chỉ số để đo lường hiệu quả hoạt động của các ngân hàng đó là lợi nhuận trên tổng tài sản (ROA) và lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE). Adefeya và cộng sự 8
(2015) định nghĩa ROA là một thước đo bằng cách sử dụng tài sản của ngân hàng để tạo ra lợi nhuận. ROE là lợi nhuận của các cổ đông có được trên số vốn chủ sở hữu được đầu tư vào ngân hàng (Adefeya và cộng sự, 2015). Nó đã cho thấy rằng tỷ lệ ROA cao hơn nếu ngân hàng có cơ cấu vốn chủ sở hữu cao hơn (đòn bẩy thấp). Mặt khác, tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE) thấp đồng nghĩa với cấu trúc nợ của ngân hàng chưa hợp lý và tối ưu. Điều này có thể được giải thích bởi ROE không tham gia vào đánh giá mối quan hệ giữa các rủi ro liên quan và đòn bẩy tài chính. Do đó ROA được coi là chỉ số thông thường nhất để đo lường lợi nhuận ngân hàng (IMF, 2002). Hassan và Bashir (2003) nói rằng ROA được ưa thích bởi hầu hết các cơ quan quản lý. Theo Athanasoglou và cộng sự (2006); Alexiou và Sofoklis (2009) thì tỷ lệ thu nhập lãi biên ròng (NIM) cũng là một trong những chỉ tiêu hiệu quả hoạt động của“NHTM thông qua việc phản ánh năng lực của hội đồng quản trị và nhân viên ngân hàng trong việc duy trì sự tăng trưởng của các nguồn thu (chủ yếu từ các khoản cho vay, đầu tư và phí dịch vụ) so với mức tăng của chi phí (chủ yếu là chi trả lãi tiền gửi, những khoản vay trên thị trường tiền tệ, tiền lương nhân viên và phúc lợi). Tỷ lệ thu nhập lãi biên ròng đo lường mức chênh lệch giữa thu từ lãi và chi trả lãi mà ngân hàng có thể đạt được thông qua hoạt động kiểm soát chặt chẽ tài sản sinh lời và theo đuổi các nguồn vốn có chi phí thấp.” 2.1.3. Lý thuyết về khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại 2.1.3.1. Lý thuyết quyền lực thị trường (Market Power) “Lý thuyết này có hai hướng tiếp cận chính đó là cấu trúc (Structure) - hành vi (Conduct) - hiệu quả (Performance) và lý thuyết quyền lực thị trường tương đối. Lý thuyết cấu trúc (Structure) - hành vi (Conduct) - hiệu quả (Performance) (SCP) cho rằng cấu trúc của thị trường quyết định đến hành vi của doanh nghiệp và hành vi này quyết định đến hiệu quả thị trường bao gồm khả năng sinh lời (ROA, ROE, ROS...), tiến bộ khoa học kỹ thuật và tăng trưởng của doanh nghiệp. Theo Bain (1951), lý thuyết này còn cho rằng nhiều ngành nghề có sự tập trung cao sẽ góp phần tạo ra những hành vi của doanh nghiệp, nhà quản lý dẫn đến kết quả kinh doanh nghèo nàn, làm giảm sản lượng (doanh thu) và 9
hình thành giá cả độc quyền. Theo SCP thì thị trường ngân hàng càng tập trung thì sẽ gia tăng lãi suất cho vay ngày càng cao và lãi suất huy động sẽ giảm đi vì mức độ cạnh tranh trên thị trường sẽ giảm đi. Trong khi đó lý thuyết quyền lực thị trường tương đối (Relative Market Power - RMP) cho rằng các doanh nghiệp có thị phần lớn và có các sản phẩm, dịch vụ riêng biệt có thể thực hiện quyền lực thị trường và gia tăng lợi nhuận không cạnh tranh (Berger, 1995). Có thể dễ dàng thấy rằng một số ngân hàng lớn với ưu thế thương hiệu và chất lượng sản phẩm cao có thể tăng gia sản phẩm, dịch vụ và kiếm được lợi nhuận cao hơn. 2.1.3.2. Lý thuyết cấu trúc hiệu quả (Efficiency Structure) Khác với lý thuyết quyền lực thị trường, lý thuyết cấu trúc hiệu quả (ES) nhấn mạnh mối quan hệ chặt chẽ giữa cấu trúc thị trường và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp hoặc có thể hiểu hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp có thể tạo nên cấu trúc của thị trường. Theo Olwenly và Shipho (2011), có thể thấy các ngân hàng thương mại hoạt động hiệu quả hơn thì có lợi nhuận cao hơn. Lý thuyết này thường được đề xuất theo hai hướng tiếp cận khác nhau và phụ thuộc vào loại hiệu quả mà chúng xem xét. Đối với hướng tiếp cận hiệu quả X (X-efficience) thì các doanh nghiệp hoạt động kinh doanh hiệu quả hơn thì có lợi nhuận cao hơn, nguyên nhân là do họ có khả năng giảm thiểu, tối ưu chi phí sản xuất kinh doanh ở bất kỳ điều kiện nào (Al-Muharrami và Matthews, 2009). Cũng theo Olwenly và Shipho (2011) hướng tiếp cận hiệu quả quy mô (Scale-efficience) khẳng định rằng các doanh nghiệp lớn hơn thì có chi phí sản xuất kinh doanh thấp hơn doanh nghiệp nhỏ, do đó có lợi nhuận cao hơn nhờ vào tính kinh tế theo quy mô. 2.1.3.3. Lý thuyết danh mục đầu tư cân bằng Lý thuyết danh mục đầu tư cân bằng cung cấp cái nhìn toàn diện, sâu sắc hơn so với hai lý thuyết nêu trên đối với việc nghiên cứu lợi nhuận và khả năng sinh lời của doanh nghiệp (Nzongang và Atemkengn, 2006). Nội dung chủ yếu của lý thuyết này là nhà đầu tư có thể tối thiểu hóa rủi ro của thị trường đối với một mức lợi nhuận kỳ vọng nào đó thông qua việc tạo ra và quản lý danh mục mà họ quyết định đầu tư đa dạng hóa. Việc đa dạng hóa danh mục đầu tư và thành phần kỳ vọng của danh mục đầu tư của doanh nghiệp chính là quyết định của ban 10
quản trị ngân hàng. Đa dạng hóa là tốt, nhưng đa dạng hóa một cách thái quá lại rất nguy hiểm. Mục đích chính của đa dạng danh mục đầu tư là giảm thiểu tác động của giá cả lên xuống do biến động thông thường hay suy thoái của thị trường trong dài hạn. Bất cứ hành động thái quá nào cũng đều trở thành phản tác dụng. Rủi ro“được xem như là khả năng xuất hiện các khoản thiệt hại về tài chính. Những chứng khoán nào có khả năng xuất hiện những khoản lỗ lớn được xem như có rủi ro cao hơn chứng khoán có khả năng xuất hiện những khoản lỗ thấp hơn. Từ rất lâu nhà đầu tư đã biết áp dụng nguyên tắc “không bỏ trứng vào cùng một rổ”, thông qua mô hình quản lý danh mục đầu tư hiệu quả kết hợp lý luận có liên quan đến rủi ro và tỷ suất sinh lời mong đợi (Mô hình định giá tài sản vốn – Cappital Asset Pricing Model - CAPM) và lý thuyết định giá chênh lệch (Arbitrage Pricing Theory - APT) để lựa chọn tập hợp chứng khoán hiệu quả nhất. Để đạt được mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận của danh mục, nhà đầu tư phải đánh giá dựa trên hai yếu tố quan trọng: đó là rủi ro và tỷ suất sinh lời. Tất cả các quyết định đầu tư đều dựa trên hai yếu tố này và những tác động của chúng đối với vốn đầu tư.” 2.1.4. Các yếu tố tác động đến khả năng sinh lời ngân hàng thương mại 2.1.4.1. Nhân tố bên ngoài - Tốc độ“tăng trưởng GDP: Khi nền kinh tế tăng trưởng cao và ổn định thì nhu cầu sử dụng vốn tăng lên. Ngược lại, khi nền kinh tế lâm vào tình trạng suy thoái, thu nhập thực tế của người lao động giảm và ngày càng biến động, điều này sẽ làm giảm lòng tin của khách hàng vào sự ổn định của đồng tiền hơn nữa khi thu nhập thấp thì lượng tiền nhàn rỗi trong nền kinh tế sẽ giảm xuống mà lượng tiền dân cư ký thác vào ngân hàng có nguy cơ bị rút ra. Khi đó ngân hàng sẽ gặp khó khăn trong công tác huy động vốn, quản lý dự trữ và củng cố lòng tin của khách hàng vào hệ thống ngân hàng. Nghiên cứu của Davydenko (2010), Aremu và Ayanda (2013) chỉ ra mối tương quan dương giữa tốc độ tăng trưởng GDP và khả năng sinh lời của các ngân hàng. Trong khi đó, nghiên cứu của Ongore và Kusa (2013) lại chỉ ra mối tương quan âm giữa tốc độ tăng trưởng GDP và khả năng sinh lời của các ngân hàng. Và nghiên cứu của Sufian và Chong 11