LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: “Thực trạng thu - chi quỹ BHXH tại phòng BHXH huyện Giao Thuỷ (Nam Định)”

Chia sẻ: Pham Linh Dan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:65

Thêm vào BST

Báo xấu

56
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hiện nay, được sự quan tâm của Nhà nước mà chính sách BHXH ngày càng được thực hiện tốt và hiệu quả hơn với các đối tượng tham gia nói trên. Để việc thực hiện BHXH tồn tại và phát huy được tác dụng của nó cần phải có một quỹ BHXH và quỹ đó phải hoạt động đúng mục đích tức là cơ quan BHXH phải thực hiện tốt công tác thu – chi quỹ BHXH.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: “Thực trạng thu - chi quỹ BHXH tại phòng BHXH huyện Giao Thuỷ (Nam Định)”

LU N VĂN T T NGHI P TÀI: “Th c tr ng thu - chi qu BHXH t i phòng BHXH huy n Giao Thu (Nam nh)” GVHD: PGS.TS H Sĩ Sà SVTH: Tr n Văn Phác 0
M CL C L I NÓI U ............................................................................................ 1 CHƯƠNG I. T NG QUAN V BHXH VÀ QU BHXH ......................... 3 I. S c n thi t ph i có BHXH ................................................................... 3 1 – S ra i c a BHXH ............................................................................. 3 2 – S c n thi t ph i có BHXH ................................................................... 4 II. Vai trò và nh ng nguyên t c c a BHXH ............................................ 5 1 – Vai trò c a BHXH ................................................................................ 5 2 – Nh ng nguyên t c c a BHXH............................................................... 7 III. Qu BHXH ....................................................................................... 12 1 – Vai trò c a qu BHXH........................................................................ 12 2 – Ngu n qu BHXH .............................................................................. 13 3 – M c ích s d ng qu BHXH ............................................................. 14 CHƯƠNG II. TÌNH HÌNH THU CHI QU BHXH T I PHÒNG BHXH HUY N GIAO THU ............................................................................. 18 I. Vài nét gi i thi u v BHXH huy n Giao Thu .................................. 18 II. Tình hình thu BHXH huy n Giao Thu ........................................... 19 1 – Thu BHXH ......................................................................................... 19 2 – Nh ng ngu n thu BHXH .................................................................... 22 3 – Nh ng nguyên t c trong thu BHXH .................................................... 23 4 – T ch c qu n lý thu BHXH ................................................................ 24 III. Tình hình chi BHXH ........................................................................ 30 1 – Nh ng v n chung v chi BHXH ..................................................... 30 2 – Công tác chi BHXH t i BHXH huy n Giao Thu ............................... 31 3 – Nh ng nguyên t c trong chi BHXH .................................................... 33 4 – Qu n lý chi BHXH.............................................................................. 34 1
IV. ánh giá công tác qu n lý thu chi qu BHXH t i BHXH huy n Giao Thu ................................................................................................ 40 1 – Th c tr ng công tác qu n lý thu chi qu BHXH.................................. 40 2 – Nh ng k t qu t ư c c a BHXH huy n Giao Thu ........................ 41 3 – Nh ng h n ch trong công tác qu n lý thu chi qu BHXH .................. 44 CHƯƠNG III. M T S Ý KI N XU T NH M HOÀN THI N CÔNG TÁC THU CHI QU BHXH BHXH HUY N GIAO THU ... 45 I. i v i cơ quan BHXH nói chung ...................................................... 45 1 – Hoàn thi n h th ng văn b n pháp lu t v BHXH, xây d ng lu t BHXH ...................................................................................................... 45 2 – Có chương trình ào t o và s d ng cán b ......................................... 46 3 – M r ng ngu n thu BHXH ................................................................. 47 4- y m nh công tác tuyên truy n v BHXH ......................................... 48 5 – Hoàn thi n vi c qu n lý thu chi, k t h p vi tính hoá trong công tác qu n lý thu chi qu BHXH ................................................................................ 50 II. i v i BHXH huy n Giao Thu ...................................................... 52 1 – V công tác thu ................................................................................... 52 2 – V công tác chi ................................................................................... 54 K T LU N .............................................................................................. 57 TÀI LI U THAM KH O......................................................................... 57 2
L I NÓI U B o hi m xã h i (BHXH) là m t trong nh ng lo i hình b o hi m ra is m nư c ta. ây là m t lo i hình b o hi m c bi t, nó ít mang tính ch t kinh doanh thương m i mà ch y u là tính nhân d o và nhân văn cao c. K t khi ra i n nay, nó ã góp ph n làm n nh i s ng cho cán b công nhân viên ch c Nhà nư c, quân nhân, nh ng ngư i lao ng làm vi c trong các thành ph n kinh t c a t nư c; n nh chính tr – xã h i, thúc y quá trình xây d ng, phát tri n và b o v t qu c. Hi n nay, ư c s quan tâm c a Nhà nư c mà chính sách BHXH ngày càng ư c th c hi n t t và hi u qu hơn v i các i tư ng tham gia nói trên. vi c th c hi n BHXH t n t i và phát huy ư c tác d ng c a nó c n ph i có m t qu BHXH và qu ó ph i h o t ng úng m c ích t c là cơ quan BHXH ph i th c hi n t t công tác thu – chi qu BHXH. Qua th i gian th c t p t i phòng BHXH huy n Giao Thu em th y BHXH huy n Giao Thu ã t ư c nh ng k t qu thi t th c v ho t ng thu – chi qu BHXH như: Chi úng ngư i, úng i tư ng, k p th i; thu qu BHXH ngày càng tăng v.v…Tuy nhiên bên c nh dó v n còn m t s t n t i nh t nh như: Thu BHXH chưa d t i m, s n ng v n còn, m t vài cơ s còn tr n n p BHXH làm cho ho t ng qu BHXH t i phòng BHXH huy n Giao Thu chưa t ư c k t qu cao, tăng gánh n ng cho ngân sách nhà nư c. Nh n th c ư c t m quan tr ng c a công tác qu n lý tài : “Th c tr ng thu - chi thu – chi qu BHXH như v y, em ã ch n qu BHXH t i phòng BHXH huy n Giao Thu (Nam nh)” v i mong 3
mu n ư c góp ph n nh bé c a mình nh m hoàn thi n công tác qu n lý thu – chi qu BHXH t i phòng BHXH huy n Giao Thu nói riêng và trong h th ng BHXH Vi t Nam nói chung. Trong quá trình hoàn thành chuyên , do th i gian và nh n th c còn nhi u h n ch nên không th tránh kh i nh ng thi u sót. Em r t mong ư c s ch b o c a các th y cô giáo. Qua ây em xin g i l i c m ơn t i th y giáo PGS.TS H Sĩ Sà ã t n tình giúp em hoàn thành chuyên này. Hà N i ngày 15 tháng 4 năm 2004 Sinh viên: Tr n Văn Phác 4
CHƯƠNG I T NG QUAN V BHXH VÀ QU BHXH I. S C N THI T PH I CÓ BHXH 1 – S ra i c a BHXH N n s n xu t hàng hoá càng phát tri n thì v n thuê mư n nhân công di n ra càng ph bi n, mâu thu n gi a ch và th ngày càng gia tăng. c bi t khi ngư i lao ng không may g p r i ro, s c như: m au, b nh t t, tai n n lao ng, m t vi c làm…ph i ngh vi c. Khi rơi vào nh ng trư ng h p này, các nhu c u c n thi t không nh ng không m t i mà còn tăng lên, th m chí còn phát sinh ra nhi u nhu c u m i như: c n ư c khám ch a b nh, i u tr khi m au; c n ngư i nuôi dư ng, chăm sóc khi g p tai n n, thương t t… T ng th i gian ngh vi c ngư i ch không tr lương, làm cho ngư i lao ng càng g p nhi u khó khăn hơn và không yên tâm làm vi c. Vì v y, lúc u ngư i ch ch cam k t tr công lao ng nhưng sau ó ã ph i cam k t c vi c b o m cho ngư i lao ng có m t s thu nh p nh t nh h trang tr i khi không may g p nh ng khó khăn ó. Trong th c t , nhi u khi các r i ro trên không x y ra và ngư i ch không ph i chi ra ng nào nhưng cũng có khi x y ra d n d p, bu c h ph i b ra m t kho n ti n r t l n mà h không mu n. Do ó mâu thu n ch th càng tr nên vô cùng gay g t. Khi nh ng mâu thu n này kéo dài Nhà nư c ph i ng ra can thi p b ng cách: bu c gi i ch ph i có trách nhi m hơn i v i ngư i lao ng mà mình s d ng, th hi n vi c ph i trích ra m t ph n thu nh p c a mình hình thành qu . Sau ó dùng ngu n qu này tr c p cho ngư i lao ng và gia ình h , khi ngư i lao ng không may g p nh ng r i ro và s c b t ng . ng th i Nhà nư c 5
ng ra b o tr cho qu . B ng cách ó c ch và th u th y mình có l i và t giác th c hi n, cu c s ng c a ngư i lao ng ư c m b o.Ngư i ch ư c b o v vi c s n xu t kinh doanh di n ra bình thư ng, tránh ư c nh ng xáo tr n không c n thi t. M i quan h ba bên nêu trên ư c th gi i quan ni m là BHXH cho ngư i lao ng. Như v y BHXH là m t ch pháp nh b o v ngư i lao ng, b ng cách thông qua vi c t p trung ngu n tài chính ư c huy ng t s óng góp c a ngư i lao ng, ngư i s d ng lao ng (n u có), s tài tr c a Nhà nư c nh m tr c p v t ch t cho ngư i ư c b o hi m và gia ình h trong trư ng h p b gi m ho c m t thu nh p do g p các r i ro m au, thai s n, tai n n lao ng, b nh ngh nghi p, h t tu i lao ng theo quy nh c a pháp lu t ho c t vong… 2 - S c n thi t ph i có h th ng BHXH Trong cu c s ng cũng như trong các ho t ng s n xu t hàng ngày, m c dù không mu n nhưng ngư i lao ng không th tránh kh i h t nh ng r i ro b t ng x y ra như: m au; b nh t t, tai n n lao ng, b nh ngh nghi p…T t c nh ng nguyên nhân ó x y ra u ít nhi u làm nh hư ng n i s ng v t ch t và tinh th n cho b n thân cũng như gia ình; ngư i thân c a h . Mu n kh c ph c ư c khó khăn do các r i ro nêu trên gây ra, ngư i lao ng c n ph i ư c s b o tr c a t p th s ông. c bi t ngư i lao ng yên tâm tham gia s n xu t t o i u ki n phát tri n kinh t t nư c thì nhà nư c c n ph i can thi p vào nh m làm gi m b t nh ng khó khăn cho ngư i lao ng trong các trư ng h p: m au, thai s n, tai n n lao ng – b nh ngh nghi p, ch t, m t vi c làm khi v già…T ó BHXH 6
ư c ra i như m t t t y u khách quan khi mà m i thành viên trong xã h i u c m th y c n ph i tham gia h th ng BHXH này. II . VAI TRÒ VÀ NH NG NGUYÊN T C C A BHXH 1 – Vai trò c a BHXH 1.1) i v i ngư i lao ng Trong giai o n hi n nay khi t nư c ang ngày càng hoàn thi n quá trình công nghi p hoá- hi n i hoá thì nh ng "r i ro" như m au, tai n n lao ng- b nh ngh nghi p, thai s n, m t vi c làm…l i di n ra m t cách thư ng xuyên và ngày càng ph bi n hơn, ph c t p hơn. Khi nh ng r i ro này x y ra s gây khó khăn cho ngư i lao ng v c v t ch t l n tinh th n, nh hư ng không t t cho c c ng ng. V i tư cách là m t trong nh ng chính sách kinh t xã h i c a Nhà nư c, BHXH s góp ph n tr giúp cho cá nhân nh ng ngư i lao ng g p ph i r i ro, b t h nh b ng cách t o ra cho h nh ng thu nh p thay th , nh ng i u ki n lao ng thu n l i…giúp h n nh cu c s ng, yên tâm công tác, t o cho h m t ni m tin vào tương lai. T ó góp ph n quan tr ng vào vi c tăng năng su t lao ng cũng như ch t lư ng công vi c cho xí nghi p nói riêng và cho toàn xã h i nó chung. 1.2) i v i ngư i s d ng lao ng có ư c s n ph m ph c v cho cu c s ng c a con ngư i và s phát tri n c a xã h i thì c n ph i có ngư i t o ra s n ph m và nh vào quá trình lao ng s n xu t t o ra s n ph m c n thi t cho con ngư i, cho xã h i. Nh ng ngư i bi t v n d ng s c lao ng s n xu t ra s n ph m, ó chính là nh ng ngư i ch s d ng lao ng. Mu n cho ho t ng s n xu t kinh doanh ư c m b o thì ngư i ch ph i t o ư c m i quan h t t v i ngư i lao ng, gi i quy t nh ng v n thu c ph m vi trách nhi m c a mình i v i ngư i lao ng th t t t h yên tâm lao ng s n xu t và có 7
ni m tin vào cu c s ng t ó h lao ng s n xu t hăng hái hơn, t o ra nhi u s n ph m t t hơn làm cho quá trình s n xuát kinh doanh c a ngư i ch s d ng lao ng ho t ng t k t qu cao. Mu n v y ngư i ch s d ng lao ng ph i tham gia óng BHXH cho nh ng ngư i lao ng c a mình có th m b o nh ng kho n chi tr c n thi t, k p th i n ngư i lao ng khi h g p nh ng r i ro b t ch c. Vi c tham gia óng góp BHXH cho ngư i lao ng c a ngư i ch s d ng lao ng là góp vào quá trình ho t ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p ngày càng phát tri n hơn, nâng cao năng su t, hi u qu lao ng s n xu t c a doanh nghi p cũng như nâng cao thu nh p cho ngư i lao ng và góp vào vi c phát tri n n n kinh t ca t nư c. 1.3) i v i xã h i Th nh t, c n ph i kh ng nh r ng ho t ng BHXH là m t ho t ng d ch v , cơ quan BHXH là m t “doanh nghi p” s n xu t ra nh ng d ch v “ b o hi m” cho ngư i lao ng, m t lo i d ch v mà b t c ai cũng c n n (không ph i ch cán b , công nhân viên ch c m i c n). N u các doanh nghi p này càng s n xu t ra nhi u lo i b o hi m ( áp ng a d ng các nhu c u) thì giá tr c a nh ng s n ph m d ch v này cũng ư c tính tr c ti p vào t ng s n ph m xã h i. Th hai, v i tư cách là m t trong nh ng chính sách kinh t xã h i c a Nhà nư c, BHXH s “ b o hi m” cho ngư i lao ng, ho t ng BHXH s gi i quy t nh ng “ tr c tr c”, “ r i ro” x y ra i v i nh ng ngư i lao ng, góp ph n tích c c c a mình vào vi c ph c h i năng l c làm vi c, kh năng sáng t o c a s c lao ng. S góp ph n này tác ng tr c ti p n vi c nâng cao năng su t lao ng cá nhân, ng th i góp ph n tích c c c a mình vào vi c nâng cao năng su t lao ng xã h i. V i s tr giúp c a ngư i lao ng khi g p ph i r i ro b ng cách t o ra thu nh p thay th thì 8
BHXH ã gián ti p tác ng n chính sách tiêu dùng qu c gia làm tăng s tiêu dùng cho xã h i. Th ba, v i tư cách là m t qu ti n t t p trung, BHXH tác ng m nh m t i h th ng tài chính ngân sách Nhà nư c, t i h th ng tín d ng ti n t ngân hàng. Chính vì v y, t ra m t yêu c u cho qu BHXH ph i t b o t n và phát tri n qu b ng nhi u hình th c khác nhau, trong ó có hình th c u tư phát tri n ph n “ nhàn r i” c a qu . Ph n này có tác ng không nh t i s phát tri n t nư c, góp ph n t o ra nh ng cơ s s n xu t kinh doanh m i, vi c làm m i góp ph n quan tr ng trong vi c t o ra vi c làm cho ngư i lao ông. T ó góp ph n gi i quy t tình tr ng th t nghi p ca t nư c, góp ph n tăng thu nh p cá nhân cho ngư i lao ng nói riêng và tăng t ng s n ph m qu c n i cũng như t ng s n ph m qu c dân nói chung. Th tư, BHXH góp ph n vào vi c th c hi n công b ng xã h i, là công c phân ph i l i thu nh p gi a nh ng ngu i tham gia BHXH. S phân ph i l i thu nh p này ư c ti n hành thông qua hai cách: Phân ph i l i theo chi u ngang gi a ngư i kho và ngư i già, ngư i ang làm vi c v i ngư i ã ngh hưu, ngư i tr tu i v i ngư i l n tu i, gi a nam v i n , ngư i ang hư ng tr c p v i ngư i chưa hư ng tr c p; phân ph i l i theo chi u ngang là m c tiêu quan tr ng c a chính sách kinh t xã h i, gi a nh ng ngư i có thu nh p cao và ngư i có thu nh p th p. BHXH không bao hàm ý phân ph i bình quân, cũng không hàm ý l y c a ngư i giàu chia cho ngư i nghèo m t cách võ oán. Ý tư ng c a BHXH nhi u i u ph l y giá gương, là oàn k t tương tr , phát huy tính t thân, s ng hoà nh p có tình có nghĩa gi a các nhóm, các gi i b n trong cùng c ng ng v i nhau mà v n là ti m l c c a dân t c ta ã ư c l ch s ch ng minh. 9
2 – Nh ng nguyên t c c a BHXH 2.1) M i ngưòi lao ng trong m i trư ng h p b gi m ho c m t kh năng lao ng ho c m t vi c làm u có quy n ư c BHXH . Quy n ơc BHXH c a ngư i lao ng là m t trong nh ng bi u hi n c th c a quy n con ngư i. Nhưng khi mu n xây d ng h th ng BHXH thì u tiên Nhà nư c ph i t o i u ki n và môi trư ng kinh t xã h i, v chính sách và lu t pháp, v t ch c và cơ ch qu n lý c n thi t. ng th i, nh ng ngư i s d ng lao ng và ngư i lao ng ph i th c hi n trách nhi m óng góp tài chính c a mình. Không ph i là cái có s n nên trư c h t ph i tìm cách t o ra nó. m i nư c không có s óng góp này thì chính sách BHXH có hay n m y cũng không bao gi có BHXH trong th c ti n. Vì v y, th c hi n trách nhi m óng góp tài chính BHXH là i u ki n cơ b n nh t ngư i lao ng ư c hư ng quy n BHXH. 2.2) Nhà nư c và ngư i s d ng lao ng có trách nhi m ph i BHXH i v i ngư i lao ng, ngư i lao ng cũng ph i t b o hi m cho mình. ây là m i quan h ba bên trong n n kinh t th trư ng, trong ó Nhà nư c có vai trò qu n lý vĩ mô m i ho t ng kinh t xã h i trên ph m vi c nư c. V i vai trò này Nhà nư c có trong tay m i i u ki n v t ch t c a toàn xã h i, ng th i cũng có m i công c c n thi t th c hi n vai trò c a mình. Cùng v i s tăng trư ng s phát tri n kinh t xã h i, cũng có nh ng k t qu b t l i không mong mu n. Nh ng k t qu b t l i này tr c ti p ho c gián ti p s d n n nh ng r i ro cho ngư i lao ng. Khi x y ra tình tr ng như v y n u không có BHXH thì Nhà nư c v n ph i chi Ngân sách giúp ngư i lao ng dư i m t d ng khác. S giúp ó ch ng nh ng làm cho i s ng ngư i lao ng n nh mà còn làm cho s n xu t kinh t xã h i c a t nư c n nh. Vì v y, khi trong xã h i loài ngư i xu t hi n BHXH – m t d ng mb o i s ng ti n b hơn i v i ngư i 10
lao ng- so v i các d ng giúp truy n th ng thì Nhà nư c càng có i u ki n và càng có trách nhi m t ch c và tham gia d ng ho t ng ó. i v i ngư i s d ng lao ng, m i khía c nh t ra cũng tương t như trên nhưng ch trong ph m vi m t s doanh nghi p. ó gi a ngư i lao ng và ngư i s d ng lao ng có m i quan h r t ch t ch . Ngư i s d ng lao ng mu n n nh và s n xu t kinh doanh thì ngoài vi c chăm lo u tư có máy móc thi t b h ên i, công ngh tiên ti n còn ph i chăm lo tay ngh và i s ng c a ngư i lao ng mà mình s d ng. Khi ngư i lao ng làm vi c bình thư ng thì ph i tr lương (tr công) tho áng cho ngư i lao ng. Khi h g p r i ro, m au, tai n n lao ng, b nh ngh nghi p.. trong ó có r t nhi u trư ng h p g n v i quá trình lao ng, v i nh ng i u ki n lao ng c th c a doanh nghi p thì ph i có trách nhi m BHXH cho h . Ch có như v y ngư i lao ng m i yên tâm tích c c lao ng s n xu t góp ph n tăng năng su t lao ng, tăng hi u qu kinh t cho doanh nghi p. i v i ngư i lao ng khi g p nh ng r i ro không mu n và không ph i hoàn toàn hay tr c ti p do l i c a ngư i khác thì trư c h t ó là r i ro c a b n thân. Vì th , n u mu n ư c BHXH t c là mu n nhi u ngư i khác h tr cho mình, là dàn tr i r i ro c a mình cho nhi u ngư i khác thì t mình ph i gánh ch u tr c ti p và trư c h t ã... i u ó có nghĩa là b n thân ngư i lao ng ph i có trách nhi m tham gia BHXH t b o hi m cho mình. 2.3) BHXH ph i d a trên s óng góp c a các bên tham gia hình thành lên qu BHXH nguyên t c trên ã th y rõ tính khách quan c a trách nhi m ph i tham gia BHXH i v i ngư i lao ng c a c ba bên (Nhà nư c, ngư i s d ng lao ng và ngư i lao ng) trong n n kinh t th trư ng. Bi u hi n 11
c th c a trách nhi m này là óng phí BHXH u kỳ. Nh s óng góp ó mà phương th c riêng có c a BHXH là dàn tr i r i ro theo nhi u chi u, t o i u ki n phân ph i thu nh p theo c chi u d c và chi u ngang m i ư c th c hi n. Hơn n a nó còn t o ra m i quan h ràng bu c ch t ch gi a trách nhi m v i quy n l i góp ph n phòng ch ng nh ng hi n tư ng nhi u trong h th ng ho t ng mang l i nhi u l i ích cho m i ngư i có liên quan này. 2.4) Ph i tuân theo quy lu t s l n BHXH là m t trong các nguyên t c, các cơ ch an toàn xã h i, trư c h t là s tr giúp cho ngư i lao ng trong các trư ng h p b gi m ho c b m t thu nh p t m th i khi h b m au, thai s n… ho c h t tu i lao ng theo quy nh c a pháp lu t. Trong c cu c i c a ngư i lao ng thư ng thì th i gian lao ng dài hơn th i gian ngư i lao ng b t m t h i m t kh năng lao ng ho c th i gian t khi h t tu i lao ng n lúc ch t. V l i t t c nh ng ngư i tham gia BHXH cùng m t lúc có nhu c u b o hi m, vì v y nguyên t c trư c h t c a BHXH là l y s ông bù s ít, l y quãng i lao ng có thu nh p b o hi m cho khi gi m ho c m t kh năng lao ng. 2.5) K t h p gi a các lo i l i ích, các kh năng và phương th c áp ng nhu c u BHXH Trong BHXH c ba bên tham gia: Ngư i s d ng lao ng, ngư i lao ng và Nhà nư c u nh n ư c nhi u l i ích. Nhưng l i ích nh n ư c không ph i luôn luôn như nhau, th ng nh t v i nhau mà trái l i có l i ích có lúc l i mâu thu n v i nhau. Ch ng h n vi c tăng m c tr c p ho c tăng th i h n ngh làm vi c và hư ng tr c p BHXH s r t có l i cho ngư i lao ng nhưng l i gây khó khăn cho ngư i ch s d ng lao ng, n u gi m 12
h u qu b t l i cho ngư i s d ng lao ng thì Nhà nư c l i ph i gánh ch u. 2.6) M c tr c p BHXH ph i m b o th p hơn ti n lương khi ang i làm, nhưng cũng ph i l n hơn m c lương t i thi u Tr c p BHXH nói ây là lo i tr c p thay th cho ti n lương như tr c p m au, thai s n, hưu trí tu i già ch không ph i là tr c p bù p ho c tr c p BHXH. Như ã bi t, ti n lương là kho n ti n mà ngư i s d ng lao ng tr cho ngư i lao ng khi h th c hi n công vi c nh t nh. Nghĩa là, ch ngư i lao ng có s c kho bình thư ng, có vi c làm bình thư ng và th c hi n công vi c nh t nh m i có ti n lương. Khi ã b m au, tai n n hay tu i già không th c hi n ư c công vi c nh t nh ho c không vi c làm mà trư c ó có tham gia BHXH thì ch có tr c p BHXH và tr c p ó không th b ng ti n lương t o ra ư c. Còn n u c tìm cách tr tr c p BHXH b ng ho c cao hơn ti n lương thì không m t ngư i lao ng nào ph i c g ng có vi c làm và tích c c làm vi c có lương mà ngư c l i h s c g ng m au, thai s n hư ng tr c p. Hơn n a cách l p qu , phương th c dàn tr i r i ro c a BHXH cũng không cho phép tr tr c p BHXH b ng ti n lương lúc ang i làm. Vì tr tr c p b ng ti n lương thì ch ng khác gì b r i ro em r i ro c a mình dàn tr i h t cho nh ng ngư i khác. Như v y, m c tr c p BHXH ph i th p hơn m c ti n lương lúc ang i làm. Tuy nhiên do m c ích, b n ch t và cách làm c a BHXH thì m c tr c p th p nh t cũng không th th p hơn m c s ng t i thi u hàng ngày. Ch khi ó BHXH m i có tính nhân văn cao c . 2.7) K t h p gi a BHXH b t bu c v i BHXH t nguy n B o hi m xã h i áp d ng hình th c b t bu c m b o quy lu t s l n và s có h s an toàn cao nh m m b o cu c s ng c a ngư i lao 13
ng. Tuy nhiên, có nh ng trư ng h p, ngư i lao ng mu n hư ng tr c p hưu trí m c cao hơn m c ư c hư ng dư i hình th c b t bu c, ho c khi cân nh c th y h óng thêm vào BHXH cũng là m t hình th c g i ti n ti t ki m, và có khi còn l i hơn g i vào ngân hàng, thì h s có nhu c u óng phí BHXH nhi u hơn m c quy nh. Chính vì v y, khi áp ng nhu c u ó cũng th c hi n ư c m b o t t hơn cu c s ng cho ngư i lao ng ng th i quy lu t s l n v n ư c tôn tr ng. 2.8) Ph i m b o tính th ng nh t BHXH trên ph m vi c nư c, ng th i ph i phát huy tính a d ng, năng ng c a các b ph n c u thành H th ng BHXH c a m t nư c thư ng g m nhi u b ph n c u thành. Trong ó b ph n l n nh t do Nhà nư c t ch c và b o h c bi t bao trùm toàn b nh ng ngư i hư ng lương t Ngân sách Nhà nư c và nh ng ngư i lao ng thu c nh ng khu v c kinh t quan tr ng c a t nư c. Các b ph n nh hơn do các ơn v kinh t và tư nhân t ch c ra b o hi m cho m t s i tư ng h n ch do pháp lu t quy nh. Trong b ph n do Nhà nư c t ch c còn có th có m t s b ph n BHXH chuyên ngành như: BHXH i v i công ch c, BHXH i v i quân nhân hư ng lương và m t s b ph n BHXH theo ngành kinh t có tính ch t c thù ( ư ng s t, khai thác m ...). Các b ph n BHXH ơc t ch c như th nào, nhi u hay ít là do i u ki n kinh t , chính tr , xã h i và do Nhà nư c quy nh. nư c ta do nh ng di u ki n kinh t xã h i chưa cho phép các t ch c và cá nhân th c hi n BHXH mà ch có BHXH c a Nhà nư c. BHXH ho t ng có hi u qu nh t thi t ph i b o m tính th ng nh t trên nh ng v n l n ho c c ơ b n nh t tránh tuỳ ti n, tính c c b ho c nh ng mâu thu n n y sinh. ng th i cũng ph i có cơ ch m ib ph n c u thành có th năng ng trong ho t ng chúng có th bù p, b xung nh ng ưu i m cho nhau. 14
2.9) BHXH ph i ư c phát tri n d n t ng bư c phù h p v i các i u ki n kinh t xã h i c a t nư c trong t ng giai o n phát tri n c th BHXH c a m t nư c g n r t ch t v i tr ng thái kinh t , v i các i u ki n kinh t xã h i, v i cơ ch và trình qu n l ý c bi t là v i s iu ch nh, s ng b c a n n pháp ch c a nư c ó. Trong tình hình nư c ta, kinh t th trư ng theo nh hư ng XHCN ang hình thành, nhi u m t kinh t xã h i ang chuy n ng m nh. Vì v y, vi c xây d ng và phát tri n BHXH ph i b o m ch c ch n, tính toán th n tr ng và có bư c i phù h p. III. QU BHXH 1 – Vai trò c a qu BHXH Trong i s ng kinh t xã h i, có r t nhi u lo i qu khác nhau như: qu tiêu dùng, qu s n xu t, qu d phòng, qu ti n lương, qu ti n thư ng, qu phúc l i, qu ti t ki m...T t c các lo i qu này u có m t i m chung là t p h p các phương ti n tài chính cho nh ng ho t ng nào ó theo m c tiêu nh trư c. Qu l n hay qu nh bi u th kh năng v m t phương ti n và v t ch t th c hi n công vi c c n làm. T t c các qu u không ch t n t i v i m t kh i lư ng tĩnh t i m t th i i m mà luôn bi n ng tăng lên u vào v i các ngu n thu và gi m i u ra v i các kho n chi như m t dòng ch y liên t c. m b o cho u ra n nh, ngư i ta thi t l p m t lư ng d tr . B i v y, n m và i u hành ư c m t qu nào ó thì không ph i ch n m ư c kh i lư ng c a nó t i m t th i i m nh t nh, mà quan tr ng hơn là ph i n m ư c lưu lư ng c a nó trong m t kho ng th i gian nh t nh. Theo nh ng quan ni m v qu nói chung như trên, thì qu BHXH là t p h p nh ng óng góp b ng ti n c a nh ng ngư i tham gia BHXH hình 15
thành m t qu tài chính c l p, t p trung n m ngoài Ngân sách Nhà nư c chi tr cho nh ng ngư i ư c BHXH và gia ình h khi h b gi m ho c m t thu nh p do b gi m ho c m t kh năng lao ng, m t vi c làm. Như v y, qu BHXH là m t qu tiêu dùng ng th i là m t qu d phòng, nó v a mang tính kinh t , v a mang tính xã h i r t cao và là i u ki n hay cơ s v t ch t quan tr ng m b o cho toàn b h th ng BHXH t n t i và phát tri n. Qu BHXH hình thành và ho t ng ã t o ra kh năng gi i quy t nh ng r i ro c a t t c nh ng ngư i tham gia v i t ng d tr ít nh t, giúp cho vi c dàn tr i r i ro ư c th c hi n theo c hai chi u không gian và th i gian, ng th i giúp gi m t i thi u thi t h i kinh t cho ngư i s d ng lao ng, ti t ki m chi cho c ngân sách Nhà nư c và ngân sách gia ình. 2 – Ngu n qu BHXH Qu BHXH t p trung nh ng óng góp b ng ti n c a nh ng ngư i tham gia BHXH hình thành m t qu ti n t t p trung chi tr cho nh ng ngư i ư c hư ng BHXH và gia ình h khi h b gi m ho c m t thu nh p do b gi m, m t kh năng lao ng ho c m t vi c làm. Như v y qu BHXH là m t qu tiêu dùng, ng th i là m t qu d phòng; nó v a mang tính kinh t v a mang tính xã h i r t cao và là i u ki n hay cơ s v t ch t quan tr ng nh t m b o cho toàn b h th ng BHXH t n t i và phát tri n. Qu BHXH hình thành và ho t ng ã t o kh năng gi i quy t nh ng r i ro c a t t c nh ng ngư i tham gia v i t ng d tr ít nh t, giúp cho vi c giàn tr i r i ro ư c th c hi n theo c hai chi u không gian và th i gian, ng th i giúp gi m thi u thi t h i kinh t cho ngư i s d ng lao ng, ti t ki m chi cho c Ngân sách nhà nư cvà ngân sách gia ình. 16
Qu ư c hình thành t nhi u ngu n khác nhau: - Th nh t, ó là ph n óng góp c a ngư i s d ng lao ng, ngư i lao ng và Nhà nư c, ây là ngu n chi m t tr ng l n nh t và cơ b n c a qu . - Th hai, là ph n tăng thêm do b ph n nhàn r i tương i c a qu ưc t ch c BHXH chuyên trách ưa vào ho t ng sinh l i. - Th ba, là ph n n p ph t c a nh ng cá nhân và t ch c kinh t vi ph m lu t l v BHXH. Ph n l n các nư c trên th gi i, qu BHXH u ưc hình thành t các ngu n nêu trên. Tuy nhiên phương th c óng góp và m c óng góp c a các bên tham gia có khác nhau. 2 - M c ích s d ng qu BHXH Qu BHXH ư c s d ng ch y u cho hai m c ich sau ây: - Chi tr và tr c p cho các ch BHXH - Chi phí cho s nghi p qu n lý BHXH Theo khuy n ngh c a T ch c lao ng qu c t (ILO) qu BHXH ư c s d ng tr c p cho các i tư ng tham gia BHXH, nh m n nh cu c s ng cho b n thân và gia ình h , khi i tư ng tham gia BHXH g p r i ro. Th c ch t là tr c p cho 9 ch mà t ch c này ã nêu lên trong công ư c 102 tháng 6 năm 1952 t i Giơnevơ: 1. Chăm sóc y t 2. Tr c p m au 3. Tr c p th t nghi p 4. Tr c p tu i già 5. Tr c p tai n n lao ng và b nh ngh nghi p 6. Tr c p gia ình 7. Tr c p sinh 8. Tr c p khi tàn ph 17
9. Tr c p cho ngư i còn s ng ( tr c p m t ngư i nuôi dư ng) 9 ch trên hình thành m t h th ng các ch BHXH . Tuỳ i u ki n kinh t xã h i mà m i nư c tham gia công ư c Giơnevơ th c hi n khuy n ngh ó mc khác nhau, nhưng ít nh t ph i th c hi n ư c ba ch . Trong ó, ít nh t ph i có m t trong năm ch : (3), (4), (5), (8), (9). M i ch trong h th ng trên khi xây d ng u d a trên nh ng cơ s kinh t xã h i tài chính, thu nh p, ti n lương .v.v… ng th i tuỳ t ng ch khi xây d ng còn ph i tính n các y u t sinh h c; tu i th bình quân c a qu c gia, nhu c u dinh dư ng; xác su t t vong… Tuy nhiên, cơ s xác nh i u ki n hư ng BHXH ph i tính n m t lo t các y u t liên quan n toàn b h th ng các ch cũng như t ng ch BHXH c th . Ch ng h n khi xác nh i u ki n hư ng tr c p BHXH tu i già ph i d a vào cơ s sinh h c là tu i i và gi i tính, c a ngư i lao ng là ch y u. B i vì tu i già hư ng tr c p hưu trí c a m i gi i, m i vùng, m i qu c gia có nh ng khác bi t nh t nh. Do ó, co nh ng nư c quy nh: Nam 60 tu i và N 55 tu i s ư c ngh hưu. Nhưng cũng có nh ng nư c quy nh: Nam 65 tu i và N 60 tu i.v.v…Ho c khi xác nh i u ki n hư ng tr c p cho chê tai n n lao ng và b nh ngh nghi p ph i tính n các y u t như: i u ki n và môi trư ng lao ng; b o h lao ng v.v…Các y u t này thư ng có quan h và tác ng qua l i v i nhau ít nhi u nh hư ng n i u ki n BHXH c a t ng ch và toàn b h th ng các ch BHXH. Th i gian hư ng tr c p và m c hư ng tr c p BHXH nói chung ph thu c vào t ng trư ng h p c th và th i gian óng phí BHXH c a ngư i lao ng trên cơ s tương ng gi a óng và hư ng. ng th i m c tr c p còn ph thu c vào kh năng thanh toán chung c a t ng qu tài chính BHXH; m c s ng chung c a các t ng l p dân cư và ngư i lao ng. 18
Nhưng v nguyên t c, m c tr c p này không cao hơn m c ti n lương ho c ti n công khi ngư i lao ng ang làm vi c và nó ch b ng m t t l ph n trăm nh t nh so v i m c ti n lương hay ti n công. các nư c kinh t phát tri n do m c lương cao nên t l này thư ng th p và ngư c l i nh ng nư c ang phát tri n do m c ti n lêong còn th p nên ph i áp d ng m t t l khá cao. Ví d , pháp m c tr c p hưu trí ch b ng 50% m c lương cao nh t ( v i i u ki n óng BHXH 37,5 năm ), m au ư c hư ng tr c p b ng 50% ti n lương, th i gian ngh m ư c hư ng tr c p không quá 12 tháng. Sinh con ư c hư ng tr c p BHXH b ng 90% ti n lương trong vòng 16 tu n v.v…Còn Philipin, m c tr c p hưu trí t 42% n 102%, tuỳ thu c t ng nhóm lương khác nhau, m au ư c hư ng 65%, sinh con ư c ngh 45 ngày và ư c tr c p b ng 100% ti n lương v.v… Tuy v y, vi c các nư c quy nh tr c p BHXH b ng t l ph n trăm so v i ti n lương hay ti n công thư ng d n n b i chi qu BHXH. Vì v y, m t s nư c ã ph i tìm cách kh c ph c như: tr ngay 1 l n khi ngh hưu, ho c su t i óng theo t l ph n trăm c a m t m c thu nh p quy nh và hư ng cũng theo t l ph n trăm c a m c quy nh. Ngoài vi c chi tr tr c p theo các ch BHXH, qu BHXH còn ư c s d ng cho chi phí qu n lý như: Ti n lương cho nh ng ngư i làm vi c trong h thông BHXH; kh u hao tài s n c nh, văn phòng ph m và m t s kho n chi khác… Ph n qu nhàn r i ph i ư c em u tư sinh l i. M c ích u tư qu BHXH là nh m b o toàn và tăng trư ng ngu n qu . Quá trình u tư qu BHXH ph i m b o nguyên t c: an toàn, có l i nhu n, có kh năng thanh toán và m b o l i ích kinh t - xã h i. 19