Luận văn Thạc sĩ Văn học: Đặc điểm tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

64
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Văn học: Đặc điểm tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan bao gồm những nội dung về thể loại tiểu phẩm và tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan; những vấn đề nổi bật của xã hội Việt Nam đương đại trong tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan; nghệ thuật viết tiểu phẩm của Lê Thị Liên Hoan.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Văn học: Đặc điểm tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Thi Thơ ĐẶC ĐIỂM TIỂU PHẨM LÊ THỊ LIÊN HOAN LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2013 i
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Thi Thơ ĐẶC ĐIỂM TIỂU PHẨM LÊ THỊ LIÊN HOAN Chuyên ngành : Lí luận văn học Mã số : 60 22 01 20 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN HOÀI THANH Thành phố Hồ Chí Minh – 2013 ii
LỜI CẢM ƠN Trong thời gian thực hiện luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lí luận văn học với đề tài Đặc điểm tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan, tôi đã nhận được sự quan tâm của Ban chủ nhiệm khoa Ngữ văn trường Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh, của quý thầy cô giảng dạy chuyên ngành Lí luận văn học (Cao học khóa 22 – Đại học Sư phạm Tp.Hồ Chí Minh). Đặc biệt, tôi còn nhận được sự giúp đỡ rất nhiệt tình của TS. Nguyễn Hoài Thanh, người trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến TS. Nguyễn Hoài Thanh, Ban chủ nhiệm khoa Ngữ văn, quý thầy cô, các phòng ban của trường Đại học Sư phạm Tp.Hồ Chí Minh (Phòng Sau đại học, Thư viện trường) cũng như gia đình và bạn bè đã tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt thời gian vừa qua. Xin chân thành cảm ơn! Người thực hiện Nguyễn Thị Thi Thơ 1
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nào khác. Người thực hiện Nguyễn Thị Thi Thơ 2
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. 1 LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ 2 MỤC LỤC .................................................................................................................... 3 MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 5 1. Lí do lựa chọn đề tài ....................................................................................................... 5 2. Lịch sử vấn đề ................................................................................................................. 5 3. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................................... 7 4. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................................... 7 5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................... 7 6. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................................ 8 7. Bố cục luận văn ............................................................................................................... 8 8. Đóng góp của luận văn ................................................................................................... 9 CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ THỂ LOẠI TIỂU PHẨM VÀ TIỂU PHẨM LÊ THỊ LIÊN HOAN ...................................................................................................... 10 1.1. Thể loại tiểu phẩm ..................................................................................................... 10 1.1.1. Một số quan niệm về tiểu phẩm ............................................................................ 10 1.1.2. Quá trình hình thành và phát triển của tiểu phẩm trên thế giới ............................ 13 1.1.3. Một số dạng thức cơ bản của tiểu phẩm ............................................................... 15 1.2. Thể loại tiểu phẩm trong nền văn học Việt Nam hiện đại ..................................... 16 1.2.1. Nguyên nhân ra đời thể loại tiểu phẩm ở Việt Nam ............................................. 16 1.2.2. Những giai đoạn phát triển của tiểu phẩm Việt Nam ........................................... 18 1.2.3. Vai trò của tiểu phẩm trong nền văn học và báo chí Việt Nam hiện đại .............. 21 1.3. Tác giả Lê Thị Liên Hoan và tiểu phẩm của Lê Thị Liên Hoan ........................... 23 1.3.1. Vài nét về tác giả Lê Thị Liên Hoan ..................................................................... 23 1.3.2. Tiểu phẩm của Lê Thị Liên Hoan trên các báo và tạp chí .................................... 25 1.3.3. Một số cách phân loại tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan ............................................ 27 CHƯƠNG 2: NHỮNG VẤN ĐỀ NỔI BẬT CỦA XÃ HỘI VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI TRONG TIỂU PHẨM LÊ THỊ LIÊN HOAN ............................................... 31 2.1. Đề tài “Tình yêu – Hôn nhân – Gia đình” ............................................................... 31 2.1.1. Đề tài tình yêu ....................................................................................................... 31 2.1.2. Đề tài hôn nhân ..................................................................................................... 33 2.1.3. Đề tài gia đình ....................................................................................................... 37 2.2. Đề tài kinh tế thị trường và mặt trái của kinh tế thị trường ................................. 40 3
2.2.1. Đề tài kinh tế thị trường ........................................................................................ 41 2.2.2 Tệ tham nhũng, quan liêu, lãng phí thời kinh tế thị trường ................................... 44 2.2.3 Vấn đề hội nhập và vấn đề gìn giữ bản sắc dân tộc trong thời kinh tế thị trường . 47 2.3. Đề tài văn hóa – nghệ thuật ...................................................................................... 50 2.3.1. Những giá trị ảo trong nền nghệ thuật Việt Nam hiện nay ................................... 50 2.3.2. Sự bùng nổ của các cuộc thi và những đợt bình chọn .......................................... 52 2.3.3. Vai trò của người thưởng thức đối với văn hóa – nghệ thuật ............................... 54 CHƯƠNG 3: NGHỆ THUẬT VIẾT TIỂU PHẨM CỦA LÊ THỊ LIÊN HOAN59 3.1. Thủ pháp lạ hóa trong tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan ............................................. 59 3.1.1. Lạ hóa thông qua so sánh cường điệu ................................................................... 59 3.1.2. Lạ hóa theo lối tạo sự kiện bất ngờ ....................................................................... 62 3.1.3 Lạ hoá theo lối dựng hoàn cảnh phi thực tế ........................................................... 64 3.2. Sự tương tác của các thể loại trong tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan ........................ 67 3.2.1 Sự tương tác giữa tiểu phẩm và phỏng vấn ........................................................... 67 3.2.2 Sự tương tác giữa tiểu phẩm – thư/nhật kí............................................................. 71 3.2.3. Sự tương tác giữa tiểu phẩm và kí chân dung ...................................................... 75 3.3. Chất đa thanh trong giọng điệu tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan .............................. 78 3.3.1. Giọng trào phúng – giễu nhại ............................................................................... 79 3.3.2 Giọng triết lí ........................................................................................................... 82 3.3.3. Giọng trung tính .................................................................................................... 84 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 92 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 96 4
MỞ ĐẦU 1. Lí do lựa chọn đề tài Xã hội đang ngày càng phát triển với xu hướng hiện đại hóa và bùng nổ thông tin. Chính vì vậy, văn học cũng cần thay đổi để phù hợp với xu hướng chung đó. Bên cạnh những thể loại văn học ra đời từ lâu như truyện ngắn, tiểu thuyết, thơ…, trong thời gian gần đây chúng ta còn được tiếp xúc với rất nhiều những dạng thức khác nhau của văn học. Một trong những hình thức ấy chính là tiểu phẩm. Ra đời từ khoảng đầu thế kỉ XX, nhưng phải đến sau này tiểu phẩm mới có được vị trí xứng đáng của nó trong nền văn học Việt Nam. Từng bị nhầm lẫn là một thể loại thuần túy báo chí, nhưng hiện nay, tiểu phẩm đã tự khẳng định và đứng vững như một thể loại không thể thiếu của văn học. Những đóng góp quan trọng của tiểu phẩm đã hoàn thiện bức tranh chung của nền văn học Việt Nam hiện đại. Vì vậy, nhìn nhận và đánh giá đúng vai trò, chức năng, đặc trưng của tiểu phẩm trong nền văn học Việt Nam là điều nên làm, nếu như không muốn nói là hết sức cần thiết. Khám phá tiểu phẩm có thể xem là công việc không hoàn toàn mới nhưng khá thú vị bởi địa hạt này còn nhiều điều bỏ ngỏ và chưa dành được sự quan tâm xứng đáng của giới nghiên cứu. Nhu cầu đọc và thưởng thức tiểu phẩm của độc giả Việt Nam là hoàn toàn có thật. Và thực tế cũng cho thấy hiếm có thể loại văn học nào có thể theo sát dòng thời sự như tiểu phẩm. Tìm hiểu tiểu phẩm, người viết có thể nhận ra trong đó nhiều chuyển biến về văn hóa, tư duy, ý thức của cả một dân tộc trong môt giai đoạn nhất định. Trong khoảng hai mươi năm trở lại đây, có một cây bút chuyên viết tiểu phẩm đã thu được nhiều thành công cũng như nhiều sự quan tâm của bạn đọc, đó là Lê Thị Liên Hoan (tức đạo diễn – nhà biên kịch – nhà báo Lê Hoàng). Với gần năm trăm tiểu phẩm các loại, Lê Thị Liên Hoan đã định hình một phong cách viết tiểu phẩm mới mẻ, có bản sắc riêng, tạo được nhiều dấu ấn trên các trang báo. Việc tìm hiểu đặc điểm tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan là một trong những bước cần thiết để đánh giá tiểu phẩm Việt Nam đương đại nói chung. Đó là lí do chúng tôi chọn vấn đề Đặc điểm tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan làm đề tài luận văn cao học thuộc chuyên ngành Lí luận văn học. 2. Lịch sử vấn đề So với truyện ngắn, tiểu thuyết, thơ ca…tiểu phẩm chưa có được một bề dày phát triển thực sự mạnh mẽ cũng như chưa phải là thể loại thu hút được nhiều sự quan tâm của giới 5
nghiên cứu. Bởi vậy, việc nghiên cứu tiểu phẩm nói chung và tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan nói riêng vẫn chỉ dừng lại ở mức độ sơ khởi. Về tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan, đa số tài liệu tham khảo mà chúng tôi có được chỉ là những bài viết, bài báo nhỏ lẻ (ở dạng cảm nhận, nhận xét) được đăng tải ở một số trang điện tử trên Internet. Có thể kể ra một số bài tiêu biểu như: “Tiểu phẩm báo chí của Lê Hoàng – Hiệu quả từ một cách đi riêng” (Bài của Nguyễn Bùi Khiêm trên http://solitary2009.blogspot.com), “Nhà báo Lê Thị Liên Hoan – Gã Chí Phèo không chửi đổng” (Bài đăng ngày 19 tháng 6 năm 2005 trên http://vietbao.vn), “Đạo diễn Lê Hoàng và “vai diễn” Lê Thị Liên Hoan (Bài đăng ngày 27 tháng 7 năm 2009 trên http://www.cand.com.vn)... Ngoài ra, về luận văn – luận án, chúng tôi nhận thấy chỉ có hai luận văn thuộc chuyên ngành Báo chí – Truyền thông nghiên cứu một phần về Lê Thị Liên Hoan. Thứ nhất là luận văn thạc sĩ Tìm hiểu về phong cách báo chí hài hước của Lý Sinh Sự, Lê Thị Liên Hoan và Thảo Hảo (Khảo sát trên báo Lao động, An ninh thế giới cuối tháng, Thể thao & Văn hóa từ năm 2002 đến 2005) của tác giả Trần Xuân Thân (Đại học Khoa học xã hội và nhân văn – ĐH Quốc gia Hà Nội). Trong luận văn này, tác giả chủ yếu nhìn nhận tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan dưới góc nhìn của báo chí, luận văn chỉ tập trung vào những điểm hài hước trong tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan mà không mở rộng ra một hướng nghiên cứu nào khác. Trong khi đó, luận văn Sự vận động và phát triển của tiểu phẩm trong báo chí Việt Nam hiện đại của tác giả Trần Ngọc Hà (Đại học Khoa học xã hội và nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội) lại đề cập đôi nét đến dạng phỏng vấn phiếm chủ của tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan như một trong những biến thể của tiểu phẩm Việt Nam đương đại. Trước một lịch sử vấn đề như vậy, chúng tôi nhận thấy việc thực hiện luận văn có những thuận lợi và khó khăn nhất định. Về mặt thuận lợi, chúng tôi cho rằng đây là công trình đầu tiên nghiên cứu cụ thể nội dung và nghệ thuật viết tiểu phẩm của Lê Thị Liên Hoan một cách có hệ thống. Chính vì vậy, luận văn có cơ hội được trình bày rất nhiều vấn đề vẫn chưa được nghiên cứu trong tiểu phẩm của tác giả này. Tuy vậy, với số lượng không nhiều các công trình và sách viết về tiểu phẩm nói chung và tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan nói riêng, chúng tôi gặp khó khăn trong quá trình tìm kiếm tài liệu tham khảo. Bên cạnh đó, số lượng tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan là tương đối nhiều (gần năm trăm tiểu phẩm), nên trong một khoảng thời gian ngắn, việc khảo sát số lượng tiểu phẩm này là điều không đơn giản, chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót. 6
3. Đối tượng nghiên cứu Trong luận văn này, chúng tôi chọn đối tượng nghiên cứu là tiểu phẩm của Lê Thị Liên Hoan được in trên các báo và tạp chí từ năm 1992 đến nay. Những tiểu phẩm này được tập hợp và tuyển chọn trong bảy tuyển tập (được liệt kê ở phần Phạm vi nghiên cứu). Chúng tôi sử dụng văn bản tiểu phẩm từ bảy tuyển tập này để tiện cho việc khảo sát, nghiên cứu, trích dẫn. Những tiểu phẩm của các tác giả khác, nếu được nhắc đến chỉ với mục đích so sánh, không phải là đối tượng nghiên cứu của luận văn. 4. Mục đích nghiên cứu Luận văn sẽ đi sâu tìm hiểu những đặc điểm của tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan (các dạng tiểu phẩm, đặc trưng kết cấu, ngôn ngữ, giọng điệu, sự tương tác thể loại..v..v.). Từ đó, chúng tôi đưa ra nhận định về phong cách viết tiểu phẩm của tác giả cũng như những ưu – nhược điểm trong tiểu phẩm của ông. Luận văn này không nằm ngoài mục đích tìm hiểu tiểu phẩm của một tác giả cụ thể dựa trên những hiểu biết về lí thuyết tiểu phẩm nói chung. Vì vậy, có thể xem đây là sự kết hợp giữa việc nghiên cứu lí thuyết thể loại và việc ứng dụng lí thuyết ấy vào thực tiễn đời sống văn học. Chúng tôi còn mong muốn luận văn sau khi hoàn thành và chỉnh sửa có thể trở thành một nguồn tham khảo về thể loại tiểu phẩm nói chung và tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan nói riêng. 5. Phương pháp nghiên cứu Trong luận văn này chúng tôi sử dụng những phương pháp sau đây: - Phương pháp hệ thống: Đặt tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan trong tiến trình chung của tiểu phẩm Việt Nam - Phương pháp loại hình: Phân chia tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan thành các dạng thức cụ thể về mặt nội dung và hình thức. - Phương pháp thống kê: Thống kê tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan qua những tiêu chí nhất định, rút ra những số liệu xác thực góp phần vào việc đánh giá tiểu phẩm của tác giả này. - Phương pháp phân tích – tổng hợp: Phân tích những trường hợp điển hình trong tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan và tổng hợp lại để rút ra đâu là đặc điểm tạo nên phong cách của tác giả. 7
- Phương pháp nghiên cứu liên ngành: Vận dụng những hiểu biết về văn hóa học, xã hội học để tiếp cận thế giới nghệ thuật trong tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan. 6. Phạm vi nghiên cứu Chúng tôi khảo sát và nghiên cứu tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan trong bảy tuyển tập được xuất bản trong khoảng thời gian gần đây: - Nhà nhân tướng học (Nxb Văn nghệ, 2006) - Phỏng vấn một anh hề (Nxb Văn nghệ, 2008) - Thư của bà vợ gửi cho bồ nhí (Nxb Trẻ, 2009) - Thư của trứng gà gửi cho chứng khoán (Nxb Trẻ, 2009) - Phỏng vấn con bò (Nxb Hội nhà văn, 2011) - Xuất khẩu cười (Nxb Thanh niên, 2011) - Sao trong mắt Lê Hoàng (Nxb Hội nhà văn, 2013) Đây là bảy tuyển tập tập hợp gần như đầy đủ tất cả tiểu phẩm của tác giả kể từ khi ông bắt đầu sáng tác tiểu phẩm trên các báo cho đến nay. Thiết nghĩ, đây là số lượng tiểu phẩm khá đầy đủ và đáng tin cậy để chúng tôi hoàn thành luận văn. Ngoài ra, chúng tôi còn nghiên cứu tiểu phẩm của một số tác giả khác như Đồ Bì, Lí Sinh Sự, Dave Barry…Những tiểu phẩm này sẽ góp phần hỗ trợ thêm cho việc nhận định, đánh giá về tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan. 7. Bố cục luận văn Luận văn gồm những phần sau đây: - Phần mở đầu - Phần nội dung (gồm ba chương) - Phần kết luận - Phần phụ lục - Phần tài liệu tham khảo. Cụ thể, ở phần nội dung, chúng tôi trình bày ba chương sau đây: Chương 1. Khái quát về tiểu phẩm và tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan Trong chương này, chúng tôi giới thiệu những nét cơ bản về thể loại tiểu phẩm ở những khía cạnh như: Quan niệm về tiểu phẩm, sự ra đời và phát triển của tiểu phẩm và một số dạng thức tiểu phẩm chính. Sau đó, chúng tôi giới thiệu tiểu phẩm ở Việt Nam nói chung qua các thời kì, giai đoạn và tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan nói riêng. 8
Chương 2. Những vấn đề nổi bật của xã hội Việt Nam đương đại trong tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan Trong chương 2, chúng tôi lần lượt khai thác đặc điểm của những đề tài lớn trong tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan (bao gồm ba đề tài: Tình yêu – Hôn nhân – Gia đình, Kinh tế thị trường, Văn hóa – Nghệ thuật). Qua đó, chúng ta có thể thấy được sự phong phú trong cách tiếp cận của tác giả đối với những vấn đề của xã hội Việt Nam hiện nay. Chương 3. Nghệ thuật viết tiểu phẩm của Lê Thị Liên Hoan Ở chương 3, trước hết chúng tôi tập trung làm rõ thủ pháp lạ hóa. Tiếp theo, luận văn cũng chứng minh sự tương tác có hiệu quả giữa thể loại tiểu phẩm với những thể loại văn học và ngoài văn học. Cuối cùng, chúng tôi khai thác chất đa thanh trong giọng điệu tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan. 8. Đóng góp của luận văn Luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu và đánh giá về cả hai mặt nội dung và hình thức của tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan một cách khá đầy đủ và có hệ thống. Thông qua luận văn, người đọc có thể có được cái nhìn khái quát hơn về tiểu phẩm Lê Thị Liên Hoan nói riêng và tiểu phẩm Việt Nam đương đại nói chung. Đây còn là một tư liệu tham khảo cho những ai muốn tìm hiểu sâu hơn về tiểu phẩm. Luận văn còn giúp người đọc tiểu phẩm định hướng cách đọc tiểu phẩm sao cho hợp lí, tránh đọc một chiều, đọc cực đoan. Với những đóng góp đó, chúng tôi tin tưởng đây sẽ là một công trình có được tính ứng dụng nhất định cho việc nghiên cứu tiểu phẩm hiện nay. 9
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ THỂ LOẠI TIỂU PHẨM VÀ TIỂU PHẨM LÊ THỊ LIÊN HOAN 1.1. Thể loại tiểu phẩm 1.1.1. Một số quan niệm về tiểu phẩm Tiểu phẩm là một trong những thể loại năng động nhất của văn học, có khả năng phản ánh nhiều vấn đề xã hội cũng như đi sâu khai thác thế giới nội tâm tình cảm của con người. Tuy vậy, để đi tới một quan niệm toàn vẹn và thống nhất về tiểu phẩm không phải là điều đơn giản. Cách hiểu về tiểu phẩm ở mỗi thời kì, mỗi châu lục lại có điểm khác biệt rõ nét, cho thấy tiểu phẩm chịu sự chi phối của văn hóa và lịch sử. Theo tiếng Latin, tiểu phẩm là “sarita” có nghĩa là châm biếm, hài hước, trào phúng. Nhà nghiên cứu J.A.Cuddon trong cuốn Thuật ngữ văn học và Lí thuyết văn học (Tiếng Anh: Literary terms and literary theories) nhấn mạnh:“Đó là một loại phụ lục được in ở cuối trang báo hoặc được đính kèm”. [40; trang 319] Trong Từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên, tiểu phẩm được định nghĩa với ba tiêu chí: ngắn, thời sự, có tính chất châm biếm. Tiểu phẩm: d. 1 Bài báo ngắn viết về vấn đề thời sự có tính chất châm biếm. 2 Màn kịch ngắn mang tính châm biếm, đả kích ( 1) [31; trang 1025] F 0 Theo tổng thuật của Dương Xuân Sơn trong cuốn Các thể loại kí báo chí chính luận nghệ thuật (Nxb Giáo dục Việt Nam, 2012) thì ở Trung Quốc, người ta “xem các loại văn như bạt, kí, truyện, văn tế, thư tín…có ngôn ngữ trau chuốt, tình cảm phong phú đều là tiểu phẩm” [32; trang 119]. Như vậy, có thể nói “tiểu phẩm” (trong tiếng Hán) là tác phẩm được viết bằng thể loại tản văn ngắn gọn, xinh xắn, giàu chất trữ tình. Tiêu biểu cho tiểu phẩm phương Đông là tiểu phẩm của Liễu Tông Nguyên, Âu Dương Tu, Chu Tự Thanh, Băng Tâm...Như vậy, người Trung Quốc cho rằng tiểu phẩm có xu hướng thiên về kiểu văn chương biểu cảm, trữ tình. Trong khi đó, người phương Tây xem tiểu phẩm “là thể loại văn xuôi nhỏ, kết cấu tự do, thường thể hiện các ấn tượng và ý kiến cá nhân trước các sự việc và vấn đề cụ thể, không (1) Tiểu phẩm được hiểu với hai nghĩa. Nghĩa thứ nhất: Tiểu phẩm văn học. Nghĩa thứ hai: Tiểu phẩm sân khấu (được dàn dựng như một vở kịch ngắn mang tính châm biếm, diễn ra trên sân khấu). Trong luận văn này, chúng tôi chỉ tìm hiểu và khảo sát nghĩa thứ nhất (tiểu phẩm văn học). 10
nhằm đưa ra cách lý giải bao quát, điều cốt yếu là có cách kiến giải mới mẻ, gây ấn tượng sâu đậm. Văn tiểu phẩm có loại thiên về triết lý, có loại thiên về tiểu sử, phong cảnh, phong tục, có loại nghiêng về phần văn học, có loại thiên về phổ biến khoa học. Phong cách chung của văn tiểu phẩm là tính hình tượng, cô đọng, tính ngụ ý, ngữ điệu trò chuyện, tâm tình bộc lộ trực tiếp nhân cách, cá tính của tác giả, để lại ấn tượng mạnh mẽ với người đọc” [32; trang 119]. Tiêu biểu cho thể loại văn tiểu phẩm ở phương Tây có thể tìm thấy qua các tập tiểu phẩm của Monten, những bài tiểu phẩm của Vontaire, Diderot, Letxin, Herde, Puskin, Gherxen… Theo Phan Cự Đệ trong cuốn Văn học Việt Nam 1900 – 1945 (Nxb Giáo dục, 1999) thì “loại văn châm biếm này – tức tiểu phẩm – phù hợp với yêu cầu kịp thời gọn nhẹ, súc tích của thể loại văn học chiến đấu trên báo chí hàng ngày. Khuôn khổ của nó phù hợp với điều kiện thì giờ của người viết lẫn người đọc”. [12; trang 63] Tác giả Mai Hương – Tôn Phương Lan trong Ngô Tất Tố - Về tác gia và tác phẩm (Nxb Giáo dục, 2000) dẫn ra ý kiến của Trương Chính: “Văn tiểu phẩm thì phải ngắn, sắc, xoay chuyển nhanh, câu thường đặt theo lối phá cách” [25; trang 43] Cho đến thời điểm hiện nay, vấn đề xếp tiểu phẩm vào báo chí hay văn học vẫn còn gây ra những băn khoăn nhất định. Tiểu phẩm vốn là một thể loại của văn học nhưng xuất hiện và sống được là nhờ báo chí. Chính môi trường báo chí đã tạo ra và đưa đến một điều kiện phát triển hết sức thuận lợi cho tiểu phẩm. Bởi vậy, thế nào là tiểu phẩm, câu hỏi này cần được trả lời dưới nhiều góc độ. Trong thực tế, thuật ngữ “tiểu phẩm” được cả những người nghiên cứu văn học, nhà báo và bạn đọc sử dụng, nhưng cách hiểu lại không giống nhau, thậm chí gây ra những nhầm lẫn. Có những tác phẩm, nếu đứng trên bình diện báo chí, rõ ràng là tiểu phẩm, nhưng đứng trên quan điểm văn học thì lại không. Từ trước đến nay có thể thống kê một số quan niệm sau về tiểu phẩm: Quan niệm thứ nhất: Tiểu phẩm là một thể loại văn học đặc biệt, rất gần gũi với báo chí. Nó có những đặc điểm nổi bật là: Hình thức ngắn gọn, nội dung có tính chiến đấu cao, năng động và linh hoạt do bám sát những con người, sự việc, vấn đề, tình huống có thật trong đời sống; thường sử dụng bút pháp châm biếm, đả kích. Đây là quan niệm khá phổ biến trong giới nghiên cứu lí luận văn học nước ta. Theo cách hiểu này, những tác giả viết tiểu phẩm nổi tiếng thường được nhắc tới là Lỗ Tấn, Nguyễn Ái Quốc, Ngô Tất Tố… Quan niệm thứ hai: Xuất phát từ một trong những đặc điểm của tiểu phẩm là phản ánh những sự thật của đời sống và có thể đáp ứng yêu cầu tuyên truyền thời sự, quan niệm này 11
cho rằng tiểu phẩm là một thể loại tác phẩm báo chí ngắn gọn, được diễn đạt bằng một ngôn ngữ châm biếm hoặc hài hước về một sự việc có thực, cụ thể hoặc khái quát mà thông qua đó tác giả biểu hiện quan điểm của mình trước sự việc hoặc hiện tượng đó. Như vậy, cách hiểu này đã cho rằng tiểu phẩm là thể loại báo chí nhưng ít nhiều mang tính chất văn học với ngôn ngữ sinh động, giọng điệu châm biếm, hài hước. Đây là quan niệm của nhiều người làm báo nói chung. Quan niệm thứ ba: Tiểu phẩm là thể loại trung gian giữa văn học và báo chí. Những người tán thành quan niệm này cho rằng trong từng tác phẩm cụ thể, do tính chất văn học hay tính chất báo chí mạnh hơn sẽ quyết định tác phẩm đó thuộc vào văn học hay báo chí. Theo ý kiến của Tạ Ngọc Tấn trong cuốn Từ lý luận đến thực tiễn báo chí (Nxb Văn hóa – Thông tin, 1999), chỉ đến cuối những năm 1930 của thế kỷ trước, báo chí Xô viết mới chính thức thừa nhận tiểu phẩm là một thể loại đặc biệt - Một thể loại châm biếm nằm trong loại tác phẩm chính luận - nghệ thuật. So sánh tiểu phẩm với các thể loại báo chí, ông cho rằng“một đặc trưng cơ bản của tiểu phẩm là sự kết hợp những phương pháp thể hiện của báo chí và thủ pháp nghệ thuật của văn học, giữa ngôn ngữ thông tin chính luận với ngôn ngữ hình tượng nghệ thuật. Sự kết hợp này rất phong phú, sinh động tuỳ theo tài liệu về sự kiện khách quan và tài năng của người viết” [34; trang 200]. Sự khác biệt trong những ý kiến nêu trên bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân xuất phát từ chính sự năng động và linh hoạt của tiểu phẩm. Và trên thực tế, thể loại đặc biệt này cho thấy nhiều biểu hiện rất sinh động của sự giao thoa giữa văn học và báo chí. Vì vậy, có thể nhận định rằng việc xác định tiểu phẩm thuộc văn học, thuộc báo chí hay cả hai lĩnh vực trên là một trong những những điểm then chốt trước khi đi sâu hơn trong việc nhận diện những đặc trưng khác của nó. Như vậy, tuy có nhiều ý kiến ý kiến xung quanh việc “thế nào là tiểu phẩm”, nhưng chung quy lại, chúng tôi tổng kết được một số quan niệm sau đây: - Tiểu phẩm là một thể loại ngắn gọn, súc tích. - Tiểu phẩm có mặt thường xuyên trên báo chí nhưng theo chúng tôi, về bản chất, tiểu phẩm là một thể loại văn học. - Tiểu phẩm mang tính chính luận rõ rệt. Thông qua các thủ pháp trào phúng, châm biếm, tiểu phẩm đề cập đến nhiều vấn đề của xã hội. - Tiểu phẩm thể hiện rất rõ lập trường, qua điểm, thái độ của người viết đối với đối tượng được đề cập. 12
- Trong tiếng Việt, từ “tiểu phẩm” là từ Hán Việt, tuy nhiên nội hàm khái niệm của “tiểu phẩm” in đậm quan niệm của phương Tây. Có thể nói, người Việt đã dịch từ “feuilleton” thành “tiểu phẩm” để tiện sử dụng, chứ không dịch luôn nghĩa “tiểu phẩm” theo cách nhìn của người Trung Quốc (như đã nêu ở trang 8 của luận văn này). Thuật ngữ “tiểu phẩm” mà chúng tôi sử dụng trong luận văn là được nhìn nhận dưới quan niệm của phương Tây nói chung. Tóm lại, có thể khẳng định rằng tiểu phẩm là một thể loại văn học rất năng động, phát huy năng lực phản ánh hiện thực trong môi trường báo chí. Đây cũng là một trong những thể loại cho thấy sự kết hợp hiệu quả những tính chất của văn học và báo chí trong quá trình phản ánh hiện thực đời sống đang vận động phát triển mạnh mẽ như hiện nay. Điểm nổi bật của tiểu phẩm là ở tiếng cười có ý nghĩa được tạo ra thông qua hàng loạt những thủ pháp nhằm tác động vào nhận thức, tình cảm của công chúng. Tiểu phẩm tạo ra những phản xạ thẩm mĩ được biểu hiện trước hết bằng tiếng cười. Tất nhiên tiếng cười chỉ là phương tiện để người viết đạt được những mục đích cao hơn như nhận thức, giáo dục, thẩm mĩ v.v. 1.1.2. Quá trình hình thành và phát triển của tiểu phẩm trên thế giới Tiểu phẩm đã manh nha ra đời từ hơn hai trăm năm trước. Khoảng những năm 60 – 70 của thế kỉ XVIII, những bài báo của Novicov và Gherxen được xem là sự khởi đầu cho thể loại tiểu phẩm ở châu Âu. Tuy chỉ bước đầu thể hiện tính chất của tiểu phẩm, nhưng những bài báo này đã gây được sự chú ý đối với người đọc. Cuối thể kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX, cha cố đạo Julien Louis Geoffroy có những bài báo ngắn về văn hóa, chính trị với giọng văn châm biếm nhẹ nhàng, phản ánh được nhiều vấn đề về xã hội. Vào năm 1800, lần đầu tiên trên tạp chí Journal des débats, chính ông đã đặt tên cho thể loại này là “feuilleton” mà ngày nay chúng ta gọi là tiểu phẩm. Từ “feuilleton” có nghĩa là “mảnh giấy”, “tờ giấy nhỏ” (ý chỉ những bài báo có dung lượng ngắn) bắt nguồn từ một từ cổ trong tiếng Pháp (foillet). Thể tiểu phẩm chính thức ra đời từ đó. Ở châu Âu nói riêng và các nước phương Tây nói chung, từ lúc ra đời, tiểu phẩm đã là một trong những mảng chủ lực của báo chí. Trong một xã hội công nghiệp năng động, phương Tây đẩy mạnh quyền tự do cá nhân và quyền tự do ngôn luận; chính vì vậy, tiểu phẩm càng làm tăng thêm tính chất tự do hóa cho các tờ báo. Trong những năm đầu khi mới xuất hiện trên báo chí, tiểu phẩm phương Tây chủ yếu đi vào khai thác những vấn đề liên quan trực tiếp đến đời sống dân sinh, đồng thời phản ánh mặt trái của Thế chiến thứ nhất, Thế chiến thứ hai. Khoảng giữa thập niên 50 – 60 của thế kỉ trước, người đọc nồng nhiệt 13
đón nhận sự xuất hiện của loại tiểu phẩm giả tưởng, tiểu phẩm có kết thúc mở để người đọc tham gia vào câu chuyện. Đây là bước tiến trong việc làm mới hình thức của tiểu phẩm. Trong rất nhiều tờ báo lớn của Anh, Mỹ và các quốc gia phương Tây khác, tiểu phẩm được đặt ở một vị trí khá quan trọng. Tiểu phẩm được phép nói thẳng hoặc “ẩn dụ hóa” tất cả những vấn đề xã hội mà người viết muốn đề cập. Nhiều nhà văn đã chuyển hẳn từ viết tiểu thuyết sang viết tiểu phẩm và có không ít tên tuổi các tác giả thành công ở thể loại này. Ở các nước phương Tây, nhiều quốc gia có những tờ báo chuyên viết về châm biếm, đả kích được nhiều bạn đọc quan tâm. Tất cả các sự kiện từ bầu cử, ô nhiễm môi trường đến việc sa thải công nhân v.v… đều có thể trở thành đề tài nóng hổi của tiểu phẩm trên các tờ báo( 2). Nhìn chung, với một môi trường báo chí khá rộng mở như hiện nay, tiểu phẩm đang F 1 chứng tỏ được sức ảnh hưởng của nó đến nhận thức của đông đảo người đọc. Cùng thuộc một thể loại tiểu phẩm nhưng sự phân hóa các mảng đề tài tiểu phẩm khá đa dạng, mỗi quốc gia lại chọn cho mình một tiêu điểm riêng để thể hiện trong tiểu phẩm. Có thể rút ra một vài kết luận sau đây về tiểu phẩm trên thế giới: Trước hết, tiểu phẩm là một trong những thể loại chính của mảng văn chương và báo chí trào phúng, châm biếm. Sự tác động của tiểu phẩm đến bạn đọc là không nhỏ, nhất là ở thời điểm bùng nổ thông tin như hiện nay. Tiểu phẩm về chính trị được xem loại là tiểu phẩm khá nhạy cảm (thường đi kèm với tranh biếm họa). Khi mới ra đời, tiểu phẩm chính trị ít khi xuất hiện trên mặt báo, nhưng về sau, nó lại trở thành một trong những nội dung đắt giá của tiểu phẩm (nhất là ở Hoa Kỳ). Không thể phủ nhận rằng chính thái độ thẳng thắn của tiểu phẩm trước những vấn đề tiêu cực của xã hội đã giúp tiểu phẩm tiến xa hơn trong việc tiếp cận nhiều đối tượng độc giả khác nhau. Thái độ này xuất phát từ chính đặc trưng thể loại. Tiểu phẩm dung nạp lối nói ẩn dụ nhưng không vòng vo, chấp nhận sự cường điệu nhưng không dối trá. Điều này tạo nên sức biến hóa to lớn của tiểu phẩm. Qua quá trình hình thành và phát triển, tiểu phẩm đóng góp cho ngôn ngữ của mỗi quốc gia thêm những sắc thái. Nhiều từ ngữ mới xuất phát từ tiểu phẩm đã trở nên phổ biến trong đời sống thường ngày, được đông đảo người dân chấp nhận và sử dụng. Hiện tượng này đang được các nhà ngôn ngữ học nghiên cứu ở Hoa Kỳ, Anh, Pháp… Như vậy, có thể nói rằng, tiểu phẩm với tất cả tính bất biến và khả biến của nó đang ngày càng thâm nhập sâu hơn vào đời sống con người. Ngày nay, người ta ít có thời gian để đọc 2 Xem Phụ lục 4 của luận văn này 14
những tác phẩm quá dài hoặc quá trừu tượng. Chính vì vậy, tiểu phẩm đã và đang là sự lựa chọn hợp lí cho nhu cầu giải trí và thu nhận thông tin của bạn đọc. Với một dung lượng ngắn và hình thức nhiều màu sắc, tiểu phẩm là một thể loại văn học đặc biệt mà ở đó văn học và đời sống gắn bó với nhau không thể tách rời. 1.1.3. Một số dạng thức cơ bản của tiểu phẩm Tiểu phẩm được thể hiện rất đa dạng, gồm nhiều phương pháp khác nhau: văn xuôi, văn vần. Đề tài của các Tiểu phẩm cũng vô cùng phong phú, chúng đề cập đến mọi mặt của đời sống kinh tế- chính trị – văn hoá - xã hội ở bất kì quốc gia nào, dân tộc nào. - Văn xuôi Là loại tác phẩm chiếm phần lớn, có thể chia thành ba loại: + Tác phẩm là một câu chuyện hoàn chỉnh + Tác phẩm bao gồm các câu thoại giữa hai hay nhiều người + Tác phẩm là tin có lời bình Tiểu phẩm văn xuôi đều viết được bằng văn chính luận - nghệ thuật mang đậm tính hài hước thể hiện bởi các dạng đả kích, châm biếm. Đầu đề có thể là một từ hay nhiều từ nhưng đều có đặc điểm là chứa đựng toàn bộ nội dung hoặc quan điểm của tác giả về sự kiện, hiện tượng, mà tác giả đề cập tới. Tiểu phẩm báo chí ở dạng câu thoại phải gồm từ hai câu thoại trở lên, có đầu đề hoặc không có đầu đề và thường được dùng trong mục vui cười. Tác phẩm loại này đưa công chúng vào thẳng vấn đề có tính bức xúc của xã hội nhưng được đặt trong tình huống hài hước, trái với suy nghĩ thông thường và lý giải nó bằng cách này hay cách khác để tạo nên tiếng cười có ý nghĩa giáo dục, đem lại những nhận thức mới mẻ, tích cực cho người đọc Tiểu phẩm dạng tin có lời bình chủ yếu đề cập những thông tin nóng của xã hội, trong đó, lời bình ở cuối tin mang tính bình luận, đánh giá, tổng kết, định hướng cho người đọc. Hình thức thường được sử dụng lời đối đáp, bài thơ châm biếm hoặc một câu chuyện trào phúng có liên quan đến tin tức kể trên. - Văn vần Với lối thể hiện bằng văn vần, tiểu phẩm thường được viết dưới dạng những bài thơ mang tính chất hài hước, trào lộng. Tùy theo mỗi ngôn ngữ mà tiểu phẩm viết bằng văn vần có cách thể hiện khác nhau. Trong các tác phẩm thuộc tiểu phẩm văn vần, tác giả đôi khi vận dụng tục ngữ, cao dao hoặc biến tấu để gây cười và tăng sức phê phán. 15
Ví dụ, câu ca dao: “Còn duyên kẻ đón người đưa Hết duyên đi sớm về trưa một mình” được biến đổi thành: “Còn duyên xe đón dù đưa Hết duyên già móm lưa thưa vài người” Tính hài hước, kết cấu, dễ thuộc, dễ truyền miệng ngắn gọn là những đặc điểm đó có tác dụng hữu hiệu trong cuộc đấu tranh bài trừ các tệ nạn xã hội, lối sống không lành mạnh và những tư tưởng đi ngược lại sự tiến bộ, văn minh của nhân loại. Văn vần có một lợi thế là dễ nhớ và đi trực tiếp vào vấn đề cần bàn luận nên được sử dụng khá hiệu quả trong nhiều tiểu phẩm. Đây có thể xem là hai dạng tồn tại phổ biến nhất của tiểu phẩm. Ngoài ra, một số ý kiến còn cho rằng thậm chí có thể xếp tranh biếm họa có lời đối thoại vào tiểu phẩm. Nếu nhìn từ góc độ báo chí, sự phân chia này có thể chấp nhận được. Tuy nhiên, trên phương diện văn học, chúng tôi cho rằng tranh biếm họa tuy cũng có một vài lời đối thoại mang tính hài hước châm biếm, nhưng chất “họa” (sự tác động về mặt mĩ thuật) là chủ yếu, không nên xếp vào tiểu phẩm văn học nói chung. 1.2. Thể loại tiểu phẩm trong nền văn học Việt Nam hiện đại 1.2.1. Nguyên nhân ra đời thể loại tiểu phẩm ở Việt Nam Việc tiểu phẩm ra đời ở Việt Nam có những nguyên nhân khách quan từ lịch sử - xã hội đồng thời cũng có những nguyên nhân chủ quan từ chính môi trường văn học và môi trường báo chí mang lại. - Về mặt lịch sử - xã hội Cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX, sự xuất hiện của báo chí ở Việt Nam đã trở thành một động lực không thể thiếu dẫn đến việc ra đời của thể loại tiểu phẩm hiện đại. Báo chí du nhập vào Việt Nam thông qua sự phổ biến (một cách hạn chế) của chính quyền thực dân Pháp tại Đông Dương. Tiểu phẩm xuất hiện lần đầu tiên trên những tờ báo tiếng Pháp (do người Pháp và cả người Việt biết tiếng Pháp viết) về sau mới lan dần sang những tờ báo in bằng chữ quốc chữ. Cuộc cách mạng của văn học Việt Nam, giai đoạn chuyển mình từ văn học trung đại sang văn học hiện đại, có một sự đóng góp rất lớn từ báo chí. Báo chí chính là mảnh đất màu mỡ 16
để văn học phát triển và có thêm nhiều đóng góp cho đời sống tinh thần của nhân dân. Nhu cầu phê phán, châm biếm là nhu cầu tất yếu và có thật của mọi quốc gia, mọi thời đại. Và Việt Nam không phải là một ngoại lệ. Tạm chưa bàn đến chất lượng, chỉ riêng về số lượng, đây có thể xem là một thể loại có tầm ảnh hưởng nhất định đến đông đảo bạn đọc. - Về mặt văn học Những năm đầu thế kỉ XX, xã hội thực dân nửa phong kiến càng lúc càng phơi bày bản chất của nó. Nhiều văn nghệ sĩ rất muốn vạch trần những thói hư tật xấu và bộ mặt của một xã hội mưa Âu gió Mỹ nhưng rất khó có thể lên tiếng trực tiếp. Thực dân Pháp phong tỏa và áp chế về mặt in ấn, lưu hành báo chí cũng như các đầu sách. Chính vì vậy, viết tiểu phẩm cũng là một cách phản ứng lại với đời sống. Có tiểu phẩm mang tính mua vui thuần túy, nhưng đa số đều ẩn chứa nhiều vấn đề sâu xa bên trong. Nói đến đây, chúng ta có thể nghĩ tới việc “tác phẩm mang mặt nạ”, dùng câu chuyện có vẻ ngoài bông đùa để châm biếm, đả kích một đối tượng nhất định. Sứ mệnh lịch sử của tiểu phẩm đôi khi không nằm ở việc phát minh ra một sự cách tân nghệ thuật lớn lao, mà nó chủ yếu tạo ra sự bất ngờ ngay trong chính lời văn tưởng như đơn giản nhất, nhằm mục đích tấn công vào những đối tượng xấu, những hành vi đi ngược lại các quy chuẩn đạo đức. Tiểu phẩm ra đời cũng đánh dấu một bước chuyển trong quan niệm của người sáng tác, khi họ nhận thấy những vấn đề bức thiết của xã hội đương thời không thể chỉ được phản ánh qua tin tức, truyện ngắn, tiểu thuyết, phóng sự…Cần có một thể loại mới hơn, linh động hơn. Người đọc lúc bấy giờ cũng bắt đầu hình thành thói quen theo dõi những chuyên mục thường kì trên báo, cho nên, báo nào có chuyên mục thường kì hay, hấp dẫn sẽ thu hút được nhiều người đọc. Tiểu phẩm, với dung lượng nhỏ gọn, đề tài phong phú, lập tức trở thành một trong những sự lựa chọn phù hợp. Đến khi tiểu phẩm xuất hiện nhiều trên các tờ báo, một vấn đề khác lại được đặt ra với người cầm bút. Họ cần sáng tạo nhiều hơn, viết hay hơn, để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của độc giả và của chính tờ báo mình cộng tác. Như vậy, tiểu phẩm ra đời đáp ứng được cả nhu cầu của người sáng tác lẫn người đọc, thúc đẩy quá trình hiện đại hóa và xã hội hóa của báo chí. Ý thức, trình độ, đội ngũ các cây bút ngày càng được nâng cao; đồng thời thị hiếu của người đọc cũng khác trước. Sự thay đổi cùng lúc đó đã tạo nên một cơ hội lớn để tiểu phẩm khẳng định được vị trí của mình. Tóm lại, xét cả hai mặt lịch sử - xã hội lẫn văn học, việc tiểu phẩm có mặt trên báo chí Việt Nam có thể được xem là sự xuất hiện tất yếu. Hơn một trăm năm mươi năm qua, báo 17
chí có nhiều thay đổi, dĩ nhiên, sự thay đổi đó ảnh hưởng nhiều đến tiểu phẩm. Nhưng cơ bản, tiểu phẩm vẫn giữ được tinh thần của nó, nghĩa là, góp phần chỉ ra đúng “chỗ đau” của xã hội và con người để chúng ta nhận ra và sửa chữa. Nhưng sứ mệnh nghệ thuật của tiểu phẩm không đơn thuần chỉ nằm ở nội dung tư tưởng mà toát ra từ chính những biểu hiện nghệ thuật trong tác phẩm. Một số quốc gia không đề cập đến tiểu phẩm trong danh mục các thể loại văn học hay thể loại báo chí. Chính điều này cho thấy không phải dân tộc nào, đất nước nào cũng chọn một cách thể hiện tương tự nhau cho cùng một vấn đề. Tiểu phẩm có lợi thế và chắc chắn cũng có những điểm yếu của nó. Tiểu phẩm khả dụng đến đâu còn phụ thuộc vào người sáng tác và người tiếp nhận. 1.2.2. Những giai đoạn phát triển của tiểu phẩm Việt Nam Tiến trình phát triển của tiểu phẩm ở Việt Nam nói riêng và trên thế giới nói chung không thể đồ sộ bằng những thể loại có bề dày hình thành trước đó như truyện ngắn, tiểu thuyết…Tuy nhiên, nếu nhìn nhận một cách công bằng, tiểu phẩm đóng một vai trò rất quan trọng trong tiến trình chung của văn học Việt Nam. - Giai đoạn từ đầu thế kỉ đến năm 1930 Ở dòng báo chí công khai, ngay từ rất sớm, các dạng trào phúng, tiểu phẩm đã xuất hiện vào đầu thế kỉ XX trên các báo Đông Tây, Duy Tân, Phong hóa, Vịt đực, Con ong… Nhiều chuyên mục ra đời như Mỗi ngày một chuyện, Nói mà chơi, Thực hay bỡn, Câu chuyện ban mai, Câu chuyện hàng ngày, Guồng trần xoay máy, Trước vành móng ngựa, Bùn lầy nước đọng…gắn liền với tên tuổi của Tản Đà, Lãng Nhân, Phùng Tất Đắc…Những bài báo xuất hiện vào thời gian này có tính châm biếm, kèm theo cả tranh hí họa, biếm họa. Tuy về mặt nội dung lẫn hình thức thể hiện tiểu phẩm thời kì này còn khá đơn giản, chủ yếu vui cười và châm biếm nhẹ nhàng, nhưng bước đầu nó đã giúp cho việc định hình một thể loại trong đời sống văn học lấy bấy giờ. Về đề tài, đa số các tác giả khai thác đề tài nông thôn, làng xã với những mối quan hệ gia đình – xóm giềng quen thuộc. Tiểu phẩm thường hướng đến việc phê phán những hủ tục, thói hư tật xấu, có tiểu phẩm còn ghi chú lời khuyên ở dưới. Điều này chứng tỏ một số cây bút chưa thoát khỏi cách sáng tác đạo đức học, dùng tiểu phẩm với mục đích giáo huấn nhiều hơn là sáng tác mang tính nghệ thuât. Về thể loại, tiểu phẩm vẫn chưa được xem trọng và đánh giá đúng mức cả trong tư tưởng của người viết lẫn sự tiếp nhận của người đọc. Nó vẫn chỉ là một kiểu chuyện vui tạp phẩm, đôi khi còn vô thưởng vô phạt. 18