Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh ở trường THCS

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh ở trường THCS" được hoàn thành với mục tiêu nhằm vận dụng phương pháp đóng vai nhằm tạo hứng thú học tập, nâng cao hiệu quả bài học; Vận dụng phương pháp đóng vai nhằm phát triển năng lực của học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh ở trường THCS

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ I. Lí do chọn đề tài Hiện nay chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế. Nhiều nước trên thế giới đã có sự thay đổi mạnh mẽ theo hướng chuyển từ dạy học truyền thụ kiến thức sang dạy học phát triển năng lực người học. Ở nước ta Đại hội XII của Đảng xác định: Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục - đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học; hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân theo hướng hệ thống giáo dục mở, học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập; đổi mới căn bản công tác quản lý Giáo dục-Đào tạo, bảo đảm dân chủ, thống nhất; tăng quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội của các cơ sở giáo dục-đào tạo; coi trọng quản lý chất lượng; phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục, đáp ứng yêu cầu đổi mới; đổi mới chính sách, cơ chế tài chính, huy động sự tham gia đóng góp của toàn xã hội, nâng cao hiệu quả đầu tư để phát triển Giáo dục - Đào tạo. Đổi mới phương pháp dạy học cần phải đáp ứng mục tiêu giáo dục mới đó là không chỉ nhằm trang bị kiến thức mà còn chú trọng đến vận dụng kiến thức kĩ năng vào cuộc sống, đặc biệt quan tâm đến phát triển năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề phù hợp với hoàn cảnh. Điều đó có nghĩa dạy học không chỉ đơn thuần truyền đạt, cung cấp thông tin mà chủ yếu rèn luyện khả năng tìm kiếm và chiếm lĩnh tri thức. Môn lịch sử được coi là môn học khô khan, nhiều sự kiện khó nhớ, nhiều học sinh sợ, không thích học lịch sử. Điểm kiểm tra môn lịch sử trong các kì thi không được cao. Giờ học lịch sử diễn ra đơn điệu, học sinh thiếu vốn kiến thức nên bài học chủ yếu do giáo viên truyền thụ, hướng dẫn. Quan niệm xã hội cho rằng môn lịch sử là môn phụ, cơ hội nghề nghiệp và việc làm không cao, tính ứng dụng không nhiều.
Trước thực trạng đó, là một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy môn lịch sử tôi luôn trăn trở về việc dạy học của mình: Làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy và học môn lịch sử ? Làm sao các em học sinh yêu thích lịch sử và học lịch sử ngày càng có hiệu quả hơn? Muốn nâng cao chất lượng dạy học lịch sử, trước hết người giáo viên phải tạo được hứng thú, khơi gợi niềm đam mê học tập cho học sinh một cách tự giác. Trong thực tế dạy học lịch sử ở trường chúng tôi trong những năm gần đây các giáo viên đã tích cực đổi mới phương pháp dạy học, trong đó vận dụng có hiệu quả PPĐV. Do đó các giờ học lịch sử trở nên sinh động, học sinh hứng thú hơn, chủ động hơn. Nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử và tạo hứng thú học tập cho học sinh, tôi áp dụng sáng kiến “ Sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh ở trường THCS”, với mong muốn chia sẻ những kinh nghiệm hiểu biết của mình tới đồng nghiệp, áp dụng vào thực tiễn dạy học để nâng cao chất lượng bộ môn. II. Mục đích nghiên cứu - Vận dụng PPĐV nhằm tạo hứng thú học tập, nâng cao hiệu quả bài học. - Vận dụng PPĐV nhằm phát triển năng lực của học sinh. III. Đối tượng và khách thể nghiên cứu - Phương pháp đóng vai trong dạy học lịch sử áp dụng cho nhiều bài học Lịch sử trong chương trình lịch sử từ lớp 6 đến lớp 9. Đặc biệt trong chương trình GDPT mới trong môn lịch sử và địa lí lớp 6,7(phân môn Lịch sử). - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn lịch sử ở trường THCS. - Đối tượng: Học sinh lớp 6A,B,C,D; 7B,C, D; 8A trường THCS Tản Đà năm học 2022-2023 IV. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lí luận: nghiên cứu tài liệu, các công trình nghiên cứu về PPĐV, phương pháp dạy học lịch sử, sách giáo khoa, các chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về đổi mới giáo dục và đào tạo…
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm: khảo sát ý kiến của giáo viên, của học sinh về Phương pháp Đóng vai. Dự giờ đồng nghiệp, trao đổi ý kiến với giáo viên, xây dựng hệ thống các câu hỏi, phiếu điều tra để điều tra thực trạng. - Phương pháp thống kê toán học: sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lí kết quả thực nghiệm để rút ra kết luận, chứng minh tính khả thi của đề tài. V. Tính mới của đề tài. - Sử dụng PPĐV trong dạy học đã được tiến hành và áp dụng ở nhiều môn học như: GDCD, Ngữ văn, Địa lí…Trong những năm trở lại đây, do yêu cầu đổi mới dạy học, kiểm tra đánh giá môn Lịch sử, nhiều giáo viên đã quan tâm, trăn trở hơn đến các tiết dạy, áp dụng các phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực học sinh. Những biện pháp đó được đúc rút trong một số sáng kiến kinh nghiệm hay các đề tài nghiên cứu. Tuy nhiên trong những sáng kiến đó, mặc dù các phương pháp tích cực đã được sử dụng để nâng cao hiệu quả bài học nhưng chưa có nhiều sáng kiến đề cập đến sử dụng phương pháp đóng vai. Còn những nghiên cứu ở các diễn đàn có nêu sử dụng phương pháp đóng vai tạo hứng thú học tập nhưng chưa nêu quy trình áp dụng trong các giờ học. Vì vậy đề tài “Sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học lịch sử nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh ở trường THCS” đã hệ thống quy trình thiết kế và sử dụng các dạng đóng vai trong dạy học Lịch sử có thể áp dụng để nâng cao hiệu quả bài học Lịch sử ở trường THCS.
PHẦN II: NỘI DUNG I. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc vận dụng Phương pháp đóng vai vào dạy học Lịch sử 1. Cơ sở lí luận 1.1. Phương pháp dạy học tích cực - Phương pháp dạy học tích cực là khái niệm để chỉ những phương pháp giáo dục hướng tới việc hoạt động hóa, chủ động hóa nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào tính chủ động sáng tạo của người học chứ không phải tập trung vào phát huy tính chủ động của người dạy. - Khi giáo viên dạy học bằng phương pháp dạy học tích cực, học sinh thấy được học chứ không bị học. Học sinh được chia sẻ những kiến thức và kinh nghiệm của mình đồng thời với việc bổ sung những kiến thức, kinh nghiệm không chỉ từ người thầy mà còn từ chính các bạn trong lớp. Học sinh hạnh phúc khi được học, được sáng tạo, được thể hiện, được làm. Dạy bằng phương pháp giảng dạy tích cực chính là tìm mọi cách giúp học sinh được chủ động trong việc học, cho các em được làm việc, được khám phá tiềm năng của chính mình. Và muốn học sinh có được sự tự tin và tin tưởng vào giá trị của chính mình, các em cần được học theo phương pháp chủ động. Chỉ khi các em được tự khám phá kiến thức, tự học, tự làm và tự bổ sung cho nhau thì kiến thức mới trở thành tri thức của người học, chuyển thành hành động, thành thói quen hàng ngày của họ. - Môn lịch sử ở trường trung học cơ sở nhằm giúp học sinh có được những kiến thức cơ bản, cần thiết về lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới, góp phần hình thành ở học sinh thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, truyền thống dân tộc, cách mạng, bồi dưỡng các năng lực tư duy, hành động và thái độ ứng xử đúng đắn trong cuộc sống xã hội. -Vì vậy phương pháp dạy học môn Lịch sử rất phong phú, đa dạng, bao gồm các phương pháp hiện đại (thảo luận nhóm, dự án, đóng vai...) và các phương pháp truyền thống (trực quan, kể chuyện...). Để việc dạy học có hiệu quả, người giáo viên phải biết lựa chọn các phương pháp phù hợp với bài học, với đối tượng học sinh nhằm tạo cho học sinh hứng thú học tập. Theo luật giáo dục Việt Nam, "Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm từng lớp học, môn
học, bồi dưỡng phương pháp tư duy, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tư tưởng tình cảm đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh". Vì vậy trong quá trình dạy học tôi đã áp dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh. 1.2. Phương pháp đóng vai và vai trò của PPĐV trong dạy học lịch sử *Khái niệm phương pháp đóng vai - Phương pháp đóng vai là một trong những PPDH tích cực, nhằm phát huy cao độ tính tự giác, độc lập, sáng tạo của người học. Trong quá trình nghiên cứu tôi gặp rất nhiều các định nghĩa khác nhau về phương pháp đóng vai, tuy nhiên trong đề tài này tôi sử dụng định nghĩa của tài liệu Bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình sách giáo khoa mới, đó là “Đóng vai là phương pháp tổ chức cho người học thực hành “ làm thử” một số cách ứng xử nào đó trong một tình huống giả định”. Với định nghĩa này các tác giả tiếp cận phương pháp đóng vai theo hướng nhấn mạnh vai trò của người học qua việc thể hiện quan điểm thái độ, hành vi của mình trước tình huống được giao. Giáo viên nêu các tình huống mở để người học sáng tạo kịch bản, lời thoại phù hợp với nội dung, kĩ năng của mình. * Vai trò của phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử - Phương pháp đóng vai có những vai trò quan trọng trong quá trình đổi mới PPDH Lịch sử ở trường phổ thông, tạo hứng thú học tập cho học sinh, nâng cao chất lượng dạy học bộ môn. - Phương pháp đóng vai làm phong phú thêm phương pháp dạy học cho giáo viên, góp phần tích cực vào xu thế đổi mới PPDH Lịch sử ở trường phổ thông cơ sở. - Phương pháp đóng vai có khả năng kích thích tư duy sáng tạo của người học (sáng tạo trong giải quyết tình huống, sáng tạo trong xây dựng kịch bản, thể hiện hình tượng nhân vật…). Do vậy phương pháp đóng vai có thể kết hợp với phương pháp thuyết trình để làm cho bài học sinh động, hạn chế nhược điểm và phát huy những ưu điểm của phương pháp dạy học truyền thống. - Phương pháp đóng vai giúp học sinh nhận thức sâu sắc hơn nội dung lịch sử đang học, phát triển trí tuệ và phẩm chất nhân cách cho HS. Ngoài việc cung cấp kiến thức sát với nội dung bài học, đóng vai giúp phát triển khả năng tư duy, sáng tạo của người học, kích thích người học đưa ra nhiều ý tưởng mới cho bài học.
- Phương pháp đóng vai giúp phát triển kĩ năng thực hành cho học sinh, gắn lí luận với thực tiễn, nhất là đóng vai tình huống. Thông qua đó học sinh thể hiện kĩ năng và phương pháp ứng xử của mình, là cơ hội thể hiện thái độ và tính cách trước đám đông. - Phương pháp đóng vai có tác dụng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh như kĩ năng giao tiếp, kĩ năng giải quyết tình huống, kĩ năng thuyết trình. Đóng vai đòi hỏi HS phải chủ động trong quá trình học tập như một bên liên quan trong một kịch bản tưởng tượng hay thực, trong quá trình tham gia sẽ giúp HS hình thành kĩ năng giao tiếp giữa cá nhân – cá nhân, cá nhân-tập thể, từ đó giúp HS biết cách giao tiếp, ửng xử với bạn bè cùng trang lứa và những người xung quanh. Thông qua đóng vai HS thể hiện nhận thức, thái độ trong tình huống cụ thể và phải có cách ứng xử phù hợp với tình huống đó. Qua các vai diễn, HS bộc lộ khả năng giao tiếp, tự giải quyết vấn đề, các tình huống trong cuộc sống. - Phương pháp đóng vai có tác dụng trong hướng nghiệp cho học sinh.Thông qua đóng vai không chỉ tạo không khí học tập sôi nổi, khơi dậy hứng thú học tập cho học sinh mà còn có khả năng hình thành niềm đam mê nghề nghiệp. Trong quá trình tìm tòi, sáng tạo, xây dựng kịch bản, hóa thân vào vai diễn như: nhà báo, nhà ngoại giao, hướng dẫn viên du lịch… Ví dụ khi dạy bài 20 Lịch sử 8: Em hãy đóng vai phóng viên của đài truyền hình Việt Nam thường trú tại đế quốc Nga đầu thế kỉ XX, cập nhật thông tin về tình hình nước Nga trước khi cách mạng tháng Mười bùng nổ. Đóng vai hướng dẫn viên du lịch giới thiệu khách tham quan về những tựu nghệ thuật kiến trúc điêu khắc của Ai Cập, Lưỡng Hà thời cổ đại, Đông Nam Á thời cổ đại. Đóng vai một người nông nô, hoặc một lãnh chúa kể lại công việc và cuộc sống hàng ngày của mình trong lãnh địa. 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Thực trạng mức độ sử dụng phương pháp đóng vai của giáo viên vào dạy học. Để có cơ sở thực tiễn cho việc ứng dụng PPĐV ở trường THCS đạt hiệu quả cao, tôi đã tiến hành điều tra về nhận thức, mức độ sử dụng của một số giáo viên dạy lịch sử ở trường THCS trên địa bàn.
Kết quả như sau: TT Thường xuyên Thỉnh thoảng Không sử dụng SL % SL % SL % Các PPDH Thuyết 1 12 100 0 0 0 0 trình 2 Đóng vai 0 0 5 42 7 58 3 Vấn đáp 7 58 5 42 0 0 Trực 4 2 17 8 66 2 17 quan 5 Nhóm 4 33 5 42 3 25 Bảng 1: Thực trạng sử dụng các PPDH của GV trong dạy học lịch sử ở trường THCS 2.2. Mức độ hứng thú của HS đối với các phương pháp dạy học của GV. Để tìm hiểu về mức độ hứng thú của HS đối với các PPDH mà GV thường sử dụng tôi đã tiến hành điều tra 100 HS khối 6,7,8 của 3 lớp ở trên địa bàn kết quả thu được như sau: Bình Rất TT Các Thích thườn Không thích thích PP g SL % SL % SL % SL % 1 Thuyết trình 0 0 12 12 26 26 62 62 2 Đóng vai 85 85 15 15 0 0 0 0 3 Vấn đáp 5 5 12 12 27 27 56 56 4 Trực quan. 32 32 38 38 30 30 0 0 5 Nhóm 44 44 50 50 6 6 0 0 Bảng 2: Mức độ hứng thú của học sinh với các phương pháp mà giáo viên đã sử dụng Qua số liệu điều tra trên tôi thấy:Các phương pháp dạy học được các GV sử dụng 100%. Phương pháp dạy học được sử dụng thường xuyên nhất là phương pháp thuyết trình, 33% sử dụng phương pháp hoạt động nhóm, 17% sử dụng phương pháp trực quan. Trong khi đó với PPĐV chỉ có 42%(5/12) GV được hỏi là thỉnh thoảng sử dụng trong quá trình dạy học, 58%( 7/12) GV không sử dụng, còn sử dụng thường xuyên không có GV nào. Điều này cho thấy giữa nhận thức,
thái độ và hành động thực tế của GV còn có khoảng cách khá xa. Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến việc cải tiến, đổi mới PPDH còn gặp nhiều khó khăn. - Về phía học sinh: Qua điều tra tôi thấy hầu hết các em rất thích thú khi được đóng vai trong giờ học lịch sử: 85% HS rất thích và 15 % HS thích GV sử dụng PPĐV trong giờ học Lịch sử. Như vậy đây là một thuận lợi để giáo viên có thể áp dụng phương pháp này trong xu thể đổi mới PPDH hiện nay. - Tuy nhiên trong quá trình dạy học giáo viên rất ít khi sử dụng PPĐV, nếu có thì cũng chỉ trong các tiết thao giảng hoặc sinh hoạt chuyên đề. Qua tìm hiểu tôi thấy nguyên nhân của thực trạng trên là do: Các GV cho rằng PPĐV đòi hỏi đầu tư nhiều công sức, chuẩn bị mất thời gian. Không phải nội dung nào cũng sử dụng PPĐV một cách hiệu quả, giáo viên phải mất thời gian chuẩn bị giáo án và triển khai đóng vai trên lớp. Năng lực, kĩ năng vận dụng PPĐV còn hạn chế, nhiều GV còn đang lúng túng chưa biết vận dụng PPĐV vào bài nào, tiến hành ra sao…đó là những nguyên nhân làm cho giáo viên chưa mạnh dạn sử dụng PPĐV trong dạy học. Khả năng hợp tác của các HS cũng làm giảm hiệu quả sử dụng phương pháp này, các em chưa chủ động khi tham gia hoạt động nhóm. Chương trình môn học còn nặng về cung cấp kiến thức, giáo viên không có thời gian để sân khấu hóa lớp học. Thực tế đó cho thấy việc áp dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử là hết sức cần thiết. GV và HS đều hứng thú với PPĐV song vẫn gặp những khó khăn vướng mắc trong quá trình thực hiện. - Với tư cách một giáo viên Lịch sử, tôi cho rằng mình cần phải có trách nhiệm, với một phạm vi nhỏ hơn – đó là làm cho học sinh yêu thích môn Lịch sử. Để làm được điều đó, trước hết bản thân giáo viên phải thay đổi. Để môn Lịch sử không khô khan, tôi đưa các phương pháp dạy học tích cực vào giờ học; để trong mỗi giờ học Lịch sử, học sinh sẽ như đang sống trong thời khắc lịch sử đó. Thực tiễn đó là cơ sở để tôi triển khai và thực hiện đề tài trong quá trình dạy học. II. Tổ chức đóng vai trong dạy học lịch sử ở trường THCS nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh.
Để thiết kế giờ học theo hướng phát triển năng lực của học sinh, tiến trình giờ học được tổ chức theo các hoạt động: Khởi động, hình thành kiến thức, luyện tập, vận dụng . Tùy theo từng tiết học giáo viên có thể sử dụng PPĐV ở các các bước trên lớp hoặc chỉ tiến hành một số hoạt động nhất định như khởi động, hình thành kiến thức, luyện tập, vận dụng. PPĐV nhằm hướng tới tạo hứng thú cho học sinh, phát huy năng lực sáng tạo, tích cực chủ động của người học. Để thực hiện PPĐV có hiệu quả GV cần chú ý các nguyên tắc. 1. Nguyên tắc sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học lịch sử. - Đảm bảo khai thác kiến thức cơ bản, trọng tâm. Giáo viên khi lựa chọn nội dung có sử dụng phương pháp đóng vai thì bám sát chương trình, sách giáo khoa để đạt được mục tiêu dạy học. Mỗi bài cụ thể giáo viên cần cân nhắc lựa chọn nhân vật, tình huống để sử dụng phương pháp đóng vai. - Đảm bảo tính khả thi. Khả thi về kịch bản: Kịch bản được xây dựng dựa vào mục tiêu, nội dung bài học, phải có kịch tính để gây sự hứng thú, gây sự chú ý, đồng thời kịch bản phải có tính giáo dục, bồi dưỡng cảm xúc, thẩm mĩ cho người học. Kịch bản phải tôn trọng sự thật lịch sử đối với kiểu đóng vai nhân vật lịch sử. Vì vậy giáo viên cần hỗ trợ học sinh tìm nguồn tham khảo chính thống, và giáo viên phải kiểm duyệt trước khi học sinh diễn trước lớp. Khả thi về mặt thời gian: Đối với bài dạy nội khóa có sử dụng phương pháp đóng vai thì thời gian đóng vai trò quan trọng. Với thời gian 45 phút, giáo viên cần cân đối giữa các hoạt động, chọn nội dung sử dụng phương pháp đóng vai phù hợp. - Đảm bảo tính tích cực, chủ động. Hoạt động đóng vai phải phát huy được tinh thần làm việc tập thể, khả năng hợp tác, làm việc nhóm của học sinh . Qua hoạt động đóng vai HS phải làm việc nhóm, đòi hỏi sự tự giác và tích cực của tất cả các thành viên. Vì vậy trong quá trình dạy học GV phải luôn chú ý quan sát, nắm bắt tâm lí từng đối tượng HS để có biện pháp lôi kéo các em vào bài học một cách tự nhiên nhất. GV yêu cầu phải
có biên bản làm việc nhóm, có phân công nhiệm vụ và đánh giá về tinh thần thái độ của từng thành viên. Việc làm này sẽ giúp GV nắm bắt được tình hình của HS từ đó đưa ra những biện pháp cụ thể với mỗi đối tượng HS đó. - Đảm bảo nguyên tắc tự nguyện. Khi tự nguyện các em sẽ chủ động, tích cực, tự giác và sáng tạo trong khám phá tri thức. Tuy nhiên, PPĐV không khuyến khích ở các khâu lên lớp , tất cả nội dung bài học, GV chỉ nên chọn nội dung phù hợp để đóng vai tránh nhàm chán. Trong quá trình lên lớp cần kết hợp nhiều phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực khác để tăng hiệu quả nội dung hoạt động dạy học. Tình huống đóng vai phù hợp với lứa tuổi, trình độ học sinh và hoàn cảnh lớp học, số lượng vai diễn khoảng từ 3 – 5 người, không nên quá nhiều. Tình huống không nên quá dài, cần khích lệ những học sinh nhút nhát cùng tham gia. 2. Cách thức sử dụng các dạng đóng vai trong dạy học Lịch sử Đóng vai trong dạy học lịch sử có thể áp dụng trong bài học nội khóa, qua các hoạt động ngoại khóa, hoặc trong kiểm tra đánh giá, tuy nhiên ở đề tài này tôi trình bày cách thức sử dụng PPĐV trong bài học nội khóa. Qua nghiên cứu và thực nghiệm trong các tiết dạy nội khóa, dựa vào mục đích sử dụng của giáo viên, tôi chia ra các dạng đóng vai như sau: Đóng vai nhân vật lịch sử, đóng vai nhân vật giả định, đóng vai tình huống. 2.1. Đóng vai nhân vật lịch sử Theo từ điển thuật ngữ lịch sử phổ thông của giáo sư Phan Ngọc Liên chủ biên định nghĩa “Nhân vật Lịch sử là người có vai trò nhất định trong một sự kiện, một thời kì Lịch sử”. Nếu không có nhân vật Lịch sử thì các sự kiện trở nên nhàm chán, thiếu sinh động. Do đó khắc họa biểu tượng nhân vật bằng PPĐV trong dạy học có vai trò quan trọng trong tạo hứng thú học tập cho học sinh. Đây là hình thức học sinh thể hiện tính cách, con người, hành động của nhân vật lịch sử cụ thể. Phương pháp này được áp dụng trong bài nghiên cứu kiến thức mới với mục tiêu là cụ thể hóa kiến thức bài học, tạo biểu tượng về nhân vật lịch sử. Thông qua vai diễn của mình, học sinh phải khắc họa được hình tượng nhân vật (thần thái, tính cách)…Vì vậy việc “diễn” là phần khá quan trọng. Đóng vai
thường do một học sinh độc diễn hoặc vài học sinh đảm nhận (đóng vai người dẫn chuyện, đóng vai nhân vật cụ thể…). Các bước sử dụng phương pháp đóng vai nhân vật trong dạy học lịch sử : Bước 1: Giáo viên căn cứ vào nội dung, mục tiêu cụ thể của bài học, nêu ra nhiệm vụ chuẩn bị bài mới (lựa chọn nhân vật để tiến hành đóng vai). Bước 2: GV chia nhóm và giao nhiệm vụ cụ thể GV đưa ra các tiêu chí (diễn xuất, đạo cụ, thời gian…). Bước 3: Các nhóm thảo luận, xây dựng kịch bản, phân công vai diễn và thông qua kịch bản với giáo viên. Bước 4: Các nhóm được phân công lên đóng vai theo kịch bản đã xây dựng. Bước 5: Nhận xét, đánh giá - Đại diện nhóm tự nhận xét đánh giá. Để đóng vai nhân vật, HS sẽ được GV cung cấp thông tin về nhân vật sẽ đóng. Nguồn thông tin về nhân vật lịch sử có thể từ: kênh chữ, kênh hình trong sách giáo khoa, sách tham khảo, thông tin trên Internet… Để có được ngoại hình và thần thái giống nhân vật thì đòi hỏi học sinh phải tìm hiểu kĩ về nhân vật đó. Học sinh có thể đóng vai thành các nhân vật lịch sử tiêu biểu, có tầm ảnh hưởng lớn trong lịch sử, là tấm gương cho hậu thế noi theo như: Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, Quang Trung –Nguyễn Huệ, Nguyễn Tất Thành…. Sau khi học sinh đóng vai, GV tổ chức cho học sinh tranh luận, nêu ý kiến của mình về nhân vật lịch sử đã đóng. Đây là biện pháp để học sinh tự mình khám phá những nhận thức đúng đắn về nhân vật lịch sử, góp phần kích thích niềm say mê, hứng thú đối với môn học. 2.2. Đóng vai nhân vật giả định. Khi đóng vai nhân vật giả định học sinh sẽ tưởng tượng về nhân vật mình hóa thân qua vốn hiểu biết của mình trong cuộc sống như phóng viên, hướng dẫn viên du lịch, hoặc các nhà hoạt động chính trị… Ví dụ: HS đóng vai thành hướng vẫn viên du lịch giới thiệu về 1 thành tựu văn hóa tiêu biểu của Ấn Độ thời phong kiến; giới thiệu về Lễ hội đền Hùng, di tích thành cổ Loa… 2.3. Đóng vai tình huống.
Trong quá trình dạy học, giáo viên đưa ra tình huống có vấn đề và học sinh giải quyết tình huống bằng phương pháp đóng vai có ý nghĩa quan trọng. Việc đóng vai giải quyết tình huống sẽ giúp học sinh hiểu sâu sắc nội dung bài học, phát huy khả năng sáng tạo của mình, qua đó thể hiện nhận thức, thái độ của bản thân trong các tình huống cụ thể và đưa cách thức ứng xừ phù hợp với tình huống. Ví dụ: Khi dạy về cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống 1075- 1077 của nhà Lý. Giáo viên có thể đưa ra tình huống sau: Vào những năm 70 của thế kỉ XI khi hay tin quân Tống đang chuẩn bị xâm lược Đại Việt. Thái úy LýThường Kiệt đã chủ trương ‘‘Ngồi yên đợi giặc không bằng đem quân đánh trước để chặn thế mạnh của giặc”. Được sự tán đồng của triều đình và binh sĩ năm 1075 Lý Thường Kiệt đã kết hợp quân đội của triều đình và lực lượng dân binh của các tù trưởng mở cuộc tập kích lên đất Tống đánh tan các đạo quân rồi rút về nước.?Em hãy vào vai Thái úy Lý Thường Kiệt giải thích tại sao Ông lại chủ trương và hành động như vậy. 3. Minh chứng sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học lịch sử a. Sử dụng phương pháp đóng vai cho phần khởi động: (Tạo tình huống có vấn đề): -Khi dạy về Phong trào Tây Sơn, giáo viên có thể cho học sinh đóng vai tình huống: + Học sinh A cho rằng Quang Trung –Nguyễn Huệ là 2 anh em. + Học sinh B nói: Quang Trung – Nguyễn Huệ là một. Vậy ý kiến nào đúng, ý kiến nào sai? Từ đó giáo viên dẫn dắt vào bài học. - Khi dạy về hoạt động của Nguyễn Tất Thành từ 1911-1917, học sinh sẽ đóng vai thành Nguyễn Tất Thành và anh Tư Lê tạo tình huống sau đó giáo viên dẫn dắt vào bài thông qua các câu hỏi như Vì sao Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đường cứu nước? Hành trình cứu nước của Người sẽ gặp những khó khăn nào? b. Sử dụng phương pháp đóng vai cho phần hình thành kiến thức: - Khi dạy về khởi nghĩa Lam Sơn học sinh đóng vai thành nhân vật lịch sử tái hiện lại Sự kiện Hội thề Lũng Nhai, phân cảnh Lê Lai cứu chúa(Có kịch bản kèm theo-phụ lục 1)
-Khi dạy mục 1 bài 20 Lịch sử 8: 3 học sinh đóng vai thành phóng viên của đài truyền hình Việt Nam thường trú tại đế quốc Nga đầu thế kỉ XX, cập nhật thông tin về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội nước Nga trước khi cách mạng tháng Mười bùng nổ. (Có kịch bản kèm theo-phụ lục 2). -Khi dạy bài 16 Lịch sử 7. Nước Đại Việt thời Trần Cuối thế kỉ XIV – Mục II. Cải cách của Hồ Quy Ly 1 học sinh đóng vai thành hướng dẫn viên du lịch giới thiệu về thành nhà Hồ ở Thanh Hóa. c. Sử dụng phương pháp đóng vai cho phần luyện tập, vận dụng: - Em hãy tưởng tưởng mình là một người lính tham gia chiến đấu trong chiến dịch Việt Bắc. Hãy kể lại quá trình giành thắng lợi của quân và dân ta trong chiến dịch này. - HS đóng vai thành hướng vẫn viên du lịch giới thiệu về 1 thành tựu văn hóa tiêu biểu của Trung Quốc từ thời cổ đại đến thế VII sau khi học xong các thành tựu của văn hóa Trung Quốc. - Khi dạy cuộc khủng hoảng kinh tế 1929 -1933 sau khi hướng dẫn học sinh tìm hiểu về cuộc khủng hoảng và hậu quả của nó, Giáo viên tổ chức cho học sinh đóng vai người đứng đầu chính phủ các nước tư bản đề xuất cách giải quyết khủng hoảng…Khi học sinh nhập vai các lực lượng chính trị để giải quyết khủng hoảng sẽ tạo sự hứng thú trong quá trình tìm hiểu kiến thức, kích thích khả năng sáng tạo, trình bày được quan điểm cá nhân về một vấn đề lịch sử. 4. Kết quả thực hiện. Trong năm học 2022-20223tôi đã áp dụng phương pháp đóng vai trong dạy học lịch sử đặc biệt ở các lớp 6C,7B, 8A. Sau một thời gian tôi vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học môn Lịch sử, tôi nhận thấy mình đã làm được một số việc sau đây: Tôi đã giúp học sinh phát triển nhiều năng lực như: năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác, năng lực tự học, năng lực sáng tạo… Giúp các em tăng tính bạo dạn, tự tin, nhanh nhẹn, năng động hơn. Các tiết học các em được đóng vai, diễn xuất, các em hào hứng, sôi nổi tích cực hơn. Đặc biệt là giúp các em tăng thêm hứng thú học tập và lòng yêu thích môn học. Đó là tiền đề để giúp các em học tốt, nó được biểu hiện cụ thể thông qua kết quả học tập của các em được nâng cao.
Sau đây là kết quả thu được của ba lớp trong bài kiểm tra đánh giá cuối kì I và bài kiểm tra đánh giá cuối năm học 2022 – 2023 mà tôi thực hiện giảng dạy: Thời Sĩ Điểm dưới 5 Điểm 5-6 Điểm 7-8 Điểm 9-10 Lớp gian Số SL TL% SL TL% SL TL% SL TL% 6C 42 01 2,4% 03 7,1% 12 28,6% 26 61,9% 7B 44 01 2,3% 02 4,6% 13 29,5% 28 63,6% HKI 8A 41 02 4,9% 03 7,3% 12 29,3% 24 58,5% 6C 42 0 0% 01 2,4% 10 23,8% 31 73,8% Cuối 7B 44 0 0% 01 2,3% 10 22,7% 33 75% năm 8A 41 0 0% 02 4,9% 11 26,8% 28 68,3% So sánh với kết quả khảo sát giữa kì I: Điểm Điểm Điểm Điểm 9-10 Lớp Sĩ số dưới 5 5-6 7-8 SL TL(%) SL TL(%) SL TL(%) SL TL(%) 6C 42 3 7,2% 4 9,5% 14 33,3% 21 50% 7B 44 2 4,5% 3 6,8% 16 36,4% 23 52,3% 8A 41 3 7,3% 5 12,2% 15 36,6% 18 43,9% Qua bảng số liệu trên cho thấy, tỉ lệ điểm khá, giỏi ở cả 3 lớp tăng lên rõ rệt. Cụ thể: Số lượng, tỉ lệ HS đạt điểm trung bình và dưới trung bình ở bài kiểm tra HKI ở cả 3 lớp giảm hơn so với giữa HKI (Lớp 6C giảm 3HS, lớp 7B giảm 2HS, lớp 8A giảm 3HS), đặc biệt kết quả bài kiểm tra cuối năm cả 3 lớp đều không còn học sinh bị điểm dưới 5. Số lượng, tỉ lệ HS đạt điểm khá, giỏi cuối năm cả 3 lớp đều tăng so với HKI, đặc biệt số lượng, tỉ lệ học sinh đạt điểm 9-10 bài kiểm tra cuối năm cả 3 lớp đều đạt trên 68%.
Kết quả cuối năm học 2022-2023: - 80% học sinh các lớp giảng dạy đạt loại giỏi, 20% khá, 2 học sinh đạt giải cấp huyện; hướng dẫn học sinh đạt 5 giải trong ngày hội STEM thuộc lĩnh vực Lịch sử. - Nhiều tiết học xếp loại xuất sắc, giáo viên đạt giải nhì trong kì thi GVDG cấp huyện. PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ I. Những đóng góp của đề tài: 1. Tính mới của đề tài: Đề tài đã hệ thống được các dạng đóng vai vận dụng trong giờ học lịch sử để tạo hứng thú cho học sinh, nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn. Trong chương trình lịch sử và địa lí 6,7 phương pháp đóng vai rất được các tác giả chú trọng nhằm hướng tới cho học sinh được trao đổi, được trình bày, được đưa ra ý kiến, thể hiện quan điểm của mình từ đó phát triển năng lực của người học, đáp ứng được xu thế đổi mới trong dạy học hiện nay. 2. Tính hiệu quả: Đề tài được trình bày rõ ràng, dễ áp dụng. Đề tài có thể áp dụng cho các loại bài nghiên cứu kiến thức mới và bài ôn tập, hoặc trong chương trình ngoại khóa. Qua những năm gần đây tôi và các đồng nghiệp trong trường đã thực nghiệm phương pháp này. Điều mà chúng tôi nhận thấy rất rõ ràng là không những giáo viên mà cả học sinh đều rất hứng thú trong giờ học. Chính vì vậy, hiệu quả trong giờ học được nâng lên một cách rõ rệt, học sinh nắm chắc kiến thức bài học. Ngoài ra, với các dạng đóng vai được sử dụng linh động trong các hoạt động, HS có nhiều cơ hội để thể hiện năng khiếu của bản thân, ngày càng tự tin hơn trong các hoạt động tập thể. II. Một số khó khăn khi áp dụng đề tài. Mặc dù đề tài mang lại hiệu quả cao trong dạy học Lịch sử nhưng thực tế quá trình thực hiện đề tài tôi nhận thấy có một số khó khăn, vướng mắc. Do tâm lí từ các nhà quản lí giáo dục, giáo viên đang xem nhẹ môn học nên “ngại đầu tư”, “ngại chuẩn bị”, bản thân học sinh chưa tích cực hợp tác dẫn đến quá trình thực hiện gặp nhiều khó khăn.
III. Kiến nghị, đề xuất. 1. Với các cấp quản lý giáo dục: Trong quá trình giao lưu và hội nhập quốc tế hiện nay, việc dạy – học không chỉ trang bị cho các em tri thức mà còn giúp các em phát triển năng lực, phẩm chất. Việc áp dụng đổi mới cách tiếp cận bài học là một hướng đi đúng và cần thiết. Để áp dụng phương pháp Đóng vai đạt kết quả cao nhà trường cần trang bị hệ thống cơ sở vật chất như máy chiếu, máy tính phục vụ cho hoạt động dạy học, đầu tư trang phục cho các vai diễn. Tổ chức nhiều hơn nữa các hoạt động ngoại khóa, sân chơi dành cho học sinh về lịch sử từ đó giúp các em khám phá, hiểu được ý nghĩa của Lịch sử cũng như môn học. 2. Với giáo viên: Để tổ chức giờ dạy học lịch sử hiệu quả giáo viên cần xác định tư tưởng, tâm thế đúng cho bản thân và học sinh, tầm quan trọng của các bài học lịch sử. Giáo viên cần tạo sân chơi, hoạt động cho học sinh trong giờ học, giáo viên chỉ là người tổ chức, hướng dẫn, hỗ trợ học sinh làm việc, khám phá, chiếm lĩnh tri thức một cách chủ động, sáng tạo. Đặc biệt, giáo viên cần không ngừng học tập, nâng cao trình độ chuyên môn, không ngại khó, tích cực ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt độn dạy học. Và cuối cùng, cần dành thời gian cho hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả, năng lực tự học của học sinh để đảm nhận được sự phản hồi tích cực. 3. Với học sinh: Học sinh cần có sự chuẩn bị chu đáo cho mỗi bài học, học tập nghiêm túc. Từ kiến thức và kỹ năng cụ thể trong giờ học trên lớp học sinh tự rút ra cho mình phương pháp học tập, tự tìm tòi tài liệu, rèn luyện kỹ năng và phát triển năng lực. Sáng kiến kinh nghiệm “ Sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học lịch sử nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh” là sự nghiên cứu tìm tòi và vận dụng vào thực tiễn giảng dạy của tôi thực sự đã mang lại những hiệu quả rất thiết thực góp phần vào việc đổi mới dạy học Lịch sử. Tác giả rất mong muốn nhận
được những góp ý từ các bạn đồng nghiệp, Hội đồng khoa học các cấp và bạn bè chia sẻ, góp ý, bổ sung để đề tài có thể hoàn thiện hơn. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006) Chương trình giáo dục phổ thông - Những vấn đề chung, NXB Giáo dục. 2. Chính phủ (2012), Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020 ban hành kèm theo Quyết định số 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ. 3. Phan Trọng Ngọ. Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà Trường. NXB Đại học sư phạm, H.2005. 4. Nguyễn Văn Ninh. “Vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học lịch sử ở trường THPT nhằm phát triển toàn diện học sinh”.Tạp chí Giáo dục, số 334( kì 2 - 5/2014). 5. Nghiêm Đình Vỳ (2018), Dạy học phát triển năng lực môn Lịch sử THCS, Nxb Đại học Sư phạm. 6. Lịch sử 8,9. Sách giáo viên (Bộ GD&ĐT – NXB Giáo dục). 7. Lịch sử và địa lí 6,7. Sách giáo khoa (NXB Đại học sư phạm). 8. Lịch sử và địa lí 6, 7. Sách giáo viên ( Đỗ Thanh Bình, Nguyễ Văn Ninh – NXB Đại học sư phạm).
PHỤ LỤC PHIẾU ĐIỀU TRA ( DÙNG CHO HỌC SINH) Để thực hiện thành công đề tài “ Sử dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử nhằm tạo hứng thú học tập cho HS ở trường THCS” tôi rất mong nhận được sự giúp đỡ của em. Em vui lòng cho biết ý kiến của mình về một số vấn đề sau bằng cách đánh dấu X vào ô mà em lựa chọn. Họ và tên:………………………….Lớp:…….Trường:…………………. Câu 1: Em có suy nghĩ như thế nào khi được học một tiết học Lịch sử có sử dụng PPĐV ? Được thể hiện mình trước đám đông Được giao lưu, trao đổi, tranh luận với các bạn Dễ hiểu và nắm chắc kiến thức Ý kiến khác:…………………………………………………………….. Câu 2: Em hãy đánh dấu vào ô mà em chọn với các phương pháp mà GV sử dụng trong dạy học (mỗi phương pháp chỉ được đánh một ô) TT Các PP Rất thích Thích Bình thường Không thích 1 Thuyết trình 2 Đóng vai 3 Vấn đáp 4 Trực quan. 5 Nhóm Cảm ơn sự hợp tác của em!
MỘT SỐ KỊCH BẢN ĐÓNG VAI DO HỌC SINH CHUẨN BỊ 1.KỊCH BẢN LÊ LỢI DỰNG CỜ KHỞI NGHĨA 1418-1427 Phân cảnh 1: Hội thề Lũng Nhai. Lê Lợi: Ta-Lê Lợi quyết phất cao cờ nghĩa đất Lam Sơn Dẫu có hiểm nguy dạ chẳng sờn Đánh đuổi giặc Minh yên bờ cõi Lũng Nhai cùng son sắt thề nguyền Quân lính: Cùng son sắt thề nguyền! Lê Lợi: Tôi là phụ đạo chính thần Lê Lợi, cùng với Lê Lai, Nguyễn Trãi, Đinh Liệt, Lưu Nhân Chú, 19 người tuy họ hàng quê quán khác nhau. Nhưng kết nghĩa thân nhau như một tổ liền cành. Phận vinh hiển đều có khác nhau, mong có tình như cùng chung một họ. Chung sức đồng lòng giữ gìn đất nước, làm cho xóm làng được ăn ở yên lành. Thề sống chết cùng nhau không dám quên lời thề son sắt. Kính xin có lời thề. Quân lính: Xin thề! Xin thề! ( đồng thanh, giơ tay). Phân cảnh 2: Lê Lai cứu chúa Quân lính (một người đại diện): thưa ngài! Giặc Minh ngày càng thẳng tay đàn áp dã man, bóc lột đến tận xương tủy dân ta. Sức chúng mạnh như vũ bão. Nay chúng đã đuổi theo chúng ta đến cùng đường rồi ạ! Lê Lợi: Chúng ta nhất định sẽ vượt qua khó khăn này. Bình Định Vương- Lê Lợi ta quyết không chịu lùi bước! Lê Lai: Thưa Bình Định Vương! Lương đã cạn kiệt từ lâu, củ rừng cũng đã đào hết. Nghĩa sĩ cũng đã kiệt sức vì đói. Lê Lợi ( Bình Định Vương): Ta biết, truyền lệnh ta giết ngựa để anh em ăn cho lại sức. Lê Lai: Dạ! ngựa...ngựa... cũng đã hết ạ. Lê Lợi: Thế giặc mạnh mà quân ta chí cùng lực kiệt. Phải mở đường máu xông pha một phen với giặc may ra mới gỡ được tình thế này. Lê Lai: Chúng tôi nguyện cùng Bình Định Vương tiến quân xuống núi.