Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12 tại một số trường ở TP. Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Thêm vào BST

Báo xấu

118
lượt xem 33
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12 tại một số trường ở TP. Hồ Chí Minh nghiên cứu nhằm khảo sát động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12, từ đó đề xuất các biện pháp giáo dục động cơ chọn nghề cho học sinh nói chung và học sinh lớp 12 nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12 tại một số trường ở TP. Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Ngô Minh Duy ĐỘNG CƠ CHỌN NGHỀ CỦA HỌC SINH LỚP 12 TẠI MỘT SỐ TRƯỜNG Ở TP. HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: TÂM LÝ HỌC Mã số: 60 31 80 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN THỊ THU MAI Thành phố Hồ Chí Minh – 2011
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong khoa Tâm lý - Giáo dục, Phòng Sau đại học Trường Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh đã trực tiếp giảng dạy và giúp đỡ tôi trong quá trình học và hoàn tất luận văn này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Trần Thị Thu Mai đã tận tâm giảng dạy và hướng dẫn tôi trong quá trình học và trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Những định hướng và điều chỉnh của cô đã giúp tôi trưởng thành hơn, chuyên nghiệp hơn trong nghiên cứu khoa học và hiểu rõ hơn về đạo đức tác phong nhà giáo. Tôi xin cảm ơn Tiến sĩ Đinh Phương Duy, Thạc sĩ Nguyễn Ngọc Tài, các thầy cô giáo và các em học sinh lớp 12 ở các trường THPT Nguyễn Khuyến, THPT Trung Phú, THPT Đăng Khoa, THPT Gia Định, THPT Hoàng Hoa Thám, THPT Nguyễn Văn Cừ đã giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu đề tài này. Tôi xin cảm ơn các anh chị đồng nghiệp, bạn bè, người thân và những học trò của tôi đã động viên và hỗ trợ tôi trong quá trình thực hiện luận văn.
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả Ngô Minh Duy
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................................. 105 2T T 2 LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................................ 106 2T 2T MỤC LỤC ................................................................................................................................... 107 2T T 2 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................................... 110 2T 2T DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................................... 111 2T 2T DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ...................................................................................................... 113 2T 2T MỞ ĐẦU ..................................................................................................................................... 114 2T T 2 1.Lý do chọn đề tài................................................................................................................... 114 2T 2T 2.Mục đích nghiên cứu: ............................................................................................................ 115 2T 2T 3.Khách thể và đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 115 2T 2T 4.Giả thuyết nghiên cứu ........................................................................................................... 116 2T 2T 5.Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................................ 116 2T 2T 6.Phạm vi nghiên cứu đề tài ..................................................................................................... 116 2T 2T 7.Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 117 2T T 2 8.Đóng góp mới của đề tài ....................................................................................................... 118 2T 2T 9.Cấu trúc luận văn .................................................................................................................. 119 2T 2T Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐỘNG CƠ CHỌN NGHỀ ...................................................... 120 2T T 2 1.1.Lịch sử nghiên cứu vấn đề .................................................................................................. 120 2T 2T 1.1.1.Những nghiên cứu về động cơ chọn nghề .................................................................... 120 T 2 T 2 1.1.1.1.Những công trình nghiên cứu trên thế giới ........................................................... 120 T 2 T 2 1.1.1.2.Những công trình nghiên cứu trong nước ............................................................. 121 T 2 T 2 1.2.Lý luận của vấn đề nghiên cứu ........................................................................................... 123 2T 2T 1.2.1.Động cơ ...................................................................................................................... 123 T 2 2T 1.2.1.1.Khái niệm động cơ ............................................................................................... 123 T 2 2T 1.2.1.2.Phân loại động cơ ................................................................................................. 127 T 2 2T 1.2.2.Nghề ........................................................................................................................... 128 T 2 T 2
1.2.2.1.Khái niệm ............................................................................................................ 128 T 2 2T 1.2.2.2.Phân loại nghề...................................................................................................... 128 T 2 2T 1.2.3.Sự hình thành động cơ chọn nghề ở học sinh lớp 12 .................................................... 129 T 2 T 2 1.2.3.1.Khái niệm động cơ chọn nghề .............................................................................. 129 T 2 T 2 1.2.3.2.Sự hình thành động cơ chọn nghề......................................................................... 129 T 2 T 2 1.2.3.3.Phân loại động cơ chọn nghề ................................................................................ 130 T 2 T 2 1.2.3.4.Những yếu tố ảnh hưởng đến động cơ chọn nghề ................................................. 131 T 2 T 2 1.2.4.Đặc điểm tâm lý của học sinh Trung học phổ thông .................................................... 132 T 2 T 2 1.2.4.1.Sự phát triển về thể chất ....................................................................................... 132 T 2 2T 1.2.4.2.Điều kiện xã hội của sự phát triển ........................................................................ 133 T 2 T 2 1.2.4.3.Đặc điểm về hoạt động học tập ............................................................................ 133 T 2 T 2 1.2.4.4.Đặc điểm của sự phát triển trí tuệ ......................................................................... 133 T 2 T 2 1.2.4.5.Sự phát triển của tự ý thức ................................................................................... 134 T 2 2T 1.2.4.6.Sự hình thành thế giới quan .................................................................................. 135 T 2 T 2 1.2.4.7.Giao tiếp .............................................................................................................. 135 T 2 2T 1.2.4.8.Đời sống tình cảm ................................................................................................ 135 T 2 2T 1.2.4.9.Hoạt động lao động và sự lựa chọn nghề nghiệp của học sinh THPT.................... 135 T 2 T 2 Chương 2: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG ĐỘNG CƠ CHỌN NGHẾ CỦA HỌC 2T SINH LỚP 12 TẠI MỘT SỐ TRƯỜNG Ở TP. HỒ CHÍ MINH ................................................... 138 T 2 2.1.Tổ chức nghiên cứu thực trạng ........................................................................................... 138 2T 2T 2.1.1.Mẫu nghiên cứu .......................................................................................................... 138 T 2 2T 2.1.2.Mô tả công cụ đo lường............................................................................................... 139 T 2 2T 2.1.3.Cách thu thập số liệu và thời gian thực hiện ................................................................ 141 T 2 T 2 2.1.3.1. Cách thu thập số liệu ........................................................................................... 141 T 2 2T 2.1.3.2.Thời gian thực hiện .............................................................................................. 141 T 2 2T 2.1.4.Cách xử lý số liệu........................................................................................................ 142 T 2 2T 2.2.Thực trạng động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12 tại một số trường ở Tp. Hồ Chí Minh .. 142 2T T 2
Chương 3: ĐỀ XUẤT CÁC BIỆN PHÁP GIÁO DỤC ĐỘNG CƠ CHỌN NGHỀ CHO HỌC SINH 2T T 2 ..................................................................................................................................................... 165 3.1.Tổ chức nghiên cứu biện pháp giáo dục động cơ chọn nghề cho học sinh ........................... 165 2T T 2 3.2.Những biện pháp giáo dục động cơ chọn nghề cho học sinh ............................................... 165 2T T 2 3.3.Mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp giáo dục động cơ chọn nghề cho học sinh 2T T 2 ................................................................................................................................................. 167 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................................................... 176 2T 2T 1.Kết luận ................................................................................................................................ 176 2T T 2 2.Kiến nghị .............................................................................................................................. 177 2T T 2 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................................ 180 2T 2T PHỤ LỤC .................................................................................................................................... 184 2T T 2
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT THPT: Trung học phổ thông PTTH: Phổ thông trung học Tp: Thành phố TB: Trung bình CL: Công lập NCL: Ngoài công lập NT: Nội thành NgT: Ngoại thành C.: Câu
DANH MỤC CÁC BẢNG TT Tên bảng Trang 1 Bảng 2.1: Đặc điểm mẫu nghiên cứu số 1 41 2 Bảng 2.2: Đặc điểm mẫu nghiên cứu số 2 42 3 Bảng 2.3: Đặc điểm mẫu nghiên cứu số 3 42 4 Bảng 2.4: Đặc điểm mẫu nghiên cứu số 4 43 5 Bảng 2.5: Động cơ chọn nghề của học sinh 48 6 Bảng 2.6: Động cơ chọn nghề của học sinh theo quan điểm của giáo viên 51 7 Bảng 2.7: So sánh động cơ chọn nghề theo giới tính 52 8 Bảng 2.8: Sự khác biệt có ý nghĩa về động cơ chọn nghề theo giới tính 53 9 Bảng 2.9: So sánh động cơ chọn nghề theo loại hình trường 55 10 Bảng 2.10: Sự khác biệt có ý nghĩa về động cơ chọn nghề theo loại hình trường 56 Bảng 2.11: So sánh động cơ chọn nghề giữa học sinh nội thành và ngoại thành Tp. 11 57 Hồ Chí Minh Bảng 2.12: Sự khác biệt có ý nghĩa về động cơ chọn nghề giữa học sinh nội thành 12 58 và ngoại thành Tp. Hồ Chí Minh 13 Bảng 2.13: Nhận thức của học sinh về nghề mình chọn 60 14 Bảng 2.14: Thái độ của học sinh khi chọn nghề 62 15 Bảng 2.15: Những hoạt động của học sinh chuẩn bị cho việc chọn nghề 64 Bảng 2.16: Những hành động của học sinh nếu không đậu vào trường/ngành mà 16 67 mình đã chọn 17 Bảng 2.17: Những khó khăn của học sinh khi chọn nghề 68 18 Bảng 2.18: Những đối tượng ảnh hưởng đến động cơ chọn nghề của học sinh 69 19 Bảng 2.19: Hoạt động hướng nghiệp của nhà trường 72
20 Bảng 3.1: Những biện pháp giáo dục động cơ chọn nghề cho học sinh 78 Bảng 3.2: Ý kiến của giáo viên về những biện pháp giáo dục động cơ chọn nghề 21 79 cho học sinh Bảng 3.3: Mức độ cần thiết của các biện pháp giáo dục động cơ chọn nghề cho học 22 81 sinh Bảng 3.4: Ý kiến của giáo viên về mức độ cần thiết của các biện pháp giáo dục 23 83 động cơ chọn nghề cho học sinh Bảng 3.5: Sự khác biệt về mức độ cần thiết của các biện pháp giáo dục động cơ 24 84 chọn nghề cho học sinh theo loại hình trường 25 Bảng 3.6: Tính khả thi của các biện pháp giáo dục động cơ chọn nghề cho học sinh 86 Bảng 3.7: Ý kiến của giáo viên về tính khả thi của các biện pháp giáo dục động cơ 26 88 chọn nghề cho học sinh
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ TT Tên biểu đồ Trang 1 Biểu đồ 2.1: Trung bình động cơ chọn nghề của học sinh 49 2 Biểu đồ 2.2: Những hoạt động của học sinh chuẩn bị cho việc chọn nghề 65 Biểu đồ 2.3: So sánh hoạt động hướng nghiệp giữa trường công lập và 3 71 ngoài công lập
MỞ ĐẦU 1.Lý do chọn đề tài Chọn nghề là vấn đề vô cùng quan trọng, luôn được nhiều người trong xã hội quan tâm. Sau khi chọn nghề, chúng ta thường gắn bó với nghề mình đã chọn, dành nhiều thời gian, công sức và tiền bạc với lựa chọn của mình. Nếu chọn nghề phù hợp với cá nhân và nhu cầu của xã hội sẽ thúc đẩy cá nhân tích cực, chủ động, say mê, sáng tạo, sống được với nghề, góp phần thúc đẩy sự phát triển của xã hội…Ngược lại, nếu chúng ta chọn nghề không phù hợp, bản thân người chọn nghề sẽ mất thời gian, kinh phí đào tạo, khó có việc làm, hoặc phải làm việc trái nghề, xã hội thì không tận dụng được nguồn nhân lực do mình đào tạo ra mà phải đào tạo lại. Vì vậy, người hành nghề phải có năng lực, tính cách phù hợp với nghề, phải có hứng thú đối với nghề và nghề đó đáp ứng được nhu cầu của xã hội thì mới tạo động lực cho sự phát triển của đất nước. Chiến lược phát triển giáo dục 2001-2010 của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã khẳng định: Thực hiện chương trình phân ban hợp lý nhằm đảm bảo cho học sinh có học vấn phổ thông, cơ bản theo một chuẩn thống nhất, đồng thời tạo điều kiện cho sự phát huy năng lực của mỗi học sinh, giúp học sinh có sự hiểu biết về kỹ thuật, chú trọng hướng nghiệp, để tạo điều kiện thuận lợi cho việc phân luồng sau trung học phổ thông, để học sinh vào đời hoặc chọn ngành nghề học tiếp sau khi tốt nghiệp [1, 12]. Nhận thức được vai trò quan trọng của công tác hướng nghiệp nói chung và vấn đề chọn nghề nói riêng nên ngày 28 tháng 10 năm 2005, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ra công văn số 9971/BGD&ĐT-HSSV về việc triển khai công tác tư vấn cho học sinh, sinh viên thì: “Công tác tư vấn (có nơi gọi là tham vấn) hướng nghiệp và tư vấn về tâm lý xã hội, gọi chung là tư vấn học đường, chủ yếu tập trung vào học sinh khối trung học cơ sở và trung học phổ thông”[2]. Trong 6 nội dung của công tác tư vấn học đường thì hướng nghiệp, chọn nghề và thông tin tuyển sinh là nội dung quan trọng được đặt lên hàng đầu. Dễ tìm việc sau khi tốt nghiệp ra trường, có một việc làm ổn định, được mọi người tôn trọng, thu nhập cao … là mong ước của rất nhiều người. Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy hiện tượng thất nghiệp, bỏ nghề, chuyển nghề, làm trái nghề thường xuyên diễn ra và đang có xu hướng gia tăng trong xã hội. “Theo các khảo sát của Sở Lao Động Thương Binh Xã Hội Tp. Hồ Chí Minh, chỉ 0T có khoảng 30% giới trẻ qua đào tạo tìm được việc làm phù hợp ngành nghề, nhưng có đến 50% có việc làm không phù hợp ngành nghề đào tạo”[41]. Trong khi đó, hàng năm, nước ta có “khoảng hơn T 0 1 triệu” [42] học sinh lớp 12 đứng trước ngưỡng cửa phải có quyết định chọn nghề. Vì thế, chúng ta có thể nhận thấy rằng, tầm quan trọng của việc chọn nghề ở học sinh lớp 12 không chỉ mang ý nghĩa
cá nhân mà còn mang ý nghĩa xã hội sâu sắc. Chuyện gì sẽ xảy ra nếu chúng ta không làm tốt công tác giáo dục hướng nghiệp và chọn nghề cho học sinh? Trong quá trình giảng dạy, nghiên cứu về tâm lý tại một số trường đại học, cao đẳng tại TP. Hồ Chí Minh và quá trình tiếp cận thực tiễn ở các trường Trung học phổ thông (THPT) chúng tôi nhận thấy, xã hội có phát triển cân bằng, bền vững, cơ cấu lao động có thay đổi theo định hướng, chỉ đạo của Đảng và Nhà nước hay không một phần cũng chịu ảnh hưởng rất lớn từ việc chọn nghề của học sinh lớp 12. Tuy nhiên, vấn đề chọn nghề của học sinh lớp 12 đang có nhiều nội dung cần phải xem xét, nghiên cứu dưới góc độ của giáo dục học, xã hội học và tâm lý học như: làm thế nào để chọn nghề phù hợp, xu hướng chọn nghề, giáo dục hướng nghiệp, động cơ chọn nghề, những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn nghề của học sinh lớp 12, xây dựng mô hình giáo dục hướng nghiệp và chọn nghề cho học sinh… Trong những vấn đề đã được đề cập ở trên, chúng tôi cho rằng động cơ chọn nghề (yếu tố thúc đẩy học sinh ra quyết định chọn nghề) là yếu tố quan trọng, ảnh hưởng đến việc lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12. Động cơ chọn nghề của mỗi cá nhân là cái cớ, cái thúc đẩy, cái chi phối mọi hoạt động của cá nhân để nhằm đạt được nghề nghiệp dự định đó. Ở một mức độ nhất định, khi biết được động cơ chọn ngành học của mỗi cá nhân ta có thể dự đoán được chiều hướng hoạt động nghề nghiệp của cá nhân đó. Thậm chí dự đoán được cả hiệu quả hoạt động mà cá nhân đó sẽ đem lại cho xã hội như thế nào [37, 40]. “Tại sao học sinh lại chọn nghề đó mà không chọn nghề khác?” “Những yếu tố nào thúc đẩy học sinh chọn nghề? “Chọn nghề như thế nào là phù hợp và ngược lại chọn nghề như thế nào là không phù hợp với bản thân và xã hội? ... Người nghiên cứu luôn băn khoăn, trăn trở về những vấn đề trên. Vì thế, người nghiên cứu quyết định chọn đề tài “Động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12 tại một số trường ở TP.Hồ Chí Minh” 2.Mục đích nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu nhằm khảo sát động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12, từ đó đề xuất các biện pháp giáo dục động cơ chọn nghề cho học sinh nói chung và học sinh lớp 12 nói riêng. 3.Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1.Khách thể nghiên cứu: - Học sinh lớp 12 tại một số trường ở TP. Hồ Chí Minh. - Giáo viên, chuyên gia tâm lý và chuyên gia hướng nghiệp. 3.2.Đối tượng nghiên cứu: Động cơ chọn nghề
4.Giả thuyết nghiên cứu 4.1.Có nhiều động cơ thúc đẩy học sinh lớp 12 ra quyết định chọn nghề nhưng sở thích và nguyện vọng của cá nhân là động cơ chính thúc đẩy học sinh lớp 12 ra quyết định chọn nghề. 4.2.Quyết định chọn nghề của học sinh lớp 12 chịu sự ảnh hưởng của nhiều yếu tố nhưng chính bản thân các em là yếu tố ảnh hưởng lớn nhất. 5.Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1.Xác định biểu hiện động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12 ở một số trường THPT tại TP. Hồ Chí Minh. 5.2.Tìm hiểu những yếu tố ảnh hưởng đến động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12. 5.3.Đề xuất các biện pháp giáo dục động cơ chọn nghề cho học sinh nói chung và học sinh lớp 12 nói riêng. 6.Phạm vi nghiên cứu đề tài 6.1.Nội dung nghiên cứu Đề tài nghiên cứu tập trung vào 3 nội dung chính: lý do thúc đẩy học sinh lớp 12 chọn nghề, những yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn nghề và các biện pháp giáo dục động cơ chọn nghề cho học sinh nói chung và học sinh lớp 12 nói riêng. 6.2.Mẫu nghiên cứu Đề tài nghiên cứu được thực hiện trên mẫu 400 học sinh lớp 12 tại 6 trường THPT công lập, dân lập/tư thục ở các quận/huyện nội và ngoại thành Tp. Hồ Chí Minh. 6.3.Địa điểm nghiên cứu Đề tài nghiên cứu được thực hiện tại 06 trường: - Trường THPT Đăng Khoa, quận 1 - Trường THPT Nguyễn Khuyến, quận Tân Bình - Trường THPT Gia Định, quận Bình Thạnh - Trường THPT Hoàng Hoa Thám, quận Bình Thạnh - Trường THPT Nguyễn Văn Cừ, huyện Hóc Môn - Trường THPT Trung Phú, huyện Củ Chi
7.Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1Cách tiếp cận 7.1.1.Hướng tiếp cận thực tiễn Chọn nghề là một hoạt động diễn ra trong thực tiễn của học sinh lớp 12. Trong đề tài nghiên cứu này, động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12 được tiến hành nghiên cứu trên một mẫu cụ thể đủ độ khái quát tại các trường THPT ở giai đoạn các em làm hồ sơ đăng ký cho kỳ thi tuyển sinh đại học cao đẳng. Kết quả khảo sát phải đảm bảo thu được những số liệu từ thực tiễn hoạt động chọn nghề của học sinh nhằm phản ánh, đánh giá, nhận xét và đưa ra những kết luận mang tính khách quan, đúng với thực tiễn. 7.1.2.Hướng tiếp cận hoạt động Chọn nghề là một hoạt động, vì thế động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12 phải nghiên cứu thông qua hoạt động ra quyết định chọn nghề khi học sinh lớp 12 đăng ký hồ sơ tham dự kỳ thi tuyển sinh đại học, cao đẳng mới phản ánh trung thực và chính xác kết quả nghiên cứu. 7.2.Phương pháp nghiên cứu 7.2.1Phương pháp nghiên cứu lý luận Đề tài nghiên cứu có tham khảo một số giáo trình, tài liệu, các công trình nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước, các bài viết trên các tạp chí, website có liên quan. Đó là những cơ sở để người nghiên cứu phân tích, tổng hợp và khái quát những vấn đề có liên quan đến đề tài nghiên cứu nhằm làm cơ sở lý luận cho vấn đề nghiên cứu và nội dung nghiên cứu. 7.2.2.Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Đề tài nghiên cứu được thực hiện theo cách tiếp cận thực tiễn và hoạt động. Vì thế, người nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi làm phương pháp chủ đạo nhằm thu thập thông tin thực tế từ học sinh và giáo viên về vấn đề động cơ chọn nghề. Bảng hỏi được xây dựng theo thứ tự các bước sau: Bước 1: Xây dựng phiếu thăm dò mở Bước 2: Xây dựng phiếu thăm dò ý kiến thử nghiệm Bước 3: Xây dựng phiếu thăm dò ý kiến chính thức
7.2.3.Phương pháp phỏng vấn Đề tài sử dụng phương pháp phỏng vấn học sinh, thầy cô giáo, chuyên gia tâm lý và chuyên gia hướng nghiệp để làm rõ thêm vấn đề nghiên cứu và tăng tính thuyết phục của kết quả nghiên cứu. 7.2.4.Phương pháp thống kê toán học Người nghiên cứu sử dụng phần mềm thống kê SPSS, phiên bản 11.5 để xử lý số liệu thu được bằng các phép toán thống kê. Trong đề tài nghiên cứu này, người nghiên cứu đã sử dụng thang đo khoảng, “là một dạng đặc biệt của thang đo thứ bậc, vì nó cho biết được khoảng cách giữa các thứ bậc,… Việc đo lường thái độ hay ý kiến thì thang đo khoảng cung cấp nhiều thông tin hơn. Những phép toán thống kê có thể sử dụng cho loại thang đó này là: số trung bình, độ lệch chuẩn … [9, tr.9- 10]. Trong đề tài nghiên cứu, người nghiên cứu có so sánh sự khác biệt về động cơ chọn nghề giữa học sinh trường công lập và ngoài công lập, giữa học sinh ở khu vực nội thành và khu vực ngoại thành, động cơ chọn nghề giữa học sinh nam và học sinh nữ, công tác hướng nghiệp giữa trường công lập và trường ngoài công lập… Vì thế, người nghiên cứu phải so sánh trị trung bình của 2 nhóm tổng thể riêng biệt. “Muốn so sánh trị trung bình của 2 tổng thể riêng biệt ta thực hiện phép kiểm định giả thuyết về sự bằng nhau của hai trung bình tổng thể dựa trên hai mẫu độc lập rút ra từ hai tổng thể này. SPSS sử dụng lệnh Independent-Samples T-Test thuộc menu Analyze>Compare Means để thực hiện kiểm định này [9, 110]. Theo Lý Minh Tiên, muốn “so sánh hai trung bình cỡ mẫu phải lớn (n 1 , n 2 > 30)” [13, 60]. R R R R Ngoài ra, trong đề tài này, chúng tôi còn tính tần số, thứ hạng, tỉ lệ phần trăm và sử dụng biểu đồ để làm rõ và tăng thêm tính thuyết phục của kết quả nghiên cứu. 8.Đóng góp mới của đề tài Trong lĩnh vực tâm lý, đã có nhiều đề tài nghiên cứu về động cơ chọn nghề của học sinh THPT nói chung và học sinh lớp 12 nói riêng, những yếu tố ảnh hưởng đến động cơ chọn nghề… và đã có những kết luận về vấn đề này. Tuy nhiên, chúng ta đang bước vào thập niên thứ 2 của thế kỷ 21, nền văn minh tri thức đang làm thay đổi và biến đổi lực lượng sản xuất, nghề nghiệp xã hội. Những tác động đó sẽ có ảnh hưởng đến động cơ chọn nghề của lớp trẻ Việt Nam nói chung và học sinh trung học phổ thông thành phố Hồ Chí Minh nói riêng, tìm được động cơ chọn nghề chủ đạo của học sinh trung học phổ thông hiện nay sẽ góp phần nâng cao hiệu quả công tác hướng nghiệp cho học sinh phổ thông.
Đề tài nghiên cứu đã góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề về động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12. Ngày nay, học sinh lớp 12 chọn nghề theo sở thích và nguyện vọng của bản thân. Có một số khác biệt về động cơ chọn nghề theo giới tính, loại hình trường và vị trí cư trú. Học sinh quan tâm, xem xét nhiều vấn đề trước khi chọn nghề nhưng thật sự chưa hiểu biết nhiều về nghề mà mình đã chọn. Nhiều học sinh vẫn xem đại học là con đường tiến thân duy nhất và chọn nghề là phải gắn bó với nghề suốt đời. Bản thân học sinh là người ảnh hưởng lớn nhất đến quyết định chọn nghề của mình. Công tác hướng nghiệp ở các trường công lập chỉ tồn tại dưới dạng hình thức và đối phó, môn hướng nghiệp chưa quan tâm đúng mức, thầy không muốn dạy và trò thì không muốn học. Ở các trường ngoài công lập, công tác hướng nghiệp hầu như bị bỏ. 9.Cấu trúc luận văn Luận văn gồm có 3 phần chính: MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 2. Mục đích nghiên cứu 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 4. Giả thuyết nghiên cứu 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 6. Phạm vi nghiên cứu của đề tài 7. Phương pháp nghiên cứu 8. Đóng góp mới của đề tài 9. Cấu trúc của luận văn NỘI DUNG Chương 1: Cơ sở lý luận về động cơ chọn nghề Chương 2: Thực trạng động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12 tại một số trường ở Tp. Hồ Chí Minh Chương 3: Đề xuất các biện pháp giáo dục động cơ chọn nghề cho học sinh KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ Tài liệu tham khảo Phụ lục
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐỘNG CƠ CHỌN NGHỀ 1.1.Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1.Những nghiên cứu về động cơ chọn nghề 1.1.1.1.Những công trình nghiên cứu trên thế giới a) Kết quả nghiên cứu về động cơ chọn nghề của các nhà tâm lý học Liên Xô (cũ) L.I.A. Rubina đã nghiên cứu kế hoạch đường đời (sự lựa chọn nghề nghiệp) của thanh niên Liên Xô trên 2 khía cạnh: động cơ chọn nghề và tình huống. Động cơ chọn nghề xem xét đặc điểm con đường tự quyết định của nhân cách trước khi vào đại học, điều kiện hình thành định hướng và giáo dục đại học; xét cơ sở khách quan - các yếu tố ảnh hưởng tới sự lựa chọn nghề nghiệp (gia đình, môi trường, nhà trường, kinh nghiệm sống, phương tiện thông tin đại chúng…) mức độ ổn định và có ý thức hứng thú đối với nghề đã chọn…Rubina đã phát hiện ra những động cơ không gắn liền với đào tạo nghề nghiệp, đến khía cạnh nội dung của hoạt động nghề nghiệp, mà chỉ chọn thi vào cho có học ở đại học, thường xuất hiện ở những sinh viên mà kế hoạch đường đời (sự tự quyết lựa chọn nghề) diễn ra chóng vánh, kế hoạch được sắp đặt trước khi thi đại học khoảng 1 năm hay trước khi nộp đơn thi. Thường ở những người này không có định hướng xã hội rõ ràng cho tương lai, không có hứng thú nghề nghiệp ổn định [37, tr.13-14]. “Những nghiên cứu của E.Pavlưuchencov về động cơ chọn nghề cũng chỉ ra rằng, những học sinh tích cực tham gia hoạt động liên quan đến học tập, lao động thì có cấu trúc động cơ chọn nghề tối ưu hơn những học sinh khác” [37, 14]. “N. Levitop cho rằng, hứng thú, năng lực, mức độ chuẩn bị đối với nghề đã chọn, tình cảm, ý chí và nguyện vọng tự rèn luyện là những động cơ cá nhân bên trong. Lời khuyên, tấm gương của người khác cũng như những lý do có tính chất sinh hoạt và vật chất là những động cơ bên ngoài của việc chọn nghề” [37, 14]. E.X.Trugunova với đề tài Mối quan hệ giữa động cơ nghề nghiệp và tính tích cực sáng tạo của người kỹ sư. Qua phân tích bằng phương pháp thống kê toán học cho thấy, động cơ hoạt động nghề nghiệp của người kỹ sư ở hiện tại có kết hợp chặt chẽ một cách đặc thù với động cơ lựa chọn nghề nghiệp và vị trí công việc được đánh giá có ý nghĩa đối với bản thân từ trước đó vài năm… Trong số kỹ sư có thái độ thờ ơ, tiêu cực với công việc có 42,7% trước đó đã chọn nghề do sự ngẫu nhiên; trong số kỹ sư có thái độ tích cực cao 50% đã có hứng thú ổn định đối với khoa học kỹ thuật từ thời điểm phải tự quyết định nghề nghiệp tương lai [37, 12].
b) Kết quả nghiên cứu về động cơ chọn nghề của các nhà tâm lý học phương Tây Bates và Michael Julian (1998) của trường Đại học Memphis (Mỹ) đã tiến hành nghiên cứu đề tài Những yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn nghề giảng dạy âm nhạc của học sinh lớp 11 và 12 người Mỹ gốc Phi. Đề tài đã xác định được những yếu tố chính và mức độ ảnh hưởng đến việc chọn nghề của học sinh là: mô hình về vai trò của người giáo viên âm nhạc, giáo viên âm nhạc, gia đình. Ngoài ra, học sinh còn quan tâm đến một số yếu tố khác như: các buổi học âm nhạc ở trường, kiểm tra năng khiếu âm nhạc, tư vấn và trải nghiệm nghề nghiệp, môi trường, kinh tế cũng như tương tác của giáo viên và học sinh trong các trò chơi âm nhạc ở lớp [43]. Brumbaugh, Sherron M. (2004) đã nghiên cứu đề tài Sự lựa chọn nghề giáo viên dàn nhạc có dây của học sinh trung học. Đề tài nghiên cứu đã khảo sát trên 1863 học sinh lớp 11 và 12 tại phía Bắc bang Texas (Mỹ). Đề tài đã đi đến kết luận rằng, số lượng học sinh nữ chọn nghề giáo viên dàn nhạc có dây nhiều hơn so với học sinh nam. Học sinh chọn nghề giáo viên dàn nhạc có dây là do: sở thích cá nhân, giúp ích cho xã hội, tạo một hình mẫu tích cực về người giáo viên dàn nhạc có dây cho các em nhỏ và đó là nghề truyền thống của gia đình. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng học sinh không chọn nghề giáo viên dàn nhạc dây là do lương quá thấp [44]. Bathsheba K. Osoro, Norman E. Amundson và William A. Borgen đã nghiên cứu đề tài Quyết T 2 2T 2T T 2 T 2 T 2 định chọn nghề của học sinh trung học tại Kenya. Đề tài nghiên cứu nhằm xác định những nguyên nhân thúc đẩy học sinh chọn nghề. Kết quả nghiên cứu cho thấy học sinh ở khu vực nông thôn chịu sự ảnh hưởng từ cha mẹ và thầy cô giáo khi chọn nghề, còn học sinh ở thành thị chịu sự ảnh hưởng của cha mẹ nhiều hơn là thầy cô giáo. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu cũng cho thấy yếu tố giới tính, khái niệm bản thân và mô hình về nghề là những yếu tố chính ảnh hưởng đến quyết định chọn nghề của học sinh trung học ở Kenya [46]. Qua những nghiên cứu trên, chúng ta có thể thấy các nhà tâm lý học trên thế giới nghiên cứu về động cơ chọn nghề theo hướng chuyên sâu, động cơ chọn nghề của từng nghề cụ thể trong xã hội và mối quan hệ giữa động cơ chọn nghề với những vấn đề tâm lý khác. 1.1.1.2.Những công trình nghiên cứu trong nước Tác giả Nguyễn Thị Ánh Tuyết với đề tài nghiên cứu Nghiên cứu về nguyện vọng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 10 được thực hiện từ năm 1965-1969 ở các trường ở nông thôn, nội và ngoại thành. Kết quả nghiên cứu cho thấy, nguyện vọng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh là để phục vụ đất nước nhưng mơ ước đó không dựa trên năng lực của bản thân, phần lớn các em chọn
vào các ngành công nghiệp, kế đến là y dược, các lĩnh vực như tài chính, kế toán các em lựa chọn rất ít [21]. Luận án Phó tiến sĩ của tác giả Nguyễn Ngọc Bích (1979) với đề tài Động cơ chọn nghề của thanh thiếu niên đã nhận định rằng, ở thanh niên, học sinh động cơ chọn nghề bên trong nổi bật hơn động cơ bên ngoài. Đối với nam thì việc thực hiện khả năng của bản thân là động cơ đầu tiên trong chọn nghề, tiếp đến là tính chất quan trọng của nghề, hứng thú với nghề. Đối với nữ thì trước tiên là yêu cầu của nhà nước, vị trí xã hội của nghề và thực hiện được khả năng của mình [19]. Đề tài Tìm hiểu động cơ chọn nghề của học sinh PTTH của tác giả Phạm Thị Nguyệt Lãng (1991) nghiên cứu khảo sát 1803 học sinh lớp 10, 11, 12 ở 12 trường PTTH thuộc các tỉnh, thành: Hà Nội, Hà Sơn Bình, Tp. Hồ Chí Minh, Tây Ninh, Cửu Long. Kết quả nghiên cứu đã đưa ra: 83,25% nữ và 78,41% nam chọn nghề theo hứng thú cá nhân. Các yếu tố động cơ thúc đẩy học sinh chọn nghề còn lại như: lương bổng nhiều, để được khen, có vinh quang chiếm tỉ lệ rất thấp. Phân tích kết quả nghiên cứu tác giả nhận định rằng học sinh đã xem xét khả năng của bản thân với yêu cầu của nghề và tỉ lệ nam cao hơn nữ [29]. Tác giả Phan Tố Oanh (1994) với đề tài Nguyện vọng và nguyên nhân chọn nghề của học sinh phổ thông trung học được thực hiện trên 200 học sinh ở Huế và 300 học sinh ở Hà Nội cho thấy, nguyên nhân học sinh chọn nghề là phù hợp với năng lực học tập, nghề nghiệp phù hợp với hứng thú, các nguyên nhân như: dễ có khả năng trúng tuyển hay phù hợp với “mốt” hiện nay được học sinh đánh giá rất thấp [32]. Đề tài nghiên cứu Tìm hiểu động cơ lựa chọn nghề khi thi vào đại học của sinh viên của tác giả Nguyễn Ánh Hồng (2001) được thực hiện trên 800 sinh viên tại Tp. Hồ Chí Minh đã kết luận việc lựa chọn nghề nghiệp của sinh viên được xuất phát từ những động cơ khác nhau, những động cơ này có tính hệ thống và thứ bậc. Bằng phương pháp phân tích nhân tố, tác giả Nguyễn Ánh Hồng đã phân chia thành 4 nhóm (hệ thống) động cơ chọn nghề: Nhóm động cơ điểm tuyển và học phí thấp (điểm tuyển thấp, không phải đóng học phí); nhóm động cơ kinh tế và việc làm (dễ kiếm việc làm và thu nhập cao); nhóm động cơ hợp khả năng và sở thích (hợp với sở thích, hợp với khả năng của cá nhân); nhóm động cơ theo lời khuyên (theo ý kiến bạn bè, theo lời khuyên của cha mẹ, ngành quan trọng trong công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước). Kết quả nghiên cứu thu được cho thấy: Nhóm động cơ hợp với khả năng và sở thích đóng vai trò quan trọng nhất đối với học sinh khi chọn nghề, kế đến là nhóm động cơ kinh tế và việc làm, sau nữa là nhóm động cơ theo lời khuyên và cuối cùng là nhóm động cơ điểm tuyển và học phí thấp [16, tr.58-60, 70].
Đề tài Tìm hiểu động cơ thi vào sư phạm của giáo sinh năm I, năm II tại một số trường sư phạm trong Tp. Hồ Chí Minh của tác giả Võ Thị Hồng Trước (1994) với mẫu là 295 giáo sinh tại các trường: Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh, Trung học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh và Cao đẳng Sư phạm trung ương III. Kết quả nghiên cứu cho thấy động cơ thi vào các trường sư phạm chiếm ưu thế là động cơ bên trong [38]. Luận văn tốt nghiệp đại học của tác giả Ngô Thị Kim Ngọc (1996) với đề tài “Tìm hiểu hiện trạng và nguyên nhân chọn nghề của học sinh lớp 11 và 12 nội thành phố Hồ Chí Minh” được thực hiện năm 1996. Mẫu nghiên cứu của đề tài là 323 học sinh khối lớp 11, 12 tại 2 trường PTTH Hùng Vương và PTTH Nguyễn Thái Bình. Kết quả nghiên cứu cho thấy, học sinh chọn nghề ở lĩnh vực kinh tế và ngoại thương là nhiều nhất vì theo các em những nghề ở các lĩnh vực này sẽ có triển vọng trong tương lai. Nguyên nhân thúc đẩy các em chọn nghề là phù hợp với hứng thú và khả năng của bản thân, không có sự khác biệt giữa nam và nữ. Những người đang hành nghề là đối tượng ảnh hưởng lớn nhất đến quyết định chọn nghề của học sinh [15, 60]. Luận văn tốt nghiệp đại học của tác giả Phạm Thị Thiều Anh (1996) với đề tài “Tìm hiểu động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12 tại một số trường Trung học phổ thông nội thành thành phố Hồ Chí Minh” được thực hiện năm 1996 tại 3 trường: PTTH Diên Hồng, PTTH Lê Quý Đôn và PTTH Lê Thị Hồng Gấm với cỡ mẫu là 263. Kết quả nghiên cứu cho thấy, học sinh chọn nghề phù hợp với sở thích, nguyện vọng, phù hợp với khả năng và hiểu biết về nghề là yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn nghề [30]. Qua các đề tài nghiên cứu trên cho thấy, ở mỗi công trình nghiên cứu tác giả có những cách phân chia động cơ chọn nghề khác nhau và động cơ chọn nghề của học sinh cũng thay đổi theo từng giai đoạn lịch sử nhất định. Điều này minh chứng cho luận điểm tâm lý người có bản chất xã hội và mang tính lịch sử. Các công trình nghiên cứu trên đã thực hiện khá lâu so với thời điểm hiện tại nên kết quả nghiên cứu có thể không còn phù hợp nữa. Vì thế, việc nghiên cứu động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12 và những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn nghề của các em ở thời điểm hiện tại là cần thiết. 1.2.Lý luận của vấn đề nghiên cứu 1.2.1.Động cơ 1.2.1.1.Khái niệm động cơ Động cơ là một trong những vấn đề trọng tâm trong Tâm lý học được quan tâm nghiên cứu từ rất sớm. Quá trình nghiên cứu, giải thích “tại sao con người lại hành động như thế, hành động như thế nhằm mục đích gì”…thực chất đó là nghiên cứu về động cơ. Ronald E.Smith cho rằng, khái