Luận văn Thạc sĩ Sinh học: Nghiên cứu phân loại phân tông Xuyên tâm liên (Subtrib. Andrographiinae Nees) thuộc họ Ô rô (Fam. Acanthaceae Juss) ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:156

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của dề tài là hoàn thành việc phân loại phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae Nees) thuộc họ Ô rô (Acanthaceae Juss) ở Việt Nam một cách đầy đủ và có hệ thống, làm cơ sở để biên soạn Thực vật chí cũng như các công trình khác về phân tông này ở nước ta.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sinh học: Nghiên cứu phân loại phân tông Xuyên tâm liên (Subtrib. Andrographiinae Nees) thuộc họ Ô rô (Fam. Acanthaceae Juss) ở Việt Nam

;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;; VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM VIỆN SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT ----------------------------------- NGUYỄN THỊ MAI NGHIÊN CỨU PHÂN LOẠI PHÂN TÔNG XUYÊN TÂM LIÊN (Subtrib.ANDROGRAPHIINAE Nees) THUỘC HỌ Ô RÔ (Fam. ACANTHACEAE Juss.) Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC HÀ NỘI - 2018
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM VIỆN SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT ----------------------------------- NGUYỄN THỊ MAI NGHIÊN CỨU PHÂN LOẠI PHÂN TÔNG XUYÊN TÂM LIÊN (Subtrib.ANDROGRAPHIINAE Nees) THUỘC HỌ Ô RÔ (Fam. ACANTHACEAE Juss.) Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Thực vật học Mã số: 8 42 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. ĐỖ VĂN HÀI HÀ NỘI – 2018
i LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc và lòng kính mến nhất đến TS. Đỗ Văn Hài đã tận tâm hướng dẫn khoa học, động viên, khích lệ và tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn TS. Nguyễn Thị Thanh Hương và các cán bộ Phòng Thực vật học - Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật; các thầy cô, anh chị và bạn bè đồng nghiệp tại Viện đã quan tâm giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thiện luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn đặc biệt tới Đề tài được tài trợ bởi Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia (NAFOSTED) trong đề tài mã số 106.03- 2017.301 đã hỗ trợ kinh phí và các trang thiết bị cho nghiên cứu này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Bộ phận đào tạo sau đại học, các thầy cô giáo giảng dạy lớp cao học đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi hoàn thành khóa học. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè và người thân đã luôn quan tâm, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Hà Nội, ngày 1 tháng 11 năm 2018 Học viên Nguyễn Thị Mai
ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Đỗ Văn Hài. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào. . Học viên Nguyễn Thị Mai
iii MỤC LỤC Trang Lời cảm ơn Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng Danh mục hình Danh mục ảnh Danh mục bản đồ Danh mục các chữ viết tắt Ký hiệu viết tắt các phòng tiêu bản MỞ ĐẦU............................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn ...................................................................... 1 2. Mục tiêu của đề tài luận văn .............................................................................. 2 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài luận văn ............................................ 2 4. Những điểm mới của luận văn .......................................................................... 2 5. Bố cục của luận văn ........................................................................................... 3 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................ 4 1.1. Tình hình nghiên cứu, các hệ thống phân loại họ Ô rô (Acanthaceae) và phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae) trên thế giới ........................... 4 1.1.1.Quan điểm về vị trí của họ ô rô (Acanthaceae Juss.) và phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae Nees) trong lớp Mộc lan (Magnoliopsida). ......... 4 1.1.2 Tình hình nghiên cứu, các hệ thống phân loại họ Ô rô (Acanthaceae) và phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae Nees)..................................................... 6 1.2.Tình hình nghiên cứu, các hệ thống phân loại họ Ô rô (Acanthaceae) và phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae) ở Việt Nam và các vùng lân cận Việt Nam................................................................................................................... .14 CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.. ................................................................................................................. 19 2.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................... 19
iv 2.2. Nội dung nghiên cứu .................................................................................... 19 2.3. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 20 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................ 22 3.1. Đặc điểm hình thái phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae Nees) ở Việt Nam ............................................................................................................. 22 3.1.1. Hình thái thân ........................................................................................... 22 3.1.3. Cụm hoa..................................................................................................... 23 3.1.4. Lá bắc và lá bắc con ................................................................................. 23 3.1.5. Hoa ........................................................................................................... 24 3.1.6. Quả ........................................................................................................... 25 3.1.7. Hạt ............................................................................................................ 26 3.2. Lựa chọn hệ thống phân loại phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae Nees) ở Việt Nam ............................................................................................... 26 3.3. Khóa định loại các phân họ, tông, phân tông, các chi thuộc họ Acanthaceae ở Việt Nam .......................................................................................................... 27 3.3.1. Khóa định loại các phân họ, tông và phân tông họ Acanthaceae............. 27 3.3.2. Khóa định loại các chi thuộc phân tông Andrographiinae ở Việt Nam... 28 3.4. Khóa định loại đến loài, dưới loài và mô tả các taxon thuộc phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae Juss.) Ở Việt Nam ....................................... 28 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ........................................................................... 61 CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ............................................ 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 63 BẢNG TRA CỨU TÊN KHOA HỌC BẢNG TRA CỨU TÊN VIỆT NAM PHỤ LỤC Phụ lục 1: Ảnh màu các đặc điểm hình thái và loài của phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Phụ lục 2: Bản đồ phân bố các loài thuộc các chi của phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam
v DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Một số quan điểm về vị trí của họ Ô rô (Acanthaceae) trong taxon bậc bộ và các phân lớp thuộc lớp Mộc lan (Magnoliopsida) Bảng 1.2. Bảng so sánh một số hệ thống phân loại các phân họ (Subfam.) và các bậc nhỏ hơn trong họ Ô rô (Acanthaceae) Bảng 3.1. Hệ thống phân loại phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae Nees) ở Việt Nam theo hệ thống của R. W. Scotland & K. Vollesen (2000)
vi DANH MỤC HÌNH Hình 3.1. Hình thái lá một số loài thuộc phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Hình 3.2. Hình thái cụm hoa một số loài thuộc phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Hình 3.3. Hình thái lá bắc và lá bắc con một số loài thuộc phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Hình 3.4. Hình thái đài một số loài thuộc phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Hình 3.5. Hình thái tràng một số loài thuộc phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Hình 3.6. Hình thái nhị một số loài thuộc phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Hình 3.7. Hình thái bộ nhụy một số loài thuộc phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Hình 3.8. Hình thái quả và hạt một số loài thuộc phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Hình 3.9. Andrographis laxiflora (Blume) Lindau Hình 3.10. Andrographis paniculata (Burm. f.) Wall. ex Nees Hình 3.11. Phlogacanthus cornutus Benoist Hình 3.12. Phlogacanthus annamensis Benoist Hình 3.13. Phlogacanthus publiflorus Lindau Hình 3.14. Phlogacanthus curviflorus (Wall.) Nees Hình 3.15. Phlogacanthus paniculatus (T. Anders.) Imlay Hình 3.16. Phlogacanthus datii (Benoist) D.V.Hai, Y.F.Deng, R.K.Choudhary
vii Hình 3.17. Phlogacanthus geoffrayi Benoist Hình 3.18. Phlogacanthus turgidus (Fua ex Hook. f.) Lindau Hình 3.19. Phlogacanthus pyramigdalis (Benoist) Benoist Hình 3.20. Phlogacanthus colaniae Benoist Hình 3.21. Gymnostachyum signatum (Benoist) J. B. Imlay Hình 3.22. Gymnostachyum subrosulatum H. S. Lo Hình 3.23. Gymnostachyum listeri Prain Hình 3.24. Gymnostachyum langbianense (Benoist) D.V.Hai com.nov. Hình 3.25. Gymnostachyum pierrei (Benoist) D.V.Hai, com.nov. Hình 3.26. Gymnostachyum affine Nees Hình 3.27. Gymnostachyum affine var. testudium (Benoist) D.V. Hai com. nov.
viii DANH MỤC ẢNH Ảnh 3.1. Dạng sống một số loài phân tông Xuyên tâm liên Ảnh 3.2. Hình thái lá một số loài phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Ảnh 3.3. Hình thái cụm hoa một số loài phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Ảnh 3.4. Hình thái lá bắc và lá bắc con một số loài phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Ảnh 3.5. Hình thái đài một số loài phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Ảnh 3.6. Hình thái tràng một số loài phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Ảnh 3.7. Hình thái nhị một số loài phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Ảnh 3.8. Hình dạng bộ nhụy một số loài phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Ảnh 3.9. Hình thái quả một số loài phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Ảnh 3.10. Hình thái hạt một số loài phân tông Xuyên tâm liên ở Việt Nam Ảnh 3.11. Andrographis laxiflora (Blume) Lindau Ảnh 3.12. Andrographis paniculata (Burm. f.) Wall. ex Nees Ảnh 3.13. Phlogacanthus cornutus Benoist Ảnh 3.14. Phlogacanthus annamensis Benoist Ảnh 3.15. Phlogacanthus publiflorus Lindau Ảnh 3.16. Phlogacanthus curviflorus (Wall.) Nees Ảnh 3.17. Phlogacanthus paniculatus (T. Anders.) Imlay Ảnh 3.18. Phlogacanthus datii (Benoist) D.V.Hai, Y.F.Deng, R.K.Choudhary Ảnh 3.19. Phlogacanthus geoffrayi Benoist Ảnh 3.20. Phlogacanthus pulcherrimus T.Anders Ảnh 3.21. Phlogacanthus turgidus (Fua ex Hook. f.) Lindau
ix Ảnh 3.22. Phlogacanthus pyramigdalis (Benoist) Benoist Ảnh 3.23. Phlogacanthus colaniae Benoist Ảnh 3.24. Gymnostachyum signatum (Benoist) J. B. Imlay Ảnh 3.25. Gymnostachyum listeri Prain Ảnh 3.26. Gymnostachyum langbianense (Benoist) D.V.Hai com.nov Ảnh 3.27. Gymnostachyum pierrei (Benoist) D.V.Hai, com.nov Ảnh 3.28. Gymnostachyum affine Nees Ảnh 3.29. Ảnh mẫu chuẩn 1 Ảnh 3.30. Ảnh mẫu chuẩn 2 Ảnh 3.31. Ảnh mẫu chuẩn 3 Ảnh 3.32. Ảnh mẫu chuẩn 4 Ảnh 3.33. Ảnh mẫu chuẩn 5
x DANH MỤC BẢN ĐỒ (có liên quan đến công trình này) Bản đồ 3.1. Bản đồ Việt Nam có chú thích các tỉnh, thành phố Bản đồ 3.2. Bản đồ phân bố các loài thuộc chi Andrographis hiện biết ở Việt Nam Bản đồ 3.3. Bản đồ phân bố các loài thuộc chi Phlogacanthus hiện biết ở Việt Nam Bản đồ 3.4. Bản đồ phân bố các loài thuộc chi Phlogacanthus hiện biết ở Việt Nam Bản đồ 3.5. Bản đồ phân bố các loài thuộc chi Phlogacanthus hiện biết ở Việt Nam Bản đồ 3.6. Bản đồ phân bố các loài thuộc chi Gymnostachyum hiện biết ở Việt Nam Bản đồ 3.7. Bản đồ phân bố các loài thuộc chi Gymnostachyum hiện biết ở Việt Nam
xi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Loc.class. locus classicus (chỗ ở điển hình- nghĩa là địa điểm thu thập của mẫu) BTTN Bảo tồn thiên nhiên VQG Vườn Quốc gia
xii KÝ HIỆU VIẾT TẮT CÁC PHÒNG TIÊU BẢN Herbarium; Algae, Fungi and Plants Division; The Natural History BM Museum, London, England, U.K. The Forest Herbarium, National Park, Wildlife and Plant BKF Conservation Department, Bangkok, Thailand CAL Central National Herbarium, Botanical Survey of India, India Herbarium, Royal Botanic Garden Edinburgh, Edinburgh, Scotland, E U.K. Herbarium, Institut für Pflanzenwissenschaften (Institute for Plant GZU Sciences), Austria Herbarium, Department of Botany, Institute of Ecology and HN Biological Resources, Hanoi, Vietnam HNU Herbarium, Hanoi National University, Hanoi, Vietnam Herbarium, South China Botanical Garden, Guangzhou, People's IBSC Republic of China K Herbarium, Royal Botanic Gardens, Kew, England, U.K. Nationaal Herbarium Nederland, Botany Section Naturalis, Naturalis L Biodiversity Center, Leiden, Netherlands NY The New York Botanical Garden, New York, U.S.A. Herbier National de Paris, Département de Systématique et P Evolution, Phanérogamie, Muséum National d'Histoire Naturelle, Paris, France. VNM Herbarium, Institute of Tropical Biology, Hochiminh City, Vietnam
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn Phân loại thực vật là một môn khoa học tạo nền tảng cho các nghiên cứu về sinh thái, tiến hóa và đa dạng thực vật; từ đó cung cấp cơ sở để đưa ra các quyết định nhằm bảo tồn và sử dụng bền vững tài nguyên đa dạng thực vật. Phân loại thực vật tuy cơ bản và chỉ là bước đầu tiên phục vụ cho các nghiên cứu khác nhưng công tác này là rất cần thiết để kết quả của các nghiên cứu được đầy đủ và có giá trị khoa học. Trên thế giới, họ Ô rô (Acanthaceae Juss.) có khoảng 220 đến 240 chi với 3500 đến 4000 loài, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới, đặc biệt là Nam và Đông Nam Á, châu Phi, Brazil và Trung Mỹ; một số chi phân bố rộng đến vùng ôn đới, khu vực Địa Trung Hải và Tây Á. Công trình nghiên cứu, mô tả các taxon họ Ô rô đầu tiên ở Việt Nam là của J.Loureiro (1790) trong “Flora cochinchinensis”. Từ đó đến nay, đã có một số tài liệu của các tác giả khác cũng liên quan đến các kết quả nghiên cứu họ này ở nước ta như Lê Khả Kế, Phạm Hoàng Hộ, Đỗ Văn Hài. Theo các tài liệu đã công bố, ở Việt Nam, họ Ô rô là một trong những họ có số lượng loài nhiều và đa dạng nhất với 42 chi và gần 200 loài. Trong số đó, phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae Nees) có số lượng loài chiếm khoảng 10% tổng số loài trong cả họ. Tuy với số lượng loài không nhỏ và hiện nay số lượng, vị trí, danh pháp và mô tả của nhiều taxon cần thay đổi, bổ sung nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu phân loại đầy đủ và mang tính chất hệ thống về phân tông này ở Việt Nam. Vì vậy, đề tài luận văn “Nghiên cứu phân loại phân tông Xuyên tâm liên (Subtrib. Andrographiinae Nees) thuộc họ Ô rô (Fam. Acanthaceae Juss) ở Việt Nam” là cần thiết để có những dẫn liệu khoa học đầy đủ góp phần biên soạn bộ Thực vật chí Việt Nam cho họ thực vật này.
2 2. Mục tiêu của luận văn Hoàn thành việc phân loại phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae Nees) thuộc họ Ô rô (Acanthaceae Juss) ở Việt Nam một cách đầy đủ và có hệ thống, làm cơ sở để biên soạn Thực vật chí cũng như các công trình khác về phân tông này ở nước ta. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn *Ý nghĩa khoa học: Kết quả của luận văn góp phần bổ sung vốn kiến thức về phân loại phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae Nees) ở Việt Nam, là bước chuẩn bị quan trọng để biên soạn bộ sách “Thực vật chí Việt Nam” về họ Ô rô (Acanthaceae Juss). Bên cạnh đó, kết quả của đề tài còn nhằm phục vụ cho các nghiên cứu sâu hơn trên các lĩnh vực khác nhau của phân tông Xuyên tâm liên. *Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả của đề tài là cơ sở khoa học phục vụ cho các ngành ứng dụng và sản xuất như Nông – Lâm nghiệp, Dược học, Tài nguyên thực vật, Đa dạng sinh học và trong công tác đào tạo. 4. Những điểm mới của luận văn Đây là công trình khoa học về phân loại phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae Nees) một cách đầy đủ, có hệ thống và chính xác ở Việt Nam, bao gồm 20 loài, 1 thứ. Các thông tin liên quan đến các taxon đã được sửa chữa, bổ sung, chỉnh lý về mặt danh pháp, trích dẫn tài liệu, mẫu vật, mô tả các đặc điểm, có hình vẽ và ảnh minh họa. Phát hiện 4 loài ghi nhận mới cho hệ thực vật Việt Nam. 3 loài và 1 thứ được chỉnh sửa về mặt danh pháp.
3 5. Bố cục của luận văn - Luận văn gồm 69 trang, 3 bảng, 7 bản đồ, 33 ảnh màu, 27 hình vẽ. Luận văn gồm các phần: mở đầu (3 trang); chương 1: tổng quan tài liệu (15 trang); chương 2: đối tượng, nội dung và phương pháp nghiên cứu (3 trang); chương 3: kết quả nghiên cứu (39 trang); kết luận và kiến nghị (1 trang); danh mục các hình vẽ, danh mục các bảng, danh mục ảnh màu, danh mục chữ viết tắt các phòng tiêu bản, danh mục các công trình công bố của tác giả (1 công trình); tài liệu tham khảo (69 tài liệu); trang web tham khảo (6 trang); bảng tra cứu tên khoa học, bảng tra cứu tên Việt Nam.
4 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Tình hình nghiên cứu, các hệ thống phân loại họ Ô rô (Acanthaceae) và phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae) trên thế giới 1.1.1.Quan điểm về vị trí của họ ô rô (Acanthaceae Juss.) và phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae Nees) trong lớp Mộc lan (Magnoliopsida). Carl Linnaeus (1753)[66] là người đầu tiên đặt tên cho 6 chi và 30 loài mà về sau các loài này được xếp trong họ Ô rô (Eranthemum (1 loài), Justicia (11 loài), Acanthus (4 loài), Barleria (5 loài), Ruellia (8 loài), Dianthera (1 loài)). Các loài này đã được ông phân chia và xếp vào phân lớp 2 nhị, 1 vòi nhụy và 4 nhị với 2 dài và 2 ngắn. Sau đó Antoine Laurent de Jussieu (1789) [65] trong cuốn sách “Genera Plantarum” của mình đã xếp các chi và loài vào các họ riêng biệt và đặt tên cho các họ thực vật, trong đó có họ Acanthaceae với chi chuẩn (typus) là Acanthus được Linnaeus công bố năm 1753. Ban đầu họ Ổ rô được Jussieu đặt tên là Acanthi, sau đó R.Brown (1810) [30] đã chỉnh lý lại tên gọi Acanthi thành Acanthaceae nhưng vẫn lấy tên tác giả là Jussieu. Sau này các công trình nghiên cứu về họ này đều lấy tên là Acanthaceae Juss.1789. Từ khi được thành lập đến nay, vị trí và hệ thống phân loại của taxon này được nhiều tác giả nghiên cứu và đã có nhiều quan điểm khác nhau. Trong hệ thống phân loại của Bentham & Hooker (1862)[64] đã xếp họ Acanthaceae trong bộ Personales thuộc phân lớp tràng hợp (Gamopetalae). Cùng quan điểm xếp họ Ô rô trong bộ Personales nhưng Hutchinson (1969) [42] lại xếp họ Acanthaceae trong phân lớp cây thảo (Herbaceae). Melchior (1964) [55] xếp họ Ô rô trong bộ hoa ống (Tubiflorae) thuộc phân lớp Sympetalae (tràng hợp). Có nhiều tác giả xếp họ Acanthaceae trong bộ hoa mõm chó (Scrophulariales) nhưng thuộc các phân lớp khác nhau, trong đó V. H. Heywood
5 (1993) [39] xếp Acanthaceae vào phân lớp sổ (Dilleniidae); A.Cronquist (1981) và A. Takhtajan (1973) có cùng quan điểm xếp họ Acanthaceae vào phân lớp cúc (Asteridae). Trong hệ thống của A.Takhtajan (1987) [57], (1997) [50] lại xếp họ Acanthaceae vào phân lớp bạc hà (Lamiidae). Gần đây A.Takhtajan (2009) [51] có sự thay đổi về hệ thống phân loại và họ Acanthaceae được ông xếp vào bộ Lamiales thuộc phân lớp bạc hà (Lamiidae). Tuy vậy tất cả các hệ thống phân loại đều thống nhất vị trí của họ Acanthaceae nằm trong lớp Mộc lan (Magnoliopsida, Dicotyledones) thuộc ngành Mộc lan (Magnoliophyta, Angiospermae). Những quan điểm khác nhau về vị trí của họ Ô rô trong các taxon trên bộ được trình bày tóm tắt ở bảng 1.1 Bảng 1.1. Một số quan điểm về vị trí của họ Ô rô (Acanthaceae) trong taxon bậc bộ và các phân lớp thuộc lớp Mộc lan (Magnoliopsida) Tác giả (năm công bố) Vị trí trong phân lớp Vị trí trong bộ Bentham & Hooker (1862) Gamopetalae Personales H. Melchior (1964) Sympetalae Tubiflorae J. Hutchinson (1969) Herbaceae Personales A.Cronquist (1981) Asteridae Scrophulariales Young (1982) Gentiananae Gentianales Thorne (1983) Gentianiforae Scrophulariales Dahlgren (1983) Lamiiflorae Lamiales V.H. Heywood (1993) Dilleniidae Scrophulariales A. Takhtajan (1973) Asteridae Scrophulariales A. Takhtajan (1987) Lamiidae Scrophulariales A. Takhtajan (1997) Lamiidae Scrophulariales A. Takhtajan (2009) Lamiidae Lamiales
6 1.1.2 Tình hình nghiên cứu, các hệ thống phân loại họ Ô rô (Acanthaceae) và phân tông Xuyên tâm liên (Andrographiinae Nees) Sau khi họ Ô rô được thành lập với chi chuẩn là Acanthus được Linnaeus công bố năm 1753 đã có nhiều tác giả công bố hệ thống phân loại về họ này, mặt khác cũng có nhiều tác giả đi sâu nghiên cứu phân loại họ Ô rô ở các quốc gia và vùng lãnh thổ. Qua nghiên cứu các hệ thống phân loại, tác giả luận văn thấy rằng có 2 quan điểm về hệ thống phân loại như sau: 1. Quan điểm thứ nhất: Chia họ Ô rô (Acanthaceae) thành các phân họ (Subfamily) rồi chia thành các tông (Tribus) và phân tông (Subtribus) G.Lindau (1895) [56] là người đầu tiên đặt nền móng cho việc phân loại họ Acanthaceae thành các phân họ rồi chia thành các tông và phân tông. Tác giả dựa vào đặc điểm hạt đính trên giá noãn để chia Acanthaceae thành 4 phân họ: 3 phân họ (Nelsonioideae, Thunbergioideae, Mendoncioideae) gồm các chi mà hạt đính trực tiếp vào giá noãn, phân họ thứ 4 Acanthoideae gồm các chi có hạt đính trên giá noãn có móc cong. Tác giả đã dựa vào đặc điểm hình thái quả và hạt phấn để phân chia 3 phân họ: Nelsonioideae (quả nang, hạt phấn có các chấm lỗ nhỏ), Thunbergioideae (quả nang, hạt phấn có rãnh) và Mendoncioideae (quả hạch, hạt phấn tròn và nhẵn hơn). Phân họ Acanthoideae, tác giả dựa vào sự sắp xếp của tràng để chia phân họ thành 2 nhóm: xếp vặn (Contortae) và xếp lợp (Imbricatae); sau đó dựa vào đặc điểm hình thái hạt phấn để phân chia thành 16 tông và 5 phân tông. Nhóm xếp vặn gồm 7 phân tông (Trichanthereae, Louteridieae, Hygrophileae, Petalidieae, Strobilantheae, Ruellieae, Barlerieae) và nhóm xếp lợp gồm 9 phân tông (Acantheae, Aphelandreae, Andrographideae, Asystasieae, Graptophylleae, Pseuderanthemeae, Odontonemeae, Isoglosseae, Justicieae). Trong hệ thống này, tông Andrographideae là một trong số những tông thuộc nhóm tràng xếp lợp, tông này sau này chuyển thành phân tông Andrographiinae thuộc tông Ruellieae theo R. W. Scotland & K.Vollesen