Luận văn Thạc sĩ Quản trị kinh doanh: Một số giải pháp quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu đề tài là trên cơ sở những lý luận về BHXH, về quản lý thu BHXH, đề tài đề xuất các giải pháp quản lý thu BHXH bắt buộc đối với DNNQD trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản trị kinh doanh: Một số giải pháp quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ---------o0o--------- LUẬN VĂN THẠC SĨ MỘT SỐ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NGOÀI QUỐC DOANH TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ UÔNG BÍ, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Quản trị kinh doanh Đoàn Xuân Đại Hà Nội – 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ---------o0o--------- LUẬN VĂN THẠC SĨ MỘT SỐ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NGOÀI QUỐC DOANH TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ UÔNG BÍ, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Quản trị kinh doanh Chương trình: Điều hành cao cấp - EMBA Mã số: 8340101 Họ và tên học viên: Đoàn Xuân Đại Người hướng dẫn Khoa học: TS Phạm Thu Hương Hà Nội - 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình do tôi tự nghiên cứu kết hợp với sự hướng dẫn khoa học của TS Phạm Thu Hương. Số liệu nêu trong luận văn được thu thập từ nguồn thực tế, được công bố trên các báo cáo của các cơ quan nhà nước; được đăng tải trên các tạp chí, báo chí, các website hợp pháp. Những thông tin và nội dung nêu trong đề tài đều dựa trên nghiên cứu thực tế và hoàn toàn đúng với nguồn trích dẫn. Hà Nội, ngày 05 tháng 9 năm 2019 Tác giả luận văn Đoàn Xuân Đại
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc tới TS Phạm Thu Hương là người trực tiếp hướng dẫn khoa học, đã tận tình hướng dẫn cho tôi cả chuyên môn và phương pháp nghiên cứu và chỉ bảo cho tôi nhiều kinh nghiệm trong thời gian thực hiện đề tài. Xin được chân thành cám ơn các thầy cô giáo trong Khoa Quản trị kinh doanh, Khoa Đào tạo sau đại học, Trường đại học Ngoại Thương đã tạo những điều kiện tốt nhất để tác giả thực hiện luận văn. Xin trân trọng cảm ơn doanh nghiệp mà tác giả đã có điều kiện gặp gỡ, tìm hiểu phân tích và các chuyên gia trong các lĩnh vực liên quan đã đóng góp những thông tin vô cùng quý báu và những ý kiến xác đáng, để tác giả có thể hoàn thành nghiên cứu này. Mặc dù với sự nỗ lực cố gắng của bản thân, luận văn vẫn còn những thiếu sót. Tác giả mong nhận được sự góp ý chân thành của các Thầy Cô, đồng nghiệp và bạn bè để luận văn được hoàn thiện hơn. Tác giả luận văn Đoàn Xuân Đại
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ..............................................................2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................5 5. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................6 6. Đóng góp của luận văn ............................................................................................7 7. Kết cấu của luận văn ...............................................................................................7 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NGOÀI QUỐC DOANH ......................................................................................................................8 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu Bảo hiểm xã hội đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh .................................................................................................................8 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của Doanh nghiệp ngoài quốc doanh .............8 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm, vai trò và nội dung quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh .........................................................10 1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh ..............................................................................22 1.2. Cơ sở thực tiễn quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh ........................................................................................26 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh của một số địa phương ................................................................26 1.2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Bảo hiểm xã hội bắt buộc thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh ........................................................................................................29 Chương 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP NGOÀI QUỐC DOANH TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ UÔNG BÍ, TỈNH QUẢNG NINH...................31 2.1. Khái quát về đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội và tình hình Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh ......................31 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên thành phố Uông Bí ...........................................................31
2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội thành phố Uông Bí .................................................32 2.1.3. Tình hình Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí ...................................................................................................................................37 2.2. Thực trạng quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh.....................................................................................................39 2.2.1. Thực trạng quản lý đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội bắt buộc khối Doanh nghiệp ngoài quốc doanh ..........................................................................................39 2.2.2. Thực trạng quản lý tiền lương, tiền công làm căn cứ đóng Bảo hiểm xã hội bắt buộc .....................................................................................................................44 2.2.3. Thực trạng quản lý số tiền thu Bảo hiểm xã hội của khối Doanh nghiệp ngoài quốc doanh ................................................................................................................46 2.2.4. Thực trạng thanh tra, kiểm tra đối với hoạt động quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh ...................................................50 2.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh ......................................................................................................53 2.3.1. Hệ thống văn bản quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh ..........................................................................................53 2.2.2. Nhận thức, ý thức của các bên liên quan về công tác thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc............................................................................................................................55 2.3.3. Thực trạng tổ chức bộ máy thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh ..........................................................................................56 2.4. Đánh giá chung về thực trạng .........................................................................58 2.4.1. Những kết quả đạt được. .................................................................................58 2.4.2. Hạn chế và nguyên nhân .................................................................................59 Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP NGOÀI QUỐC DOANH TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ UÔNG BÍ, TỈNH QUẢNG NINH...................64 3.1. Định hướng hoạt động quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh ........64 3.1.1. Yêu cầu ............................................................................................................64 3.1.2. Mục tiêu ...........................................................................................................65 3.1.3. Định hướng .....................................................................................................66
3.2. Giải pháp quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh ..............68 3.2.1. Nhóm giải pháp về chính sách Bảo hiểm xã hội .............................................68 3.2.2. Nhóm giải pháp cho cơ quan Bảo hiểm xã hội ...............................................70 3.2.3. Nhóm giải pháp cho người sử dụng lao động và người lao động ..................75 3.3. Kiến nghị ...........................................................................................................76 3.3.1. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội Việt Nam ........................................................76 3.3.2. Kiến nghị đối với Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh. .....................................76 3.3.3. Kiến nghị đối với Ủy ban nhân dân thành phố Uông Bí.................................76 3.3.4. Đối với tổ chức công đoàn và đại diện người sử dụng lao động trên địa bàn thành phố Uông Bí ....................................................................................................76 KẾT LUẬN ..............................................................................................................78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................1
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Cơ cấu dân số thành phố Uông Bí năm 2018 ...........................................35 Bảng 2.2. Cơ cấu lao động của thành phố Uông Bí từ năm 2015 - 2018 .................35 Bảng 2.3. Thực trạng doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Uông Bí giai đoạn ......37 2016 - 2018 ...............................................................................................................37 Bảng 2.4. Cơ cấu Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí tính đến T6/2019.........................................................................................38 Bảng 2.5. Tổng hợp tình hình tham gia Bảo hiểm xã hội giai đoạn 2016 -2018 .....41 Bảng 2.6. Tổng hợp tình hình lao động tham gia Bảo hiểm xã hội giai đoạn 2016 - 2018 ...........................................................................................................................43 Bảng 2.7. Quỹ lương đóng Bảo hiểm xã hội của các Doanh nghiệp ngoài quốc doanh .........................................................................................................................44 Bảng 2.8. Tình hình thực hiện kế hoạch thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc của các Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí giai đoạn 2016- 2018 ...........................................................................................................................45 Bảng 2.9. Bảng tổng hợp kết quả thu Bảo hiểm xã hội khối Doanh nghiệp ngoài quốc doanh giai đoạn 2016 - 2018 (Triệu đồng) .................................................................47 Bảng 2.10. Bảng tổng hợp nợ Bảo hiểm xã hội giai đoạn 2016 - 2018 ...................48 Bảng 2.11. Số Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trốn đóng Bảo hiểm xã hội giai đoạn 2016- 2018 ........................................................................................................49 Bảng 2.12. Kết quả kiểm tra các Doanh nghiệp ngoài quốc doanh giai đoạn 2016 - 2018 ...........................................................................................................................51 Bảng 2.13. Kết quả kiểm tra liên ngành tại các Doanh nghiệp ngoài quốc doanh giai đoạn 2016 - 2018 .......................................................................................................52
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BHXH Bảo hiểm xã hội DNNQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh
TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 1. Các thông tin chung 1.1. Tên luận văn: Một số giải pháp quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh. 1.2. Tác giả: Đoàn Xuân Đại 1.3. Chương trình: Thạc sĩ điều hành cao cấp EMBA 1.4. Bảo vệ năm: 2019 1.5. Người hướng dẫn khoa học: TS Phạm Thu Hương 2. Mục đích nghiên cứu Luận văn đưa ra các khuyến nghị nhằm đề xuất các giải pháp quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh; phát hiện những bất cập và nguyên nhân. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh. 3. Những đóng góp của luận văn. Luận văn đã làm rõ thêm các khái niệm, phạm trù về bản chất, vai trò, vị trí của Bảo hiểm xã hội trong hệ thống An sinh xã hội. Khẳng định sự cần thiết, vai trò giải pháp cụ thể của việc mở rộng đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội trước yêu cầu phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đối với các doanh nghiệp tại Việt Nam nói chung và các doanh nghiệp ngoài quốc doanh nói riêng trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Hệ thống các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về Bảo hiểm xã hội theo xu hướng phát triển và hội nhập.
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách lớn của Đảng và Nhà nước được thực hiện ở nước ta ngay từ những ngày đầu thành lập nước. Trong công cuộc đổi mới toàn diện nền kinh tế - xã hội, để chính sách BHXH phù hợp với tình hình thực tiễn và hội nhập quốc tế, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Đảng ta đã xác định quan điểm cần phải giải quyết tốt việc “Thực hiện và hoàn thiện chế độ BHXH, bảo đảm đời sống người nghỉ hưu được ổn định, từng bước cải thiện”. Trong Bộ luật Lao động cũng quy định rõ ràng về đối tượng tham gia đóng, hưởng BHXH gồm tất cả lao động làm việc trong các thành phần kinh tế và mở rộng loại hình BHXH tự nguyện, tạo nên sự bình đẳng về BHXH đối với mọi người lao động. Đây là bước chuyển biến căn bản về sự nghiệp BHXH từ chế độ bao cấp chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước sang chế độ dựa trên nguồn đóng góp từ người lao động, chủ sử dụng lao động. Mặc dù có nhiều đổi mới trong cả hình thức đóng bảo hiểm, đối tượng đóng bảo hiểm và các dịch vụ đi kèm khác, tuy nhiên trong quá trình thực hiện chính sách BHXH thời gian qua còn bộ lộ những hạn chế, đặc biệt trong công tác thu BHXH, như: (1) Việc phát triển đối tượng tham gia BHXH ở cả hai loại hình bắt buộc và tự nguyện còn nhiều hạn chế; (2) Tình trạng trốn đóng BHXH, nợ đọng BHXH, chưa tham gia hoặc tham gia không đầy đủ cho số lao động làm việc tại đơn vị còn xảy ra phổ biến ở nhiều địa phương. Thực tế này đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc thực hiện chế độ, chính sách BHXH đối với người lao động và kết quả thu BHXH. Hiệu quả quản lý thu BHXH bị ảnh hưởng ngoài các yếu tố khách quan trên còn có những nguyên nhân chủ quan như bản thân cơ quan BHXH. Đó là những hạn chế trong thực hiện cải cách hành chính, đổi mới tác phong phục vụ nhân viên và việc ứng dụng công nghệ nhằm tạo điều kiện nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu BHXH. Bên cạnh đó, Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII (tháng 6 - 2017), đưa ra mục tiêu phát triển kinh tế tư nhân trở thành động lực quan trọng trong kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, phát triển kinh tế tư nhân nhanh, bền vững với tốc độ tăng trưởng cao cả về số lượng, quy mô, 1
chất lượng và tỷ trọng trong tổng sản phẩm nội địa (GDP). Thực hiện BHXH cho lao động thuộc khu vực ngoài quốc doanh một mặt làm tăng trưởng quỹ BHXH, mặt khác bảo đảm quyền lợi cho người lao động, tạo sự bình đẳng giữa lao động thuộc khu vực Nhà nước và khu vực DNNQD. Đây không chỉ là chủ trương của Đảng và Nhà nước mà còn đáp ứng nhu cầu và nguyện vọng chính đáng của tất cả người lao động. Thành phố Uông Bí là một trong bốn thành phố trực thuộc tỉnh Quảng Ninh. Hiện nay, Uông Bí có khoảng gần 600 doanh nghiệp, BHXH (BHXH) thành phố Uông Bí đã thực hiện tốt công tác thu, giảm thiểu nợ đọng BHXH. Qua đó, đảm bảo tốt các chế độ, chính sách cho người tham gia. Dự kiến, tổng thu BHXH trên địa bàn Thành phố Uông Bí đến hết năm 2018 ước đạt 343 tỷ đồng, đạt 100% kế hoạch năm. Tính đến ngày 30/11/2017, tổng số nợ BHXH trên địa bàn Thành phố Uông Bí là 22,4 tỷ đồng, chiếm 12,5% tổng số thu BHXH. Hiện nay, số lượng các DNNQD trên địa bàn thành phố đang có xu hướng tăng lên, kết hợp với tình hình nợ đọng BHXH vẫn tồn tại trong đó một tỷ lệ lớn thuộc khối DNNQD. Chính vì vậy, cần đổi mới quản lý thu BHXH nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của đơn vị, tránh thất thoát và đảm bảo trách nhiệm xã hội đối với người lao động là yêu cầu thường xuyên và cấp thiết với mọi cấp quản lý BHXH. Xuất phát từ thực tế trên, tôi chọn đề tài: “Một số giải pháp quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài luận văn thạc sỹ để nghiên cứu. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến hoạt động BHXH ở nhiều khía cạnh khác nhau ở phạm vi lớn trên quy mô cả nước trước và sau khi Luật BHXH có hiệu lực từ ngày 01/01/2007 và Luật BHXH năm 2014 ra đời để thay thế. Đề tài nghiên cứu tài “Hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trên địa bàn tỉnh Bến Tre” của tác giả Lê Hoàng Diễm, luận văn Thạc sĩ kinh tế, Đại học Đà Nẵng, đã đi sâu vào việc nghiên cứu và phân tích các vấn đề liên quan đến công tác quản lý thu BHXH đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài dựa trên các quy định về quản lý thu BHXH, phân 2
tích thực trạng công tác quản lý thu BHXH, những nhân tố tác động đến công tác quản lý thu BHXH đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và trên cơ sở lý luận khoa học và thực tiễn đề tài đã xây dựng các giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài địa bàn tỉnh BếnTre giai đoạn từ năm (2014- 2020). Tác giả Trần Ngọc Tuấn (2013), trong luận văn thạc sĩ “Hoàn thiện công tác thu BHXH khu vực kinh tế tư nhân trên địa bàn tỉnh Gia Lai”. Luận văn đã nghiên cứu thực trạng công tác quản lý thu BHXH bắt buộc. Trên cơ sở đó, đánh giá kết quả đạt được và những tồn tại, hạn chế và đề ra những giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH; tuy nhiên, đề tài chưa nêu ra cụ thể làm thế nào để mang lại hiệu quả thiết thực nhất. Tác giả Bùi Thị Thanh Thanh (2011), trong luận văn thạc sĩ “Quản lý thu BHXH từ các doanh nghiệp tại BHXH tỉnh Phú Thọ”, Trường Đại học nông nghiệp Hà Nội. Luận văn mở rộng nghiên cứu quá trình thu BHXH ở các nước có chính sách an sinh xã hội ổn định, phân tích quy trình thu BHXH ở tỉnh Phú Thọ và từ đó đưa ra kiến nghị với nhiều cấp quản lý Nhà nước để thu BHXH đạt hiệu quả nhất. Luận văn tiến sĩ của tác giả Đỗ Văn Sinh “Hoàn thiện quản lý thu BHXH ở Việt nam” năm 2005 - Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Trong quá trình tiến hành công tác thu là thu đúng đối tượng, đúng phạm vi thu và quan trọng hơn nữa là thu đủ số tiền đóng BHXH từ các đối tượng tham gia BHXH thì việc tăng cường công tác quản lý thu BHXH là vấn đề được các cơ quan quản lý và mọi người rất quan tâm. Để hình thành nên một kế hoạch thu, một chính sách thu BHXH thíchứng với cơ chế quản lý kinh tế trong quá trình đổi mới, đòi hỏi phải nghiên cứu, giải quyết hàng loạt vấn đề cả về lý luận và thực tiễn. Luận án đề xuất những giải pháp nâng cáo hiệu quả quản lý quỹ BHXH. Tác giả Nguyễn Thị Bình (2015), “Quản lý thu BHXH đối với khu vực kinh tế tư nhân tại Hà Nội”, Luận văn thạc sĩ kinh tế - Đại học kinh tế quốc dân. Luận văn nghiên cứu BHXH dưới góc độ quản lý nguồn thu tại địa bàn Hà Nội. Tác giả phân tích rõ ràng quy trình thu BHXH, đưa ra những số liệu thực tế để từ đó kiến nghị 3
những giải pháp hiệu quả trên nguyên tắc có đóng có hưởng. Hoạt động thu BHXH ảnh hưởng trực tiếp đến công tác chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH. Luận văn tốt nghiệp “Công tác thu BHXH bắt buộc của khối DNNQD tại BHXH quận Ba Đình. Thực trạng và giải pháp” của tác giả Ngô Thị Minh Chi - Đại học lao động xã hội. Hoạt động của công tác thu ảnh hưởng trực tiếp đến công tác chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH trong tương lai. Công tác thu BHXH đóng một vai trò then chốt, quyết định trong quá trình đảm bảo ổn định cho cuộc sống người lao động cũng như các doanh nghiệp được hoạt động bình thường. Luận văn thạc sĩ của tác giả Trương Thị Ngọc Linh - Đại học lao động xã hội “Thực trạng và giải pháp nhằm hoàn thiện công tác thu BHXH tại BHXH thị xã Hồng Lĩnh - Hà Tĩnh giai đoạn 2008 -2010”. Tác giả nêu các giải pháp để công tác thu đạt hiệu quả cao như: nâng cao đội ngũ cán bộ, đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền, quản lý chặt chẽ đối tượng tham gia BHXH. Luận văn thạc sĩ của tác giả Phạm Ngọc Hà (2017), “Các giải pháp tăng cường BHXH tự nguyện cho nông dân ở tỉnh Quảng Nam”. Luận văn trình bày quyền lợi khi tham gia BHXH tự nguyện và những khó khăn vướng mắt khi tổ chức thực hiện BHXH tự nguyện. Tác giả đã nêu để thực sự thu hút được nhiều người dân tham gia BHXH tự nguyện thì cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cần có sự điều chỉnh các quy định của pháp luật cho phù hợp với thực tế, hài hòa được lợi ích của người tham gia bảo hiểm. Phạm Trường Giang (2010), Hoàn thiện cơ chế thu BHXH ở Việt Nam. Luận án Tiến sĩ, Trường đại học Lao động xã hội. Đóng góp nghiên cứu khoa học của luận án đó là tác giả đã nghiên cứu về cơ chế chính sách thu BHXH ở Việt Nam, việc phân cấp quản lý thu BHXH, các chế tài về đóng BHXH và xử lý vi phạm về đóng BHXH. Trên cơ sở phân tích cơ chế chính sách thu BHXH ở Việt Nam, đề cập vấn đề chế tài xử phạt vi phạm pháp luật BHXH còn thấp, chưa đủ sức răn đe, tác giả có tham khảo một số mô hình thu BHXH ở một số nước phát triển, từ đó tác giả có khuyến nghị một số giải pháp có ý nghĩa thực tiễn hoàn thiện cơ chế chính sách thu BHXH ở Việt Nam. 4
Bài viết tác giả Đặng Nhung với chủ đề “BHXH tỉnh nỗ lực thực hiện công tác thu” được đăng trên báo tỉnh Quảng Ninh. Tác giả nêu để hoàn thành kế hoạch giao thì BHXH tỉnh có trách nhiệm đề xuất các giải pháp cụ thể trong công tác thu nộp BHXH và giải quyết nợ đọng, thành lập tổ công tác thống kê danh sách số tiền nợ, thời gian nợ của các doanh nghiệp, xác định nguyên nhân của các đơn vị còn nợ BHXH. Ngoài ra, còn nhiều đề tài, luận án, luận văn, bài báo tạp chí chuyên ngành nghiên cứu đánh giá những vấn đề BHXH đang đặt ra như quản lý, mở rộng đối tượng tham gia BHXH. Tuy nhiên, hiện nay chưa có tác giả nào thực hiện các nghiên cứu đề xuất các giải pháp quản lý thu BHXH bắt buộc đối với DNNQD trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích: Trên cơ sở những lý luận về BHXH, về quản lý thu BHXH, đề tài đề xuất các giải pháp quản lý thu BHXH bắt buộc đối với DNNQD trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc đối với DNNQD trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh; phát hiện những bất cập và nguyên nhân. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu BHXH bắt buộc đối với DNNQD trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tương ̣ nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của đề tài là công tác quản lý thu BHXH bắt buộc đối với DNNQD. Phaṃ vi nghiên cứu: Phạm vi về nội dung: Những vấn đề lý luận, thực thực trạng quản lý thuBHXH bắt buộc (không bao gồm BHYT bắt buộc, BHYT tự nguyện, Bảo hiểm thất nghiệp và BHXH tự nguyện) đối với các DNNQD. 5
Phạm vi về không gian: Thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh Phạm vi về thời gian: Số liệu được thu thập, nghiên cứu giai đoạn từ năm 2016 đến 2018. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp thu thập dữ liệu: Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp: chủ yếu được thu thập từ các nguồn sau: Các báo cáo về hoạt động của BHXH thành phố Uông Bí qua các năm, các kế hoạch phát triển ngắn hạn, dài hạn của BHXH… Niên giám thống kê của Tổng cục thống kê; Các đề tài, báo cáo khoa học liên quan; Các bài báo, tạp chí đánh giá của các chuyên gia; Các văn bản quy định, nghị định của các cơ quan nhà nước về BHXH; Các nguồn thông tin khác trên Internet. 5.2. Phương pháp phân tích dữ liệu: Phương pháp thống kê: Qua các số liệu thu thập được từ các nguồn kể trên, tác giả tiến hành lựa chọn và thống kê theo các tiêu chí đánh giá nhằm phục vụ quá trình nghiên cứu đề tài. Phương pháp mô tả: Tình hình đóng BHXH bắt buộc cho người lao động tại các DNNQD sẽ được mô tả cụ thể qua đồ thị và biểu đồ để thấy được xu hướng cũng như biến động theo thời gian, từ đó rút ra được các kết luận trong quá trình nghiên cứu. Phương pháp so sánh: Thông qua số liệu đã thống kê về thực trạng đóng BHXH bắt buộc cho người lao động của các DNNQD và của BHXH thành phố Uông Bí, tác giả tiến hành so sánh các chỉ tiêu theo thông số tuyệt đối và thông số tương đối. Phương pháp tổng hợp: Mỗi một vấn đề sẽ được phân tích theo nhiều khía cạnh, phân tích từng chiều, từng cá thể và cuối cùng tổng hợp các mối quan hệ của chúng lại với nhau. Phương pháp khái quát hóa: Dùng những câu cú súc tích, đơn giản… để cung cấp cho người đọc về nội dung vấn đề từ một hay nhiều khía cạnh khác nhau. 6
6. Đóng góp của luận văn Làm rõ thêm các khái niệm, phạm trù về bản chất, vai trò, vị trí của Bảo hiểm xã hội trong hệ thống An sinh xã hội. Khẳng định sự cần thiết, vai trò giải pháp cụ thể của việc mở rộng đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội trước yêu cầu phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Hệ thống các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về Bảo hiểm xã hội theo xu hướng phát triển và hội nhập. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, kết cấu Luận văn gồm ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh Chương 2: Thực trạng quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh Chương 3: Định hướng và giải pháp quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh 7
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NGOÀI QUỐC DOANH 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu Bảo hiểm xã hội đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của Doanh nghiệp ngoài quốc doanh 1.1.1.1. Khái niệm Doanh nghiệp ngoài quốc doanh Khác với doanh nghiệp nhà nước, các DNNQD được ra đời sau và chủ yếu hình thành và phát triển trong nền kinh tế thị trường (Trừ hợp tác xã ra đời năm 1950). Kể từ sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI với đường lối của Đảng về việc phát triển nền kinh tế nhiều thành phần kể từ đó DNNQD mới có điều kiện phát triển. Tuy nhiên, thực tế cho thấy các đơn vị kinh tế thuộc thành phần kinh tế ngoài quốc doanh rất ít và không phát triển. Đến ngày 12/9/1999, Quốc hội nước ta đã chính thức thông qua luật doanh nghiệp, thay thế cho luật doanh nghiệp tư nhân và Luật công ty, tạo cơ sở pháp lý cho sự tồn tại và phát triển của các DNNQD như: Doanh nghiệp tư nhân, công ty cổ phần và công ty hợp danh. DNNQD có thể hiểu bao hàm doanh nghiệp nhỏ và vừa, cả các doanh nghiệp lớn khác do người dân thành lập và vận hành hoạt động sản xuất kinh doanh. DNNQD được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau, đó là: Công ty trách nhiệm hữu hạn, Công ty hợp danh, Doanh nghiệp tư nhân, Công ty cổ phần... DNNQD không bao gồm doanh nghiệp cổ phần chuyển từ Nhà nước sang và các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (Luật Doanh nghiệp năm 2014). 1.1.1.2. Đặc điểm của Doanh nghiệp ngoài quốc doanh DNNQD đa dạng về loại hình, có thể là doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần hay công ty hợp danh. Khối DNNQD ở nước ta chiếm đa số là doanh nghiệp vừa và nhỏ, chiếm tỷ lệ chủ yếu về số lượng doanh nghiệp. Tuy có nhiều lợi thế về tính năng động, tổ chức bộ máy gọn nhẹ, cơ chế quản lý linh hoạt dễ thích ứng với những biến động của thị trường, dễ thay đổi công 8
nghệ sản phẩm, và đa dạng về loại hình. Nhưng hầu hết các DNNQD đều ẩn chứa những yếu tố chưa mạnh như quản trị, tầm nhìn, năng lực quản lý. Các DNNQD chiếm số lượng lớn nhưng phần lớn có quy mô nhỏ, khả năng cạnh tranh còn thấp, thiếu chiến lược kinh doanh bền vững, sử dụng ít vốn và lao động. Trong quá trình đổi mới kinh tế ở Việt Nam, các DNNQD vừa và nhỏ có vai trò rất quan trọng, góp phần gìn giữ và phát triển những ngành nghề truyền thống, tạo nhiều việc làm cho xã hội. Do phần lớn các DNNQD có mức vốn thấp nên khả năng trang bị máy móc thiết bị kỹ thuật, công nghệ tiên tiến là rất hạn chế, mức trang bị tài sản cố định cho một lao động ở mức rất thấp. Do trình độ khoa học công nghệ, trang thiết bị kỹ thuật lạc hậu, tay nghề của công nhân thấp hơn so với doanh nghiệp nhà nước hoặc doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Vì vậy, chất lượng sản phẩm hàng hóa và dịch vụ không cao, khả năng cạnh tranh yếu nên rất khó tiêu thụ trên thị trường trong nước và nước ngoài. Bên cạnh đó, trình độ quản lý các doanh nghiệp này còn yếu. Việc hiểu biết các cơ chế chính sách pháp luật để kinh doanh còn hạn chế, chủ yếu dựa vào kinh nghiệm bản thân, gia đình. Nhiều chủ doanh nghiệp và cán bộ quản lý chưa qua đào tạo. Quản lý tài chính trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa thiếu minh bạch nên số liệu báo cáo chưa phản ánh đúng thực trạng tình hình tài chính của doanh nghiệp. Doanh nghiệp phát triển còn mang tính tự phát chưa có quy hoạch, nhất là khu vực doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn. DNNQD nói chung phát triển không đồng đều cả về vùng lãnh thổ và ngành nghề kinh doanh. Sự phân bố DNNQD vẫn chủ yếu đổ về thành thị, quận, huyện trung tâm, số doanh nghiệp đầu tư tại địa bàn khó khăn chỉ chiếm 1/1000. Cơ cấu ngành nghề của DNNQD chưa hợp lý, chủ yếu là kinh doanh thương mại - dịch vụ, chưa mạnh dạn đầu tư vào sản xuất. 1.1.1.3. Vai trò của Doanh nghiệp ngoài quốc doanh DNNQD được xác định là một trong những trụ cột của nền kinh tế quốc dân, là nhân tố chủ yếu thúc đẩy sức cạnh tranh của nền kinh tế. DNNQD là khu vực góp phần ngày càng quan trọng vào sự tăng trưởng của tổng sản phẩm trong nước (GDP), là lực lượng chủ yếu thực hiện việc chuyển dịch cơ cấu của nền kinh tế từ 9
nông nghiệp lạc hậu sang nền kinh tế phát triển đa dạng, cả công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ, thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa, theo yêu cầu của thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế. DNNQD còn là nơi thu hút nhiều lao động chỗ làm việc cho người lao động, là lực lượng to lớn nhất trong các hoạt động xã hội, từ thiện, xoá đói, giảm nghèo, giảm bớt sự chênh lệch giàu nghèo trong xã hội, là nơi góp phần đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ doanh nhân cũng như lao động giỏi. Những điểm nói trên đã khẳng định vị trí và tác dụng đặc biệt quan trọng của kinh tế ngoài quốc doanh trong diện mạo mới của kinh tế đất nước trong điều kiện hội nhập và toàn cầu hóa hiện nay. Điều cần ghi nhận là, kinh tế ngoài quốc doanh ra đời đánh dấu một bước tiến vượt bậc trong tiến trình giải phóng và phát triển lực lượng sản xuất tại Việt Nam. 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm, vai trò và nội dung quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với Doanh nghiệp ngoài quốc doanh 1.1.2.1. Khái niệm Để hiểu thế nào là công tác thu BHXH trước tiên chúng ta xem xét khái niệm về “thu BHXH bắt buộc”. Thu BHXH bắt buộc được hiểu là việc mang số lượng tiền của các đối tượng tham gia BHXH bắt buộc về quỹ BHXH trong một khoảng thời gian nhất định. Như vậy công tác thu BHXH bắt buộc là toàn bộ quá trình tổ chức thực hiện để mang số tiền thu BHXH bắt buộc của người lao động (nộp BHXH thông qua đơn vị sử dụng lao động) và đơn vị sử dụng lao động về quỹ BHXH. Bảo hiểm xã hội bắt buộc chứa đựng đầy đủ nội dung của khoa học quản lý. Người quản lý là (Nhà nước - Cơ quan bảo hiểm) tác động lên khách thể quản lý (người lao động và chủ sử dụng lao động) bằng các công cụ mang tính hành chính, là hệ thống các văn bản quy định do Nhà nước đưa ra và công cụ tuyên truyền, động viên nhằm hình thành Quỹ BHXH bắt buộc để tạo nguồn tài chính để thực hiện chính sách BHXH cho người lao động theo nguyên tắc có đóng góp, có hưởng lợi, nhưng là bắt buộc (khác với nguyên tắc tự nguyện). 10