Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Kỹ năng tìm việc làm sau tốt nghiệp của sinh viên trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:149

Thêm vào BST

Báo xấu

60
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực trạng kỹ năng tìm việc làm sau khi tốt nghiệp của sinh viên, nguyên nhân của thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng tìm việc làm của sinh viên trường ĐHKHXH&NV. Trên cơ sở đó đề xuất một vài biện pháp tâm lý – giáo dục, một số kiến nghị nhằm giúp sinh viên phát triển kỹ năng, nâng cao hiệu quả quá trình tìm việc làm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Kỹ năng tìm việc làm sau tốt nghiệp của sinh viên trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------------------------------- NGUYỄN THỊ KIM SÁU KỸ NĂNG TÌM VIỆC LÀM SAU TỐT NGHIỆP CỦA SINH VIÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 60 31 04 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Hữu Thụ Hà Nội - 2015
LỜI CAM ĐOAN Sau một thời gian học tập và nghiên cứu, tôi đã hoàn thành luận văn thạc sĩ với đề tài: “Kỹ năng tìm việc làm sau tốt nghiệp của sinh viên trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn”. Tôi xin cam đoan đề tài nghiên cứu là kết quả quá trình làm việc của tôi. Những nội dung tham khảo được trích dẫn nguồn gốc tài liệu. Kết quả nghiên cứu thực tiễn là do tôi trực tiếp tiến hành khảo sát và chưa được công bố ở bất cứ công trình khoa học nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về mọi nội dung trong đề tài. Tác giả Nguyễn Thị Kim Sáu
LỜI CẢM ƠN Luận văn thạc sĩ với đề tài “Kỹ năng tìm việc làm sau tốt nghiệp của sinh viên trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn”- đã được hoàn thành với nỗ lực của bản thân tác giả và sự quan tâm, giúp đỡ từ nhiều phía. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Hữu Thụ, người đã tận tình hướng dẫn tôi những bước đi đầu tiên trong khoa học, từ khóa luận tốt nghiệp và nay là luận văn thạc sĩ. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, các thầy, cô phòng Chính trị và Công tác sinh viên trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đã hỗ trợ và tạo điều kiện để tôi được tham gia khóa học và hoàn thành luận văn đúng hạn. Tôi xin cảm ơn các bạn sinh viên khóa QH-2010-X đã nhiệt tình tham gia khảo sát, tham gia trả lời phỏng vấn sâu, cung cấp thông tin hữu ích về quá trình tìm việc để tác giả hoàn thành đề tài nghiên cứu. Tác giả Nguyễn Thị Kim Sáu
MỤC LỤC DANH MỤC BIỂU MẪU ......................................................................................... 4 DANH MỤC BIỂU ĐỒ ............................................................................................. 5 MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 6 1.Lý do chọn đề tài .................................................................................................. 6 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 7 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................... 7 4. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................... 8 5. Khách thể nghiên cứu .......................................................................................... 8 6. Giả thuyết nghiên cứu .......................................................................................... 8 7. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 8 8. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 9 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KỸ NĂNG, KỸ NĂNG TÌM VIỆC LÀM SAU TỐT NGHIỆP CỦA SINH VIÊN ................................................................. 10 1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu kỹ năng, kỹ năng tìm việc làm .............. 10 1.1.1 Nghiên cứu về kỹ năng tìm việc làm ở nước ngoài ................................... 10 1.1.2 Nghiên cứu về kỹ năng, kỹ năng tìm việc làm ở Việt Nam ........................ 14 1.2 Một số vấn đề lý luận về kỹ năng tìm việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp ...... 17 1.2.1 Khái niệm kỹ năng ..................................................................................... 17 1.2.2 Khái niệm sinh viên, sinh viên sau tốt nghiệp trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn ............................................................................................ 22 1.2.3 Khái niệm việc làm và quá trình tìm việc làm ........................................... 26 1.2.4 Khái niệm kỹ năng tìm việc làm sau tốt nghiệp của sinh viên trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn ..................................................................... 29 1.2.5 Các mặt biểu hiện kỹ năng tìm việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. ................................................. 31 1.2.6 Các yếu tố ảnh hưởng tới kỹ năng tìm việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn ...................................... 38 Chƣơng 2: TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................ 43 2.1 Tổ chức nghiên cứu........................................................................................ 43 2.1.1 Vài nét về địa bàn nghiên cứu ................................................................... 43 1
2.1.2 Tổ chức nghiên cứu ................................................................................... 44 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................. 45 2.2.1 Phương pháp nghiên cứu tài liệu ............................................................. 46 2.2.2 Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi ....................................................... 47 2.2.3 Phương pháp phỏng vấn sâu ..................................................................... 52 2.2.4 Phương pháp phân tích chân dung nhân cách điển hình .......................... 53 2.2.5 Phương pháp tình huống ........................................................................... 53 2.2.6 Phương pháp xử lý kết quả bằng thống kê toán học ................................. 55 2.3 Thang đánh giá mức độ biểu hiện kỹ năng tìm việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp trƣờng đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn................................ 56 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ KỸ NĂNG TÌM VIỆC LÀM SAU TỐT NGHIỆP CỦA SINH VIÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ....................................................................................................... 58 3.1 Thực trạng việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn....................................................................................... 58 3.1.1 Thực trạng việc làm sinh viên sau tốt nghiệp trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn qua số lượng sinh viên đã tìm được việc làm và việc làm đúng chuyên ngành ...................................................................................................... 58 3.1.2 Thực trạng việc làm của sinh viên trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn sau tốt nghiệp qua thời gian tìm được việc làm................................. 60 3.1.3 Thực trạng việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn qua mức lương trung bình .......................................... 61 3.2 Thực trạng kỹ năng tìm việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn ..................................................................... 61 3.2.1 Thực trạng kỹ năng lập kế hoạch của sinh viên ........................................ 61 3.2.2 Thực trạng kỹ năng tìm kiếm thông tin việc làm của sinh viên ................. 67 3.2.3 Thực trạng kỹ năng chuẩn bị hồ sơ xin việc ............................................. 73 3.2.4 Thực trạng kỹ năng phỏng vấn nhân sự của sinh viên .............................. 79 3.2.5 Thực trạng kỹ năng tìm kiếm việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn qua tình huống thực tế ......................... 85 2
3.2.6 Đánh giá chung mức độ thực hiện kỹ năng tìm việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn……………………….96 3.3 Các yếu tố ảnh hƣởng đến kỹ năng tìm việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp... .97 3.3.1 Các yếu tố khách quan .............................................................................. 97 3.3.2 Các yếu tố chủ quan ................................................................................ 100 3.4 Một số biện pháp tâm lý giáo dục nâng cao kỹ năng tìm việc làm cho sinh viên sau tốt nghiệp trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn .............. 102 3.4.1 Nâng cao nhận thức của sinh viên về vai trò tầm quan trọng của kỹ năng tìm việc làm....................................................................................................... 102 3.4.2 Tăng cường các hoạt động sư phạm từ giảng viên, cán bộ quản lý, các phòng ban, đoàn thanh niên, hội sinh viên nhà trường ................................... 103 3.4.3 Nâng cao tính tích cực chủ động của sinh viên....................................... 104 3.5 Kỹ năng tìm việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp qua phân tích trƣờng hợp điển hình ...................................................................................................... 104 3.5.1 Sinh viên Đ. P. H ..................................................................................... 104 3.5.2 Sinh viên V.L.C ........................................................................................ 107 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 109 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 115 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 1 3
DANH MỤC BIỂU MẪU Bảng 3.1: Thời gian tìm được việc làm sau tốt nghiệp .............................................60 Bảng 3.2: Mức lương của sinh viên sau tốt nghiệp ...................................................61 Bảng 3.3: Thực trạng nhận thức về kỹ năng lập kế hoạch nghề nghiệp ...................62 Bảng 3.4: Mức độ chủ động, mức độ hài lòng khi thực hiện kỹ năng lập kế hoạch nghề nghiệp của sinh viên........................................................................63 Bảng 3.5: Mức độ thực hiện kỹ năng lập kế hoạch nghề nghiệp của sinh viên ........65 Bảng 3.6: Mức độ nhận thức của sinh viên về kỹ năng tìm kiếm thông tin việc làm ............68 Bảng 3.7: Mức độ chủ động, hài lòng thực hiện kỹ năng tìm kiếm thông tin việc làm..........69 Bảng 3.8: Mức độ thực hiện kỹ năng tìm kiếm thông tin việc làm ..........................70 Bảng 3.9: Mức độ nhận thức của sinh viên về kỹ năng chuẩn bị hồ sơ xin việc ......74 Bảng 3.10: Mức độ chủ động của sinh viên khi thực hiện kỹ năng chuẩn bị hồ sơ xin việc .....................................................................................................75 Bảng 3.11: Mức độ thực hiện kỹ năng chuẩn bị hồ sơ xin việc ................................76 Bảng 3.12: Mức độ nhận thức của sinh viên về kỹ năng phỏng vấn nhân sự ...........80 Bảng 3.13: Mức độ chủ động của sinh viên khi thực hiện kỹ năng phỏng vấn nhân sự .........81 Bảng 3.14: Mức độ thực hiện kỹ năng phỏng vấn nhân sự .......................................82 Bảng 3.15: Kết quả xử lý tình huống kỹ năng lập kế hoạch nghề nghiệp ................86 Bảng 3.16: Kết quả xử lý tình huống kỹ năng tìm kiếm thông tin việc làm .............87 Bảng 3.17: Kết quả xử lý tình huống kỹ năng chuẩn bị hồ sơ xin việc ....................89 Bảng 3.18: Kết quả xử lý tình huống kỹ năng phỏng vấn nhân sự ...........................90 Bảng 3.19: Bảng đánh giá chung mức độ thực hiện kỹ năng tìm kiếm việc làm .....92 Bảng 3.20: Hoạt động giúp sinh viên có được kỹ năng tìm việc làm .......................95 Bảng 3.21: Các yếu tố khách quan ảnh hưởng đến kỹ năng tìm việc làm ................97 Bảng 3.22: Các yếu tố chủ quan ảnh hưởng đến kỹ năng tìm việc làm ..................100 4
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Đánh giá chung về kỹ năng lập kế hoạch nghề nghiệp của sinh viên sau tốt nghiệp trường ĐHKHXH&NV .................................................. 67 Biểu đồ 3.2: Đánh giá chung kỹ năng tìm kiếm thông tin việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp trường ĐHKHXH&NV .................................................. 73 Biểu đồ 3.3: Đánh giá chung về kỹ năng chuẩn bị hồ sơ xin việc của sinh viên sau tốt nghiệp trường ĐHKHXH&NV .................................................. 79 Biểu đồ 3.4: Đánh giá chung về kỹ năng phỏng vấn nhân sự của sinh viên sau tốt nghiệp trường ĐHKHXH&NV ........................................................ 85 Biểu đồ 3.5: Đánh giá chung về kỹ năng tìm việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp trường ĐHKHXH&NV ............................................................. 93 5
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thế kỉ 21 được coi là kỷ nguyên của kinh tế dựa vào kỹ năng và giáo dục đóng vai trò quan trọng trong công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực. Trong thời đại ngày nay, ngoài kiến thức chuyên môn, mỗi sinh viên cần trang bị cho mình những kỹ năng cần thiết để hoàn thiện bản thân và hòa nhập tốt với xã hội. Vì sinh viên ngày nay không chỉ “học để biết, học để tự khẳng định mình” mà còn “học để chung sống, học để làm việc”. Do đó, việc trang bị kỹ năng đặc biệt kỹ năng tìm việc làm cần đi đôi với việc trang bị kiến thức chuyên môn. Việc trang bị kỹ năng cho sinh viên giúp sinh viên phát huy hiệu quả các kiến thức chuyên môn và phát triển tiềm năng cá nhân, đáp ứng tốt hơn, thích ứng nhanh hơn với tình hình thực tế, đáp ứng nhu cầu của xã hội. Kỹ năng tìm việc làm là tổ hợp các kỹ năng quan trọng nhất, kỹ năng này giúp sinh viên tự tin, thuyết phục được nhà tuyển dụng để tìm kiếm cơ hội việc làm cho mình. Đồng thời cũng là cách truyền tải sản phẩm đào tạo của nhà trường tới nhà tuyển dụng, theo thống kê năm 2010 của Bộ giáo dục và Đào tạo cả nước có 414 trường đại học công lập, dân lập[3,tr9]. Số lượng sinh viên tốt nghiệp liên tục gia tăng theo từng năm, theo thống kê năm 2009 số sinh viên tốt nghiệp các trường đại học là 246,6 nghìn người [3,tr10], sinh viên ra trường tham gia vào thị trường lao động ngày càng tăng cao và dẫn tới một quy luật cạnh tranh gay gắt giữa “cung- cầu”, số lượng sinh viên các ngành học tìm được việc làm chỉ 60-70% [3,tr11]. Theo Bộ LĐTB-XH, cứ 2000 hồ sơ xin việc được nộp thì chỉ có 40 hồ sơ đạt yêu cầu về chuyên môn và kỹ năng mà doanh nghiệp cần [3,tr72], tại buổi tọa đàm “Những kỹ năng thực hành cần thiết cho sinh viên” do Viện Nghiên cứu giáo dục Việt Nam thực hiện đã nêu ra, phần lớn sinh viên tốt nghiệp chưa xin được việc làm do còn yếu và thiếu những kỹ năng mềm, 37% sinh viên ra trường không tìm được việc do thiếu và yếu các yếu tố thực hành xã hội ( làm việc nhóm, khả năng tư duy logic, sáng tạo, giao tiếp..), 83% sinh viên ra trường bị các nhà tuyển dụng đánh giá thiếu kỹ năng sống [3,tr70]. Bên cạnh đó, một thực tế đang xảy ra lao động có trình độ, cần việc làm nhưng lại khó xin việc, trong khi các doanh nghiệp cần lao động 6
làm việc nhưng lại không tuyển dụng được. Một trong những nguyên nhân chính của tình trạng này là sự thiếu gắn kết giữa giáo dục và đào tạo với nhu cầu thực tế. Vậy, làm sao để các lao động đã qua đào tạo có được việc làm trên thị trường, bên cạnh những kiến thức chuyên môn họ cần có những kỹ năng gì để tìm kiếm được việc làm. Trên cơ sở vai trò, tầm quan trọng của kỹ năng đặc biệt kỹ năng tìm việc làm cho sinh viên, chúng tôi thực hiện nghiên cứu luận văn với đề tài “ Kỹ năng tìm việc làm sau tốt nghiệp của sinh viên trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn”, đề tài nghiên cứu nhằm tìm hiểu thực trạng kỹ năng tìm việc làm của sinh viên, đề xuất một số giải pháp giúp nâng cao kỹ năng này. Đồng thời đề tài cũng mong muốn đóng góp cho công tác nghiên cứu về tâm lý học lao động, tâm lý học hướng nghiệp và đặc biệt phục vụ cho công tác định hướng và đào tạo tại trường. 2. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực trạng kỹ năng tìm việc làm sau khi tốt nghiệp của sinh viên, nguyên nhân của thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng tìm việc làm của sinh viên trường ĐHKHXH&NV. Trên cơ sở đó đề xuất một vài biện pháp tâm lý – giáo dục, một số kiến nghị nhằm giúp sinh viên phát triển kỹ năng, nâng cao hiệu quả quá trình tìm việc làm. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lý luận của đề tài thao tác hóa các khái niệm: kỹ năng, việc làm, kỹ năng tìm việc làm, sinh viên, khái niệm tốt nghiệp, kỹ năng tìm việc làm của sinh viên sau khi tốt nghiệp. - Làm rõ mức độ biểu hiện của một số kỹ năng tìm việc làm của sinh viên sau khi tốt nghiệp - Tìm hiểu một số yếu tố chủ quan và khách quan tác động đến kỹ năng tìm việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp - Đề xuất một số kiến nghị nhằm nâng cao kỹ năng tìm việc làm sau tốt nghiệp cho sinh viên. 7
4. Đối tƣợng nghiên cứu Nghiên cứu mức độ và mặt biểu hiện của một số kỹ năng tìm việc làm sau tốt nghiệp của sinh viên Trường Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. 5. Khách thể nghiên cứu Đề tài nghiên cứu sinh viên khóa QH-2010-X Trường Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn – ĐHQGHN. - Nghiên cứu 142 khách thể là sinh viên tốt nghiệp khóa QH-2010-X. Cụ thể: Tâm lý học (40), Khoa học quản lý (48), Văn học (54). - Phỏng vấn 3 nhà tuyển dụng và 10 sinh viên - 3 cán bộ phòng ban, giảng viên tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. 6. Giả thuyết nghiên cứu Kỹ năng tìm việc của sinh viên sau tốt nghiệp bao gồm các kỹ năng: Kỹ năng lập kế hoạch nghề nghiệp, kỹ năng tìm kiếm thông tin việc làm, kỹ năng chuẩn bị hồ sơ xin việc, kỹ năng phỏng vấn nhân sự. Kỹ năng tìm việc làm sau tốt nghiệp của sinh viên ở mức trung bình. Có nhiều yếu tố chủ quan và khách quan ảnh hưởng đến kỹ năng tìm việc của sinh viên sau khi tốt nghiệp. Trong đó yếu tố chủ quan gồm tính tích cực của cá nhân, động cơ tìm việc làm của cá nhân có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất. 7. Phạm vi nghiên cứu a. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu mức độ biểu hiện của 4 kỹ năng cơ bản sau: - Kỹ năng lập kế hoạch nghề nghiệp - Kỹ năng tìm kiếm thông tin việc làm - Kỹ năng chuẩn bị hồ sơ xin việc - Kỹ năng phỏng vấn nhân sự b. Giới hạn về khách thể nghiên cứu Đề tài nghiên cứu sinh viên sau tốt nghiệp khóa QH-2010-X trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn đã và đang tìm việc làm. 8
8. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng một số phương pháp sau: 8.1 Phương pháp nghiên cứu tài liệu, văn bản 8.2 Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi 8.3 Phương pháp phỏng vấn sâu 8.4 Phương pháp phân tích chân dung nhân cách điển hình 8.5 Phương pháp bài tập tình huống 8.6 Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học 9
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KỸ NĂNG, KỸ NĂNG TÌM VIỆC LÀM SAU TỐT NGHIỆP CỦA SINH VIÊN 1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu kỹ năng, kỹ năng tìm việc làm 1.1.1 Nghiên cứu về kỹ năng tìm việc làm ở nước ngoài Kỹ năng là vấn đề được quan tâm nghiên cứu từ rất sớm. Nhà bác học Hy Lạp Aristot (384-322 TCN), trong cuốn “Bàn về tâm hồn” đã coi kỹ năng làm việc là một trong ba bộ phận cấu thành phẩm hạnh con người khi ông xác định ba nội dung của phẩm hạnh là “Biết định hướng, biết làm việc, biết tìm tòi”. Trong các công trình nghiên cứu của các nhà giáo dục học nổi tiếng thế kỷ XIX như G.Rutxo, K.D. Usinxki, L.A. Comenxki cũng đã đề cập đến kỹ năng trí tuệ và sự hình thành kỹ năng này. Tuy nhiên, từ thế kỷ XIX trở về trước, vấn đề kỹ năng chưa được nghiên cứu một cách có hệ thống. Từ thế kỷ XIX trở lại đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của các ngành khoa học trong đó có tâm lý học, vấn đề kỹ năng được quan tâm nghiên cứu nhiều hơn. Theo các nhà Tâm lý học Xô Viết chỉ ra kỹ năng là sự thực hiện thuần thục các hành động có ý thức để thực hiện hiệu quả một hoạt động nào đó trên cơ sở tri thức, kinh nghiệm đã tích lũy. Qua đó, các nhà tâm lý học Xô Viết đã chỉ ra mối quan hệ thống nhất biện chứng giữa kỹ năng và năng lực: kỹ năng của cá nhân về một lĩnh vực nào đó sẽ được hình thành và phát triển dễ dàng hơn nếu có năng lực về lĩnh vực đó. Tuy nhiên, kỹ năng cũng được hình thành trên cơ sở tập luyện, tích lũy tích cực của cá nhân, dù năng lực kém. Nói tóm lại, một người có năng lực về lĩnh vực nào đó thì đã có kỹ năng trong lĩnh vực này. Nhưng khi có kỹ năng không nhất thiết sẽ có năng lực. [43,tr215-216] Từ đó đến nay, kỹ năng là khái niệm được nhắc đến rất nhiều và qua nhiều góc nhìn khác nhau của các nhà nghiên cứu. Tuy nhiên, chúng tôi nhận thấy có 3 hướng nghiên cứu về vấn đề kỹ năng. 10
Hướng thứ nhất: Xem kỹ năng như là mặt kĩ thuật của thao tác, hành động hay hoạt động. Đại diện cho quan niệm này là các tác giả: V.A Crucheski, A.G Côvaliov,…. Theo V.A Crucheski “Kỹ năng là các phương thức thực hiện hoạt động những cái mà con người nắm vững”. Ông cho rằng; chỉ cần nắm vững phương thức hành động là con người đã có kỹ năng, không cần đến kết quả của hành động [dẫn theo 20,tr7]. Trong cuốn “Tâm lý học cá nhân” A.G Côvaliov cũng xem “Kỹ năng là phương thức thực hiện hành động phù hợp với mục đích và điều kiện của hành động”[dẫn theo 20,tr7]. Ở khái niệm này không đề cập tới kết quả của hành động, theo ông kết quả của hành động phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó quan trọng hơn cả là năng lực của con người chứ không đơn giản là cứ nắm vững cách thức hành động là đem lại kết quả tương ứng. Việc xem xét kỹ năng với tư cách là năng lực thực hiện hành động của cá nhân yêu cầu ta không chỉ phân tích mặt kỹ thuật của hành động mà còn phải nghiên cứu các yếu tố nhân cách khác có liên quan tới việc triển khai hành động. Hướng nghiên cứu thứ hai: Xem xét kỹ năng ở góc độ rộng hơn khi xem nó như biểu hiện của năng lực cá nhân và cũng là điều kiện cần thiết để có năng lực trong một lĩnh vực nhất định. Tiêu biểu là các tác giả: N.D.Levitôv, K.K Platônov, A.V Petrôvxki….. Theo họ, kỹ năng là năng lực của con người khi thực hiện một công việc có kết quả trong những điều kiện mới, trong một khoảng thời gian tương ứng. Việc xem xét kỹ năng với tư cách là năng lực hành động của cá nhân yêu cầu ta không chỉ phân tích mặt kĩ thuật của hành động mà còn gắn kết với kết quả, với khả năng vận dụng tri thức trong điều kiện nhất định. Theo N.D.Levitôv “Kỹ năng là sự thực hiện có kết quả một động tác nào đó hay một hoạt động phức tạp hơn bằng cách lựa chọn và áp dụng những cách thức đúng đắn, có tính đến những điều kiện nhất định”[24]. 11
Theo A.V Petrôvxki cũng định nghĩa: “Kỹ năng là sự vận dụng tri thức, kỹ xảo đã có để lựa chọn và thực hiện những phương thức hành động tương ứng với mục đích đặt ra”[dẫn theo 20,tr8]. Từ những ý kiến trên có thể nhận thấy kỹ năng vừa có mặt kỹ thuật vừa là mặt biểu hiện của năng lực. Người có kỹ năng khi thực hiện các thao tác của hành động theo một trật tự đúng và đạt được mục đích cụ thể tương ứng với hành động đó. Cách tiếp cận này có ý nghĩa thực tiễn đối với việc rèn luyện kỹ năng, đặc biệt là kỹ năng rèn luyện chân tay. Khi mỗi thao tác và trật tự của chúng được phản ánh trong đầu óc thì cá nhân có khả năng thực hiện hành động (có kỹ năng). Để tăng hiệu quả rèn luyện người ta đặt ra trước những mục đích hấp dẫn. Đó chính là quá trình tạo động cơ cho quá trình rèn luyện. Đây là quá trình rèn luyện những kỹ năng đơn giản, kỹ năng bậc I. Khi xem xét kỹ năng tương ứng với hoạt động sẽ thấy mặt năng lực của kỹ năng. Thực chất đây là kỹ năng bậc II, dạng kỹ năng phức hơn. Bản thân nó chứa đựng nhiều kỹ năng khác, đặc biệt là những thao tác trí tuệ, làm cho việc xác định ranh giới của những kỹ năng này trở nên khó khăn. Việc hình thành những kỹ năng này đặc biệt phức tạp, đòi hỏi phải phân lập được những kỹ năng bộ phận và mối quan hệ giữa chúng. Hướng nghiên cứu thứ ba: xem kỹ năng của một cá nhân không chỉ việc đánh giá ở tiêu chí kết quả chính xác, khả năng linh hoạt, mà còn xem xét các yếu tố thái độ, động cơ của cá nhân trong thực hiện hành động có kỹ năng đó. Cách tiếp cận này xem xét kỹ năng dưới góc độ rộng hơn khi nó kết nối các yếu tố kiến thức, kỹ thuật và giá trị (thái độ, niềm tin) trong hành vi của một hoạt động nhất định. Theo hai tác giả J.N.Richard và Louise.J cho rằng, mọi hành vi của con người đều xuất phát từ cách mà người ta suy nghĩ, tác giả J.N.Richard coi kỹ năng là những hành vi được thể hiện qua hành động bên ngoài và chịu sự chi phối cách thức con người cảm nhận và suy nghĩ. Tác giả Louise.J cũng khẳng định, kỹ năng là yếu tố mang tính thực tiễn và là kết quả của sự nối kết giữa lý thuyết và giá trị (thái độ, niềm tin) [dẫn theo 20,tr10]. Mặc dù ghi nhận hành vi có kỹ năng là khả 12
năng lựa chọn những kiến thức, kỹ thuật thích hợp và sử dụng chúng có kết quả. Song S.A Morales & W. Sheator và M. Bartte Hariet, nhấn mạnh sự lựa chọn đó chịu ảnh hưởng của thái độ, niềm tin của cá nhân đối với hoạt động cụ thể [dẫn theo 21,tr11]. Qua việc nghiên cứu tài liệu về 3 xu hướng nghiên cứu về kỹ năng, chúng tôi nhận thấy mỗi hướng nghiên cứu đều có lập trường và lí luận bảo vệ quan điểm của mình hơn. Tuy nhiên, mỗi hướng lại có những mặt hạn chế riêng. Chẳng hạn như hướng thứ nhất đã bỏ qua yếu tố năng lực thực hiện hoạt động và kết quả của hoạt động. như vậy hoạt động sẽ không có ý nghĩa dù có được thực hiện thuần thục qua tập luyện nhiều lần vì hoạt động đó không hề mang lại hiệu quả công việc cụ thể. Trái lại, hướng thứ hai lại quá chú trọng vào năng lực thực hiện hoạt động và kết quả của hoạt động mà bỏ qua kỹ thuật thực hiện hoạt động. Điều này dẫn đến một thực tế là cá nhân chỉ cần có sản phẩm, tuyệt đối hóa năng lực và không để ý đến cách thức thực hiện, như vậy sản phẩm của hoạt động không mang tính hệ thống nói chung mà chỉ đơn thuần là những sản phẩm phụ thuộc vào tính chủ quan của cá nhân. Cuối cùng là cách tiếp cận thứ ba, cách hiểu này có bổ sung và đầy đủ hơn khi đề cập đến yếu tố niềm tin, thái độ, cảm xúc của cá nhân. Tuy nhiên góc nhìn này cũng khá thiên lệch vì ở đây yếu tố kỹ thuật thực hiện hiệu quả công việc cũng hoàn toàn mờ nhạt. Ngay sau những kết quả nghiên cứu về kỹ năng nói chung, một thời gian rất dài người ta đã tin rằng kỹ năng là chìa khóa để cá nhân giải quyết mọi khó khăn trong hoạt động nghề nghiệp, học tập hay các hoạt động sống khác. Trong giai đoạn mà kỹ năng được coi là “chìa khóa vàng” thì ai ai cũng tập trung đào tạo kỹ năng cho người học với một mục đích chung là nâng cao chất lượng công việc, chất lượng cuộc sống. 13
1.1.2 Nghiên cứu về kỹ năng, kỹ năng tìm việc làm ở Việt Nam Ở Việt Nam, nghiên cứu về kỹ năng cũng đã được khá nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu vấn đề này. Có hai khuynh hướng nghiên cứu chính về kỹ năng ở Việt Nam như sau: Thứ nhất: một số tác giả nghiên cứu chung về kỹ năng như: Phạm Minh Hạc, Nguyễn Quang Uẩn, Hồ Ngọc Đại, Lê Văn Hồng….. Tác giả Phạm Minh Hạc trong quá trình nghiên cứu về kỹ năng đã chỉ ra quá trình hình thành kỹ năng gồm 3 bước: Nhận thức đầy đủ về mục đích, cách thức, điều kiện hành động, quan sát mẫu và làm theo mẫu, luyện tập [13]. Tác giả Lê Văn Hồng đã chỉ rõ khái niệm kỹ năng (đó là khả năng vận dụng kiến thức – khái niệm, cách thức, phương pháp…. để giải quyết một nhiệm vụ mới), đặc điểm của kỹ năng, cơ sở hình thành kỹ năng (là kiến thức, tri thức) và các yếu tố ảnh hưởng tới sự hình thành kỹ năng (như nội dung bài tập, tâm thế và thói quen, khả năng khái quát hóa của cá nhân [16,tr80-82] Ngoài ra, những nghiên cứu khái quát về kỹ năng cũng được đề cập tới trong một số cuốn sách tâm lý học như: Tâm lý học dạy học (Hồ Ngọc Đại); Tâm lý học 1,2 (Phạm Minh Hạc, Lê Khanh, Trần Trọng Thủy); Tâm lý học đại cương, Tâm lý học Lao động (Phạm Tất Dong)…. [11][13][6] Thứ hai: hướng nghiên cứu kỹ năng gắn với từng lĩnh vực hoạt động cụ thể tập trung khá nhiều chuyên gia tâm lý học và giáo dục học như: Trần Trọng Thủy, Trần Quốc Thành, Trần Hữu Luyến…. Tác giả Trần Trọng Thủy đặc biệt nhấn mạnh đến vai trò của kỹ năng, kỹ xảo trong hoạt động lao động và các điều kiện, các giai đoạn hình thành kỹ năng, kỹ xảo. Trong giáo trình Tâm lý học lao động ông đã nêu khái niệm kỹ năng, các điều kiện hình thành kỹ năng hoạt động lao động [42]. Tác giả Trần Hữu Luyến quan niệm: kỹ năng là kỹ thuật hành động, tức là kỹ thuật của các thao tác, là sự kết hợp nhiều thao tác theo một trật tự phù hợp với mục đích, điều kiện hoạt động [22]. 14
Các tác giả Vũ Dũng, Trần Quốc Thành, Hoàng Anh… lại xem kỹ năng đồng nhất với năng lực và hiểu tương đối khái quát: vừa là mặt kỹ thuật, vừa khả năng của cá nhân [39]. Nghiên cứu của Phạm Thị Tuyết về kỹ năng giao tiếp của cán bộ giao dịch ngân hàng đề cập tới thực trạng giao tiếp của các cán bộ giao dịch ngân hàng trong đó, nghiên cứu đi sâu phân tích những kỹ năng giao tiếp quan trọng như: tạo ấn tượng ban đầu, lắng nghe tích cực, tự kiềm chế cảm xúc, ứng xử linh hoạt - mềm dẻo, sử dụng phương tiện giao tiếp, thu thập thông tin….và xem đây như là những kỹ năng quan trọng, không thể thiếu trong hoạt động giao tiếp đối với cán bộ giao dịch ngân hàng. Tác giả Vũ Dũng (2008) phân biệt các khái niệm “ Kỹ năng nhận thức”, “ Kỹ năng trí tuệ” và “ Kỹ năng vận động”. Theo ông, kỹ năng nhận thức là phản ánh một cách cảm tính và thụ động những thuộc tính và những đặc điểm của đối tượng rất quen thuộc đã được tri giác nhiều lần trước đó. Kỹ năng trí tuệ là phương thức và phương pháp có tính tự động hóa để giải quyết những nhiệm vụ trí tuệ mà chủ thể đã gặp trước đó. Kỹ năng vận động là sự tác động có tính tự động hóa lên khách thể bên ngoài nhờ những vận động đã được thực hiện nhiều lần trước đó để cải tạo khách thể. Kỹ năng vận động là khả năng thực hiện những vận động mà không cần đến sự kiểm soát của ý thức và được hình thành bằng con đường luyện tập. Kỹ năng vận động bao gồm kỹ năng nhận thức và kỹ năng trí tuệ. Kỹ năng vận động điều khiển hai kỹ năng này trên cơ sở phản ánh những tính tự động hóa các sự vật, điều kiện và trật tự thực hiện các thao tác hành động hướng đến việc cải tạo hiện thực khách quan. [10,tr401]. Về nghiên cứu thực tiễn, các tác giả Việt Nam cũng đã quan tâm nghiên cứu đến vấn đề kỹ năng trong nhiều lĩnh vực như giao tiếp và kỹ năng nghề nghiệp của một số ngành nghề. Tác giả Đỗ Hồng Giang nghiên cứu về “Kỹ năng tìm việc làm của thanh niên khuyết tật nặng”, năm 2013. 15
Tác giả Nguyễn Thanh Ngọc nghiên cứu về những kỹ năng cơ bản cần có của sinh viên tốt nghiệp đại học theo yêu cầu của nhà tuyển dụng. Tác giả nghiên cứu thực tế tại trang tuyển dụng Vietnamwork.com đã thấy rằng, qua 300 mẩu tin tuyển dụng xuất hiện 20 kỹ năng theo yêu cầu của nhà tuyển dụng, những kỹ năng này chia thành 3 nhóm yêu cầu cơ bản sau: + Nhóm kỹ năng về chuyên môn + Nhóm kỹ năng mềm + Nhóm kỹ năng về quản lý Trong đó nhóm kỹ năng về chuyên môn xuất hiện với tần suất cao nhất, tiếp đến là nhóm kỹ năng mềm và cuối cùng là nhóm kỹ năng về quản lý [29,tr24] Một số đề tài, dự án nghiên cứu vấn đề việc làm, việc làm của sinh viên được quan tâm nghiên cứu, trong đó một số đề tài như: Đề tài Bộ Lao động Thương binh và Xã hội (2001), nghiên cứu đề tài: “Thực trạng lao động – việc làm ở Việt Nam”. Nghiên cứu đưa ra một cái nhìn đa chiều về đặc điểm, cấu trúc, phân loại đối với vấn đề lao động và việc làm tại Việt Nam [3,tr35]. Tác giả Nguyễn Mai Hương năm 2004, nghiên cứu đề tài “ Phân tích và đánh giá khả năng tìm việc của lao động có đào tạo”, trong đó chỉ ra những cơ hội tìm việc cho lao động có đào tạo như lao động có đào tạo ngày càng chiếm ưu thế trong quá trình tìm việc do nhu cầu của thị trường ngày càng tăng và bản thân họ có khả năng linh hoạt trong tìm kiếm và thay đổi việc làm. Bên cạnh đó, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng giảm tỉ trọng nông nghiệp, tăng tỉ trọng các ngành công nghiệp và dịch vụ cũng làm tăng khả năng có việc làm cho lao động có đào tạo [3,tr36]. Đề tài nghiên cứu cấp trường về “Sự đáp ứng của sinh viên ngành quản lí Giáo dục trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đối với yêu cầu của thị trường lao động hiện nay”, năm 2007 của TS Nguyễn Ánh Hồng đã giúp chúng ta thấy được thực trạng chung về việc làm của sinh viên chuyên ngành Quản lí giáo 16
dục, những đánh giá và yêu cầu của các nhà tuyển dụng đối với các sinh viên chuyên ngành này [3,tr38]. Nhìn chung ở Việt Nam hiện nay, các công trình nghiên cứu về kỹ năng chủ yếu tập trung vào kỹ năng giao tiếp và kỹ năng nghề nghiệp ở nhiều đối tượng khách thể khác nhau, nghiên cứu dưới dạng thống kê, khảo sát về việc làm và việc làm cho sinh viên sau tốt nghiệp. Các nghiên cứu về kỹ năng tìm việc đặc biệt là nghiên cứu về kỹ năng tìm việc làm sau tốt nghiệp của sinh viên chưa được đi sâu nghiên cứu. Chúng tôi xây dựng cơ sở lý luận về kỹ năng nghề nghiệp trên cơ sở vận dụng và bổ sung những kết quả nghiên cứu về kỹ năng nói chung, kỹ năng nghề nghiệp nói riêng của các tác giả trong và ngoài nước 1.2 Một số vấn đề lý luận về kỹ năng tìm việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp 1.2.1 Khái niệm kỹ năng Trong những năm gần đây có nhiều công trình nghiên cứu về kỹ năng ở nhiều góc độ khác nhau như: kỹ năng học tập, kỹ năng tổ chức, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng đọc hiểu, kỹ năng tham vấn….. Có thể khái quát các nghiên cứu cụ thể gồm 3 quan điểm sau đây: Quan điểm thứ nhất coi kỹ năng là sự vận dụng các kỹ thuật hành động cho phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh và yêu cầu của hoạt động. Tác giả B.Ph. Lomov đã khẳng định “kỹ năng không chỉ bao gồm các hành động vận động mà cả những hành động trí tuệ. Hành động có kỹ năng nghĩa là những hành động với trí tuệ, độc lập kế hoạch quá trình làm việc, tìm thấy trong mỗi trường hợp cụ thể các phương pháp hành động hớp lý [25,tr343] A.G Côvaliov trong cuốn Tâm lý học cá nhân cũng nhấn mạnh kỹ năng giao tiếp là phương thức thực hiện hành động giao tiếp thích hợp với mục đích và những điều kiện hành động [dẫn theo 21,tr18] Các tác giả N.D Levitov, P.A. Rudic cho rằng kỹ năng là kỹ thuật của từng thao tác, tức là cũng quan tâm tới mặt kỹ thuật của hành động, tới cách thức chủ thể thực hiện hành động đó như thế nào [dẫn theo 21,tr18] 17