Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học môn Lịch Sử ở trường THCS huyện Nho Quan

Chia sẻ: Chubongungoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của sáng kiến kinh nghiệm là phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh có nghĩa là phải thay đổi cách dạy và cách học. Chuyển từ hình thức dạy học lấy giáo viên làm trung tâm và hình thức lấy học sinh là chủ thể hoạt động sang hình thức lấy hoạt động học làm trung tâm, giáo viên là người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn tạo nên sự tương tác tích cực giữa người dạy và người học. Do đó chúng tôi đã tiến hành một số hình thức tổ chức hoạt động học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học môn Lịch Sử ở trường THCS huyện Nho Quan

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập- Tự do – Hạnh phúc ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN Kính gửi: Hội đồng Sáng kiến tỉnh Ninh Bình. Chúng tôi : Tỉ lệ Ngày Trình độ (%) STT Họ và tên tháng Nơi công tác Chức danh chuyên môn đóng năm sinh góp Phòng GD&ĐT P.Trưởng ĐHGD Chính 1 Trần Văn Viện 10/6/1959 20 Nho Quan Phòng GD trị Phòng GD&ĐT 2 Phan Thiết Khoa 16/5/1972 Chuyên viên ĐHSP Văn 20 Nho Quan 3 Quách Thị Quyên 19/05/1980 THCS Gia Lâm Giáo viên CĐSP Sử- CD 20 Trường THCS 4 Đinh Thị Loan 1985 Giáo viên ĐHSP Sử 20 Quỳnh Lưu Trường THCS 5 Trần Thị Kim Oanh 10/7/1972 Hiệu trưởng ĐHSP Toán 20 Quỳnh Lưu Là nhóm tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến: “Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học môn Lịch Sử ở trường THCS huyện Nho Quan” I. CHỦ ĐẦU TƯ SÁNG KIẾN: Phòng Giáo dục và đào tạo Nho Quan II. THỜI GIAN ÁP DỤNG: Từ năm học 2015 – 2016; 2016 - 2017 III. LĨNH VỰC ÁP DỤNG SÁNG KIẾN: Phương pháp dạy học IV. MÔ TẢ BẢN CHẤT CỦA SÁNG KIẾN 1. Nội dung sáng kiến Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học nói chung, đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học môn Lịch sử nói riêng có ý nghĩa rất quan trọng và cần thiết. Đặc biệt, hiện nay học sinh chưa thực sự quan tâm và coi trọng môn Lịch sử. Do đó, việc đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học môn Lịch Sử là một trong những nội dung nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng học bộ môn cho học sinh. Đồng thời, giúp giáo viên có nhận thức và hướng đi tích cực khi tổ chức hoạt động học nhằm đa dạng hóa các hình thức dạy học. Học sinh ngoài học ở trên lớp các em được trải nghiệm thực tế, được nghe những câu chuyện lịch sử có thật, được thấy những hiện vật, những tư liệu 1
cụ thể, được cảm nhận, được tìm hiểu, thảo luận, hợp tác, được “hóa thân” vào các nhân vật, sự kiện, nội dung lịch sử… giúp học sinh nâng cao khả năng tư duy gắn lý thuyết với thực tiễn và việc lĩnh hội kiến thức trở nên đơn giản hơn, sống động hơn, khơi dậy ở các em niềm yêu thích môn Lịch sử, thái độ hứng thú, say mê đối với môn học. Rèn luyện tính chủ động, tích cực, sáng tạo trong học tập. Đó là lí do nhóm Lịch sử của phòng GD&ĐT huyện Nho Quan thực hiện đề tài sáng kiến kinh nghiệm: “Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học môn Lịch Sử ở cấp THCS”. Với mục đích từng bước đáp ứng yêu cầu của chương trình đổi mới giáo dục lấy hoạt động học làm trung tâm, nhằm tiếp cận dần với mô hình trường học mới và thực hiện có hiệu quả chủ trương của Bộ GD&ĐT về đổi mới phương pháp và hình thức dạy học trong các nhà trường. 1.1. Giải pháp cũ thường làm 1.1.1. Nội dung giải pháp Trong những năm gần đây, mặc dù đã tích cực tiến hành đổi mới phương pháp dạy học tuy nhiên để học sinh hứng thú, yêu thích và say mê học môn Lịch sử thì còn là một vấn đề mà nhiều giáo viên các trường THCS nói chung và các trường THCS ở Nho Quan nói riêng vẫn còn đang lúng túng trong việc tìm ra các giải pháp sao cho phù hợp. Hình thức dạy học Lịch sử hiện nay chủ yếu vẫn kế thừa theo hình thức dạy học truyền thống. Xét về bản chất, đây là phương pháp dạy học ở trên lớp, là những cách thức dạy học quen thuộc được truyền từ lâu đời và được bảo tồn, duy trì qua nhiều thế hệ. Thực hiện lối dạy này, giáo viên từ chỗ là người thuyết trình, diễn giảng “thầy giảng – trò nghe”, thì thầy đặt câu hỏi để thu hút nhiều học sinh trả lời sau đó thầy phân tích, giải thích lại để học sinh nghe, nhớ, ghi chép và suy nghĩ theo với mục tiêu chuyển từ dạy học lấy giáo viên làm trung tâm sang lấy học sinh làm trung tâm. Tuy nhiên học sinh phải ghi chép nhiều, các em chưa được quan sát thực tế, chưa có cơ hội thảo luận để phát huy tính tích cực trong học tập. 1.1.2. Ưu điểm của giải pháp cũ Về không gian và thời gian: Không gian giới hạn trong một phòng học chỉ với không quá 45 học sinh theo sự chỉ đạo của Bộ GD&ĐT cho nên giáo viên dễ quan sát, dễ điều hành. Giúp giáo viên có thể truyền đạt một khối lượng kiến thức lớn trong một khoảng thời gian ngắn; Giáo viên hoàn toàn chủ động trong giờ giảng của mình, không gặp khó khăn trở ngại đối với những vấn đề có thể nảy sinh trên lớp; học sinh tiếp thu được nhiều kiến thức khi họ nhận được càng nhiều thông tin từ giáo viên; Thời gian được xác định là 45 phút trong một lớp, do đó giáo viên là người hoàn toàn chủ động về thời gian và nội dung giảng dạy; Giảm bớt những khó khăn, thời gian cho giáo viên trong việc chuẩn bị, chỉ cần chuẩn bị bài giảng thuyết trình một lần người giáo viên có thể sử dụng để giảng dạy trong nhiều lần. Còn các nhà trường cũng chủ động trong việc xây dựng kế hoạch dạy học. 2
Phương tiện, thiết bị và đồ dùng dạy học: Giáo viên đã tăng cường sử dụng tranh ảnh, lược đồ, phương tiện nghe nhìn như máy chiếu, Tivi, đài … và kênh hình vào trong giảng dạy. Hiện nay công nghệ thông tin phát triển giáo viên và học sinh có thể tiếp cận với tranh ảnh, tư liệu, tài liệu từ mạng Internet… để làm phong phú hơn cho bài giảng của mình. Đối tượng: học sinh của một lớp với số lượng không quá 45 học sinh theo sự chỉ đạo của Bộ GD&ĐT, chính vì vậy giáo viên có thể quản lí một cách dễ dàng không vất vả, đồng thời hoàn toàn chủ động trong giờ giảng của mình, không gặp khó khăn trở ngại đối với những vấn đề có thể nảy sinh trên lớp; học sinh ít nên giờ học tập trung hơn, tiếp thu được nhiều kiến thức khi các em nhận được càng nhiều thông tin từ giáo viên; Mặc dù hiện nay việc sử dụng phương tiện, thiết bị và ứng dụng công nghệ thông tin trong các nhà trường được đẩy mạnh song con đường của nó đến với học sinh chủ yếu là phương pháp truyền thống, do vậy kết quả đạt được chưa cao. 1.1.3. Hạn chế của giải pháp cũ Đổi mới hình thức tổ chức dạy học trong môn Lịch sử sẽ góp phần nâng cao chất lượng bài dạy lịch sử cũng như hiểu biết của học sinh. Hiện nay, hình thức dạy học chủ yếu ở các nhà trường vẫn là dạy học ở trên lớp với cách dạy học theo phương pháp truyền thống mặc dù có những ưu điểm song cũng còn có nhiều hạn chế: Không gian và thời gian có giới hạn thời gian chỉ có 45 phút cho một tiết học và không gian bó hẹp, khép kín trong một phòng học cho nên học sinh không có cơ hội và thời gian để quan sát, tìm hiểu, thu thập những tư liệu, tài liệu từ thực tế để làm phong phú thêm cho bài học. Đối tượng học là học sinh của một lớp với số lượng không quá 45 em theo sự chỉ đạo của Bộ Giáo dục - Đào tạo. Với số học sinh tham gia có giới hạn do đó các em ít được trao đổi, thảo luận, tương tác, khả năng hòa nhập cộng đồng chưa có. Về phía giáo viên khi muốn truyền tải một nội dung kiến thức hay một chủ đề nào đó cho học sinh trong cùng một khối lớp hoặc ở các khối lớp khác nhau lại phải thực hiện nhiều lần, khiến cho giáo viên vất vả, hoạt động thì lặp đi lặp lại nhưng hiệu quả thu được không cao. Tư liệu và thiết bị dạy học ngoài sách giáo khoa, sách giáo viên tranh ảnh, lược đồ, máy chiếu, loa đài, băng đĩa … giáo viên và học sinh còn có thể thu thập tư liệu, tài liệu, tranh ảnh... trên mạng Internet nhưng việc sử dụng các nguồn tư liệu, thiết bị và phương tiện dạy học còn mang tính hình thức chỉ nhằm mục đích minh họa làm phong phú, sinh động hơn cho nội dung bài giảng của thầy, học sinh phải học thuộc lòng các kiến thức Lịch sử, nhớ các sự kiện một cách máy móc, phải ghi chép nhiều, các em chưa được quan sát thực tế, chưa có cơ hội thảo luận, hợp tác, phát huy tính tích cực, không được hòa nhập vào cộng đồng, trải nghiệm thực tế, không chủ động trong việc lĩnh hội kiến thức từ thực tế… … 3
Do không khơi dậy được tình yêu, niềm say mê với môn học cho học sinh nên chất lượng đại trà, chất lượng mũi nhọn thường chưa cao. Việc lồng ghép, tích hợp kiến thức của nhiều môn học với nội dung phù hợp cũng gặp nhiều khó khăn dẫn đến các tiết học trở nên tẻ nhạt, học sinh thu động tiếp nhận kiến thức chay từ phía giáo viên. 1.2. Giải pháp mới cải tiến Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong nghị quyết Trung ương 4 khóa VII (1993), Nghị quyết trung ương 2 khóa VIII (1996) và được thể chế hóa trong luật giáo dục sửa đổi ban hành năm 2005 đã ghi “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; Bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên ” Phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh có nghĩa là phải thay đổi cách dạy và cách học. Chuyển từ hình thức dạy học lấy giáo viên làm trung tâm và hình thức lấy học sinh là chủ thể hoạt động sang hình thức lấy hoạt động học làm trung tâm, giáo viên là người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn tạo nên sự tương tác tích cực giữa người dạy và người học. Do đó chúng tôi đã tiến hành một số hình thức tổ chức hoạt động học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là 1.2.1. Kể chuyện lịch sử Hình thức kể chuyện lịch sử là như thế nào? Để tiến hành hoạt động học thông qua hình thức này chúng tôi đã gặp gỡ và mời những chiến sĩ cách mạng, chuyên gia lịch sử, những nhân chứng lịch sử đến tham dự buổi học và kể những câu chuyện về lịch sử, đồng thời cùng trò chuyện, trao đổi và giải đáp thắc mắc của học sinh. Hình thức này rất có tác dụng trong việc giáo dục tư tưởng, tình cảm đạo đức cho học sinh. Bởi vì, học sinh được tiếp xúc trực tiếp với những con người thật - nhân chứng lịch sử - có sức thuyết phục với học sinh hơn bất cứ các phương tiện dạy học nào khác. Chuyên gia lịch sử là những người am hiểu lịch sử, có trình độ chuyên môn được đào tạo theo hướng chuyên sâu về một vấn đề lịch sử nào đó. Nhân chứng lịch sử là những người am hiểu lịch sử, những chiến sĩ cách mạng lão thành tiêu biểu, những người thân của các nhân vật có liên quan đến lịch sử, những nhân chứng đã chứng kiến, tham gia các sự kiện trong thời điểm lịch sử. Thông qua việc tổ chức hoạt động học bằng hình thức kể chuyện lịch sử giúp cho học sinh hiểu sâu hơn về nội dung bài học. Học sinh được trực tiếp giao lưu, trò chuyện với nhân chứng lịch sử giúp các em hào hứng hơn với bài học. Để thực hiện được hoạt động này cần đảm bảo những yêu cầu sau: Có thể tổ chức một buổi nói chuyện về nội dung lịch sử riêng biệt hoặc có thể lồng ghép vào một hoạt động ngoại khóa nào đó, hoặc kết hợp với những buổi lễ, ngày kỉ niệm một sự kiện lịch sử quan trọng, một danh nhân, lãnh tụ cách mạng, những buổi nghiên cứu lịch sử địa phương…Để một buổi nói chuyện về nội 4
dung lịch sử được thành công thì giáo viên phải có sự chuẩn bị chu đáo có nằm trong Kế hoạch dạy học bộ môn và được sự phê duyệt của Ban giám hiệu nhà trường. Trước khi buổi nói chuyện diễn ra thì giáo viên cần tập trung học sinh phổ biến những quy định khi gặp gỡ nhân chứng lịch sử, sau đó giáo viên trao đổi với nhân chứng về các vấn đề liên quan đến nội dung học sinh cần tìm hiểu nhờ được giúp đỡ. Học sinh có thể trao đổi, đặt câu hỏi trực tiếp những thông tin cần tìm hiểu. Đối với người nói chuyện về lịch sử phải là những người am hiểu về lịch sử được đào tạo chuyên sâu về lịch sử như chuyên gia lich sử, nhân chứng, các chiến sĩ cách mạng lão thành tiêu biểu, những nhân chứng đã chứng kiến, tham gia các sự kiện lịch sử, những người thân của các nhân vật có liên quan đến lịch sử…Nội dung câu chuyện phải liên quan đến các kiến thức cơ bản trong bài học của bộ môn, chính xác tránh những chi tiết li kì không có giá trị khoa học, không phù hợp với yêu cầu học tập. Kể chuyện phải làm cho người nghe xúc động, như được sống lại với sự kiện ấy, như câu chuyện của các nhân chứng lịch sử hay người kể lại đã thâm nhập với sự kiện Khi tìm hiểu lịch sử địa phương Ninh Bình thông qua bài “Ninh Bình từ năm 1919 đến cách mạng tháng tám năm 1945” chúng tôi đã tổ chức hoạt động ngoại khóa bằng hình thức kể truyện lịch sử tại trường THCS Quỳnh Lưu vào ngày 25/2/2016. Chúng tôi đã mời Bác Đinh Kim Sinh ở thôn Anh Trỗi - Xã Quỳnh Lưu - Huyện Nho Quan là một lão thành cách mạng là một người trực tiếp tham gia cuộc kháng chiến chống Nhật ở Quỳnh Lưu đã đến nói chuyện về cách mạng tháng Tám ở Ninh Bình cụ thể là phong trào chống Nhật ở Quỳnh Lưu với sự tham dự của: chính quyền địa phương, đại diện phụ huynh học sinh, lãnh đạo phòng GD&ĐT, học sinh toàn trường tổng số 339 em và toàn thể giáo viên dạy môn lịch sử tren địa bàn huyện Nho Quan. 5
(Ông Đinh Kim Sinh – Lão thành Cách mạng ở thôn Anh Trỗi- Xã Quỳnh Lưu) Kể chuyện lịch sử có ý nghĩa như thế nào? Nếu như một hoạt động dạy và học trên lớp chúng ta thấy được tiến hành với không gian, thời gian, đối tượng tham gia có hạn chế thì tổ chức cho học sinh gặp gỡ những nhân chứng lịch sử có một ý nghĩa rất quan trọng. Nó không chỉ khắc sâu kiến thức cho các em mà còn tăng thêm sự thuyết phục, độ tin cậy cao của các em về những sự kiên lịch sử, phát huy tính tích cực của các em hình thành cho các em những năng lực như năng lực trao đổi, giao tiếp, đặt câu hỏi, đối thoại, tìm tòi và sáng tạo. Đặc biệt khi tổ chức hình thức này đối tượng có thể tham gia đông đảo, nhiều thành phần, số lượng không chỉ là học sinh 1 lớp mà có thể học sinh toàn khối, toàn trường. Thành phần gồm học sinh một khối lớp hoặc toàn trường, các bậc phụ huynh học sinh, cán bộ giáo viên nhà trường, các tổ chức, đoàn thể, chính quyền địa phương tham gia. Đây là sự kết hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội cùng tham gia giáo dục. Đó là một trong những mục tiêu đổi mới giáo dục. 1.2.2. Tổ chức học tập tại thực địa Bài học tại thực địa có ý nghĩa rất lớn đối với học sinh về cả ba mặt kiến thức, tư tưởng, tình cảm và kĩ năng. Bởi vì thực địa - nơi có di sản là những dấu vết, mảnh vụn của quá khứ còn sót lại nên khi tiến hành bài học tại đây tức là học sinh đã đã được quan sát các dấu vết, mảnh vụn của quá khứ để bổ sung, cụ thể hóa những kiến thức các em đang nghiên cứu. Nó giúp các em phát triển trí tưởng tượng, đa dạng hóa hoạt động nhận thức, gây hứng thú học tập bộ môn . Tiến hành học tại thực địa là phương thức thực hiện dạy học gắn với đời sống có tác dụng nâng cao hiểu biết về kiến thức môn học, về văn hóa giáo dục, lòng yêu quê hương đất nước . Bài học tại thực địa cũng phải tuân thủ đầy đủ các yêu cầu của một bài học nội khóa đồng thời cũng phải thực hiện đầy đủ các yêu cầu của bài học tại di sản. Cách tiến hành một bài học tại thực địa như thế nào? Vào đầu năm học, giáo viên lịch sử đề xuất với nhà trường kế hoạch đi tham quan bảo tàng, nhà truyền thống (ở trung ương, địa phương), hoặc các di tích lịch sử (như Cổ Loa, Pác Bó…) Tiếp đó giáo viên liên hệ trước với ban quản lí bảo tàng hoặc di tích, gặp gỡ trao đổi với cán bộ hướng dẫn trình bày rỏ mục đích yêu cầu của buổi tham 6
quan học tập tại thực địa để cùng có kế hoạch phối hợp, tạo điều kiện cho hoạt động đạt kết quả. Trong kế hoạch tham quan, giáo viên cần xác định rõ những hiện vật, tài liệu nên tập trung tìm hiểu, phù hợp với mục đích yêu cầu đề ra. Để thu được kết quả cao, giáo viên cần phổ biến cho học sinh rõ ràng mục đích, yêu cầu của buổi tham quan học tập tại thực địa. Đây là một trong các yếu tố đưa đến sự thành công của hình thức hoạt động này. Bởi lẽ giáo viên không tổ chức chặt chẽ thì với số lượng học sinh khá đông, sẽ khó quản lí, khó hướng dẫn các em chấp hành nội quy của bảo tảng hoặc di tích. Một trong những yêu cầu quan trọng đối với học sinh trong khi tham quan học tập tại thực địa là các em cần ghi chép những số liệu, tài liệu do người thuyết minh cung cấp, hoặc những ghi chú ở các tư liệu được trình bày. Giáo viên cần dự kiến thời gian cho buổi tham quan học tập tại thực địa. Thông thường, đối với các di tích ở gần trường chỉ nên tiến hành trong khoảng hai tiếng để phù chợp với sức khỏe, trình độ cũng như năng lực nhận thức của học sinh. (Học sinh ghi chép thông tin tại nhà bia và nghe cháu gái kể lại cuộc đời hoạt động cách mạng Đ/c Lương Văn Thăng) Kết quả của buổi tham quan học tập tại thực địa được đánh giá thông qua việc giáo viên cho học sinh thảo luận hoặc viết các bài thu hoạch. Vì vậy, giáo viên cần đưa ra các bài tập và yêu cầu học sinh hoàn thành ở nhà hay trong các giờ nội khóa, hoạt động ngoại khóa. Tổ chức tham quan học tập tại bảo tàng, di tích lịch sử phải được tổ chức chặt chẽ, theo đúng chương trình quy định, tránh việc làm tùy tiện, không có kế hoạch. Đối với hình thức này, nội dung chủ yếu của buổi tham quan học tập tại thực địa là nhằm củng cố kiến thức đã học hoặc chuẩn bị cho việc học bài mới. Kết thúc buổi tham quan học tập tại bảo tàng, di tích lịch sử, giáo viên cần tiến hành kiểm tra, đánh giá nhận thức của học sinh. Nếu là buổi tham quan củng cố kiến thức đã học, giáo viên nên giao cho học sinh bài tập dưới dạng câu hỏi khái quát, tổng hợp những vấn đề đã nghiên cứu và cho các em trao đổi hoặc viết thu hoạch. Nếu là buổi tham quan học tập để chuẩn bị kiến thức cho bài học mới thì giáo viên nên đặt cho học sinh các câu hỏi có tính chất bài tập nhận thức. Sau quá trình học tập tại thực địa, giáo viên cho thời gian cụ thể để học sinh báo cáo kết quả, đây là điều kiện cần thiết cho bài học tại di sản đạt kết quả tốt. Học sinh chỉ có thể trả lời được các câu hỏi, chỉ ra được các mối quan hệ bên trong giữa các đối tượng quan sát và bản chất của hiện tượng trên cơ sở biết 7
phân tích, so sánh, khái quát… các mặt chủ yếu của những điều quan sát được. Vì vậy, phải phát triển khả năng tự học của học sinh trong và sau bài học. Thời gian báo cáo có thể trong tiết sinh hoạt hoặc hoạt động ngoài giờ lên lớp. Sau khi học sinh nghiên cứu, tiếp xúc với các loại tài liệu tại di sản như tìm hiểu niên đại, xuất xứ, chất liệu, hình thức thể hiện và nội dung kiến thức của các dấu vết, hiện vật… liên quan đến bài học. học sinh có thể làm các loại bài tập thực hành từ đơn giản đến phức tạp: Vẽ sơ đồ khu di sản, vẽ lược đồ, vẽ biểu đồ thể hiện diễn biến sự vật, hiện tượng đã diễn ra tại nơi có di sản Học sinh biết cách tự giới thiệu sản phẩm của nhóm; trưng bày sản phẩm, trình bày bằng powerpoint, tác phẩm đóng quyển, viết bài luận, trưng bày ảnh… biết trình bày cảm xúc của mình thông qua thuyết trình. Khi tìm hiểu bài “Ninh Bình từ năm 1919 đến cách mạng tháng Tám năm 1945” (SGK- lịch sử địa phương lớp 9). Chúng tôi tổ chức cho học sinh tham quan học tập tại Bảo Tàng truyền thống khu căn cứ cách mạng Quỳnh Lưu và một số di tích lịch sử vườn Hồ, đồi Riềng, đồi Son…..Kế hoạch dạy học cụ thể (Phụ lục 1) Tổ chức bài học tại thực địa có tác dụng lớn trong việc phát huy tính chủ động, tích cực sáng tạo, trí thông minh và gây hứng thú học tập, giáo dục tư tưởng, đạo đức cho học sinh. Đối với học sinh không chỉ bài học trên lớp mà còn từ chính những điều mà mình trải nghiệm nghe thấy, nhìn thấy và luôn tư duy đặt câu hỏi, tìm câu trả lời. Qua đó học sinh có cơ hội củng cố bài học trên lớp, học thêm các bài học thực tế, vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề của thực tiễn. Rèn luyện các kĩ năng và hình thành hành vi, lối sống hữu ích đối với bản thân và xã hội. Tổ chức dạy học tại thực địa (tại những nơi có di sản ) một lần nữa khẳng định di sản văn hóa là một trong những phương tiện dạy học đa dạng, sống động nhất. Ẩn chứa trong di sản là những giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học được lưu truyền từ đời này sang đời khác nên nó có tác động mạnh tới tình cảm, đạo đức tới việc hình thành nhân cách học sinh. Giúp các em có được những khái niệm về thế giới xung quanh, nhận thức được bản chất và có cơ sở giải thích một cách khoa học các sự vật hiện tượng liên quan đến di sản. Từ đó tạo nên một lối sống có trách nhiệm và thân thiện với cộng đồng và thiên nhiên xung quanh Tổ chức dạy học tại thực địa ngoài đối tượng là học sinh còn lôi cuốn được sự tham gia của các bậc phụ huynh, các cơ quan, đoàn thể, tổ chức, chính quyền địa phương…điều đó rất có ý nghĩa đối với yêu cầu xã hội hóa giáo dục hiện nay. 1.2.3. Sân khấu hóa nội dung lịch sử. Sân khấu là một hình thức hợp tác của nghệ thuật sử dụng biểu diễn trực tiếp, thường bao gồm việc các diễn viên trình bày những trải nghiệm của một sự kiện có thật hay tưởng tượng trước những đối tượng khán giả tại chỗ ở một nơi cụ thể. 8
Sân khấu hóa nội dung Lịch sử là cách biến đổi các nội dung, sự kiện lịch sử lên sân khấu bằng các loại hình nghệ thuật, nhằm mục đích truyền đạt đến đối tượng người xem và nghe những nội dung cơ bản của bài học một cách hiệu quả nhất, hấp dẫn nhất. Hình thức sân khấu hóa nội dung lịch sử là hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa được tích hợp từ nhiều môn như Lịch sử, Ngữ văn, Địa lý, Giáo dục công dân, Âm Nhạc, Mĩ thuật… thể hiện thông qua các vở kịch, các tiết mục biểu diễn, hoạt cảnh, cuộc thi … tái hiện khái quát lại một nội dung bài học, một chủ đề dạy học, đây là một hình thức tổ chức dạy học rất bổ ích và cần thiết trong quá trình dạy học nói chung, dạy học môn Lịch sử nói riêng. Bởi lẽ đây là dịp để học sinh khắc sâu kiến thức, rèn kĩ năng cảm nhận nội dung, sự kiện Lịch sử, kĩ năng diễn xuất, kĩ năng “hóa thân” vào nhân vật lịch sử để đi đến mục tiêu đạt được là giúp học sinh khắc sâu kiến thức, tạo yếu tố say mê, hứng thú, tích cực chủ động, sáng tạo trong học tập và yêu thích bộ môn Lịch sử hơn. Sân khấu hóa có thể mang tính chuyên nghiệp hoặc không chuyên. Từ nội dung trong sách giáo khoa, kiến thức và nhân vật lịch sử được các em ghi nhớ trên lớp và được tái hiện trên sân khấu. Đây là một hình thức tổ chức dạy học theo hướng mới, qua đó giáo viên có thể tổ chức dạy học theo bài, dạy học theo chủ đề đáp ứng được yêu cầu của chương trình đổi mới dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh. Mục đích và cách thức tổ chức: Sân khấu hóa nội dung Lịch sử nhằm tạo cho hoạt động sân khấu hóa lịch sử thêm phần sinh động, hướng đến các mục đích tạo được hứng khởi cho các em học sinh học tập môn Lịch sử khi các em được trực tiếp “hóa thân” vào các nhân vật lịch sử của từng nội dung, từng giai đoạn lịch sử. Muốn thực hiện hoạt động này giáo viên bộ môn cần: Xây dựng kế hoạch tổ chức và báo cáo với Ban giám hiệu nhà trường; Phối hợp với tổ chuyên môn trong việc xây dựng kế hoạch và hình thức tổ chức; Xác định mục đích, yêu cầu và nội dung, hình thức tổ chức; Tuyên truyền mục đích, yêu cầu, nội dung cách thức thực hiện cho HS khối lớp liên quan; Dự kiến thời gian, địa điểm, kinh phí thực hiện; Thành lập ban giám khảo, lựa chọn giải thưởng, công bố kết quả; Tổ chức phát phần thưởng cho những em/ đội/ lớp xuất sắc. Để tổ chức hoạt động sân khấu hóa nội dung lịch sử giáo viên phải là người định hướng nội dung, hình thức tổ chức. Đồng thời kết hợp với giáo viên các bộ môn khác như Âm nhạc, Mĩ Thuật, Văn học … cùng chuẩn bị và phối hợp thực hiện chương trình. Đối với học sinh: Lựa chọn nội dung, sự kiện, hoạt cảnh, kịch bản lịch sử liên quan đến nội dung bài học để tập luyện; Chuẩn bị đạo cụ, phục trang ….cho phần thể hiện trên sân khấu. Sau khi kết thúc hoạt động giáo viên có nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm nhằm động viên khích lệ học sinh thực hiện tốt các hoạt động sau. 9
Khi ngoại khóa tìm hiểu bài “Ninh Bình từ năm 1919 đến cách mạng tháng Tám năm 1945” (SGK- lịch sử địa phương lớp 9). Chúng tôi đã tổ chức cho học sinh hoạt động ngoại khóa dưới hình thức cuộc thi thìm hiểu, trong đó có phần biểu diễn hoạt cảnh Quỳnh Lưu kháng Nhật do chính các em học sinh thể hiện. (Học sinh trường Quỳnh Lưu diễn hoạt cảnh Quỳnh Lưu kháng Nhật) Nếu như trước đây và hiện nay hình thức dạy học trên lớp là chủ yếu, thì giờ đây sân khấu hóa nội dung Lịch sử được đặc biệt quan tâm. Các hoạt động ngoại khóa với các hình thức như thi tìm hiểu, tổ chức trò chơi, diễn kịch lịch sử, diễn hoạt cảnh về một sự kiện, một nội dung lịch sử… tạo nên những tín hiệu tích cực vì không khí mới mẻ, sân khấu rộng lớn, khán giả là đông đảo học các khối lớp, ngoài ra còn có thể thu hút được sự tham gia của phụ huyng học sinh, các cơ quan, đoàn thể … không gian không còn bó hẹp trong một phòng học nhỏ chỉ với 45 khán giả. Từ đó phần nào đáp ứng yêu cầu giáo dục kết hợp với xã hội hóa. Việc tổ chức hoạt động học môn Lịch sử bằng hình thức sân khấu hóa nội dung Lịch sử có tác dụng nâng cao nhận thức, hiểu biết cho học sinh về những kiến thức cơ bản liên quan đến môn học, bài học. Học sinh được “hóa thân”, được tưởng tượng, được diễn xướng … được làm chủ chính tiết học của mình, không còn phụ thuộc vào giáo viên hay sách vở, khiến các em dễ học, dễ nhớ, nhập tâm hơn với nội dung bài học, giúp các em chủ động trong việc tìm hiểu kiến thức, phát huy năng lực sáng tạo, khả năng giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề . Đồng thời khơi dậy và vun đắp lòng yêu nước, ý thức bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, giữ gìn bản sắc dân tộc trong thời kì hội nhập với xu thế phát triển chung của thế giới. 1.2.4. Triển lãm phòng tranh Sau các hình thức dạy học như mời chuyên gia kể chuyện và nói chuyện về nội dung lịch sử, tổ chức thăm quan học tập tại thực địa, sân khấu hóa… học sinh thu thập được nhiều nội dung, hình ảnh, nhiều kiến thức quan trọng cần khắc sâu và ghi nhớ thì việc lưu lại những hình ảnh, những nội dung kiến thức là vô cùng quan trọng, đó là những minh chứng, những nguồn tài liệu quý báu giúp cho học chủ động hơn trong việc nắm bắt nội dung bài học. Vì vậy việc tổ chức triển lãm phòng tranh là hình thức nhằm lưu lại những hoạt động, nội dung, tư liệu lịch sử quan trọng dùng làm tư liệu học tập. 10
Triển lãm phòng tranh trong dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng là việc tổ chức trưng bày tranh, ảnh do học sinh chụp, sưu tầm, hoặc là các nội dung, các vấn đề lịch sử cần ghi nhớ, cần khắc sâu, hoặc những ý tưởng về cách giải quyết vấn đề được học sinh phác hoạ, ghi chép khái quát dán lên các tờ bìa hoặc giấy A0 được treo, dán lên tường xung quanh lớp học và được sắp xếp theo trình tự không gian, thời gian phù hợp như một triển lãm tranh nhằm mục đích giới thiệu, báo cáo kết quả của nội dung học tập hoặc lưu giữ dùng làm tài liệu học tập. Để thực hiện được hoạt động này giáo viên cần: Xây dựng kế hoạch, lựa chọn địa diểm; Xác định mục đích, yêu cầu, hình thức tổ chức; Hướng dẫn, giao nhiệm vụ cụ thể cho học sinh khi tham gia hoạt động nghe kể chuyện và nói chuyện về nội dung lịch sử, tiến hành thăm quan học tập tại thực địa, tham gia hoạt động sân khấu hóa như: Sau khi nghe kể chuyện và nói chuyện về nội dung lịch sử học sinh cần lưu giữ những hình ảnh nào, nắm được những nội dung gì (yêu cầu học sinh các nhóm ghi tóm tắt nội dung chính); Những hình ảnh, tư liệu thu thập được dùng làm tài liệu học tập sau khi tham quan học tập tại thực địa (Có thể là các bài viết thu hoạch bằng hình thức thuyết minh, có thể là bài thu hoạch bằng hình ảnh, video…).Những hình ảnh của cá nhân, nhóm, lớp khi tham gia hoạt động sân khấu hóa … Kết thúc hoạt động giáo viên có nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm. Động viên, khuyến khích kịp thời những nhóm, cá nhân thực hiện tốt. Lưu ý: Khi cho học sinh trưng bày sản phẩm giáo viên nên cho học sinh sắp xếp theo từng mảng nội dung, từng chủ đề, từng giai đoạn lịch sử theo trình tự thời gian và không gian nhất định phù hợp với đặc trưng môn học. Khi tìm hiểu bài “Ninh Bình từ năm 1919 đến cách mạng tháng Tám năm 1945” (SGK- lịch sử địa phương lớp 9). Tổ chức cho học sinh tham quan học tập tại Bảo Tàng truyền thống, Khu căn cứ cách mạng Quỳnh Lưu và ngoại khóa chúng tôi cho HS lưu lại các hình ảnh, các video, các bài viết thu hoạch làm tư liệu học tập (Phụ lục 3). Dạy học theo hình thức triển lãm phòng tranh có tác dụng: giúp học sinh biết sắp xếp nội dung bài học theo trình tự nhất định, đảm bảo tính hệ thống, tư duy logic, qua đó học sinh nắm bắt kiến thức một cách chủ động, có hệ thống. Giúp học sinh hiểu được bản chất vấn đề, ghi nhớ nội dung, sự kiện và các vấn đề lịch sử lâu hơn trên cơ sở biết phân tích, so sánh, khái quát… Từ đó nhằm phát huy năng lực sáng tạo, hợp tác, giải quyết vấn đề, đồng thời phát triển khả năng tự học của học sinh trong và sau bài học. Tạo cơ hội cho tất cả các đối tượng học sinh được tham gia, không tập trung vào một số học sinh của một lớp hay một khối lớp nhằm khơi dậy ở học sinh sự hứng thú, niềm yêu thích học tập môn Lịch sử. Rèn luyện các kĩ năng và hình thành hành vi, lối sống hữu ích đối với bản thân và xã hội đáp ứng mục tiêu đổi mới trong dạy học bộ môn. 2. Khả năng áp dụng sáng kiến 11
Sáng kiến “Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học môn Lịch sử ở trường THCS” đã được áp dụng hiệu quả trường THCS Quỳnh Lưu, THCS Gia Lâm huyện Nho Quan. Mặt khác, Sáng kiến được thực hiện dựa trên tinh thần chỉ đạo qua các công văn, hướng dẫn của Bộ GD&ĐT; sự hướng dẫn và chỉ đạo sát sao của Sở GD&ĐT Ninh Bình; phòng GD&ĐT Nho Quan. Điều này đã tạo nên sự đồng thuận cao và nhận được sự hưởng ứng của nhà trường, của các ban ngành đoàn thể, của các cá nhân và toàn xã hội. Qua thực tế chỉ đạo và thực hiện chúng tôi khẳng định rằng sáng kiến “Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học môn Lịch sử ở trường THCS” có đủ điều kiện để có thể áp dụng hình thức tổ chức hoạt động học rộng rãi không chỉ với môn Lịch sử mà đối với tất cả các môn học ở các nhà trường THCS trên địa bàn huyện Nho Quan nói riêng và toàn tỉnh Ninh Bình nói chung. Khả năng áp dụng của từng phương pháp phụ thuộc vào từng nội dung bài học, từng giai đoạn lịch sử nên khi tiến hành áp dụng sáng kiến này thì giáo viên phải chọn những hoạt động dạy học phù hợp với nội dung của bài học. Phải có kế hoạch dạy học cụ thể chi tiết cho từng nội dung, hình thức tổ chức dạy học. Bởi vì, mỗi hình thức hoạt động dạy học đều có ưu điểm và hạn chế, chính vì vậy cần phải tuân thủ đúng nguyên tắc khi tiến hành bất cứ một hoạt động dạy học nào. V. CÁC ĐIỀU KIỆN ĐỂ ÁP DỤNG SÁNG KIẾN Về nhận thức thì đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học theo định hướng phát triển năng lực của học sinh là trách nhiệm của toàn xã hội, của cả một hệ thống chính trị, trước hết là của các gia đình và nhà trường (xã hội hóa giáo dục). Điều này đã được thể hiện rõ qua các thông tư, hướng dẫn cụ thể của Bộ GD&ĐT, Sở GD&ĐT. Để thực hiện được việc đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học môn Lịch sử ở trường THCS cần có sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của các cấp lãnh đạo, của chính quyền địa phương và các ban ngành, đoàn thể, ban quản lí các di sản, hội cha mẹ học sinh… Hơn thế nữa, việc dự kiến kinh phí thực hiện và nguồn đầu tư kinh phí cho hoạt động dạy học theo hình thức mới là hết sức cần thiết, là điều kiện quan trọng để tổ chức các hoạt động học được hiệu quả. Như vậy, cần sự thống nhất giữa nhà trường và Ban đại diện cha mẹ học sinh về kế hoạch, tổ chức thực hiện. Ngoài ra tranh thủ sự ủng hộ và kêu gọi các cá nhân, tổ chức, các cơ quan, doanh nghiệp… tài trợ, hỗ trợ kinh phí hoạt động (ví dụ: phương tiện, vé tham quan di sản, …) Mặt khác, cần làm tốt công tác tuyên truyền, vận động để cán bộ, giáo viên, học sinh, phụ huynh học sinh, ngành Văn hóa và toàn xã hội ủng hộ, đồng thuận tạo động lực cho việc triển khai tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong dạy học và các hoạt động giáo dục trong nhà trường phổ thông đạt hiệu quả và có sức lan toả, bền vững. 12
Giáo viên cần tìm ra những bài học trong chương trình có liên quan đến nhân chứng lịch sử, di sản địa phương, chuyên đề tổ chức ngoại khóa để lên kế hoạch thực hiện. Nội dung bài giảng tại thực địa, tổ chức hoạt động ngoại khóa theo các hình thức khác nhau có thể do giáo viên thiết kế theo tài liệu hướng dẫn của Sở Giáo dục và Đào tạo hoặc do giáo viên tự biên soạn. VI. HIỆU QUẢ KINH TẾ VÀ XÃ HỘI DỰ KIẾN ĐẠT ĐƯỢC: 1. Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học môn Lịch sử ở trường THCS là một trong những nhu cầu thực tế, phù hợp với xu thế phát triển của xã hội. Đồng thời việc đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học trong dạy học nói chung và môn học Lịch sử nói riêng phần nào đáp ứng việc hướng tới mục tiêu giáo dục Ba phẩm chất, tám năng lực cho học sinh. Thông qua hoạt động trải nghiệm học sinh được hoạt động tự do theo nhiệm vụ, được làm việc ở môi trường tự nhiên, với số lượng tham gia đông, thời gian không hạn chế, nhiều học sinh cùng tham gia thực hiện nhiệm vụ, được chủ động tiếp cận trực tiếp với nguồn tri thức thực tiễn, sinh động bằng những cuộc trò chuyện với chuyên gia, những trải nghiệm tại thực tế hay là sự hóa thân vào các nhân vật qua hình thức sân khấu hóa, hay trưng bày những sản phẩm là kết quả của quá trình tìm hiểu, học tập, trải nghiệm của bản thân, tổ, nhóm. Điều này giúp các em dễ dàng nắm bắt, tiếp thu lĩnh hội kiến thức theo năng lực cá nhân của mình. Con đường lĩnh hội kiến thức của học sinh thông qua hoạt động trải nghiệm được hình thành từ các hoạt động của học sinh. Kiến thức môn học mà học sinh được hình thành cũng được kết hợp từ kiến thức nhiều môn học. Do đó, việc lĩnh hội, hình thành kiến thức ở học sinh hoàn toàn khách quan, khoa học. Nội dung, kiến thức bài học được hình thành ở học sinh sẽ rất ấn tượng và rất sâu sắc. Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học môn Lịch sử hình thành cho học sinh nhiều năng lực, kĩ năng sống một cách khách quan, khoa học. Việc học bài thông qua hình thức trải nghiệm thực tế học sinh được giao nhiệm vụ hoàn thành cùng nhóm một hay nhiều nhiệm vụ. Do đó, học sinh được chủ động làm việc cá nhân hay tham gia cùng nhóm đồng thời phải có và biết sử dụng các phương tiện hỗ trợ học tập... Học sinh được tiếp cận với môi trường thực tế, được tương tác trong các hoạt động tìm kiếm, thu thập thông tin để hoàn thành nhiệm vụ giúp học sinh tự hình thành các kĩ năng. Những kĩ được hình thành ở học sinh từ đơn giản đến phức tạp như: thu thập thông tin trong đó sưu tầm tư liệu, tài liệu, hiện tượng ...; Kĩ năng làm việc nhóm; kĩ năng chia sẻ; kĩ năng thu thập, phân tích tổng hợp, xử lí và báo cáo thông tin đó là liên hệ giữa kiến thức lí thuyết với thực tiễn, thống kê, sâu chuỗi thông tin liên quan (tổng hợp kiến thức các lĩnh vực Văn học, Mĩ thuật, điện ảnh, Sinh học, Địa lý….), hoàn thành viết, thuyết trình báo cáo sản phẩm. Bên cạnh đó học sinh được hình thành kĩ năng lập kế hoạch, thực hiện kế hoạch và tổ chức các hoạt động. Trong đó, để thực hiện nhiệm vụ học sinh biết sắp xếp thời gian khoa học, hợp lí xác định được công việc chính, trọng tâm trong một thời gian nhất định, nội dung thông tin cần thiết đầy đủ, khách quan, chính xác và kịp thời; biết tổ chức, triển khai, tương tác và điều hành các hoạt động của tổ, nhóm 13
học tập.... Trong các hoạt động học tập học sinh cần có và biết thêm kĩ năng sử dụng các phương tiện, thiết bị công nghệ thông tin (máy tính, máy ảnh, điện thoại, máy ghi âm, trình chiếu…); ngoài ra học sinh biết thêm những yều cầu tự bảo đảm an toàn cho chính mình và những người xung quanh khi tham quan dã ngoại. Những kĩ năng trên giúp các em dễ dàng chiếm lĩnh tri thức đồng thời mạnh dạn, tự tin hơn trong học tập, các hoạt động tập thể và trong cuộc sống. Qua đó giúp học sinh được phát triển đầy đủ năng lực, phẩm chất, tự hoàn thiện nhân cách một cách khách quan: Thêm lòng yêu quê hương đất nước, biết chia sẻ, hợp tác trong cộng đồng và xã hội, biết trân trọng lịch sử, trân trọng và có ý thức bảo vệ các di sản văn hóa, phát huy các giá trị văn hóa, giữ gìn bản sắc dân tộc, đặc biệt trong xu thế toàn cầu hóa, thực hiện đúng phương châm “hòa nhập nhưng không hòa tan”; hình thành kĩ năng sống, phát huy tính tính cực. Thay đổi môi trường học tập, không gian học tập là một trong những hình thức nâng cao chất lượng lao động có đủ năng lực và phẩm chất; biết sống hòa nhập với xã hội, với thiên nhiên một cách chủ động, khoa học, hình thành cho học sinh phẩm chất lối sống, tinh thần thái độ, trách nhiệm với bản thân, cộng đồng phần nào đáp ứng việc hướng tới mục tiêu giáo dục Ba phẩm chất, tám năng lực cho học sinh. Giúp học sinh biết sống yêu thương; sống tự chủ và sống trách nhiệm, đồng thời hình thành và phát triển cho HS các năng lực chung chủ yếu là: Năng lực tự học; năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo; năng lực thẩm mỹ; năng lực thể chất; năng lực giao tiếp; năng lực hợp tác; năng lực tính toán và năng lực công nghệ thông tin và truyền thông. Lịch sử vốn bị coi là môn học khó nhớ thì qua hình thức học tập thực tế, mời chuyên gia, sân khấu hóa, triển lãm phòng tranh học sinh trở nên hào hứng hơn với việc học tập Lịch sử. Từ chỗ thờ ơ, ỷ nại với môn học học sinh đã biết chủ động về kiến thức, mạnh dạn, tự tin hơn trong học tập, có húng thú hơn đối với môn học. Ngoài sự hứng thú say mê đối với môn học, qua việc trải nghiệm, học sinh hiểu sâu sắc về giá trị của lịch sử văn hóa địa phương cũng như của quốc gia và có thái độ, cách ứng xử đúng mực; mang lại và nâng cao thêm những giá trị sống trân trọng lịch sử, trân trọng những cống hiến của ông cha. Từ đó có ý thức giữ gìn, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử trong hiện tại cũng như tương lai. 2. Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học môn Lịch sử ở trường THCS không chỉ mang lại hiệu quả trong việc học của học sinh mà việc đổi mới phương pháp, cách thức dạy học giúp giáo viên nâng cao năng lực quản lí, sáng tạo trong việc dạy – học theo hướng hiện đại, hội nhập. Giáo viên có điều kiện để đổi mới phương pháp dạy học. Tăng cường khả năng tổ chức hoạt động học trong việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa như: kỹ năng tổ chức, lập kế hoạch hoạt động, thiết kế một chương trình, tổ chức quản lý lớp... Góp phần đổi mới, đa dạng hóa hình thức dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của học sinh. Thay vì lối truyền thụ kiến thức lí thuyết một chiều tẻ nhạt, thiếu phương tiện, tư liệu để truyền đạt thì qua hình thức dạy học tại thực địa và tổ chức các hoạt động ngoại khóa, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh tự quan sát, thu thập thông tin, trao đổi trong nhóm để xử lý 14
các thông tin, tìm hiểu về các nhân vật để biết cách hóa thân, nhập vai, tìm cách trình bày lại những hiểu biết của cá nhân hoặc nhóm. Qua đó học sinh tự lĩnh hội được tri thức thông qua việc tìm tòi nghiên cứu, phát hiện và tăng độ hứng thú trong học tập, tình yêu, lòng say mê với môn học. Về kết quả đạt được trong công tác: Quá trình hướng dẫn, tổ chức các hoạt động ngoại khóa giúp cho giáo viên củng cố thêm những kiến thức vốn có, ngoài ra còn tích luỹ thêm được vốn hiểu biết mới, đúc rút được nhiều kinh nghiệm phục vụ đắc lực cho giảng dạy, công tác. Giáo viên gặt hái được nhiều thành công hơn, được nhà trường, xã hội ghi nhận. 3. Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động học môn Lịch sử ở trường THCS mang lại hiệu quả trong công tác quản lí đối với nhà trường. Thực hiện dạy học tại thực địa và tổ chức các hoạt động ngoại khóa như mời chuyên gia, sân khấu hóa, triển lãm phòng tranh giúp nhà trường tiết kiệm được quỹ thời gian lớn, chi phí ít, dễ thực hiện trường nào cũng có thể tổ chức. Thay vì phải thực hiện cho nhiều môn học và cho các khối lớp bằng hình thức dạy học trên lớp thì chỉ cần một buổi học tập ngoại khóa có thể giải quyết được tất cả các vấn đề trên (Tích hợp kiến thức cho nhiều môn học: Văn, Sử, Địa, GDCD, Toán, Lí, Hóa, Sinh, Âm nhạc, Mỹ thuật…và tích hợp kiến thức trong từng môn học ở tất cả các khối lớp). Tóm lại: Kết quả trên đã cho thấy việc học tập gắn với thực tế đã mang lại hiệu quả giáo dục cao tạo nên hứng thú đặc biệt của học sinh. Không chỉ có vậy, hầu hết các em đã biết quý trọng môi trường sống quanh mình, có ý thức hơn trong việc giữ gìn và phát huy các di sản văn hóa, hăng say nhiệt tình hơn trong các buổi hoạt động ngoại khóa. Học tập ngoài thực địa và tổ chức các hoạt động ngoại khóa cũng tạo cơ hội cho giáo viên và học sinh gần gũi và hiểu nhau hơn. Và trên hết những bài học ý nghĩa và lắng đọng nhất thường là những bài học mà học sinh được chủ động khám phá sự phong phú của môi trường bên ngoài lớp học qua nhiều hình thức khác nhau. Ngoài những hình thức tổ chức hoạt động học trên còn có thể có nhiều các hoạt động dạy học khác cũng đem lại sự phát triển các phẩm chất và năng lực cho học sinh như “Rung chuông vàng”, “ Theo dòng Lịch sử”, “Câu lạc bộ em yêu Lịch sử” … theo phiên bản các trò chơi (Gameshow) trên truyền hình. Nhưng trên đây là các hình thức tổ chức hoạt động học mà chúng tôi đã áp dụng vào thực tế trong quá trình dạy học môn Lịch sử. Những kết quả trên tuy chỉ mới bước đầu trong quá trình thực hiện đổi mới hình thức tổ chức trong việc dạy và học tập, cũng như trong quá trình theo dõi thực nghiệm của bản thân tại địa phương, nhưng với chúng tôi nhận thấy đây là một kết quả đáng mừng trong dạy và học môn Lịch sử. VII. DANH SÁCH NHỮNG NGƯỜI THAM GIA ÁP DỤNG SÁNG KIẾN LẦN ĐẦU Nơi công tác Nội dung Ngày tháng Trình độ STT Họ và tên (hoặc nơi Chức danh công việc năm sinh chuyên môn thường trú) hỗ trợ 15
PTP GD&ĐT – Chỉ đạo 1 Trần Văn Viện 10/6/1959 Phòng GD&ĐT ĐHSP Toán Chủ nhiệm đề tài thực hiện Chuyên viên – Phó Chỉ đạo 2 Phan Thiết Khoa 16/5/1972 Phòng GD&ĐT ĐHSP Văn chủ nhiệm đề tài thực hiện Trường THCS Hiệu trưởng, tác giả ĐHSP Thực 3 Trần Thị Kim Oanh 10/7/1972 Quỳnh Lưu đề tài Toán hiện Trường THCS CĐSP Thực 4 Quách Thị Quyên 19/05/1980 GV, tác giả đề tài Gia Lâm Sử - GDCD hiện Trường THCS Thực 5 Đinh Thị Loan 1985 GV, tác giả đề tài ĐHSP Sử Quỳnh Lưu hiện Chúng tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trên là đúng sự thật và hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung theo đơn đề nghị./. Nho Quan, ngày tháng 4 năm 2017 NGƯỜI NỘP ĐƠN TÁC GIẢ CÁC ĐỒNG TÁC GIẢ Phan Thiết Khoa Quách Thị Quyên Định Thị Loan Trần Thị Kim Oanh PHÒNG GD&ĐT NHO QUAN XÁC NHẬN 16
PHỤ LỤC Phụ lục 1: KẾ HOẠCH HỌC TẬP TẠI THỰC ĐỊA: TẠI CÁC DI TÍCH LỊCH SỬ VÀ BẢO TÀNG CÁCH MẠNG QUỲNH LƯU I. Công tác chuẩn bị: 1.Giáo viên chuẩn bị kế hoạch chi tiết của buổi học tập tại thực địa. 2. Học sinh chuẩn bị các thiết bị, đồ dùng cần thiết cho buổi học tập. 3. Nhà trường thuê xe ô tô chở học sinh đến điểm thực địa; Bố trí đội ngũ giáo viên tham gia cùng… II. Lịch cụ thể của buổi học tập tại thực địa 1. Từ 7h00 đến 7h30 tập trung học sinh tại trường THCS Quỳnh Lưu 2. Từ 7h30 xe chở đoàn GV, HS xuất phát từ trường THCS Quỳnh Lưu di chuyển đền các khu di tích và bảo tàng. 3. Từ 7h40 GV tập trung HS tại điểm tập kết của Bảo tàng cách mạng Quỳnh Lưu: 3.1 Phổ biến lại quy chế, quy định của ban quản lí bảo tàng và những quy định khi học tập tại thực địa.(5 phút) - “Không lấy gì ngoài bức ảnh đẹp, không để lại gì ngoài dấu chân, không giết gì ngoài giết thời gian”. - Đi lại, quan sát, đọc, nghiên cứu, ghi chép. - Giữ gìn và bảo vệ môi trường - Theo sát giáo viên và người hướng dẫn - Hỗ trợ lẫn nhau và tìm kiếm sự hỗ trợ nếu thấy cần thiết. 3.2 Giáo viên nhắc lại mục đích của buổi nghiên cứu, học tập tại thực địa. - Tổ chức cho học sinh tham quan, học tập để thấy được những nét nổi bật của Lịch sử Ninh Bình giai đoạn 1919- 1945 . Học sinh biết được vai trò quan trọng của chiến khu cách mạng Quỳnh Lưu đối với cách mạng Ninh Bình nói riêng và cách của cả nước nói chung. Từ đó giáo dục học sinh có ý thức bảo vệ các di tích lịch sử đó là thành quả của cách mạng. - Phát triển kỹ năng quan sát, phân tích tổng hợp, kỹ năng nghiên cứu làm việc nhóm và thyết trình về một số nội dung cụ thể. Làm phong phú các kiến thức đã được trang bị trong nhà trường. 3.3 Giáo viên phát phiếu học tập cho học sinh, hướng dẫn cách thu thập thông tin, tìm kiếm hiện vật, cần thiết thì phải quay phim, chụp ảnh. - Hướng dẫn cách cho học sinh thu thập thông tin: 17
+ Qua giới thiệu của hướng dẫn viên du lịch (nghe, ghi chép, ghi âm, quay phim , chụp ảnh, phỏng vấn…) + Qua sự hướng dẫn của giáo viên + Qua kĩ năng tự thu thập thông tin… - Tìm kiếm hiện vật: chụp ảnh, quay phim… (“Không lấy gì ngoài bức ảnh đẹp, không để lại gì ngoài dấu chân, không giết gì ngoài giết thời gian”) 3.4 Từ 7h 50 – 8h25 tham quan tại bảo tàng cách mạng - Tham quan dưới sự quản lí của cán bộ quản lí bảo tàng 15- 20 phút: Tìm hiểu khái quát về di tích, những sự kiện, nội dung, nhân vật liên quan đến bài lịch sử địa phương sẽ học giúp học sinh có những trải nghiệm thực tế khắc sâu hơn kiến thức bài học - Học sinh tham quan tự do 15 phút: sau khi tham quan có hướng dẫn, học sinh chia theo các nhóm đi tham quan, tìm hiểu, ghi chép, chụp ảnh những hiện vật, tư liệu liên quan đến nội dung bài học. Nội dung tham quan tự do của học sinh được chia làm 3 nhóm với 3 nội dung cụ thể như sau: Nhóm 1: Tham quan và tìm hiểu về các nhân vật lịch sử, các sự kiện lịch sử diễn ra ở chiến khu Quỳnh Lưu và Ninh Bình thời kì 1919- 1945 Nhóm 2: Tìm hiểu tư liệu về các di tích lịch sử Đồi Son, Đồi Riềng, Vườn Hồ để thuyết minh về các di tích lịch sử của khu căn cứ cách mạng Quỳnh Lưu Nhóm 3: Thu thập những hình ảnh về chiến khu cách mạng Quỳnh Lưu để hoàn thành bài báo cáo Chiến khu cách mạng Quỳnh Lưu qua ảnh và thơ - Sau khi kết thúc tham quan bảo tàng GV tập trung học sinh giới thiệu các địa điểm thực địa tiếp theo: + Bảo tàng cách mạng Quỳnh Lưu + Khu di tích Đồi Riềng + Khu di tích Đồi Son + Khu di tích Vườn Hồ và khu lăng mộ của cụ Lương Văn Thăng HS nghe và ghi chép 4. Từ 8h30 – 11h00 tiến hành học tập tại các điểm cụ thể như sau: * Từ 8h30 đến 8h50 HS di chuyển đến khu di tích Đồi Riềng. - Giáo viên và hướng dẫn viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu những nội dung : + Sự đa dạng về hệ động vật thông qua thăm quan thực tế. + Số loài linh trưởng được bảo tồn ở trung tâm. + Vai trò của trung tâm cứu hộ (Chăm sóc, bảo vệ và phát triển nguồn gen) - Học sinh: tự khảo sát, tìm kiếm hiện vật, phát hiện thông tin, tìm kiếm sự hỗ trợ từ phía giáo viên và hướng dẫn viên nếu cần thiết để điền vào phiếu học tập. Chụp ảnh, quay phim để làm tư liệu viết báo cáo. 18
* Từ 8h50 đến 9h15 HS di chuyển đến di tích Đồi Son - Giáo viên và hướng dẫn viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu những nội dung + Vị trí địa lí . + Đặc điểm tự nhiên. + Những sự kiện lịch sử có liên quan đến di tích. - Học sinh: tự khảo sát, tìm kiếm hiện vật, phát hiện thông tin, tìm kiếm sự hỗ trợ từ phía giáo viên và hướng dẫn viên nếu cần thiết để điền vào phiếu học tập. Chụp ảnh, quay phim để làm tư liệu viết báo cáo. * Từ 9h20 đến 9h50 HS di chuyển đến di tích Vườn Hồ - Giáo viên và hướng dẫn viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu những nội dung + Vị trí địa lí . + Đặc điểm tự nhiên. + Những sự kiện lịch sử có liên quan đến di tích. - Học sinh: tự khảo sát, tìm kiếm hiện vật, phát hiện thông tin, tìm kiếm sự hỗ trợ từ phía giáo viên và hướng dẫn viên nếu cần thiết để điền vào phiếu học tập. Chụp ảnh, quay phim để làm tư liệu viết báo cáo. * Từ 9h50 đến 10h10 HS di chuyển đến khu lăng mộ của cụ Lương Văn Thăng - Giáo viên và hướng dẫn viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu những nội dung + Tiểu sử của cụ Lương Văn Thăng . + Những sự kiện lịch sử có liên quan đến di tích. - Học sinh: tự khảo sát, tìm kiếm hiện vật, phát hiện thông tin, tìm kiếm sự hỗ trợ từ phía giáo viên và hướng dẫn viên nếu cần thiết để điền vào phiếu học tập. Chụp ảnh, quay phim để làm tư liệu viết báo cáo. * Từ 10h10 đến 10h30 GV tập trung học sinh: + GV đánh giá nhận xét buổi học. + Giao nhiệm vụ tiếp theo cho học sinh: Hoàn thiện sản phẩm theo nhóm, thống nhất kế hoạch báo cáo sản phẩm nghiên cứu (sau 3 ngày, từ ngày 23/12/2016 đến ngày 26/12/2016, dưới hình thức trưng bày). Sản phẩm báo cáo có thể là tác phẩm đóng quyển, thuyết trình qua ảnh, viết bài luận, trình chiếu trên powerpoit…). CÁC PHIẾU HỌC TẬP: Phiếu học tập (tại thực địa) Câu 1:Hãy quan sát, tìm hiểu, thu thập thông tin cho biết: -Quá trình thành lập chi Bộ Cộng Sản đầu tiên ở Ninh Bình diễn ra như thế nào?. 19
…………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………..…… - Nêu hiểu biết của em về nhân vật lịch sử Lương Văn Thăng? …………………………………………………………………………….… ………………………………………………………………………….………… Câu 2: Cách mạng tháng tám ở Ninh Bình diễn ra như thế nào?:Nêu những địa điểm đánh thắng Nhật của nhân dân Ninh Bình trên địa bàn Quỳnh lưu? ……………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Câu 3: Hãy phát biểu cảm tưởng của em khi đi tham quan, học tập tại các di tích lịch sử? ……………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… PHIẾU ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ BÁO CÁO GIỮA CÁC NHÓM Nhóm đánh giá:............................................................. Nhóm thực hiện:............................................................ Tiêu chí đánh giá Điểm Điểm các nhóm Nhận xét của tối đa nhóm khác Nêu được kiến thức trọng tâm 25 NỘI Có mở rộng thêm DUNG kiến thức mới 15 Liên hệ thực tế 10 - Đẹp, có tính sáng tạo và hấp dẫn 15 HÌNH - Sử dụng các hình THỨC ảnh, âm thanh, tranh minh họa phù 10 hợp. - Khoa học - Ngắn gọn - Có minh họa và 15 TRÌNH giải thích thêm BÀY - Diễn đạt tự tin và 10 cảm xúc 20