Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Thích ứng tâm lý - xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trường Đại học Hải Phòng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:166

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu có mục đích tìm hiểu mức độ thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trường Đại học Hải Phòng, các yếu tố ảnh hưởng đến thích ứng, từ đó đưa ra các biện pháp nhằm giúp các em thích ứng tốt hơn. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Thích ứng tâm lý - xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trường Đại học Hải Phòng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------***------------ CAO THỊ THANH NHÀN THÍCH ỨNG TÂM LÝ – XÃ HỘI CỦA SINH VIÊN NĂM THỨ NHẤT TRƢỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC HÀ NỘI – 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------***------------ CAO THỊ THANH NHÀN THÍCH ỨNG TÂM LÝ – XÃ HỘI CỦA SINH VIÊN NĂM THỨ NHẤT TRƢỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 60 31 04 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN THỊ MINH HẰNG HÀ NỘI – 2016
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài luận văn “Thích ứng tâm lý - xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trường Đại học Hải Phòng” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, những số liệu và kết quả nghiên cứu đề tài đƣa ra đều dựa trên thực tế điều tra và chƣa từng đƣợc ai công bố. Nếu những thông tin tôi cung cấp không chính xác, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm trƣớc những cá nhân, tổ chức có thẩm quyền. Hà Nội ngày tháng năm 2016 Tác giả Cao Thị Thanh Nhàn i
LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Thị Minh Hằng đã tận tình giúp đỡ và hỗ trợ em trong quá nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Khoa Tâm lý trƣờng Đại học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn đã tham gia giảng dạy và cho em những ý kiến góp ý quý báu và tạo điều kiện giúp đỡ em để hoàn thành tốt đề tài nghiên cứu. Tác giả cũng xin chân thành gửi lời cảm ơn tới: Ban giám hiệu trƣờng Trƣờng Đại học Hải Phòng, các cán bộ/ giáo viên/ nhân viên nhà trƣờng và các bạn sinh viên trƣờng Trƣờng Đại học Hải Phòng đã hợp tác, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Tuy có nhiều cố gắng trong nghiên cứu, song luận văn không tránh khỏi những sai sót, rất mong nhận đƣợc những sự nhận xét và góp ý của các thầy cô, bạn bè để để tài đƣợc hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả Cao Thị Thanh Nhàn ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii DANH MỤC BẢNG ......................................................................................... v DANH MỤC BIỂU ĐỒ .................................................................................. vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU. .................... 5 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu thích ứng của học sinh, sinh viên........... 5 1.2. Khái niệm cơ bản .................................................................................. 13 1.3. Một số đặc điểm tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất .............. 21 1.4. Một số yếu tố ảnh hƣởng đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên 23 Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................... 27 Chƣơng 2. TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU. ................. 28 2.1. Một vài nét về khách thể và địa bàn nghiên cứu .................................. 28 2.2. Tiêu chí xác định thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng .......................................................................... 30 2.3. Tiêu chí xác định các yếu tố ảnh hƣởng đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng ............................. 32 2.4. Tiến trình nghiên cứu............................................................................ 33 2.5. Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................................... 33 Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................... 38 Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU. ....................................................... 39 3.1. Mức độ thích ứng tâm lý – xã hội chung của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng .......................................................................... 39 3.2. Mức độ thích ứng tâm lý của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng .................................................................................................... 40 iii
3.3. Mức độ thích ứng xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng .................................................................................................... 48 3.4. Mối tƣơng quan giữa các mặt trong thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng............................................ 61 3.5. Mối tƣơng quan giữa thích ứng tâm lý – xã hội và kết quả học tập của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng .................................... 62 3.6. Một số yếu tố ảnh hƣởng đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng.................................................... 63 3.7. Nghiên cứu trƣờng hợp ......................................................................... 84 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 95 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 99 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 105 iv
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Điểm trung bình các thang đo và điểm xếp hạng giá trị trung bình của các biến ..................................................................................................... 37 Bảng 3.1: Mức độ thích ứng tâm lý thể hiện qua các cảm xúc tích cực của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. ...................................... 41 Bảng 3.2: Đánh giá của cán bộ, giảng viên Trƣờng Đại học Hải Phòng về thích ứng tâm lý của sinh viên năm thứ nhất tại trƣờng (%). ......................... 47 Bảng 3.3: Mức độ thích ứng xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng thể hiện trong mối quan hệ bạn bè (%). ................................. 49 Bảng 3.4: Mức độ thích ứng xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng thể hiện qua mối quan hệ với thầy cô (%). ............................ 52 Bảng 3.5: Mức độ thích ứng với nội quy trƣờng học và hoạt động xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng(%) . ............................... 55 Bảng 3.6: Đánh giá của cán bộ, giảng viên Trƣờng Đại học Hải Phòng về thích ứng xã hội của sinh viên năm thứ nhất tại trƣờng(%)............................ 59 Bảng 3.7: Mối tƣơng quan giữa các mặt đánh giá trong thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng........................... 61 Bảng 3.8: Tƣơng quan giữa thích ứng tâm lý – xã hội và kết quả học tập của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. ...................................... 62 Bảng 3.9: Ảnh hƣởng của giới tính đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. .............................................. 63 Bảng 3.10: Ảnh hƣởng của động cơ học tập đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. ...................................... 64 Bảng 3.11: Ảnh hƣởng của mục đích học tập đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. ................................ 66 v
Bảng 3.12: Ảnh hƣởng của đặc điểm tính cách đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. ................................ 68 Bảng 3.13: Ảnh hƣởng của các biến số nhân khẩu đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng........................... 69 Bảng 3.14: Mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố thuộc môi trƣờng, vật chất đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. .............................................................................................................. 71 Bảng 3.15: Ảnh hƣởng của sự hỗ trợ từ thầy cô giáo đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng........................... 72 Bảng 3.16: Ảnh hƣởng của yếu tố bạn bè và anh chị đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng........................... 75 Bảng 3.17: Dự báo mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. ..................... 77 Bảng 3.18: Dự báo mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố đến thích ứng tâm lý – xã hội của nhóm sinh viên thích ứng cao. ....................................................... 79 Bảng 3.19: Dự báo mức độ ảnh hƣởng của yếu tố đến thích ứng tâm lý – xã hội của nhóm sinh viên thích ứng thấp. .......................................................... 81 Bảng 20: So sánh dự báo mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố đến nhóm sinh viên thích ứng tâm lý – xã hội mức cao và mức thấp. .................................... 83 vi
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Mức độ thích ứng tâm lý – xã hội chung của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng(%). .............................................................. 39 Biểu đồ 3.2: Mức độ thích ứng tâm lý chung của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng (%). ..................................................................... 40 Biểu đồ 3.3: Mức độ thích ứng tâm lý biểu hiện qua cảm xúc tiêu cực ở sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng (%). ....................................... 44 Biểu đồ 3.4: Điểm trung bình thích ứng tâm lý biểu hiện qua cảm xúc tiêu cực ở sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. ................................... 45 Biểu đồ 3.5: Mức độ thích ứng xã hội chung của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng (%). ..................................................................... 48 vii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Sinh viên Việt Nam nói chung và sinh viên Hải Phòng nói riêng có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nƣớc. Sinh viên là những trí thức tƣơng lai của đất nƣớc, họ sẽ là những ngƣời đóng vai trò chủ chốt trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của sinh viên đó chính là thực hiện nhiệm vụ học tập, rèn luyện theo chƣơng trình, kế hoạch giáo dục, đào tạo của nhà trƣờng; chủ động tích cực tự học, nghiên cứu, sáng tạo và tự rèn luyện đạo đức, lối sống. Để làm tốt nhiệm vụ trên, sinh viên cần phải có sự thích ứng tốt tâm lý – xã hội ở môi trƣờng đại học. Đây là vấn đề đƣợc đặt ra với sinh viên năm thứ nhất bởi lẽ việc chuyển môi trƣờng học từ bậc trung học phổ thông lên đại học có nhiều thay đổi về chƣơng trình, phƣơng pháp học tập dẫn tới có nhiều bạn sinh viên năm thứ nhất chƣa thích ứng đƣợc với môi trƣờng học tập, có điểm thấp, chán nản việc học, trở nên thu mình, không thích tiếp xúc với ai... Bên cạnh đó, nhiều bạn sinh viên phải sống xa gia đình không thích ứng đƣợc với những mối quan hệ bạn bè, thầy cô, cuộc sống mới dẫn tới những hệ lụy nhƣ chƣa biết chăm sóc bản thân, dễ bị lôi kéo dụ dỗ tham gia vào những tệ nạn xấu nhƣ cờ bạc, nghiện game, nghiện hút dẫn tới bỏ học giữa chừng ... [5]. Trƣờng Đại học Hải Phòng là một trong những trƣờng đại học lớn của thành phố Hải Phòng nói riêng và cả nƣớc nói chung. Mỗi năm số lƣợng sinh viên năm thứ nhất là khoảng 2000 sinh viên. Nhìn chung, sinh viên năm nhất Đại học Hải Phòng đứng trƣớc nhiều khó khăn, thách thức khi thay đổi môi trƣờng học tập, môi trƣờng sống. Do đó, để đảm bảo chất lƣợng đào tạo của nhà trƣờng nói chung, sinh viên năm thứ nhất của trƣờng cần có sự thích ứng tốt về tâm lý – xã hội để có thể hòa nhập với môi trƣờng học mới, đáp ứng đƣợc những yêu cầu về kiến thức học tập cũng nhƣ các mối quan hệ xã hội. 1
Chính vì vậy, tìm hiểu thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng là một vấn đề quan trọng nhằm đo lƣờng mức độ thích ứng tâm lý – xã hội của chính các bạn sinh viên thể hiện trong việc điều chỉnh cảm xúc bản thân, hòa nhập vào các mối quan hệ bạn bè, thầy cô, thực hiện nội quy trƣờng học và tham gia vào các hoạt động xã hội từ đó làm nổi bật những vấn đề các em chƣa thích ứng tốt, các yếu tố hƣởng đến mức độ thích ứng của sinh viên nhằm đƣa ra những kiến nghị giúp các bạn sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng có sự thích ứng tốt hơn về tâm lý – xã hội đối với môi trƣờng học tập mới. Ở Việt Nam, có nhiều nghiên cứu về thích ứng ở sinh viên nhƣ thích ứng với hoạt động học tập, thích ứng với phƣơng thức đào tạo tín chỉ, thích ứng với nghề nghiệp của sinh viên, nghiên cứu khó khăn tâm lý của sinh viên năm thứ nhất. Tuy nhiên, nghiên cứu thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất với môi trƣờng Đại học vẫn là đề tài đƣợc quan tâm. Do đó, ý nghĩa của kết quả cùng với phƣơng pháp nghiên cứu sẽ góp phần bổ sung hơn về mặt lý thuyết cũng nhƣ kết quả thích ứng cho các nghiên cứu sau này. Xuất phát từ ý nghĩa lý luận và thực tiễn, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trường Đại học Hải Phòng” nhằm đo mức độ thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất, các yếu tố ảnh hƣởng đến thích ứng từ đó đƣa ra những khuyến nghị để giúp các em có sự thích ứng tốt hơn với môi trƣờng đại học. 2. Mục đích nghiên cứu Đề tài nghiên cứu có mục đích tìm hiểu mức độ thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng, các yếu tố ảnh hƣởng đến thích ứng, từ đó đƣa ra các biện pháp nhằm giúp các em thích ứng tốt hơn. 2
3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Mức độ và các yếu tố ảnh hƣởng đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. 3.2. Khách thể nghiên cứu Mẫu nghiên cứu gồm 277 sinh viên năm thứ nhất hệ chính quy Trƣờng Đại học Hải Phòng và 52 thầy/ cô giáo giảng dạy và cán bộ trong trƣờng. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu lí luận - Hệ thống hóa các nghiên cứu về thích ứng của sinh viên, thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên. - Lựa chọn cách tiếp cận chỉ dẫn cho việc xây dựng bộ công cụ nghiên cứu để tiến hành nghiên cứu thực tiễn. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu thực tiễn - Đo mức độ thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. - Phân tích mối tƣơng quan giữa mức độ thích ứng về tâm lý và thích ứng xã hội, giữa mức độ thích ứng tâm lý – xã hội với kết quả học tập. - Phân tích các yếu tố ảnh hƣởng đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất. - Đề xuất một số kiến nghị nhằm giúp các em sinh viên năm thứ nhất có sự thích ứng tốt hơn về tâm lý – xã hội. 5. Phạm vi nghiên cứu 5.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Nghiên cứu mức độ thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. 3
Tìm các yếu tố ảnh hƣởng đến thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên năm thứ nhất. 5.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Nghiên cứu đƣợc thực hiện tại Trƣờng Đại học Hải Phòng. Nghiên cứu sinh viên năm thứ nhất hệ chính quy. 6. Giả thuyết khoa học - Mức độ thích ứng xã hội tốt hơn thích ứng tâm lý và có mối tƣơng quan giữa 2 mặt của thích ứng: tâm lý và xã hội ở sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. - Có mối tƣơng quan giữa mức độ thích ứng tâm lý – xã hội và kết quả học tập ở sinh viên năm thứ nhất Trƣờng Đại học Hải Phòng. - Có sự khác biệt về mức độ thích ứng của sinh viên năm thứ nhất theo: biến số thuộc về sinh viên; biến số thuộc về những ngƣời liên quan; biến số thuộc về môi trƣờng vật chất. 7. Các phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Những phương pháp nghiên cứu lí luận - Phƣơng pháp nghiên cứu văn bản. 7.2. Những phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phƣơng pháp nghiên cứu bằng bảng hỏi. - Phƣơng pháp phỏng vấn sâu. - Phƣơng pháp thảo luận nhóm. - Phƣơng pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học. 4
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu thích ứng của học sinh, sinh viên 1.1.1. Ở nước ngoài Vấn đề “thích ứng” là một trong những vấn đề đƣợc nhiều nhà tâm lý học quan tâm nghiên cứu. Một trong những nhà tâm lý tiên phong trong nghiên cứu này đó chính là Jean Piaget (1896 - 1980). Theo ông, sự thích ứng chính là sự cân bằng và đƣợc thực hiện bởi hai cơ chế đó là sự “đồng hóa” và “điều biến”. Quan điểm của ông cho rằng, sự thích ứng sinh học là sự cân bằng giữa đồng hóa môi trƣờng và cơ thể với môi trƣờng, còn sự thích ứng tâm lý – xã hội đƣợc ông giải thích là sự thích ứng với một thực tế riêng biệt khi nó đã đạt tới sự đồng hóa thực tế đó vào những hoàn cảnh mới do thực tế đặt ra [42]. Sự thích ứng đòi hỏi sự tác động qua lại giữa chủ thể và khách thể (giữa con ngƣời và môi trƣờng), sao cho chủ thể có thể nhập vào khách thể mà vẫn tính đến những đặc điểm của mình. Theo cách đó, có thể hiểu: thích ứng tâm lý – xã hội đó là quá trình cá nhân vừa tiếp nhận những yếu tố từ môi trƣờng, xã hội xung quanh, vừa điều chỉnh bản thân sao cho phù hợp với môi trƣờng đó. Và trong quá trình thích ứng của cá nhân thì thích ứng tâm lý - xã hội là chủ yếu. Trong những năm gần đây, nghiên cứu thích ứng tâm lý – xã hội trong sinh viên trên thế giới vẫn đang là một trong những vấn đề nghiên cứu quan trọng và nổi lên là một số hƣớng nghiên cứu dƣới đây:  Thích ứng tâm lý – xã hội : Môi trƣờng đại học là một môi trƣờng mới dẫn tới những phản ứng khác nhau giữa các sinh viên năm đầu tiên. Cuộc sống ở trƣờng đại học cho sinh viên năm đầu tiên đầy thú vị cũng nhƣ đầy thử thách. Một mặt, các sinh viên năm thứ nhất sẽ thấy tự do hơn. Bên cạnh đó, các trƣờng đại học đƣa ra 5
những cơ hội để các em có thể trƣởng thành hơn. Ngoài ra, các bậc cha mẹ bắt đầu buông lỏng sự kiểm soát đối với con họ, từ đó các em sẽ tìm thấy đƣợc sự tự do mới mẻ. Mặt khác, các sinh viên phải xây dựng lại các mối quan hệ cá nhân trong một môi trƣờng mới và điều này có thể gây ra những căng thẳng tinh thần hoặc ảnh hƣởng đến thể chất của sinh viên năm thứ nhất. Thích ứng tâm lý kém với môi trƣờng đại học có thể buộc các sinh viên phải rời khỏi trƣờng. Môi trƣờng đại học sẽ có nhiều điều mới mẻ thể hiện ở điều kiện học tập, các mối quan hệ liên cá nhân, các nội quy trƣờng học... Vì vậy, sinh viên cần phải thích ứng tốt với các thách thức trên, đó cũng chính là những cơ hội để sinh viên khẳng định bản thân mình [21]. Theo tác giả Brisset Camille (2010) trong nghiên cứu “Thích ứng tâm lý – xã hội của sinh viên quốc tế tại Pháp – nghiên cứu trường hợp sinh viên Việt Nam” cho rằng: Việc chuyển từ môi trƣờng học tập này đến một một môi trƣờng học tập khác và tái định cƣ tại một quốc gia mới để học tập đang diễn ra ngày càng phổ biến. Song song với việc làm đa dạng bản sắc văn hóa và tri thức thì điều này cũng cho thấy nhiều khó khăn và thách thức. Với số lƣợng ngày càng tăng của sinh viên quốc tế tại Pháp, sự hiểu biết về các yếu tố tâm lý giúp cho sự thích nghi dễ dàng hơn đang trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Nghiên cứu này nhằm mục đích xem xét các yếu tố tạo thuận lợi hoặc cản trở sự thích nghi của sinh viên Việt tại Pháp. Hai mẫu sinh viên đƣợc đƣa ra so sánh: 112 sinh viên Việt tại Pháp và 101 sinh viên Pháp, tất cả các sinh viên đều lần đầu tiên bƣớc vào môi trƣờng đại học. Các biến nhƣ trạng thái lo âu, gắn bó mật thiết, căng thẳng tâm lý, sự hài lòng với sự hỗ trợ xã hội, và (trong số các mẫu Việt) tính gắn kết cộng đồng đã đƣợc xem xét. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng: sự gắn kết cộng đồng và trạng thái lo lắng đƣợc tạo ra bởi căng thẳng tâm lý có liên quan đến quá trình thích ứng cho cả hai mẫu. Sự đồng nhất lãnh thổ cũng có liên quan đến sự thích ứng của mẫu sinh viên 6
Việt. Mặc dù các giả thuyết khác cũng đƣợc xem xét, nhƣng nhìn chung, các vấn đề về sự gắn kết (attachment) đối với sinh viên Việt có ý nghĩa lớn hơn so với các sinh viên Pháp [28, tr.413-416]. K. Oberg - nhà nhân chủng học ngƣời Mỹ, đƣa ra khái niệm “sốc văn hóa”. Theo ông, con ngƣời gia nhập vào một nền văn hóa mới kèm theo những vấn đề về sức khỏe tinh thần, những cảm xúc tiêu cực: cảm giác đánh mất bạn bè, địa vị, không thoải mái, sự khó khăn trong định hƣớng giá trị và mâu thuẫn nội tâm. Vấn đề “sốc văn hóa” sau đó đƣợc nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu, chẳng hạn nhƣ: P.S. Adler, E.H. Jacobson, A.C. Garza – Guerrero... và mặc dù, mỗi tác giả đƣa ra những giai đoạn khác nhau của “sốc văn hóa” nhƣng họ đều cho rằng triệu chứng của “sốc văn hóa” rất đa dạng: từ sự bất an thƣờng xuyên về chất lƣợng thực phẩm, nƣớc uống, điều kiện vệ sinh, sợ tiếp xúc với ngƣời khác, mất ngủ, thiếu tự tin... Dựa theo lý thuyết “sốc văn hóa” của các tác giả đi trƣớc, tác giả Zhou Yuefang và cộng sự (2008) đã nghiên cứu “Lý thuyết hiện đại của sốc văn hóa và thích ứng trong sinh viên quốc tế trong giáo dục đại học” và chỉ ra rằng: Các khái niệm về “cú sốc văn hóa” và “sự thích ứng” đƣợc xét lại, và áp dụng đối với sự thích ứng sƣ phạm của những sinh viên tạm trú trong một nền văn hóa mới. Lịch sử phát triển của các học thuyết “truyền thống” về cú sốc văn hóa dẫn tới sự cấp thiết phải có những cách tiếp cận lý thuyết tạm thời, nhƣ là “học văn hóa”, “stress và cách ứng phó” và “hòa nhập xã hội”. Những cách tiếp cận này có thể phù hợp trong một khuôn khổ lý thuyết rộng dựa trên các khía cạnh tình cảm, hành vi và nhận thức của “cú sốc” và “sự thích nghi”. Khuôn khổ “sức mạnh văn hóa tổng hợp” này cung cấp một hiểu biết toàn diện hơn về các quá trình liên quan, tạo tiền đề cho các nghiên cứu, chính sách và tập quán sau này [52, tr.63-75]. Theo kết quả nghiên cứu “Đối phó với stress và thích ứng tâm lý ở sinh viên quốc tế” của tác giả Sapranaviciute Laura (2012) cho thấy: Sinh viên 7
quốc tế khắp thế giới đều phải đối mặt với stress do sự khác biệt về môi trƣờng học tập, bối cảnh văn hóa, rào cản ngôn ngữ và các khó khăn cho việc thích ứng khác. Có rất ít bằng chứng giải thích các chiến lƣợc ứng phó với stress đƣợc các sinh viên đó sử dụng là gì và chúng có liên hệ nhƣ thế nào đối với sự thích ứng tâm lý. Vì vậy mục đích của nghiên cứu này là nhằm đánh giá mối quan hệ giữa sự thích ứng tâm lý và các chiến lƣợc đối phó với stress của sinh viên quốc tế và sinh viên trong nƣớc. Nghiên cứu tuyển chọn 356 sinh viên: 258 trong nƣớc và 98 quốc tế. Các chiến lƣợc ứng phó với stress đƣợc đo bằng bộ câu hỏi “Coping Orientation of Problem Experience”. Thang Tự đánh giá mức độ trầm cảm của Zung đƣợc sử dụng để đo các triệu chứng trầm cảm. Những stress liên quan đến sức khỏe đƣợc đo bởi một thang đo riêng bởi những tác giả của nghiên cứu này. Nghiên cứu đã chứng minh đƣợc rằng trong những tình huống stress, các sinh viên quốc tế có cách ứng phó khác với các sinh viên trong nƣớc. Hơn nữa, chiến lƣợc ứng phó với stress đƣợc sử dụng bởi các sinh viên quốc tế và trong nƣớc là khác nhau trong mối quan hệ với kết quả sức khỏe [44, tr.335-343]. Theo tác giả Clinciu Aurel Ion trong nghiên cứu “Sự thích ứng của sinh viên năm thứ nhất diễn ra tại trường đại học Zimbabwe” tập trung nghiên cứu những vấn đề cần phải thích ứng trong môi trƣờng đại học của sinh viên năm thứ nhất, những khó khăn trong quá trình thích ứng mà sinh viên gặp phải và cuối cùng là đề nghị chiến lƣợc để giảm những khó khăn trong quá trình thích ứng [30, tr.718-722]. Một nghiên cứu đƣợc tiến hành với sinh viên Malaysia thấy rằng sinh viên năm đầu tiên thƣờng gặp phải các vấn đề sức khỏe, tài chính và học tập (Ahmad và cộng sự, 2002) [23]. Tuy nhiên, Petersen và cộng sự (2009) cho rằng yếu tố tâm lý của sinh viên năm thứ nhất là yếu tố quan trọng nhất cần có sự thích ứng và yếu tố này quan trọng hơn việc thích ứng học tập. Một vấn đề đƣợc đặt ra đó 8
chính là việc tốt nghiệp trung học phổ thông không đủ điều kiện đảm bảo để sinh viên năm thứ nhất có thể thích ứng tại môi trƣờng đại học. Việc thích ứng với môi trƣờng đại học của sinh viên năm thứ nhất đƣợc dự báo cho kết quả học tập của sinh viên tại các trƣờng đại học. Mỗi sinh viên sẽ có những cách thích ứng khác nhau trong các môi trƣờng đại học, một số thích ứng tốt và ngƣợc lại số còn lại không thể thích ứng đƣợc. Có hai hƣớng thích ứng chính trong môi trƣờng đại học ở mỗi sinh viên đó là thích ứng xã hội và học tập [41]. Theo nghiên cứu của V.Tinto (1996) cho rằng: khi vào một trƣờng đại học, sinh viên năm thứ nhất phải đối mặt với những thách thức cá nhân bao gồm sự thiết lập các mối quan hệ mới, phát triển các kỹ năng xã hội mới và thay đổi các mối quan hệ hiện có với cha mẹ và gia đình của họ [47, tr.1-6].  Thích ứng học tập: Trong nghiên cứu của Ngwen (2004) cho thấy rằng sinh viên đại học gặp phải vô số thách thức. Đó chính là việc đi học đầy đủ, cảm giác lo lắng trƣớc kỳ thi và sự tăng trách nhiệm cá nhân. Sự thất bại trong việc đáp ứng những thách thức mà sinh viên phải đối mặt có chiều hƣớng tăng lên theo suốt quá trình chuyển đổi từ giáo dục phổ thông đến giáo dục đại học [39]. Theo Friedlander và cộng sự (2007), thích ứng tốt trong năm đầu tiên tại trƣờng đại học của sinh viên vô cùng quan trọng cho sự thành công của sinh viên ở môi trƣờng đại học và cả cuộc sống sau này [33]. Bên cạnh đó, Birnie – Lefcovitch (2000) khẳng định sinh viên năm đầu tiên cần phải thích ứng trong việc quản lý thời gian, kỹ năng học tập hiệu quả, năng lực hoàn thành khóa học và khả năng đƣơng đầu với mọi thay đổi trong cuộc sống nhƣ một quá trình tất yếu [25]. Các sinh viên cần phải cân bằng mọi nhu cầu của bản thân để có trách nhiệm với học. Mặt khác, sinh viên cần có sự thích ứng với những thay đổi trong thói quen hàng ngày, nỗi nhớ nhà và sự thiếu thốn tình cảm cũng nhƣ vật chất trong cuộc sống của họ [40]. 9
Pascarella và Terenzini (1991) tranh luận rằng đối với hầu hết sinh viên, việc chuyển đổi sang lớp học đại học đòi hỏi một sự điều chỉnh những thói quen học tập. Sinh viên năm đầu tiên không khó nhận ra sự khác lạ tại môi trƣờng đại học so với bậc phổ thông. Tại trƣờng đại học, sinh viên phải cạnh tranh gay gắt hơn để dành vị trí xếp hạng do các lớp học có nhiều sinh viên hơn, giảng viên sử dụng phong cách giảng dạy khác nhau, số lƣợng và tần số làm việc bằng văn bản cao hơn và cũng đòi hỏi những tiêu chuẩn khắt khe hơn. Chính điều này bắt buộc các sinh viên mới phải đáp ứng sự thay đổi trong học tập, thay đổi thói quen học tập của họ và sắp xếp lại các vấn đề các ƣu tiên hơn [40]. Theo nghiên cứu của Beder (1997) thấy rằng sinh viên năm đầu tiên gặp khó khăn khi điều chỉnh với các phong cách khác nhau của việc giảng dạy so với trƣờng học [24]. Điều này phù hợp với khẳng định của Adler và cộng sự (2008) rằng thích ứng với môi trƣờng đại học là rất quan trọng cho sự thành công trong học tập. Các nhà nghiên cứu cho rằng thích ứng không tốt tƣơng quan với kết quả học tập kém, tỷ lệ tốt nghiệp thấp và khả năng thành công thấp sau này. Bên cạnh đó, hầu hết những học sinh tốt nghiệp phổ thông nếu có khó khăn trong học tập và các mối quan hệ xã hội trƣớc đó thì cũng kém thích ứng với môi trƣờng đại học mới [22]. Ở Nam Phi, Cherian và cộng sự (1998) báo cáo rằng 33 - 85% sinh viên năm thứ nhất của Đại học Nam Phi đã có kinh nghiệm thích ứng trong môi trƣờng mới [29]. Một nghiên cứu gần đây của Lloyd và Turale (2011) cho thấy một số lƣợng đáng kể của sinh viên đại học Nam Phi phải đối mặt với vấn đề tài chính khi họ sống dƣới mức nghèo khổ [37]. Nhƣ vậy, việc độc lập về tình cảm và tài chính có thể là quá sức đối với sinh viên mới để thích ứng với học tập (Smith và Renk, 2007) [47]. Tiểu kết: Nhìn một cách khái quát, các tác giả nghiên cứu thích ứng ở sinh viên với ba hƣớng nghiên cứu chính đó là nghiên cứu thích ứng tâm lý, 10
thích ứng xã hội và thích ứng học tập. Các nghiên cứu cho thấy những khía cạnh khác nhau của đời sống tâm lý sinh viên khi chuyển sang một môi trƣờng văn hóa mới với những chuẩn mực mới và việc không thích ứng với nó sẽ dẫn đến những hậu quả tiêu cực trong đời sống và hoạt động của sinh viên nhƣ học tập, việc ứng phó với stress, việc hòa nhập cộng đồng... Môi trƣờng văn hóa xã hội luôn luôn thay đổi, phát triển qua từng thời kỳ và ngày càng mang tính chất giao thoa giữa các nền văn hóa khác nhau. Vì vậy, nghiên cứu thích ứng tâm lý – xã hội trong sinh viên quốc tế có vai trò quan trọng trong bối cảnh hòa nhập quốc tế hiện nay, hơn nữa vấn đề nghiên cứu này luôn là một đề tài mở đối với các nhà nghiên cứu. 1.1.2. Ở Việt Nam Ở Việt Nam nghiên cứu thích ứng của sinh viên đƣợc các tác giả nghiên cứu trên nhiều khía cạnh nhƣ thích ứng với với học tập, với tâm lý – xã hội, nghề nghiệp. Dƣới đây, chúng tôi sẽ trình bày khái lƣợc các hƣớng nghiên cứu chính.  Thích ứng học tập Tác giả Lê Thị Hƣơng (1998) với đề tài: “Nghiên cứu sự thích ứng với hoạt động học tập ở sinh viên năm thứ nhất trường cao đẳng Sư phạm Thanh Hóa” đã cho thấy sinh viên thích ứng với các mối quan hệ mới nhanh hơn là sự thích ứng với hoạt động học tập [11]. Năm 2000, tại trƣờng ĐHSP Hà Nội, tác giả Phan Quốc Lâm đã bảo vệ thành công luận án tiến sỹ với đề tài “ Sự thích ứng với hoạt động học tập của học sinh lớp 1”. Bằng hai phƣơng pháp chủ yếu là quan sát và điều tra viết, tác giả của luận án tiến hành nghiên cứu thực trạng sự thích ứng với hoạt động học tập trên mẫu 168 học sinh lớp 1 và 117 giáo viên tiểu học. Kết quả nghiên cứu cho thấy khoảng 10% học sinh thích ứng ở mức tốt, 75% ở mức trung bình khá và có đến 15% học sinh cho đến cuối năm lớp 1 vẫn chƣa thể 11