Luận văn Thạc sĩ Văn học: Truyện ngắn Trang Thế Hy

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Thêm vào BST

Báo xấu

60
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Văn học: Truyện ngắn Trang Thế Hy trình bày về Trang Thế Hy - ngòi bút cảm thông, bênh vực những con người bất hạnh (xét từ bình diện quan niệm nghệ thuật của nhà văn); con người và vùng đất Nam bộ trong truyện ngắn Trang Thế Hy ( xét từ bình diện nội dung tự sự); những trang viết đậm chất trữ tình sâu lắng (xét theo phương thức tự sự).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Văn học: Truyện ngắn Trang Thế Hy

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH -------------------------------------------- Nguyeãn Thò Thanh Hoa ÑAËC ÑIEÅM TRUYEÄN NGAÉN TRANG THEÁ HY Chuyeân ngaønh: Vaên hoïc Vieät Nam Maõ soá: 60 22 34 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ VAÊN HOÏC NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: PGS. TS. TRAÀN HÖÕU TAÙ Thaønh phoá Hoà Chí Minh – 2008
Nhaø vaên Trang Theá Hy (tranh sôn daàu do hoïa só Nguyeãn Trung veõ taëng naêm 2008)
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trang Thế Hy là một nhà văn Nam Bộ đã trải phần lớn thời gian của cuộc đời mình trên mảnh đất văn chương. Trước khi ông cầm bút, miền Nam đã phải trải qua những ngày nóng bỏng của hiểm họa xâm lăng. Trong hoàn cảnh ấy, cũng như nhiều người lúc bấy giờ, ông đã sống, đã tranh đấu, đã làm việc và đã viết văn với một nhiệt huyết sục sôi, với một khát khao mãnh liệt và duy nhất: giành lại độc lập, tự do cho dân tộc. Ông viết để sống, để hoạt động. Trong số những người cùng nghiệp viết nơi mảnh đất Nam Bộ, ông viết với một vẻ riêng, không giống ai. Ông viết về số đông - những con người bất hạnh, và như ông quan niệm, đứng về phía những con người bất hạnh là đứng về phía của đạo lý. Nhưng đã không có nhieu người biết đến ông. Quả là đáng tiếc! Thời gian gần đây, nhiều nhà nghiên cứu, phê bình cũng đã chú ý đến Trang Thế Hy. Có lẽ là khi người ta bình tĩnh hơn, thận trọng hơn … thì cũng là lúc người ta dễ nhận ra những giá trị đích thực mà trong khi vội vã chưa kịp nhận ra. Văn chương Trang Thế Hy nằm trong số những giá trị được nhận ra muộn mằn như thế. Một phần lý do khiến giới nghiên cứu chậm để ý đến văn chương của Trang Thế Hy có lẽ là vì văn của ông lặng lẽ quá, lặng lẽ như chính cách sống mà ông đã chọn! Thế nên, tìm hiểu truyện ngắn của Trang Thế Hy, người viết cũng tự nhủ mình phải chừng mực, hết sức tránh ồn ào, tránh đao to búa lớn, sợ sẽ phá hỏng không khí văn chương của nhà văn xứ Dừa này. Văn học miền Nam nằm trong dòng chảy chung của văn học cả nước. Nhưng do điều kiện lịch sử đặc biệt của đất nước, một phần do điều kiện địa lý ngăn trở, và cả những khác biệt về văn hoá, về cảm quan nghệ thuật của từng vùng miền … nên chúng ta chưa có được một cái nhìn thật đầy đủ, toàn diện về bộ phận văn học đặc sắc này. Vì vậy, rất cần một sự bổ khuyết cho bức tranh toàn cảnh của văn học thế kỷ XX như PGS. TS Trần Hữu Tá – một nhà nghiên cứu văn chương Nam Bộ - đã từng thiết tha bày tỏ, trong đó cần một sự ghi nhận đầy đủ và công bằng cho những
tác giả có cuộc đời lao động nghệ thuật nghiêm túc với nhiều cống hiến đáng trọng. Điều đó có nghĩa là tên tuổi của Trang Thế Hy cũng như một số ít những nhà văn Nam Bộ khác rất cần phải được xem xét và đánh giá một cách trân trọng trong các công trình văn học sử. Chính điều này, cùng với việc chưa có một công trình nào khắc hoạ đầy đủ chân dung nhà văn, đã thôi thúc chúng tôi đến với đề tài Đặc điểm truyện ngắn Trang Thế Hy. Hy vọng, với việc làm này, chúng tôi có thể góp phần bé nhỏ vào việc bổ khuyết cho bức tranh toàn cảnh của văn học miền Nam nói riêng, văn học Việt Nam thế kỷ XX nói chung, đưa văn chương độc đáo của nhà văn này đến gần hơn với mọi người. 2. Lịch sử vấn đề Cuốn sách đầu tiên viết về Trang Thế Hy là cuốn Địa chí văn hóa thành phố Hồ Chí Minh (1988). Các tác giả của cuốn địa chí đã ghi nhận những đóng góp của Trang Thế Hy cho phong trào đấu tranh ở nội đô Sài Gòn giai đoạn kháng chiến chống Mỹ với một loạt các truyện ngắn, có cả thơ nữa. Nhưng cuốn địa chí này mới chỉ làm công việc giới thiệu và ghi công của nhà văn trong phong trào đấu tranh chung. Dĩ nhiên, trong khuôn khổ một cuốn địa chí, được như vậy đã là điều đáng quý. Tiếp đó là cuốn Địa chí Bến Tre (1991) của nhà xuất bản Khoa học xã hội. Trong cuốn sách này, Trang Thế Hy xuất hiện với tư cách là một nhà văn của địa phương giai đoạn từ CMT8-1945 đến tháng 4-1975. Đầu tiên là cái tên Võ Trọng Cảnh trong Đoàn văn hoá kháng chiến tỉnh. Sau đó là Trang Thế Hy (thời kỳ chống Mỹ1954-1975). Trong cuốn địa chí này, Trang Thế Hy chỉ được giới thiệu mấy dòng rất sơ lược về quá trình sáng tác, quá trình hoạt động chứ không giới thiệu tên các tác phẩm của ông như cuốn Địa chí văn hóa thành phố Hồ Chí Minh đã làm. Cuon sách này cũng đã giới thiệu một tác phẩm của Trang Thế Hy được giải thưởng của Hội Văn nghệ Giải phóng miền Nam: Anh Thơm râu rồng (giải thưởng văn học Nguyễn Đình Chiểu 1960-1965).
Trang Thế Hy mới được giới nghiên cứu, phê bình chú ý trong thời gian gần đây. Trên các trang web báo điện tử, đặc biệt là những chuyên trang văn học nghệ thuật và các trang web cá nhân hoạt động trong lĩnh vực này, cái tên Trang Thế Hy đã xuất hiện nhiều. Tuy thế, những nghiên cứu về sáng tác của ông chưa nhiều, đặc biệt là chưa có một công trình nào lớn để giới thiệu đầy đủ chân dung văn học này. Những gì giới nghiên cứu đã nói, chúng tôi cố gắng trình bày ở mức ngắn gọn nhất để có thể đảm bảo một sự đầy đủ các nhận định, cũng từ đó mà thấy rõ hơn công việc của mình phải làm. Trên báo Văn nghệ số ra ngày 01 – 6 – 2002 có trích giới thiệu những ý kiến của các thành viên tham dự buổi tọa đàm về tập truyện ngắn Nợ nước mắt của Trang Thế Hy vào sáng 23-5-2002. Nhân dịp này, vì không tham dự được, nhà văn đã gửi đến ban biên tập báo Văn nghệ bức thư với những lời tỏ bày thành thực: (…) Toi bắt đầu viết đã từ lâu, nhưng viết ít, viết chậm, xuất hiện ít trên báo chí, tuyển tập chung và sách in riêng, do đó cũng ít được giới phê bình chú ý đánh giá, cho nên cuộc toạ đàm này được tôi coi là lần đầu tiên tác phẩm của tôi được thẩm định nghiêm túc theo tiêu chuẩn học thuật… Trong cuộc toạ đàm này, có một số tham luận dài ngắn khác nhau về tập truyện đã được đưa ra. Đáng chú ý nhất là bài viết của nhà văn Lê Minh Khuê. Đây là bài mà nhà văn Trang Thế Hy tỏ ra rất tâm đắc vì theo nhà văn, Lê Minh Khuê đã “đọc” được ông, “đọc” đúng ông, dù chưa “đọc” hết ông. Với bài Phong cách Trang Thế Hy, nhà văn Lê Minh Khuê đã đưa ra những nhận định khá tinh tế, chứng tỏ một cảm quan nhạy bén, một cách đọc khá kỹ lưỡng, nghiêm túc. Lê Minh Khuê đã viết: “Ông là tác giả Nam Bộ, văn chương Nam Bộ dường như một mình ông một phong cách. Ông không bình dân, không nhiều sôi nổi. Ông hiện lên trong các trang viết với sự tinh tường, thấu hiểu và điềm tĩnh trước cuộc sống, trước cảnh sắc. (…) Ôngviết về tâm sự của những con
người bé nhỏ mà trong sạch. (…) Họ cũng là con người không giản đơn. Nhân vật trí thức- nghệ sĩ chiếm phần lớn trong tác phẩm của ông. Nhiều nhân vật sống qua các thứ “mốc” giữa hôm nay và hôm qua. Bao giớ tác giả cũng lựa cho họ cách sống thanh thản nhất. (…) Truyện ngắn của ông không có sự thay đổi hình thức. Các truyện kể với phương pháp như nhau – dường như ông luôn có cách bắt đầu câu chuyện bằng giọng nhẩn nha, nhưng luôn báo hiệu ngay từ những dòng đầu rằng đây là câu chuyện thú vị. (…) Truyện của ông không có tình huống phức tạp. Tình huống ẩn chứa trongcảm xúcvà chữ nghĩa. Nhiều câu chuyện khiến ta hồi hộp. Đó là cách viết khó. Cách viết của một người trọng nghề, trọng chữ…” Thật tiếc là nhà văn Lê Minh Khuê không phân tích, không đưa ra một dẫn chứng cụ thể nào cho những nhận định của mình. Nhưng dẫu sao, những nhận xét đắt giá trên đây cũng đã chỉ ra được một số khía cạnh đặc sắc chính trong truyện ngắn của Trang Thế Hy. Đó la một bài viết có giá trị và mang tính định hướng cao cho những độc giả chưa biết đến Trang Thế Hy. Nhà văn Nguyễn Khắc Trường với bài Ít có tập truyện ngắn nào được viết kỹ lưỡng như thế này đã nhận xét: Văn của Trang Thế Hy không đọc nhanh được, không đọc vội được. Ông viết bình tĩnh, ngẫm ngợi, và ta cũng phải bình tĩnh đọc. Mỗi truyện của ông là một gửi gắm, một nỗi niềm. Ông nặng lòng với cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, nặng lòng với những người những cảnh vùng sông nước quê hương Bến Tre và những nơi ông đã qua của đồng bằng Nam Bộ. (…) Ông viết, những hồi ức chiến tranh và thực tại bây giờ đan dệt vào nhau… Nhận xét của tác giả này mới chỉ đề cập đến một mảng nhỏ trong sáng tác của Trang Thế Hy (giọng điệu và đề tài chiến tranh, con người và cảnh sắc Nam Bộ) chứ chưa nói được bao quát về sáng tác của nhà văn.
Nhà văn Trần Huy Quang, trong mấy nhận xét khá ngắn gọn ở bài Tôi học được nhiều ở Trang Thế Hy về nghề văn cũng tỏ ra đồng tình với nhận định của nhà văn Nguyễn Khắc Trường. Trần Huy Quang viết: “Văn Trang Thế Hy kỹ càng, đẹp, đầy tính triết lý, nên đọc chậm thì mới hiểu hết, mới hưởng hết được cái hay”. Có lẽ trong khuôn khổ của một buổi toạ đàm với việc hạn chế về mặt thời gian, lại cùng lúc có nhiều ý kiến đóng góp, nên những người tham gia đã không nói nhiều (để tránh trùng lặp chăng?) và cũng không đi vào phân tích cụ thể các sáng tác của Trang Thế Hy. Nhưng dù thế, những ý kiến được đưa ra trong buổi toạ đàm thật sự có ích đối với chúng tôi khi thực hiện đề tài này. Cũng đồng tình với các nhà văn vừa kể trên, nhà văn Trịnh Đình Khôi trong bài Truyện ngắn của Trang Thế Hy toát lên vẻ đẹp văn hoá đã viết: “Văn Trang Thế Hy điềm đạm (…). Trang Thế Hy không cố ý triết lý. Tính triết lý toát lên từ nhân vật, từ ngôn ngữ tác giả và ngôn ngữ nhân vật”. Nhưng cũng trong bài viết này, Trịnh Đình Khôi đã có một đánh giá khá cao về Trang Thế Hy. Ông viết: “Trang Thế Hy là một nhà văn hoá viết văn. Trong ông có văn hoá Á Đông kết hợp với những ý tưởng phương Tây hiện đại”. Nhận định này đã làm cho chính Trang Thế Hy, nhà văn khiêm nhu và rất đỗi bình dị của chúng ta, cảm thấy ngại ngùng. Có thể nhiều người đọc thấy chất văn hoá tiềm tàng trong văn của Trang Thế Hy, nhưng ông không phải là “nhà văn hoá viết văn”. Đây là điều mà nhà văn luôn phải đính chính miệng với những ai đã biết đến bài viết này. Ông là một người có tầm văn hoá, là một người viết văn có tầm văn hoá, ai cũng hiểu như thế. Nhưng đề cao quá mức một nhà văn có lòng tự trọng trong trường hợp như thế này thường chỉ làm cho người được đề cao cảm thấy ái ngại hơn là hãnh diện. Có lẽ khi đưa ra nhận xét này, tác giả đã không kìm được sự nồng nhiệt vì yêu mến nhà văn chăng? Cũng trong cuộc toạ đàm này, nhận định của nhà nghiên cứu Trần Đình Sử cũng không khác những người cùng tham dự là mấy. Trong Nên đọc kỹ để thấy công phu của tác giả, nhà nghiên cứu nhận thấy: “Truyện của Trang Thế Hy đề cao
tình nghĩa, khẳng định tình nghĩa là giá trị lâu bền nhất, nhắc người đời đừng quên tình nghĩa. (…) Truyện của Trang Thế Hy triết lý nhiều, cả nhân vật bình thường cũng triết lý, đó là nét độc đáo. Đó là triết lý của nhân dân”. Đây là một nhận xét không hề cảm tính của một nhà nghiên cứu có tầm cỡ. Cũng đã có người cho rằng Trang Thế Hy hay “triết lý vặt”. Nhà văn đã tỏ ra khá buồn khi nghe điều này. Buồn, chỉ vì người đó không “đọc” ra được dụng ý của nhà văn khi ông để cho nhân vật của mình triết lý, chứ không phải buồn vì “bị chê”. Nhưng rốt cuộc cũng đã có những người hiểu ông. Và trong số đó, có những nhà nghiên cứu vừa có tâm, vừa có tầm. Hy vọng điều đó có thể làm nhà văn và những người hiểu ông, yêu mến văn chương và con người thực của ông cảm thấy yên lòng! Trong Bốn điều rút ra từ tập truyện ngắn, nhà phê bình Hồng Diệu nhận thấy rằng Trang Thế Hy thường tâm đắc với hai đề tài chính là đời sống cách mạng và trách nhiệm của nhà văn, văn nghệ sĩ. Nhận xét về văn phong của Trang Thế Hy, Hồng Diệu viết: “Văn của Trang Thế Hy phần nhiều là văn kể chuyện – hoặc do tác giả kể, hoặc do nhân vật kể – Đó là những cách kể chuyện có duyên, nhiều khi hóm hỉnh, với những triết lý giản dị, có sức thuyết phục (…) Truyện Trang Thế Hy giàu lòng nhân ái. Văn ông hiểu rõ bản sắc của một vùng đất, từ ngôn ngữ địa phương đến cảnh sắc thiên nhiên, cây cỏ, và con người ở đấy (…)” Đó cũng là những nhận định xác đáng dù chưa bao quát được đầy đủ nội dung và hình thức các sáng tác của Trang Thế Hy. Nhà phê bình đã tỏ ra hiểu và cảm truyện của Trang Thế Hy ở một mức độ cao. Tuy vậy, Hồng Diệu lại có chỗ chưa đồng cảm được với nhà văn khi viết: “Hình như nhà văn đã tham sử dụng hơi nhiều chủ đề phụ, những đưa đẩy, luyến láy, do đó làm loãng cái chính?” Thực ra, đây là một điểm khá đặc biệt trong phong cách của nhà văn mà người đọc nếu không tinh sẽ không dễ nhận ra. Đó là do kiểu tự sự của ông: tự sự phi cốt truyện,
chú ý đến vấn đề hơn là chú trọng xây dựng cốt truyện. Hong Diệu đã quá chú tâm bám vào cốt truyện để tìm chủ đề nên không nhận ra điểm này. Nhà văn Trung Trung Đỉnh trong Mỗi truyện ngắn là một đoạn đời nặng nhọc của nhà văn lại chú ý đến nhân vật xưng “tôi” – một điều dễ thấy trong truyện của Trang Thế Hy. Ông viết: “Nhân vật của ông đều là chỗ bạn bè tình nghĩa. Họ là bạn đời của ông trước khi ông nhập vào trang viết, cho nên tôi thấy ông dùng ngôi thứ nhất rất đắc địa”… Trung Trung Đỉnh cũng nhận thấy Trang Thế Hy “đau đáu với nghề, căm ghét thứ văn chương nghệ thuật bịa tạc khoa trương ồn ã. Các nhân vật là nghệ sĩ của ông đều bộc lộ quan điểm sáng tác của ông rất rõ…”. Tác giả có minh hoạ bằng một vài dẫn chứng khá tiêu biểu cho những luận điểm của mình. Cũng thế, nhà phê bình Bùi Việt Thắng cho rằng Trang Thế Hy kể chuyện có duyên. Cái duyên này được nhà phê bình nhận ra từ việc nhà văn sử dụng ngôi kể thứ nhất. “Đây là cách kể chuyện có hiệu quả mà nhà văn thường vận dụng vì đứng kể ở ngôi vị ấy, người kể chuyện sẽ tự do hơn, dễ chân thành hơn. Tuy nhiên trong những truyện còn lại, dù kể ở ngôi thứ ba và có khi “giả tên” “đóng vai khác” thì cái Tôi vẫn cư ngụ trong đó”. Ai đọc truyện của Trang Thế Hy cũng không khó khăn gì để nhận ra điều này. Và đây cũng là điều đặc biệt tạo nên nét riêng trong cách viết của nhà văn. Có nhiều cảm tình với những sáng tác của Trang Thế Hy phải kể đến nhà văn Nguyên Ngọc. Trong Người hiền của văn chương Nam Bộ, bài viết đã được đăng tải trên www.diendan.org, www.trangthehy.googlepages.com và đã được chọn làm lời mở đầu cho tuyển tập Truyện ngắn Trang Thế Hy ( Nhà xuất bản Văn hoá Sài Gòn, 2006), nhà văn của Tây Nguyên này đã đánh giá Trang Thế Hy rất cao. Bài viết dù chưa bao quát đầy đủ các sáng tác của nhà văn, nhưng đã chứng tỏ một cái nhìn có chiều sâu về các sáng tác của nhà văn Nam Bộ này, đồng thời thể hiện một tấm tình tri âm. Nguyên Ngọc chú trọng tới nét độc đáo cả về nội dung và nghệ thuật của truyện ngắn Trang Thế Hy. Ông đã so sánh Trang Thế Hy với Nguyễn
Tuân, một nhà văn tài hoa và độc đáo vào bậc nhất trên văn đàn Việt Nam, về những độc đáo ấy. Ông viết: (…) Có lẽ đọc thật kỹ Trang Thế Hy, sẽ thấy anh gần Nguyễn Tuân chính ở chỗ này. Anh cũng là người chơi trò chơi thanh nhã ấy, (nghĩa là tiếp tục cái truyền thống của các bậc tao nhân mặc khách xưa, cho nên, nhìn kỹ mà xem, ở Trang Thế Hy vừa có cái gì đó rất hiện thực, hiện đại, vừa có cái gì đó rất xưa, thậm chí có phần cổ kính nữa)… (…) Trang Thế Hy là người chăm chút đi tìm những cái đẹp nhỏ nhoi, lẩn khuất, bị bỏ quên, hoặc ở trong những góc hẻo của cuộc đời, hoặc bị vùi trong bùn đất nghèo khốn… (…) Và bây giờ, thử trở lại với so sánh ban đầu: Trang Thế Hy và Nguyễn Tuân. Nguyễn Tuân đi tìm cái đẹp ở chỗ cầu kỳ, (…), Trang Thế Hy, cũng tinh vi không kém, nhưng anh đi tìm cái đẹp trong sự giản dị của cuộc đời thường, (…), ở những con người “thường”, (…), và ở tận đáy nữa của cuộc đời ấy… Ở hai hướng khác nhau, nhưng đều vì cái đẹp, và như vậy, họ khiến cho thế giới phong phú ra rất nhiều. Về ngôn ngữ của Trang Thế Hy, Nguyên Ngọc cũng đưa ra một nhận xét khá thú vị: “Ta đã biết Nguyễn Tuân độc đáo trong ngôn ngữ Việt của ông như thế nào. Ông “chơi” rất tinh, đến cầu kỳ nhiều khi, trên từng con chữ. Trang Thế Hy kỹ chẳng kém, tài hoa chẳng kém, cũng chơi trên từng con chữ, nhưng ông rất Nam Bộ, rất “miền Tây””… Đây quả là những nhận xét tinh tế. Văn chương Trang Thế Hy không phải chỉ có bấy nhiêu, nhưng đó là nét độc đáo, nét nổi bật nhất. Và nhà văn Nguyên Ngọc đã bắt được hồn vía của nó. Ông không phân tích nhiều, chỉ lẩy ra một vài dẫn chứng nhưng sức thuyết phục rất cao. Tìm trên trang web www.trangthehy.googlepages.com của nhà văn Trang Thế Hy (trang web này do nhà văn Lý Lan thiết kế và thực hiện), cũng như trang www.vietbao.vn, www.angiang.gov.vn, chúng tôi được tham khảo một số bài viết
nhận định về sáng tác của nhà văn. Một bài viết khá bao quát về sự nghiệp văn chương của Trang Thế Hy chính là Đọc Trang Thế Hy của nhà nghiên cứu Trần Hữu Tá. (Trong Từ điển Văn học (bộ mới) do nhà xuất bản Thế giới ấn hành năm 2004 cũng đã có mục từ Trang Thế Hy. Đây cũng là phần do PGS.TS Trần Hữu Tá đảm nhiệm nhằm giới thiệu nhà văn Trang Thế Hy nên không có khác biệt nhiều so với một số thông tin trong bài viết này.Vì thế, chúng tôi xin không nói tới để tránh lặp lại). Dù không dài, nhưng bài nghiên cứu đã có chức năng tổng hợp những nét chính trong quá trình sáng tác của Trang Thế Hy về mọi mặt, thêm vào đó là những dẫn chứng được phân tích cụ thể để minh chứng cho các nhận định. PGS TS Trần Hữu Tá đã chia quá trình sáng tác của Trang Thế Hy làm hai giai đoạn căn cứ vào những biến đổi về nội dung vấn đề mà nhà văn quan tâm: trước và sau 1975. Nhận xét về sức viết của nhà văn trước 1975 trên tuần báo Nhân loại (bộ mới), nhà nghiên cứu đã viết: (…) Dưới những bút danh khác nhau: Trang Thế Hy, Văn Phụng Mỹ, Phạm Võ…, ông liên tục xuất hiện trên hầu hết các số báo. Sức viết của ông thời kỳ này thật đáng nể. Có lẽ vì đang lúc niên tráng lực cường, nhưng chủ yếu theo tôi, là vì sự thôi thúc không ngừng của tinh thần công dân – chiến sĩ chân chính. Đất nước đang lâm nạn, kẻ sĩ đâu có thể tọa thị điềm nhiên! Cũng về giai đoạn sáng tác này, nhà nghiên cứu Trần Hữu Tá đã chú ý đến cả nội dung và hình thức thể hiện trong tác phẩm của Trang Thế Hy: (…) Tiếp nối Hồ Biểu Chánh, Phi Vân…, Trang Thế Hy đã dựng lên những cảnh trí Nam Bộ với đặc trưng khó lẫn. (…) Khác với Hồ Biểu Chánh, Phi Vân…, cảnh trí và con người Nam Bộ trong tác phẩm Trang Thế Hy đang bị quay cuồng trong dông bão, ngày ngày rỉ máu do thế lực ngoại xâm… (…) Cách viết kín đáo xa xôi, mượn xưa nói nay, mượn ngoài nói trong, thậm chí mượn chuyện hoang đường hư huyễn để gửi gắm những
ý tưởng cháy bỏng của mình, giai đoạn sáng tác này của Trang Thế Hy (…) đã sử dụng rất nhuyễn, và đã tác động sâu sắc đến tư tưởng người đọc thành thị miền Nam. Thế nhưng khi có điều kiện, ông cũng không ngần ngại đề cập đến mặt trái của xã hội Sài Gòn đang trượt dài trên dốc của lối sống vật chất chủ nghĩa. Nhà nghiên cứu đã phân tích thật gọn về nhân vật Hường, người con gái tội nghiệp trong truyện Một thiếu nữ không đáng kể cũng như đề cập đến các truyện Nắng đẹp miền quê ngoại, Ao lụa giồng… để làm sáng rõ những nhận định của mình. Tác giả cũng đã so sánh Trang Thế Hy với những cây bút gạo cội như Hồ Biểu Chánh, Phi Vân để thấy những khác biệt trong văn chương của nhà văn quê Hữu Định. Dường như tác giả bài viết đã không hề ngẫu nhiên khi đem so sánh các nhà văn này với nhau! Về sáng tác của Trang Thế Hy giai đoạn sau 1975, nhà nghiên cứu nhận thấy: “Sau năm 1975 là một giai đoạn sáng tác mới, rất có chất lượng của Trang Thế Hy. Nhu cầu của cách mạng không còn quá thúc bách, ông có điều kiện viết kỹ hơn. (…) Chắc chắn không phải vì “lão lai tài tận”, mà tôi tin là do đã trải nghiệm nhiều trong cuộc sống, (…), ông đã tự kiềm chế để chắt lọc từng dòng chữ, mang lại cho người đọc những trang văn tinh khiết, thẳm sâu, giàu sức ám ảnh. (…) Trong giai đoạn sáng tác mới này, Trang Thế Hy đã tự đổi mới rất nhiều trong sáng tác nghệ thuật. Vẫn nhất quán trong việc tìm cảm hứng từ những con người và những cảnh đời quen thuộc quanh mình nhưng giờ đây, ông chú ý đến vấn đề nhiều hơn cốt truyện, quan tâm nhiều đến tâm trạng hơn là khắc hoạ tính cách.” Tác giả đã đưa ra truyện Nợ nước mắt, một truyện ngắn khá dài của Trang Thế Hy, để làm dẫn chứng khá thuyết phục.
Nhà nghiên cứu Trần Hữu Tá cũng đề cập đến một phương diện khá đậm trong sáng tác của Trang Thế Hy. Đó là việc “ông trăn trở với nhiều vấn đề muôn thuở nhưng luôn có giá trị thời sự của lĩnh vực nghệ thuật cao quý như nhân cách người cầm bút, khát vọng chân chính của người nghệ sĩ”… PGS Trần Hữu Tá đã phân tích thật ngắn mà thật hay truyện ngắn Tiếng hát và tiếng khóc – một truyện ngắn hay mà nhà nghiên cứu coi như tuyên ngôn nghệ thuật của Trang Thế Hy – để làm rõ điều ấy. Kết thúc bài viết của mình, tác giả đưa ra lời tổng kết ngắn gọn mà chính xác cho cả nội dung và hình thức thể hiện của truyện ngắn Trang Thế Hy: Rõ ràng, kêu gọi hướng thiện là tư tưởng nghệ thuật xuyên suốt các giai đoạn sáng tác của Trang Thế Hy. Tư tưởng đó đã được tác giả chuyển tải bằng giọng điệu bình dị, từ tốn, đôi khi pha chút hài hước kín đáo, thông minh, tạo nên cái duyên riêng, sức hấp dẫn riêng. Sức hấp dẫn ấy không mãnh liệt nhưng thấm sâu, bền chắc. Còn một số vấn đề nữa trong sáng tác của Trang Thế Hy mà chúng tôi chưa thấy tác giả bài viết đưa ra. Đó cũng là phần đất trống mà chúng tôi hy vọng có thể khai phá. Trong khuôn khổ một bài viết ngắn, như tác giả đã trình bày từ đầu, là để mừng sinh nhật thứ tám mươi của nhà văn, bấy nhiêu đó là quá nhiều. Đây là một bài viết có nhiều gợi ý quan trọng giúp cho chúng tôi tìm ra hướng đi cơ bản trong việc nghiên cứu đề tài này. Một bài viết khác cũng được nhiều trang web đăng tải (www.baodientusonla.com.vn, www.cinet.gov.vn, …), đó là bài viết về tập Truyện ngắn Trang Thế Hy do nhà xuất bản Văn hóa Sài Gòn ấn hành năm 2006: Đọc “Truyện ngắn Trang Thế Hy” để thấy quý trọng cuộc sống. Chúng tôi đã cố gắng tìm nhưng không thấy tên tác giả đi kèm bài viết. Đây là một điều đáng tiếc. Tác giả bài viết đã đưa ra những nhận xét sâu sắc về lời thoại, về hệ thống nhân vật và về thiên nhiên trong truyện của Trang Thế Hy kèm theo một số dẫn chứng khá tiêu biểu. Tác giả đã viết về Trang Thế Hy với một lòng ngưỡng mộ không hề che giấu:
… “với những độc giả yêu văn của cây bút vừa qua tuổi bát thập, từng trang viết của ông là sự hòa hợp kỳ lạ giữa kiến thức uyên bác về văn hóa – ngôn ngữ – phong tục – vô số loài cây ngọn cỏ đồng bằng sông Cửu Long”. Tháng 12 – 2007 vừa qua, trong dịp được diện kiến nhà văn tại tư gia của ông, chúng tôi được ông cung cấp một cuốn tài liệu do nhà thơ Cao Xuân Sơn tuyển chọn. Đây là cuốn sách lưu hành nội bộ mừng nhà văn Trang Thế Hy 80 tuổi. Cuốn sách này có hầu hết những bài viết chúng tôi đã đề cập trên đây. Tuy nhiên chúng tôi còn thấy có những bài viết khác có giá trị chưa được công bố rộng rãi. Trước tiên là bài Trang Thế Hy, nhà văn chắt chiu từng chữ từng câu của nhà văn Nguyễn Quang Sáng. Trong bài viết này, Nguyễn Quang Sáng đã nhận thấy ngòi bút của Trang Thế Hy nghiêng về những con người không may mắn. Ong cũng cho rằng đọc văn Trang Thế Hy phải đọc chậm mới thấy được cái hay, cái đặc sắc của mỗi câu, mỗi chữ nhà văn này viết ra. Nhà văn Nguyễn Quang Sáng cũng đưa ra nhận xét về nhân vật xưng “tôi” khá đặc biệt trong truyện của Trang Thế Hy. Ông viết: “cái “tôi” trong truyện của anh chính là anh, anh không né tránh, anh là nhà văn, là nhà văn đối thoại với nhân vật của mình”. Ông cho rằng Trang Thế Hy chọn cách thể hiện này vừa độc đáo, vừa rõ ràng, vừa thuận tiện vì là một nhà văn đối thoại với nhân vật, cái “tôi” ấy cho phép nhà văn toàn quyền với nhân vật của mình. Ông cũng đọc thấy tính dự báo trong văn của Trang Thế Hy. Đó là điều không phải ai cũng nhìn thấy. Tiếp theo là tham luận tại bàn tròn văn xuôi đồng bằng sông Cửu Long 10 – 9 – 2004 của PGS.TS Phạm Quang Trung dưới tựa đề Bài học sáng tạo từ văn nghiệp của Trang Thế Hy . Ở bài này, PGS Phạm Quang Trung đã viết về Trang Thế Hy: “ (..) so với nhiều nhà văn Nam Bộ, ông tách riêng ra một cõi, vừa nghiêm cẩn vừa sâu lắng, vừa Nam Bộ vừa Việt Nam, thậm chí có những nét gặp gỡ nhân loại bao la ở tầng thẳm sâu nhất”. Ông đã rút ra bốn bài học cụ thể dành cho những người chọn nghiệp viết thông qua một số truyện ngắn tiêu biểu của Trang Thế Hy. Đó là chữ “tinh” trong nghề viết; là phải thấu hiểu đến tận gốc gác, ngọn nguồn bề
sâu của bao tấn bi kịch mà con người trong đời từng trải qua; là sự khám phá về mặt tư tưởng bộc lộ qua cách nhìn, cách nghĩ của nhà văn; là việc giải quyết mâu thuẫn giữa tính chân thực của nghệ thuật và tính hiện thực của đời sống trong giai đoạn chiến tranh vừa kết thúc. Rút ra được bốn bài học đó là nhà nghiên cứu đã thấu hiểu tâm tư cũng như những tiêu chí “làm nghề” nghiêm túc của nhà văn. Với nhà văn Hoàng Đình Quang, trong bài “Trang Thế Hy – thầy tôi”, anh đã có nhận xét tỏ ra rất ấn tượng về câu văn của Trang Thế Hy: “Đọc truyện ngắn của Trang Thế Hy thấy câu văn dài mướt như cả truyện chỉ có một câu văn mà thôi. Cái lạ của câu văn ông là dài mà không khó hiểu, những mệnh đề rất rạch ròi, đọc hết câu, ngẩn ra, đọc lại thấy hay hơn”. Đây là một nhận xét đúng với tất cả những truyện ngắn của Trang Thế Hy. Ai đã đọc văn của nhà văn lão thành này cũng có thể thấy điều đặc biệt ấy. Nhà nghiên cứu Hoài Anh với bài Người suốt đời lo trả “nợ nước mắt” đã đưa ra nhiều nhận định có giá trị về truyện ngắn của Trang Thế Hy. Bằng việc phân tích khá hay một số truyện ngắn tiêu biểu, Hoài Anh đã thấy được Trang Thế Hy thường đi vào cảnh đời u uẩn của những con người kém may mắn trong xã hội nhưng luôn giữ được lòng tự trọng. Truyện của Trang Thế Hy thường kết hợp nhiều bình diện trong cùng một truyện nên tạo ra sự đa nghĩa, đa thanh, giàu sắc thái. Hoài Anh cũng đã đề cập đến vấn đề khá nổi cộm trong truyện của Trang Thế Hy, đó là vấn đề phẩm chất của người nghệ sĩ trong đời sống. Trong bài Trang Thế Hy qua tròng kính viễn của tôi, bằng lối viết giàu hình tượng, nhà thơ La Quốc Tiến đã phác ra được đôi nét đặc điểm truyện ngắn của Trang Thế Hy. Đầu tiên là sự thành công của nhà văn trong việc khắc họa nên hình tượng nhân vật nghệ sĩ, “những kẻ có tài, có tâm nhưng lại thiếu chút may mắn (?) hoặc đánh mất chữ thời trong ghềnh thác cuộc đời”. Tiếp đó là tư tưởng hướng thiện trong sáng tác của Trang Thế Hy: Cái Ác được Trang Thế Hy hình tượng hóa như là những “lỗ đen” của tâm hồn, chứng “thiểu năng” của nhân cách, do vậy nên khoan thứ
hơn là chấp nệ hoặc đòi hỏi trả giá. Trong truyện ngắn của ông, cái Thiện không hề được vinh danh ở bất kỳ mô-típ nào, ông cũng không dám vạch nẻo thiên lương, thế nhưng người đọc vẫn cảm nhận được tiếng gọi trầm thống của sự quay về với ĐẠO, vượt lên trên những điều răn thông tục mà phù phiếm. Ngoài ra, chúng tôi còn thấy có những bài phỏng vấn nhà văn và một số bài viết bày tỏ sự yêu mến, ngưỡng mộ dành cho ông như Trò chuyện với nhà văn Trang Thế Hy (Phan Tấn Hà, báo Tuổi trẻ Chủ nhật, ngày 29/4/2001) Một buổi sáng Trang Thế Hy (Sa Nam, báo Sài Gòn giải phóng online, ngày 12/5/2007), Trang Thế Hy: Tôi chung thủy nhưng hờ hững… ( Thúy Nga, báo Tuổi Tre online, ngày 11/3/2007), …Thông qua những bài viết ấy, chúng ta có thể thấy được nhân cách của nhà văn, sự lịch lãm và cách sống của một người thông tuệ mà khiêm nhu. Cũng từ những bài viết ấy, chúng ta thấy niềm tin yêu, nể phục của nhiều người dành cho ông là có thật. Và ông rất xứng đáng với những tình cảm ấy. Những bài viết này không cung cấp thông tin về các sáng tác của Trang Thế Hy nhưng là những khơi mở để chúng ta có thể hiểu hơn về con người cũng như quan niệm nghệ thuật của nhà văn, từ đó có được cái nhìn thấu đáo hơn trong khi tiếp cận các truyện ngắn của ông. Tóm lại, những bài viết của các nhà văn, nhà phê bình, nghiên cứu vừa kể trên đều đã đề cập đến nhiều khía cạnh, nhiều nét đặc sắc khác nhau trong sáng tác của Trang Thế Hy. Tất cả những nhận định quý báu đó sẽ là cơ sở cần thiết để chúng tôi tiếp cận và tìm hiểu kỹ lưỡng về những đặc điểm cơ bản của truyện ngắn Trang Thế Hy. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đề tài khảo sát các truyện ngắn của nhà văn Trang Thế Hy (thuộc cả hai giai đoạn trước và sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng) để tìm ra những nét độc đáo về nội dung cũng như nghệ thuật trong các sáng tác của nhà văn. Do nhiều truyện đã thất lạc qua thời gian, chúng tôi chỉ có thể tìm hiểu 33 truyện ngắn còn lại
trong tuyển tập mới nhất là Truyện ngắn Trang Thế Hy ( Nxb Văn hóa Sài Gòn, 2006) và phần tuyển chọn của PGS Trần Hữu Tá trong chuyên luận Nhìn lại một chặng đường Văn học (Nxb TP. Hồ Chí Minh, 2000). Tuy không đầy đủ, nhưng chúng tôi cảm thấy an tâm khi được chính nhà văn khẳng định rằng những truyện ngắn còn lưu giữ được cũng là những truyện tiêu biểu trong sự nghiệp của ông. Quan trọng hơn, nội dung tư tưởng cũng như bút pháp nghệ thuật của các truyện này đã biểu hiện đầy đủ những nét chính trong toàn bộ sự nghiệp sáng tác của nhà văn. Điều này có nghĩa là chúng ta hoàn toàn có căn cứ để khẳng định các đặc điểm truyện ngắn Trang Thế Hy thông qua những truyện ngắn nói trên mà không sợ phiến diện. Để đi vào tìm hiểu đặc điểm truyện ngắn của một tác giả, chúng tôi cũng đi theo con đường mà các nhà nghiên cứu khác từng đi. Đó là lần lượt xem xét các bình diện như quan niệm nghệ thuật, nội dung tự sự, phương thức tự sự, ngôn ngữ nghệ thuật. Với đề tài Đặc điểm truyện ngắn Trang Thế Hy cũng vậy. Đây là những bước đi không có gì mới mẻ, nhưng là những bước căn bản và cần thiết để có thể hiểu đúng về một tác giả cũng như những đặc điểm chính trong sáng tác của tác giả ấy. 4. Đóng góp của luận văn Trang Thế Hy là nhà văn có quá trình cầm bút khá dài: non nửa thế kỷ. Tác phẩm ông dành tặng cho cuộc đời không nhiều (chỉ trên dưới năm mươi truyện ngắn), bởi ông viết rất chậm, rất khó. Mỗi khi đặt bút viết là một lần ông bày tỏ những trở trăn, day dứt của một con người nặng lòng với nhân sinh. Thế nhưng đến nay vẫn chưa có một công trình nào khảo sát về nhà văn bình dị mà độc đáo này một cách kỹ lưỡng, đầy đủ. Luận văn này muốn góp phần nhỏ bé khẳng định những đóng góp của Trang Thế Hy, nhà văn của mảnh đất Nam Bộ màu mỡ, của những con người Nam Bộ bộc trực mà chan chứa nghĩa tình, bằng việc:
- Phát hiện những đặc điểm về nội dung và nghệ thuật qua phân tích những biểu hiện cụ thể, tiêu biểu trong các truyện ngắn của Trang Thế Hy . - Khẳng định sự thống nhất chặt chẽ giữa bút pháp nghệ thuật và tư tưởng, cảm hứng trong các sáng tác của ông. - Đặt những sáng tác của nhà văn trong tiến trình vận động của văn học yêu nước thành thị miền Nam 1954 – 1975 nói riêng, văn học Nam Bộ nửa sau thế kỷ XX nói chung để thấy rõ những đóng góp của người nghệ sĩ này. 5. Phương pháp nghiên cứu Thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng kết hợp một số phương pháp sau: - Phương pháp hệ thống: là phương pháp hữu hiệu trong việc xác định những đặc điểm nghệ thuật trong tác phẩm của Trang Thế Hy. Đặc điểm nghệ thuật của một tác giả thường trải dài trong suốt sự nghiệp của tác giả đó chứ ít khi thể hiện đầy đủ trong một hay một vài tác phẩm (trừ một vài trường hợp đặc biệt như Truyện Kiều (Nguyễn Du) hay Lục Vân Tiên (Nguyễn Đình Chiểu)). Truyện ngắn của Trang Thế Hy cũng không là ngoại lệ. Cần có một cái nhìn xuyên suốt để chỉ ra được đầy đủ những đặc điểm đáng chú ý trong sự nghiệp của ông. - Phương pháp phân tích: Tìm hiểu đặc điểm truyện ngắn Trang Thế Hy, việc trước tiên phải làm là đi vào phân tích chính các sáng tác của nhà văn này. Trên cơ sở đó chúng ta sẽ có cái nhìn đầy đủ, toàn diện về các đặc điểm đáng chú ý. - Phương pháp thống kê: Trong quá trình tìm hiểu tryện ngắn của Trang Thế Hy, có những đặc điểm được khái quát dựa trên sự phân tích, tổng hợp, và đương nhiên, cần một sự thống kê để của chúng ta có cơ sở nhận định chắc chắn, giàu sức thuyết phục. - Phương pháp so sánh - lịch sử: Song song với việc phân tích, chúng tôi cố gắng so sánh chính những sáng tác của Trang Thế Hy trước và sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng để thấy sự biến đổi về bút pháp cũng như nội dung thể hiện của ông. Một số nhà văn Nam Bộ cùng lý tưởng với ông và một số nhà văn ở miền
Bắc thế hệ trước cũng có những điểm gặp gỡ ông trong sáng tác. Vì thế, chúng tôi cũng so sánh sáng tác của họ với các sáng tác của ông để thấy được nét riêng của nhà văn trong việc thể hiện tài năng cũng như quan niệm nhân sinh. 6. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, thư mục và phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, phần cơ bản của luận văn gồm có ba chương: Chương 1: TRANG THẾ HY - NGÒI BÚT CẢM THÔNG, BÊNH VỰC NHỮNG CON NGƯỜI BẤT HẠNH (xét từ bình diện quan niệm nghệ thuật của nhà văn) Chương 2: CON NGƯỜI VÀ VÙNG ĐẤT NAM BỘ TRONG TRUYỆN NGẮN TRANG THẾ HY ( xét từ bình diện nội dung tự sự) Chương 3: NHỮNG TRANG VIẾT ĐẬM CHẤT TRỮ TÌNH SÂU LẮNG (xét theo phương thức tự sự).
Chương 1 TRANG THẾ HY NGÒI BÚT CẢM THÔNG, BÊNH VỰC NHỮNG CON NGƯỜI BẤT HẠNH 1.1. Vài nét về nhà văn và quá trình sáng tác 1.1.1. Vài nét về nhà văn: Trang Thế Hy tên thật là Võ Trọng Cảnh, sinh ngày 29.10.1924, quê ở xã Hữu Định, huyện Châu Thành, tỉnh Bến Tre. Trong những năm 1942-1943, cuộc sống khó khăn đã khiến anh thanh niên Võ Trọng Cảnh rời quê lên Sài Gòn kiếm sống bằng nhiều nghề khác nhau như làm kiểm vé xe điện, làm thủ kho … Mảnh đất Sài thành không ngờ lại là một nơi nhiều duyên nợ với nghiệp văn chương của người thanh niên đang dở dang học vấn này. Cũng như bao thanh niên cùng thế hệ, Võ Trọng Cảnh tham gia cách mạng từ ngay sau Cách mạng tháng Tám với một nhiệt huyết yêu nước sục sôi . Thời gian ấy, ông vẫn còn ở quê nội là Hữu Định. Sau đó ông bắt đầu công tác tại Ty thông tin tuyên truyền tỉnh Bến Tre. Năm 1951, Võ Trọng Cảnh được rút về Sở thông tin Nam Bộ; sau đó chuyển về Ty thông tin Cần Thơ cho đến ngày ký kết hiệp định Genève tháng 7-1954. Vào khoảng 1949 – 1950, ở Bến Tre có Phân hội Văn nghệ kháng chiến tỉnh. Võ Trọng Cảnh lúc này cũng có làm dăm bài thơ nhưng hoạt động văn nghệ thực sự thì chưa có gì. Tháng 7.1954 ông có làm một bài thơ dài mang tên Thanh gươm tháng Tám in trên báo Nhân dân của tỉnh. Bài thơ nói lên tâm sự của người đi kháng chiến nhớ về một người bạn cũ đã rời bỏ đội ngũ, sống bơ vơ, không mục đích. Chủ đích của ông khi viết bài thơ đơn giản chỉ là phục vụ cho công tác binh vận. Dù vậy, đây là bài thơ được Trang Thế Hy ghi nhớ bởi nó là dấu mốc đầu tiên trong ý thức sử dụng ngòi bút làm vũ khí chiến đấu. Sau 1954, trong khi nhiều người chọn nguyện vọng tập kết ra Bắc thì Võ Trọng Cảnh xin được ở lại bám quê, mai phục đấu tranh chờ ngày thống nhất đất