Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên tại các trường ở quận Bình Tân, thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:146

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn đã tìm hiểu thực trạng kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên tại các trường ở quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh. Từ đó, đề xuất một số biện pháp nâng cao kỹ năng giải quyết xung đột cho trẻ mẫu giáo của giáo viên mầm non.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên tại các trường ở quận Bình Tân, thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Diễm Trinh KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT TÂM LÝ CHO TRẺ MẪU GIÁO CỦA GIÁO VIÊN TẠI CÁC TRƯỜNG Ở QUẬN BÌNH TÂN, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Diễm Trinh KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT TÂM LÝ CHO TRẺ MẪU GIÁO CỦA GIÁO VIÊN TẠI CÁC TRƯỜNG Ở QUẬN BÌNH TÂN, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành : Tâm lý học Mã số : 8310401 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. HỒ THỊ SONG QUỲNH Thành phố Hồ Chí Minh - 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu này là do tôi thực hiện. Các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và chưa được công bố trong công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Diễm Trinh
LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, đặc biệt là quý thầy cô Khoa Tâm lý học đã tận tình giảng dạy và hướng dẫn cho tôi trong suốt thời gian học tập tại trường. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Hồ Thị Song Quỳnh đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và ân cần động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô Phòng sau đại học đã đạo điều kiện giúp đỡ tôi trong thời gian học tập, thực hiện và bảo vệ luận văn. Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu và giáo viên cùng các trẻ mẫu giáo các trường: Trường mầm non Hoa Hồng, trường mầm non 20-10, trường mầm non Hoa Thiên Tuế, trường mầm non Hoa Phượng Vĩ quận Bình Tân đã nhiệt tình cộng tác cùng tôi trong quá trình nghiên cứu đề tài. Cuối cùng xin chân thành cám ơn quý thầy cô trong hội đồng chấm luận văn đã cho tôi những đóng góp quý báu để hoàn chỉnh luận văn này. Học viên Nguyễn Thị Diễm Trinh
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ Ghi chú ĐTB Điểm trung bình GV Giáo viên GVMN Giáo viên mầm non KN Kỹ năng KNGQXĐTL Kỹ năng giải quyết xung đột Tp.HCM Thành phố Hồ Chí Minh
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Mức độ giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của GVMN qua các kỹ năng thành phần và kỹ năng chung ............... 57 Bảng 2.2. Điểm trung bình thể hiện tính đúng đắn, tính thuần thục và tính hiệu quả của kỹ năng chung .......................................................... 59 Bảng 2.3. So sánh kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của GVMN theo các biến số ......................................................... 60 Bảng 2.4. Biểu hiện và mức độ Kỹ năng nhận dạng và xác định xung đột cho trẻ của GVMN ........................................................................ 62 Bảng 2.5. Điểm trung bình các tiểu thang đo thể hiện tính đúng đắn, tính thuần thục và tính hiệu quả của KN1............................................ 65 Bảng 2.6. Kỹ năng nhận dạng và xác định xung đột cho trẻ của giáo viên mầm non qua giải quyết tình huống (Xem tình huống ở phụ lục 1) ................................................................................................... 66 Bảng 2.7. So sánh mức độ Kỹ năng nhận dạng và xác định xung đột của trẻ (KN1) theo các nhóm khách thể khác nhau ............................ 68 Bảng 2.8. Mức độ kỹ năng thu thập thông tin và phân tích mâu thuẫn, nguyên nhân xung đột ................................................................... 70 Bảng 2.9. Điểm trung bình các thang đo thể hiện tính đúng đắn, tính thuần thục và tính hiệu quả của KN2............................................ 73 Bảng 2.10. Kỹ năng thu thập thông tin và phân tích mâu thuẫn, nguyên nhân xung đột cho trẻ của GVMN qua giải quyết tình huống (Xem tình huống ở phụ lục 1) ....................................................... 75 Bảng 2.11. So sánh mức độ kỹ năng thu thập thông tin và phân tích mâu thuẫn, nguyên nhân xung đột cho trẻ của GVMN theo các nhóm khách thể ............................................................................. 77 Bảng 2.12. Mức độ kỹ năng đề ra các phương án và lựa chọn phương án giải quyết xung đột cho trẻ của GVMN........................................ 79
Bảng 2.13. Điểm trung bình các thang đo thể hiện tính đúng đắn, tính thuần thục và tính hiệu quả của KN3...................................................... 82 Bảng 2.14. Kỹ năng đề ra các phương án và lựa chọn phương án giải quyết xung đột cho trẻ của GVMN qua giải quyết tình huống (Xem tình huống ở phụ lục 2) ................................................................. 84 Bảng 2.15. So sánh mức độ kỹ năng đề ra các phương án và lựa chọn phương án giải quyết vấn đề theo các nhóm khách thể ................ 86 Bảng 2.16. Mức độ kỹ năng thuyết phục và hòa giải cho trẻ của GVMN ...... 88 Bảng 2.17. Điểm trung bình của các thang đo thể hiện tính đúng đắn, tính thuần thục và tính hiệu quả ........................................................... 91 Bảng 2.18. So sánh mức độ kỹ năng thuyết phục các bên xung đột trong quá trình hòa giải theo các nhóm khách thể ................................. 95
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1. Mức độ đạt được kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của GVMN .................................................................... 97 Sơ đồ 2.2. So sánh kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của GVMN theo trình độ .............................................................. 98 Sơ đồ 2.3. So sánh kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của GVMN theo thâm niên công tác .......................................... 100
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Lời cam đoan Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng biểu Mục lục MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT TÂM LÝ CHO TRẺ MẪU GIÁO CỦA GIÁO VIÊN MẦM NON .................................................................................... 6 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................... 6 1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề trên thế giới ................................................ 6 1.1.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ở Việt Nam ................................................. 8 1.2. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 12 1.2.1. Kỹ năng................................................................................................ 12 1.2.2. Khái niệm kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo ....... 16 1.2.3. Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên mầm non .............................................................................................. 31 1.2.4. Các giai đoạn và biểu hiện kỹ năng giải quyết xung đột cho trẻ mẫu giáo của giáo viên mầm non ....................................................... 35 1.2.5. Tiêu chí đánh giá và mức độ kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của GVMN .............................................................. 42 1.2.6. Các yếu tố có ảnh hưởng đến kỹ năng giải quyết xung đột cho trẻ mẫu giáo của giáo viên mầm non ....................................................... 44 Tiểu kết chương 1.............................................................................................. 48
Chương 2. THỰC TRẠNG KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT TÂM LÝ CHO TRẺ MẪU GIÁO CỦA GIÁO VIÊN TẠI CÁC TRƯỜNG Ở QUẬN BÌNH TÂN, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ................................................................................... 49 2.1. Tổ chức nghiên cứu .................................................................................... 49 2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên tại các trường ở quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh ............................................................................................. 56 2.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên tại các trường ở quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh. ...................................................................... 101 2.4. Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên mầm non. ................................... 103 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 109 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 110 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 113 PHỤ LỤC
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của Đề tài Trong hệ thống giáo dục quốc dân, Giáo dục mầm non là bậc học đầu tiên có nhiệm vụ hình thành ở trẻ những cơ sở đầu tiên của nhân cách con người mới xã hội chủ nghĩa. Điều 22, Luật Giáo dục đã xác định: “Mục tiêu của giáo dục mầm non là giúp trẻ phát triển về thể chất, tình cảm, trí tuệ, thẩm mỹ, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ vào học lớp một” (Luật giáo dục sửa đổi, 2009). Muốn đạt được mục tiêu trên, điều cần thiết là phải chăm lo phát triển năng lực sư phạm cho đội ngũ giáo viên nói chung và giáo viên mầm non nói riêng. Giáo viên chính là nhân tố quyết định trực tiếp đến quá trình phát triển nhân cách trẻ. Để có được năng lực sư phạm người giáo viên mầm non phải có những kiến thức và kỹ năng cần thiết. Hơn nữa sự thành thạo về kỹ năng sư nghề nghiệp còn giúp giáo viên mầm non nhanh chóng đạt được những mục tiêu giáo dục mà bản thân, nhà trường và ngành đã đề ra. Theo quy định tại Điều 7, Chuẩn nghề nghiệp giáo viên mầm non của Bộ Giáo dục và Đào tạo, một trong số các yêu cầu về kỹ năng sư phạm đối với giáo viên mầm non là kỹ năng giao tiếp, ứng xử. Giáo viên mầm non phải giao tiếp, ứng xử với trẻ một cách gần gũi, chân tình, cởi mở, tôn trọng… (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2008). Muốn làm được điều này một trong những đòi hỏi là giáo viên mầm non phải có khả năng giải quyết linh hoạt khéo léo và kịp thời các tình huống diễn ra hoạt động sư phạm, đưa các hoạt động và quan hệ có chứa đựng những vấn đề bức xúc, căng thẳng trở lại ổn định và tiếp tục phát triển. Khi giải quyết các tình huống sư phạm, giáo viên mầm non cần phải phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa, trừu tượng hóa, phán đoán, suy luận, tìm ra nguyên nhân và đưa ra cách giải quyết hợp lý nhất.
2 Trẻ mẫu giáo, một lứa tuổi đặc biệt có tâm lý luôn mang tính duy kỷ. Trong các hoạt động ở trường mầm non trẻ được tham gia vào các mối quan hệ qua lại giữa trẻ với nhau, trẻ sẽ gặp phải những ý muốn, ý thích rất đa dạng của các bạn trong cùng một nhóm, hay một lớp. Ý thích, ý muốn của bạn có thể đối lập với những ý muốn, ý thích của chính trẻ. Do thế, ở trẻ rất dễ nảy sinh những cuộc tranh chấp, tranh cãi, hoặc ẩu đả. Cho dù xung đột mang tính tích cực hay tiêu cực thì chúng đều ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ, đặc biệt là ảnh hưởng đến nhận thức nói chung và nhận thức xã hội nói riêng của trẻ. Và trên thực tế các tình huống xung đột trong hoạt động của trẻ mẫu giáo xảy ra hết sức đa dạng, muôn màu, muôn vẻ đòi hỏi giáo viên phải có tri thức lí luận và thực tiễn về các lĩnh vực giáo dục nhất định, phải am hiểu sâu sắc về đặc điểm tâm sinh lý trẻ mầm non. Đây thực sự không phải là một vấn đề đơn giản. Chính vì vậy nghiên cứu việc giải quyết xung đột cho trẻ mẫu giáo là rất cần thiết và có ý nghĩa lí luận đối với công tác giáo dục trẻ mầm non và điều này còn ít được nghiên cứu trong tâm lí mầm non. Với lí do như vậy nên tôi đã chọn đề tài “Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên tại các trường ở quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh” để nghiên cứu. 2. Mục đích của đề tài Tìm hiểu thực trạng kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên tại các trường ở quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh. Từ đó, đề xuất một số biện pháp nâng cao kỹ năng giải quyết xung đột cho trẻ mẫu giáo của giáo viên mầm non. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu - 120 giáo viên trực tiếp giảng dạy trẻ mẫu giáo ở một số trường mầm non quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh là khách thể chính của đề tài.
3 3.2. Đối tượng nghiên cứu - Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên mầm non. 4. Giả thiết nghiên cứu - Mức độ kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên tại các trường ở quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh trong thực tế chỉ đạt ở mức trung bình. - Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên có thâm niên càng lâu năm thì đạt mức độ càng cao so với giáo viên có thâm niên ít năm. - Các yếu tố khách quan (điều kiện để GVMN tham gia tập huấn, học tập nâng cao KNGQXĐTL cho trẻ, sỉ số học trò đông, trang thiết bị, cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ nhu cầu, áp lực công việc nhiều, đặc điểm tâm lý trẻ đa dạng,…) và yếu tố chủ quan (GVMN chưa hiểu được đặc điểm tâm lý của trẻ, kiến thức, kinh nghiệm của GVMN về KNGQXĐTL cho trẻ mẫu giáo chưa nhiều, khả năng tự bồi dưỡng, nâng cao KNGQXĐTL cho trẻ của GVMN chưa cao,…) có ảnh hưởng đến KNGQXĐTL cho trẻ tại các trường ở quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ của giáo viên mầm non: Kỹ năng, xung đột tâm lý, kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý, kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo. - Nghiên cứu thực trạng kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên tại các trường ở quận Bình Tân, thành phố Hồ Chí Minh. - Đề xuất biện pháp nhằm nâng cao kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên mầm non.
4 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Về nội dung Đề tài chỉ nghiên cứu kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên tại các trường mầm non. 6.2. Về địa bàn nghiên cứu Nghiên cứu kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của giáo viên ở 4 trường ở quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh: Trường mầm non Hoa Hồng, trường mầm non 20/10, trường mầm non Hoa Thiên Tuế, trường mầm non Hoa Phượng Vĩ. Vì 4 trường trên là mẫu đại diện cho mỗi khu vực trải đều ở quận Bình Tân và có trường là trường đã thành lập từ rất nhiều năm trước (mầm non Hoa Hồng), có trường thì đã thành lập được gần 10 năm (mầm non Hoa Phượng Vĩ), 2 trường còn lại thì vừa mới thành lập được 1-3 năm gần đây (mầm non 20/10, mầm non Hoa Thiên Tuế) 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Thu thập các tài liệu có liên quan đến vấn đề nghiên cứu, phân tích, tổng hợp, hệ thống các tài liệu nhằm làm sáng tỏ các vấn đề lý luận của đề tài, kết hợp với lý luận riêng để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Đây là phương pháp nghiên cứu chính của đề tài. Sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi để tìm hiểu ý kiến của GVMN và cán bộ quản lý các trường mầm non về: - Mức độ KNGGQXĐTL cho trẻ mẫu giáo của GVMN. - Những khó khăn trong quá trình KNGQXĐTL cho trẻ mẫu giáo của GVMN. - Yếu tố ảnh hưởng đến KNGQXĐTL cho trẻ mẫu giáo của GVMN.
5 - Những đề xuất của GVMN để nâng cao KNGQXĐTL cho trẻ mẫu giáo. 7.2.2. Phương pháp giải quyết tình huống Đây là phương pháp đặt ra một số tình huống xung đột của trẻ mẫu giáo để giáo viên giải quyết vấn đề nhằm làm rõ hơn thực trạng KNGQXĐTL của giáo viên mầm non. 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn làm rõ thêm các vấn đề như nhận thức về kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo, những khó khăn, những yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của GVMN cũng như các biện pháp cần thiết để thúc đẩy kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý cho trẻ mẫu giáo của GVMN. 7.2.4. Phương pháp quan sát Tham gia dự giờ một số hoạt động của giáo viên ở 4 trường mầm non theo mục đích và có ghi chép các biểu hiện về kỹ năng giải quyết xung đột cho trẻ mẫu giáo trong điều kiện trên lớp hằng ngày để tìm hiểu thêm thông tin để bổ sung và làm rõ kết quả nghiên cứu từ các phương pháp khác. 7.3. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phần mềm máy tính SPSS for windows 16.0 để xử lý các số liệu thu thập được qua khảo sát.
6 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT TÂM LÝ CHO TRẺ MẪU GIÁO CỦA GIÁO VIÊN MẦM NON 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề trên thế giới Kỹ năng, kỹ năng nghề nghiệp là một trong những vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới quan tâm từ rất lâu. Từ thời Hy Lạp cổ đại đến nay đã rất nhiều công trình nghiên cứu, nhiều sách vở nói về vấn đề này. Đó là những công trình của Arixtot (384 – 322 TCN); G.G.Rutxo (Pháp); K.Đ.Usinxki (Nga); I.A.Komenxki (Tiệp); T.Oatson (Anh); B.P.Skiner…Các nhà Tâm lý học và Giáo dục học như: N.Đ.Levitov đã nghiên cứu bản chất, khái niệm kỹ năng, các giai đoạn, các quy luật và các điều kiện hình thành kỹ năng, mối quan hệ giữa kỹ năng, kỹ xảo, năng lực. Một số tác giả còn nghiên cứu kỹ năng trong mối quan hệ với các phương tiện lao động như: K.K.Platonov, G.G.Golubev, E.A.Milerian, B.G.Laox, V.V.Tsebuseva…Nghiên cứu về kỹ năng sư phạm, các tác giả G.X.Catxchuc, M.A.Menchinxkaia, K.I.Kixegof, N.V.Kuzminca, Ph.N.Gonobolin, H.K.Gutsen, Ivavov, Socolov,…đều thống nhất đánh giá vai trò của kỹ năng trong hoạt động sư phạm của giáo viên và vai trò của việc tự rèn luyện kỹ năng trong hình thành kỹ năng sư phạm. Trong các công trình nghiên cứu về kỹ năng hoạt động sư phạm, K.I.Kixegof đã phân tích khá sâu về kỹ năng. Khi tiến hành thực nghiệm hình thành kỹ năng ở sinh viên sư phạm ông đã đưa ra ý kiến “Kỹ năng hoạt động sư phạm có đối tượng là con người. Hoạt động sư phạm rất phức tạp đòi hỏi sự sáng tạo, không thể hoạt động theo khuôn mẫu cứng nhắc. Kỹ năng hoạt động sư phạm, một mặt đòi hỏi tính nghiêm túc, mặt khác đòi hỏi tính mềm dẻo cao” (Hoàng Thị Oanh, 2001). Ông phân biệt hai kỹ năng:
7 - Kỹ năng bậc thấp (kỹ năng nguyên sinh): Được hình thành lần đầu tiên qua các hoạt động giản đơn, nó là cơ sở hình thành kỹ xảo. - Kỹ năng bậc cao: Là kỹ năng nảy sinh lần thứ hai sau khi đã có các tri thức và các kỹ xảo. Trong tổng quan những nghiên cứu về kỹ năng của các nhà Tâm lý học và Giáo dục học Xô Viết, tác giả Nguyễn Quang Uẩn đã chỉ ra ba hướng nghiên cứu về kỹ năng như sau (Hồ Nguyễn Xuân Trang, 2006): - Hướng thứ nhất: Các tác giả đại diện như: N.Đ.Levitov, V.S.Kuzin, V.A.Krutetxki, A.G.Covaliov,…đã nghiên cứu kỹ năng ở mức độ đại cương, khái quát về bản chất khái niệm kỹ năng, các giai đoạn, các quy luật và các điều kiện hình thành kỹ năng, mối quan hệ qua lại giữa kỹ năng, kỹ xảo, năng lực. - Hướng thứ hai: Gồm các tác giả như: K.K.Platonov, G.G.Golubev, E.A.Milerian, V.V.Tsebuseva,…lại nghiên cứu kỹ năng ở góc độ tâm lý học lao động , xem xét vấn đề kỹ năng trong mối quan hệ giữa con người với máy móc và công cụ, phương tiện, điều kiện lao động. Đặc biệt N.K.Crupxkaia rất quan tâm đến việc hình thành những kỹ năng lao động cho học sinh phổ thông trong việc dạy hướng nghiệp cho họ (N.K.Crupxkaia, 1959). - Hướng thứ ba: Gồm các tác giả như: G.X.Chuc, M.A.Menchinxkaia, K.I.Kixegof,…cũng nghiên cứu kỹ năng hoạt động sư phạm và vấn đề hình thành kỹ năng hoạt động ở học sinh (Mai Thị Nguyệt Nga, 1999). Trước những năm 1970 trong sách Tâm lý học của Liên Xô, kỹ năng được coi là giai đoạn đầu của những hành động tự động hóa. Ví dụ, trong sách “Tâm lý học lao động” của H.Đ.Levitov, kỹ năng được đặt trong chương trình “hành động”. Sau năm 1970 khi lý thuyết hoạt động của A.N.Leonchep ra đời, hàng loạt những công trình nghiên cứu về kỹ năng, kỹ xảo được công bố dưới ánh sáng của thuyết hoạt động. Những công trình này đã phân biệt rõ ràng hai khái
8 niệm kỹ năng và kỹ xảo, chỉ ra con đường hình thành chúng. Các tác giả đã nhấn mạnh điều kiện hình thành kỹ năng là tri thức và kinh nghiệm trước đó. Trong tác phẩm “Nghề của tôi – Giáo viên mầm non” tác giả V.P.Smuch đã nhấn mạnh rằng: Để hình thành kỹ năng sư phạm vấn đề quan trọng phải có tình cảm, hứng thú đến với nó mới làm cho quá trình rèn luyện được rút ngắn và đỡ tiêu hao sức lực (Trần Thị Quốc Minh, 1996). Tác giả V.A.Xlaxtrenhin trong tác phẩm “Hình thành nhân cách người giáo viên trong quá trình đào tạo nghề sư phạm” (V.A.Xlaxtrenhin, 1976) đã chỉ ra các kỹ năng cần hình thành để người giáo viên có được năng lực sư phạm cần thiết. Các tác giả L.G.Xemusina và E.A.Panco nghiên cứu về kỹ năng và kỹ xảo nghề nghiệp của giáo viên mầm non cũng đã cho thấy những đặc thù của kỹ năng nghề giáo viên mầm non (E.A.Panko, 1986). Tất cả các nhà nghiên cứu đã thống nhất đánh giá vai trò quan trọng của kỹ năng trong mọi lĩnh vực hoạt động, đặc biệt là những kỹ năng sư phạm nhà giáo. Những kỹ năng này phải được hình thành trong khi đang học tập tại trường sư phạm. Từ những quan điểm trên đã cho ta một cách nhìn cơ bản và toàn diện hơn về quá trình hình thành kỹ năng sư phạm cho giáo viên tương lai. 1.1.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ở Việt Nam Ở Việt Nam, nhiều nhà nghiên cứu đã nghiên cứu các vấn đề như: Làm rõ khái niệm kỹ năng, kỹ năng lao động, kỹ năng sư phạm, kỹ năng tổ chức… Trong đó có các tác giả: - Tác giả Trần Trọng Thủy trong “Tâm Lý học lao động” đã nghiên cứu kỹ năng lao động công nghiệp, ông đã nêu lên khái niệm kỹ năng và điều kiện để hình thành kỹ năng hoạt động công nghiệp (Trần Trọng Thủy, 2007). - Theo Nguyễn Quang Uẩn quan niệm tri thức, kỹ năng, kỹ xảo là điều kiện cần thiết để hình thành năng lực trong một lĩnh vực nào đó. (Nguyễn
9 Quang Uẩn, 1998). Khi đi sâu vào lĩnh vực nghiên cứu các kỹ năng trong hoạt động sư phạm, các tác giả nghiên cứu kỹ hơn các vấn đề cụ thể như: Nghiên cứu kỹ năng tổ chức hoạt động sư phạm có các tác giả như: Nguyễn Như An, Trần Anh Tuấn, Phan Thanh Long, Nguyễn Đình Chỉnh, Ngô Công Hoàn… Các tác giả đã nghiên cứu sâu vấn đề rèn luyện, hình thành kỹ năng sư phạm cho sinh viên, đặc biệt là nhấn mạnh quy trình hình thành kỹ năng sư phạm cho sinh viên các trường sư phạm. Nghiên cứu về giao tiếp sư phạm, ứng xử sư phạm có các tác giả: Đặng Vũ Hoạt, Lê Khánh Bằng, Nguyễn Ngọc Bảo, Nguyễn Ánh Tuyết, Nguyễn Đình Chỉnh, Hà Thế Ngữ, Phạm Thị Diệu Vân, Ngô Công Hoàn, Vũ Kim Thanh, Lê Thị Bừng... đồng thời với nghiên cứu về kỹ năng giao tiếp sư phạm của các tác giả cũng đã xây dựng được hệ thống các tình huống sư phạm cho sinh viên luyện tập. + Trong lĩnh vực nghiên cứu kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm có rất nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu. Các tác giả nêu ra một số tình huống sư phạm thường xảy ra trong hoạt động sư phạm của giáo viên với học sinh như: - Tác giả Nguyễn Đình Chỉnh trong “Bài tập tình huống quản lý giáo dục” đã khẳng định rằng: Bài tập quản lý giáo dục không chỉ giúp người học viên củng cố và khắc sâu kiến thức lý thuyết trong các bài giảng mà còn có tác dụng rèn những kỹ năng cơ bản của người làm công tác quản lý, cũng như góp phần quan trọng vào việc rèn luyện những thao tác tư duy quản lý. (Nguyễn Đình Chinh, 1997). - Tác giả Phan Thế Sủng cũng đã xác định tình huống quản lý trường học là sự kiện, vụ việc, hoàn cảnh có vấn đề khẩn trương, cấp bách nảy sinh trong quá trình tổ chức, chỉ đạo hoạt động giáo dục – đào tạo (Phan Thế Sủng, 2000). + Trong lĩnh vực đào tạo giáo viên mầm non, cũng đã có nhiều đề tài nghiên cứu các kỹ năng nghề giáo viên mầm non cụ thể các tác giả như: Tác
10 giả Trần Thị Quốc Minh trong luận án: “Phân tích tâm lý tình huống có vấn đề trong quan hệ giữa giáo viên và trẻ mẫu giáo” (1996) đã xây dựng hệ thống kỹ năng phân tích tâm lý các tình huống có vấn đề nảy sinh trong hoạt động của GVMN với trẻ mẫu giáo, qua đó tác giả đã chỉ rõ những kỹ năng vận dụng lý luận vào thực tiễn để giải quyết vấn đề trong hoạt động nghề nghiệp (Trần Thị Quốc Minh, 1996). Đặc biệt quan tâm đến vấn đề hoàn thiện kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm cho giáo viên nhiều tác giả đã xây dựng những tình huống dưới dạng bài tập thực hành tâm lý học, giáo dục học và đã được sử dụng làm tài liệu giảng dạy nhằm giúp cho người học hình thành kỹ năng giải quyết các tình huống trong quá trình dạy học, giáo dục, giao tiếp…Trong đó cần phải kể đến những tài liệu như “ Bài tập thực hành Tâm lý” của Trần Trọng Thủy (1990); “Bài tập thực hành tâm lý học và giáo dục học” (1992) và “Tình huống có vấn đề trong giáo dục mầm non” (1996) của Nguyễn Ánh Tuyết; “Bài tập thực hành giáo dục học” (1992) và “Thực hành về giáo dục học” (1995) của Nguyễn Đình Chỉnh – Trần Ngọc Diễm; giáo trình “Tâm lý học hoạt động sư phạm của giáo viên mẫu giáo” của Trần Thị Quốc Minh… Các tác giả đã nhấn mạnh việc giải quyết các tình huống sư phạm dưới dạng các bài tập thực hành tâm lý học và giáo dục học sẽ giúp người học củng cố, đào sâu những kiến thức lý luận, tập vận dụng những tri thức để xử lý các tình huống sư phạm qua đó hình thành kỹ năng, kỹ xảo, phát triển tính tích cực và tư duy sư phạm sáng tạo, nâng cao lòng yêu nghề, mến trẻ. Đồng thời nêu lên những đặc thù lao động của người giáo viên, những khó khăn trong hoạt động chăm sóc và giáo dục trẻ, các cách giải quyết những khó khăn đó. Ngoài ra, còn có một số công trình nghiên cứu về kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm của một số tác giả như: