Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Dạy kỹ năng nghe cho học sinh giáo dục thường xuyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:19

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài "Dạy kỹ năng nghe cho học sinh giáo dục thường xuyên" nhằm tìm kiếm một số phương pháp tích cực, đơn giản, dễ hiểu, thiết thực mà vẫn đảm bảo tính khoa học, nhằm phát triển khả năng tư duy, sự suy đoán và tính sáng tạo của học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Dạy kỹ năng nghe cho học sinh giáo dục thường xuyên

CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN Tên sáng kiến: DẠY KỸ NĂNG NGHE CHO HỌC SINH GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN Tác giả: Trương Thị Phương Chức vụ: Giáo viên Đơn vị: Trung tâm GDTX, Tin học và Ngoại ngữ tỉnh Ninh Bình, tháng 5 năm 2022
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN Kính gửi: Hội đồng thẩm định sáng kiến Chúng tôi gồm: Tỷ lệ % Trình đóng góp Năm độ TT Họ và tên Nơi công tác Chức danh vào việc sinh chuyê tạo ra n môn sáng kiến Trung tâm 1 Trương Thị Phương 1985 GDTX, Giáo viên ĐH 100% TH&NN 1. Tên sáng kiến: Là tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến: “Dạy kỹ năng nghe tiếng Anh cho học sinh Giáo dục thường xuyên”. 2. Lĩnh vực áp dụng: môn Tiếng Anh 3. Thời gian áp dụng sáng kiến: Năm học 2021 - 2022 I. Mô tả bản chất sáng kiến Trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa, trong tình hình thực tế đất nước đang phát triển để hội nhập vào cộng đồng quốc tế các nước trong vùng ASEAN cũng như các nước khác trên thế giới, đặc biệt hơn, đất nước ta đã chính thức là thành viên của WTO thì việc biết và sử dụng thành thạo ít nhất 1 ngoại ngữ là một nhu cầu cấp bách, một đòi hỏi cần thiết cho mỗi chúng ta. Nhân tố quyết định thắng lợi của công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá là nguồn lực người Việt Nam được phát triển về số lượng và chất lượng trên cơ sở mặt bằng dân trí được nâng cao. Chính vì thế, nền giáo dục và đào tạo của nước ta cũng đã tiến hành thay đổi từ mục tiêu giáo dục và đào tạo đến phương pháp dạy và học nhằm đóng góp có hiệu quả vào quá trình chuẩn bị nguồn nhân lực của đất nước trong những thập kỷ đầu của thế kỷ 21, học ngoại ngữ nói chung và học Tiếng 2
Anh nói riêng đã, đang và sẽ trở thành một đề tài vô cùng nóng bỏng đối với mọi người ở mọi lứa tuổi, mọi giới, mọi trình độ. “ Ngôn ngữ là công cụ giao tiếp quan trọng nhất của con người. ” ( V. I. Lênin ) Biết một ngoại ngữ là đã có trong tay thêm được một công cụ giao tiếp mới ngoài tiếng mẹ đẻ. Ngay từ khi mới bắt đầu học ngoại ngữ, tôi đã được các thầy cô giáo dạy rằng “Biết thêm một ngoại ngữ là sống thêm một cuộc đời”, điều đó cho đến nay và chắc chắn cả mai sau vẫn còn nguyên giá trị. Giờ đây tôi lại đem câu nói ấy cùng những kiến thức mình đã học được truyền thụ lại cho những thế hệ học sinh của mình. Là một giáo viên dạy tiếng Anh, tôi luôn mong muốn đóng góp một phần nhỏ bé công sức của mình vào việc dạy cho các em học sinh bậc THPT, nhất là học sinh lớp 12 cuối cấp có được một lượng kiến thức cơ bản để làm nền tảng cho các em trong quá trình học tiếng Anh ở trong cuộc sống cũng như ở các lớp lớn hơn sau này. Dạy và học tốt tiếng Anh liên quan đến nhiều vấn đề, một trong những vấn đề đó chính là việc dạy kỹ năng nghe. Đây là một kỹ năng không thể thiếu đối với người học ngoại ngữ vì nó là một trong bốn kỹ năng kỹ xảo thực hành của tiếng Anh: nghe, nói, đọc, viết. Trong thực tiễn rèn các kỹ năng tiếng Anh cho học sinh, giáo viên phải đương đầu với không ít khó khăn, đặc biệt là rèn kỹ năng nghe. Qua thực tế ở trường tôi, khi bắt đầu học môn ngoại ngữ phần lớn học sinh thích học, nhưng dần dần học sinh lại chán học. Hầu hết các em rất yếu về kỹ năng nghe. Thật khó để các em nghe hiểu nội dung một bài văn hay đoạn hội thoại. Sau mỗi tiết dạy nghe giáo viên rất khó khăn trong việc kiểm tra lại thông tin mà các em đã nghe và việc kiểm tra bài cũ thường không dễ dàng gì. Phần lớn học sinh chưa biết cách học nghe, học sinh thường thấy luyện nghe là khó nhất. Trong lớp học, có học sinh nói rằng dù trong bài nghe có nhiều từ đã biết nhưng nghe không ra, có học sinh lại nói rằng do em ấy thiếu từ (vốn từ vựng nghèo), không biết bao nhiêu lần học sinh lúc nào cũng lo âu khi học tiết nghe hiểu, các em cho rằng khó khăn chính là ở chỗ tốc độ lời nói của người Anh nhanh quá, không bắt kịp vì hình như họ nuốt chửng nhiều âm và từ. Vậy làm thế nào để giúp học sinh- đặc biệt là học sinh lớp 12 cuối cấp - có thể vận dụng được vốn từ vựng và cấu trúc ngữ pháp của mình để nghe hiểu hiệu quả? Dạy nghe như thế nào để sau mỗi giờ học học sinh cảm thấy thích thú và yêu quý môn học hơn? Làm thế nào để tìm kiếm một số phương pháp tích cực, đơn giản, dễ hiểu, thiết thực mà vẫn đảm bảo tính khoa học, nhằm phát triển khả năng tư duy, sự suy đoán và tính sáng tạo của học sinh. 3
1. Giải pháp cũ thường làm Trong một thời gian dài, việc sử dụng tiếng Anh nói chung và kỹ năng nghe nói riêng ở các trường học phổ thông tại Việt Nam là khá rời rạc, có một bộ phận học sinh chỉ dừng lại ở việc thụ động trong quá trình thực hành nghe. Trong khi đó, đối với kỹ năng nghe, yêu cầu đa dạng cấu trúc câu và vốn từ vựng nhiều là một trong những yếu tố quyết định đến chất lượng của một bài nghe. Để có một bài nghe đạt được độ chính xác cao, bên cạnh việc sử dụng vốn kiến thức về từ vựng đa dạng còn phải có sự thành thạo về cấu trúc câu, sử dụng câu linh hoạt đóng một vai trò rất quan trọng. Vẫn còn một số bộ phận giáo viên gặp khó khăn nhất định trong việc thực hiện các thao tác, kỹ thật dạy nghe, trong việc lựa chọn các kỹ thuật cho phù hợp với từng tiết dạy, từng giai đoạn của tiết dạy. Còn ngại sử dụng hoặc sử dụng chưa thành thạo đồ dùng dạy học phục vụ cho tiết dạy nghe ( đài cassett, hình minh hoạ…) Đồ dùng dạy học phục vụ cho việc giảng dạy còn quá ít, một số còn thiếu như: Tranh ảnh, băng, máy cassett…) Chất lượng băng thâu chưa tốt, giọng đọc còn chưa rõ, tiếng ồn nhiều. Về phía học sinh động cơ để nghe hiểu tiếng Anh còn hạn chế, nhiều em ít có cơ hội để nghe, cơ hội tiếp cận thông tin đại chúng mà qua đó có thể nghe tiếng Anh còn giới hạn nhiều. Một số bộ phận học sinh ngại nghe và nói tiếng Anh vì tâm lý sợ sai và mắc lỗi, đa số học sinh chưa quen với tốc độ nói và phát âm trong băng của người Anh. Đối với thực trạng nêu trên, sở dĩ có hiện tượng này là do phần lớn các em học sinh học tiếng Anh nhưng tư duy kiểu cấu trúc tiếng Việt, hay nói cách khác là học vẹt. Điều này dẫn đến việc các em sẽ gặp khó khăn trong việc hình thành kỹ năng tư duy trong quá trình học và nghe tiếng Anh. Nguyên nhân có thể là do thói quen học bấy lâu của các em đã ăn sâu vào tiềm thức, tạo ra lối mòn, nếu thói quen này không bị loại bỏ nhanh chóng thì sẽ dẫn đến các em càng ngày càng cằn cỗi trong việc hình thành kỹ năng nghe tiếng Anh và do vậy các em sẽ dẫn đến việc khó nghe hay nghe không đúng nội dung. Trong quá trình giảng dạy bản thân tôi đảm nhận giảng dạy khối 12, với ý thức vừa nghiên cứu đặc điểm tình hình học tập của bộ môn vừa tiến hành rút kinh nghiệm. Ngay từ đầu năm học tôi đã định hướng cho mình một kế hoạch và phương pháp cụ thể để chủ động điều tra tình hình học tập của học sinh do lớp mình phụ trách. Qua điều tra tôi đã nhận ra rằng hầu hết các em nắm từ vựng không chắc, sử dụng cấu trúc câu rời rạc, chưa đúng, kỹ năng nghe và giao tiếp bằng tiếng Anh còn hạn chế. Kết quả điều tra cụ thể như sau: 4
Trung Kém Lớp Giỏi Khá Yếu TSHS Bình SL % SL % SL % SL % SL % SL 12A 42 2 4,8 6 14,3 10 23,8 12 28,6 12 28,6 18 2. Giải pháp mới cải tiến a) Mô tả bản chất của giải pháp mới: Nghe là một hoạt động ngôn ngữ phức tạp nhất, nó hợp nhất những yếu tố hợp thành của sự tiếp thu các nhận thức và kiến thức ngôn ngữ. Nghe hiểu là một trong những mục đích chính của dạy ngoại ngữ. Khi nói, các ý thường không được sắp xếp có trình tự chặt chẽ như khi viết, ý hay thường được lặp đi lặp lại, có nhiều từ thừa, từ đệm, không đúng ngữ pháp. Có thể nói láy, nói tắt, ngập ngừng… Khi đọc có thể đọc đi đọc lại nhiều lần văn bản còn khi nghe người khác nói ta chỉ nghe được một lần.Với đặc điểm khác nhau trên, khi dạy nghe, ngoài những thủ thuật chung có thể áp dụng cho các kỹ năng nghe tiếp thu, giáo viên còn cần có những thủ thuật đặc thù cho các hoạt động nghe của học sinh. Nghe bao gồm hai cấp độ: Cấp độ 1: (Nhận biết hoặc phân biệt): Sự nhận biết các âm thanh, từ, nhóm từ trong mối quan hệ cấu trúc của chúng. Chỉ khi khả năng này trở thành tự động hóa, người nghe mới có thể tái tạo, ứng xử và đáp lại những gì nghe được trong cả chuỗi âm thanh đó. Cấp độ 2: (Chọn lựa): Người nghe rút ra được những thành tố hữu ích để hiều được người nói. Lúc đầu nghe hiểu câu, lời nói ngắn, đơn giản,về sau hiểu các câu dài hơn. b) Các giải pháp cụ thể: * Nghe trong cuộc sống hàng ngày: có hai cách nghe chính: - Nghe không tập trung: là các hoạt động nghe mang tính chất giải trí, như khi ta nghe đài, xem truyền hình…mà vẫn có thể tiến hành đồng thời một công việc khác. - Nghe có tập trung: là các hoạt động nghe có chủ ý, muốn nắm bắt một nội dung thông tin nào đấy.Ví dụ như nghe tin trên đài, truyền hình, nghe các chỉ dẫn, hướng dẫn, giải thích, nghe giảng bài v.v...Trong trường hợp này, người nghe chủ 5
yếu tập trung vào những điểm quan trọng, cần thiết cho chủ ý của mình. Người nghe thường biết rõ mình muốn nghe gì. Điều này giúp người nghe hướng được sự chú ý vào đúng nội dung cần biết, do vậy thường nắm bắt được vấn đề một cách có hiệu quả hơn. * Nghe trong môi trường học tiếng: Trong môi trường học tiếng, các hoạt động nghe chủ yếu là nghe có tập trung, và nhằm phát triển các kỹ năng nghe khác nhau. Có những loại nghe chính trong việc học ngoại ngữ như sau: - Nghe ý chính. - Nghe để tìm những thông tin cần thiết. - Nghe để khẳng định những phỏng đoán trước đó. - Nghe để thực hiện các nhiệm vụ giao tiếp được đặt ra. - Nghe chi tiết (Cả nội dung lẫn cấu trúc ngôn ngữ). * Lưu ý:Học sinh có thể xác lập lại lượng thông tin dựa trên các cơ sở sau: - Kiến thức về ngôn ngữ (từ ngữ, ngữ pháp, ngữ nghĩa, văn phong...) - Sự quen thuộc với chủ đề đang được đề cập tới. - Sự quan sát, diễn giải, ngữ cảnh giao tiếp, kể cả những gì xảy ra trước đó. - Kiến thức, tri thức mà các em cùng nắm được với người nói. - Sự hiểu biết, thừa nhận về thái độ, sở thích cá nhân người nói. - Sự hiểu biết về ngữ cảnh, văn hóa trong giao tiếp. - Sự hiểu biết về những tín hiệu ngoài ngôn ngữ như: tốc độ nói, ngừng đoạn, cử chỉ, điệu bộ, vẻ mặt * Tiến hành các kỹ thuật dạy nghe: - Xây dựng lòng tin (Confidence building) - Nhận diện trọng âm câu (Sentence stress reception) - Giải quyết chủ đề (Topic interpretation) - Nghe hiểu ý chính (Listening for gist) - Nhận diện chi tiết (Recognising details) - Nghe nắm bắt thông tin cần thiết (Listening for wanted information) - Chép chính tả (Dictations) - Sơ đồ chuỗi sự kiện (Sequencing chart) - Ngữ pháp chính tả (Dictogloss) - Nghe- ghi (Listening and note- taking) * Tổ chức, triển khai thực hiện: - Giúp học sinh nghe có hiệu quả Trong thực tế, nghe vẫn là một kỹ năng khó đối với học sinh phổ thông hiện nay. 6
Để khắc phục những khó khăn trong khi nghe, giáo viên có thể sử dụng những biện pháp sau: - Giới thiệu chủ đề, các nội dung có liên quan đến bài nghe; giải thích các khái niệm nếu cần thiết. - Ra các câu hỏi giúp học sinh đoán trước nội dung sẽ nghe. - Giới thiệu từ mới nếu có hoặc ôn, củng cố lại từ vựng cần thiết cho bài nghe. - Ra câu hỏi hướng dẫn khi nghe. - Chia quá trình nghe thành từng bước,ví dụ: + Lần nghe thứ nhất: nghe ý chính, trả lời các câu hỏi đại ý. + Lần nghe thứ hai: nghe chi tiết hơn v.v... - Nếu bài dài, chia bài nghe thành từng đoạn ngắn để cho học sinh nghe, có những yêu cầu nghe cụ thể khác nhau. - Đoán trước điều sắp nghe (predicting) Một trong những kỹ năng cần thiết khi nghe là khả năng đoán được điều sắp được nghe. Vì vậy, khi cho học sinh luyện nghe, giáo viên nên cho học sinh đoán những điều sắp nghe trong một ngữ cảnh nhất định. Có thể tiến hành hoạt động này với các bài nghe có cốt truyện hoặc một bài hội thoại. Ví dụ, khi nghe một bài hội thoại, giáo viên có thể dừng lại sau một câu nói của một nhân vật trong bài hội thoại và hỏi học sinh xem nhân vật kia sẽ đáp lại như thế nào? Sẽ ứng xử ra sao? Có đồng ý hay không? v.v... Khi cho học sinh nghe một câu chuyện, giáo viên cũng có thể dùng thủ thuật tương tự, dừng lại ở những đoạn phù hợp và hỏi những câu hỏi như: Điều gì sẽ xảy ra tiếp theo đó? Tại sao X lại hành động như vậy? Tại sao câu chuyện lại diễn biến như vậy? Liệu kết cục có như vậy không? v.v... trước khi cho nghe tiếp câu chuyện. Ví dụ: Trong bài nghe sau giáo viên có thể dừng ở một số chỗ để cho học sinh đoán: Tapescript: Paul : P ; Andrea : A P: So Andrea, you're going home for the holiday? A: I am sure. I’ve booked a flight tomorrow afternoon and I can't wait. P: That sounds great. A: What about you? Going home, too? P: I haven't decided yet. I'm still considering .... A: Haven’t decided yet? Oh, you’re never going to get a flight out of here. All the seats have been reserved by now I’m sure. It's the holiday season, after nil. 7
P: Well, it's not very important to me. My family lives about 180 kilometer from here. I usually take the train or the coach. A: You don't sound excited about it. P: Well we are not really a very close-knit family. I have three brothers, and they're spread out all over the place. We rarely get together as a family any more. A: Well I try to get home as soon as possible. We’re a big family — there are six of us - children - so it's always a lot of fun. P: Six kids? A: Yes. And we're all really close. My brothers are married, so it makes for a very crowded home over the holiday. And there are too many people to cook for. so we end up going out to dinner a lot. That's also fun. P: Well, at my home, my Mother loves to cook so when we get home, she often cooks big meals. We have leftovers fur days. (English 12 - Unit 1: HOME LIFE - page 16 ) + Nghe để khẳng định những phỏng đoán của mình về nội dung bài nghe: Đây là thủ thật tương tự áp dụng cho kỹ năng đọc hiểu: Trước khi nghe/ đọc, giáo viê n khai thác gợi ý những gì học sinh đã biết về nội dung vấn đề sẽ nghe/ đọc, những gì chưa rõ, những gì không biết. Sau đó nghe và liên hệ những kiến thức đã biết với những nội dung cần nghe. Ví dụ: Khi tiến hành một bài nghe về HIGHER EDUCATION - Giáo dục đại học (English 12 - Unit 5: higher education – page 52), giáo viên sẽ hỏi, gợi ý những điều học sinh đã biết về các phương tiện truyền thông như: tên gọi của chúng, sự ra đời, nguồn gốc, xuất xứ...... Sau đó ra yêu cầu hoặc các câu hỏi để học sinh nghe, tìm câu trả lời. + Nghe lấy thông tin cần thiết: Như đã đề cập, khi tiến hành hoạt động nghe, giáo viên nhất thiết phải soạn ra các yêu cầu, nhiệm vụ nghe, tập trung vào những nội dung chủ yếu, quan trọng để cho việc nghe có mục đích cụ thể. Các hình thức nhiệm vụ, yêu cầu rất đa dạng, có thể là dạng trả lời câu hỏi hay dạng điền vào bảng biểu. Ví dụ: Listen to the passege and fill in the missing words in the boxes. American (1)…… (3)……... workforce jobs companies Wholesale companies 8
(2)…….. jobs Retail companies (4)………… companies Personal (5)……….. (English 12 – Unit 6: Future jobs – page 67) + Nghe để nắm bắt ý chính: (Listen for gist / for main ideas) Trong nhiều trường hợp học sinh cần được luyện nghe để hiểu những ý chính, khái quát của bài mà không cần quan tâm đến chi tiết. Ví dụ: Listen to the conversation between Jenny and Gavin. - did you always work very hard? - did you always behave well? - did you pass your exams easily? (English 12 – Unit 4: School Education System – page 48) + Nghe để thực hiện các hoạt động giao tiếp tiếp theo: Có những hoạt động nghe, thường ở dạng điền vào bảng biểu, nhằm phục vụ cho một hoạt động giao tiếp tiếp theo đó. Ví dụ: An expert is giving a talk on how to live with earthquakes. Listen to the talk, then complete the table Genneral features (1) , gentle, sociable, and (2) The silverback, one or two sub-adult males, Group members (3) (4) and worms Food Place for sleeping Nest (5) or (6) Causes of being (7) , hunters killing them for food, (8) endangered 9
(English 12 – Unit 10: Endangered Species – page 112) Sau khi hoàn thành bảng biểu cho bài nghe trên, học sinh có thể tiếp tục luyện với hoạt động giao tiếp tiếp theo là nói lại và/hoặc nói thêm về cách để có thể sống sót sau một trận động đất. * Thực hành nhiều dạng bài tập nghe hiểu: Các bài tập nghe hiểu có nhiều dạng. Những bài tập phổ biến là: - Defining true – false questions - Checking the correct answer / information - Matching - Filling in the chart - Filling in the gap - Answering comprehensive questions * Nắm chắc một số nguyên tắc cơ bản khi tiến hành các hoạt động nghe: Để cho hoạt động nghe đạt được mục đích như mong muốn, giáo viên cần thực hiện một số nguyên tắc cơ bản khi tiến hành một bài nghe như sau: + Dẫn dắt trước khi nghe (Lead – in) Như đã đề cập ở trên, khi nghe có tập trung, người nghe thường đã có chủ định, hướng sự tập trung vào phần muốn nghe, sẽ biết phải chú ý vào nội dung nào khi nghe. Vì vậy khi dạy nghe giáo viên cũng cần tạo ra những “chủ định” để học sinh có được sự chuẩn bị cho phần nghe sắp tới qua các hoạt động trước khi nghe như: - Giới thiệu ngữ cảnh, tình huống - Những câu hỏi gợi ý, đoán về nội dung sắp nghe - Những câu hỏi tạo trí tò mò, tạo hứng thú về nội dung bài sắp nghe. - Những câu hỏi hướng dẫn, yêu cầu đối với những nội dung cần thiết phải nghe hiểu v.v... + Ra các yêu cầu, nhiệm vụ cho bài nghe (Listening tasks) Các hoạt động nghe nhất thiết phải có định hướng qua các yêu cầu, nhiệm vụ do giáo viên soạn ra cho học sinh thực hiện. Các yêu cầu, nhiệm vụ này có thể là một hay nhiều trong số những dạng bài tập nghe như đã liệt kê ở mục 4. + Tiến hành nghe theo ba giai đoạn: trước khi nghe, trong khi nghe và sau khi nghe + Trước khi nghe (Pre – listening) - Gây hứng thú (Arouse interest) - Thiết lập ngữ cảnh (Set up the context) - Tạo nhu cầu, lý do nghe (Create reasons for listening) 10
- Dạy những cấu trúc, từ mới cần thiết cho nghe hiểu (Pre-teach structures, newwords) - Giới thiệu tóm tắt nội dung bài nghe (Introduce briefly the topic, content) - Gợi ý, hướng sự chú ý vào những điểm chính của bài nghe (Eliciting, guiding questions) - Cho học sinh đoán trước nội dung bài đọc (Predict the text) - Nêu những điều muốn biết về bài đọc (Giving expectation) Giáo viên tạo tâm thế chuẩn bị làm bài nghe cho học sinh bằng cách dẫn dắt gợi hỏi nói về chủ đề của bài nghe, yêu cầu học sinh quan sát tranh, đọc từ và đoán xem các em chuẩn bị nghe về chủ đề gì? Ai sắp nói? Nói với ai? Hội thoại diễn ra ở đâu? Giáo viên có thể yêu cầu học sinh làm việc theo nhóm đoán sơ bộ về nội dung điều nội dung sắp nghe thông qua các tranh hay tình huống của bài nghe. Có thể có những điều học sinh nói không chính xác với những gì các em sắp nghe nhưng vấn đề đặt ra là các em có hứng thú trước khi nghe, hiểu tình huống và chủ đề sắp nghe. Giáo viên củng có thể giúp học sinh lường trước những khó khăn có thể gặp phải về phát âm, từ hay cấu trúc mới, các kiến thức nền hay kiến thức về văn hóa, đất nước học. Cuối cùng giáo viên cần nói rõ cho học sinh biết các em sẽ được nghe bao nhiêu lần (từ 2 đến 3 lần) và hướng dẫn yêu cầu, nhiệm vụ khi nghe (trả lời câu hỏi, chọn tranh hay ghép tranh) thời gian nghe và làm bài tập (3 hay 5 phút). + Trong khi nghe (While – listening ) Các hoạt động luyện tập trong khi nghe là những bài tập được thực hiện ngay trong khi học sinh đang nghe bài, có thể nghe đi nghe lại để thực hiện bài tập. Các hình thức luyện tập ở giai đoạn này là để tìm hiểu, khai thác nội dung bài nghe. Tùy theo mục đích và nội dung cụ thể của từng bài, sẽ có những dạng câu hỏi và yêu cầu khai thác khác nhau, có thể vừa về nội dung, vừa về ngôn ngữ. Các bài tập và thủ thuật phổ biến ở giai đoạn này thường có những dạng như sau: Find the word / sentence that says...; Check / tick the correct answer; True – false; Complete the table; Fill in the chart; Make up charts / diagrams; Make a list of...; Matching; Answer the questions Giáo viên bật băng hay đọc bài nghe 2 hay 3 lần. Lần đầu giúp học sinh làm quen với bài nghe hiểu bao quát nội dung bài nghe, lần thứ hai nghe thông tin chính xác để hoàn thành bài tập, lần thứ ba nghe và kiểm tra lại bài tập đã làm Mục tiêu chính của nghe hiểu là học sinh nghe lấy nội dung chính hay lấy thông tin chi tiết đồng thời hiểu được thái độ, quan điểm của tác giả. Do đó giáo viên 11
cần cho học sinh nghe cả bài để các em nắm được ý chung cũng như bố cục cả bài và làm bài tập, sau đó có thể cho nghe lại từng đoạn để kiểm tra kết quả, hoặc nghe lại những chỗ khó để khẳng định đáp án. + Sau khi nghe (Post – listening) Sau khi học sinh nghe và làm các bài tập nghe hiểu, giáo viên có thể tiếp tục cho tiến hành các bài tập đòi hỏi có sự thông hiểu tổng quát của toàn bài; liên hệ thực tế; chuyển hóa vốn kiến thức, nhận thức hoặc thông tin, dữ liệu vừa nhận được qua bài nghe, luyện tập củng cố các cấu trúc ngữ pháp chủ chốt. - Các hình thức bài tập có thể là: Arrange the events in order; Find the sentence that summarizes the content of the tape; Give the title of the listening text; Disscussion questions; Gap filling; Guess the consequenses / results of the story..... Học sinh báo cáo trước lớp hay trong nhóm kết quả mình nghe được, những học sinh khác nghe và cho ý kiến nhận xét hoặc chữa bài cho bạn. Kể lại, ghi lại nội dung cơ bản của bài nghe hoặc tiến hành các hoạt động phát triển, mở rộng thêm bài nghe cũng là một dạng hoạt động giúp khắc sâu kiến thức. + Sử dụng giáo cụ trực quan: Trong giảng dạy nói chung và trong việc dạy ngoại ngữ nói riêng, giáo cụ trực quan vẫn thường đóng vai trò hỗ trợ rất tích cực. Với môn ngoại ngữ, trực quan được sử dụng trong mọi hoạt động của quá trình dạy học từ khâu giới thiệu ngữ liệu đến khâu thực hành, chúng làm đa dạng và phong phú thêm rất nhiều các thủ thuật và hoạt động dạy học khác nhau. Khi tiến hành các hoạt động nghe, việc dùng tranh ảnh minh họa kèm theo sẽ có tác dụng hỗ trợ rất tốt trong việc làm rõ ngữ cảnh, gợi ý nội dung sắp nghe. Ngoài ra tranh ảnh còn là phương tiện để kiểm tra mức độ nghe hiểu của học sinh (Ví dụ: nghe và xác định tranh có liên quan; nghe và xắp xếp tranh theo trình tự v.v...). Trong dạy nghe cho học sinh lớp 12, tôi thường giới thiệu chủ đề, tình huống, nội dung trước khi nghe sau đó dùng tranh hình minh họa (tranh được cấp phát, giáo viên tự vẽ, do học sinh vẽ, hoặc photo, phóng to tranh trong sách giáo khoa) hoặc vẽ các hình đơn giản lên bảng trong các bài tập nghe hiểu như: chọn tranh đúng, khớp với nội dung nghe, nghe và điền tên, câu chú thích phù hợp, hoặc có thể dùng biểu bảng, bản đồ, biểu đồ. Ngoài ra việc sử dụng các đồ vật thật, tự tạo hoặc sẵn có xung quanh cũng gây hứng thú làm cho bài học trở nên thú vị và gần với cuộc sống thật hơn. 12
Bên cạnh đó, tôi còn kết hợp những trò chơi luyện nghe giúp học sinh trở nên thích thú với môn học hơn, các em có thể hiểu được ý nghĩa của những câu nói ngắn, nắm bắt được ý chính trong chuỗi thông tin, nhận biết những mẫu lời nói riêng biệt và các tập hợp trong chuỗi lời nói, phát triển trí nhớ nghe (nghe và ghi nhớ), đồng thời còn phát triển được phản ứng nghe, tạo sức bật. Cụ thể một số trò chơi như sau: + SIMON SAYS + WHICH OF THE PICTURES IS IT ? + INTRODUCTIONS + RIGHT – LEFT + GUESSING + I KNOW HIS TRADE + SOLVE LOGICAL PROBLEMS + INFORMATION Tất cả những trò chơi này các giáo viên dạy tiếng nước ngoài đều đã được học ở trường sư phạm. Hoặc nếu không thì có thể tham khảo trong cuốn: “Những trò chơi trong giờ học Tiếng Anh ” của M. F STRONIN do Nguyễn Văn Tâm dịch. (NXB Thanh niên - 1994) Ví dụ về cách tiến hành một số trò chơi thông thường: + Trò chơi thứ nhất: Truyền tin Lớp có 6 dãy bàn, giáo viên làm 6 phiếu trên mỗi phiếu ghi một câu. Sau đó trao phiếu cho 1 học sinh đầu dãy. Học sinh này có nhiệm vụ nói thầm rồi nói vào tai người kế bên điều mình đọc được. Cứ thế, người này nối tiếp người kia nói vào tai nhau cho đến người cuối dãy. Người cuối dãy có nhiệm vụ nói lớn câu hay đoạn mình nghe được, và học sinh đầu dãy sẽ xác định đúng hay không. + Trò chơi thứ hai: Tìm bạn giao tiếp Giáo viên chuẩn bị một số câu hỏi và câu trả lời trên giấy, ghép câu trả lời với câu hỏi bằng cách cho chúng những con số: thí dụ câu hỏi 1 tương ứng với câu trả lời. Học sinh tự tìm câu trả lời bằng cách tìm ra bạn của mình tương ứng với câu trả phù hợp, cặp nào nhận ra nhau đầu tiên sẽ thắng. + Trò chơi thứ ba: Giúp bạn học tốt Mỗi học sinh trong lớp sưu tầm hoặc tự đặt ra một câu (có thể có thông tin bị sai) mỗi thành viên của lớp sẽ lắng nghe bạn đọc câu của mình rồi tìm cách xác định câu đúng hay sai và sửa câu. Giáo viên nên bóc thăm học sinh có nhiệm vụ để mọi thành viên của trong lớp phải lắng nghe bạn đọc. + Trò chơi thứ tư: Đoán từ: 13
Tôi có hai đồ vật dấu trong hai chiếc túi. Tôi giơ chiếc túi thứ nhất: Học sinh đoán: That is your stick. Giáo viên: No. This is my UMBRELLA Giáo viên giơ chiếc túi thứ hai Học sinh đoán: That is your box. Giáo viên: No. This is my MOBILEPHONE. Trong trò chơi này sự khẳng định “Cái đó là cái gì?” là quan trọng nhất. Trọng âm rơi vào từ chỉ đồ vật ấy. Bên cạnh đó có thể lồng ghép dạy một số bài hát Tiếng Anh cho giờ học thêm sinh động, ví dụ khi dạy bài THE ASOCIATION OF SOUTHEAST ASIAN NATIONS (English 12 - Unit 16: THE ASOCIATION OF SOUTHEAST ASIAN NATIONS - page 172), giáo viên cho học sinh nghe bài hát Let’s Shine rồi dạy cho học sinh hát theo, sẽ tạo được hiệu quả cao đến bất ngờ. + Đảm bảo chất lượng mẫu nghe: Nếu các hoạt động nghe được tiến hành qua băng cassette, đài, ti vi v.v...thì những phương tiện đó phải luôn được bảo đảm ở tình trạng ổn định tốt, đảm bảo được chất lượng tiếng, tạo điều kiện cho học sinh nghe được mẫu chuẩn, không bị méo mó vì kĩ thuật thuần túy. Cần chuẩn bị máy tốt, băng rõ, và pin dự trữ khi mất điện. Nếu giáo viên đọc cho học sinh nghe, cần đọc với tốc độ trung bình, không chậm quá kể cả với đối tượng học sinh mới học ở giai đoạn đầu để tránh làm ảnh hưởng đến nội dung ngữ nghĩa của bài. * Tiến hành các phương pháp đa chiều: Nhiều giáo viên cho rằng dạy phần nghe hiểu (listening comprehension) là khó nhất và đa số học sinh cũng cho là học nghe khó nhất. Vậy dạy học sinh luyện nghe như thế nào cho tốt? Làm thế nào giúp học sinh có thể tiến bộ nhanh trong thời gian học ở trung học cơ sở? Hãy khuyến khích học sinh thử luyện nghe bằng một số phương pháp sau: + Xem nhiều chương trình truyền hình hoặc phim nói bằng Tiếng Anh/ có phụ đề Tiếng Anh là những cách tốt nhất để luyện nghe có kết quả. Nghe hoặc xem nhiều lần, trước khi đọc phụ đề. Sau đó, đọc lại phụ đề, chủ yếu kiểm tra những từ đã nghe hoặc đoán, hoặc những từ mà học sinh có thể phát âm lại nhưng không hiểu viết và nghĩa thế nào. Qua việc này, nhiều khi các em phát hiện rằng một từ các em rất quen thuộc mà từ xưa đến nay cứ nghĩ là phải nói một cách nào đó, thì thực ra cần phải nói khác hẳn và phát âm như thế thì mới mong nghe đúng và nói cho người khác hiểu. Sau đó, không nhìn phụ đề nữa mà nghe lại một hai 14
lần nữa. Ví dụ: hai chữ tomb, bury, học sinh cứ đinh ninh là sẽ phát âm là 'tôm- b(ơ), bơri' - sau này nghe chữ 'tum, beri' thì chẳng hiểu gì cả - dù cho em ấy nghe rõ ràng là tum, beri, cho đến khi xem script thì em ấy sẽ hiểu rõ Các hình ảnh đính kèm làm cho học sinh hiểu được ít nhiều nội dung bản tin, mà không cần phải dịch từng câu của những gì xướng ngôn viên nói. Học sinh sẽ yên tâm hơn, sau khi nghe 15 phút tin tức, tự tóm lược lại thì sẽ thấy rằng mình đã nắm bắt được phần chính yếu của nội dung bản tin. + Luyện nghe qua các sách dùng chuyên luyện nghe có kèm băng cassette hoặc nghe tin tức qua các chương trình truyền thanh, truyền hình bằng Tiếng Anh như VTV News, Talk Viet Nam, BBC, CNN... Nghe băng và viết ra giấy những gì đã nghe, sau đó hãy so sánh với phần lời thoại ở cuối sách hoặc đáp án do giáo viên cung cấp, cách này đươc cho là hiệu quả nhất dù rằng học sinh sẽ phải mất khá nhiều thời gian cho việc luyện tập theo phương pháp này.Ta có thể so sánh và thấy được những lỗi mà ta mắc phải. Hoặc thu một bản tin, và nghe lại rồi chép ra nhiều chừng nào hay chừng nấy… không tra cứu từ điển hay tìm hiểu nghĩa vội. Đoán nghĩa trong nội dung câu, và nhớ lại âm thanh của từ, hay cụm từ đó, sau này tự nó sẽ rõ nghĩa, nếu nghe đi nghe lại nhiều lần. Hoặc lấy script của những bài mình từng nghe, đọc lại và nhớ lại trong tưởng tượng lời đọc mà mình từng nghe nhiều lần.Sau đó xếp bản script và nghe lại để hiểu. Lần này tự nhiên mình sẽ nghe rõ từng tiếng và hiểu. Trường hợp không hiểu một từ hay cụm từ, thì gắng lặp lại nhiều lần đúng như mình đã nghe, sau đó lật lại script để so sánh. Ví dụ: Một học sinh khi nghe trên đài VOA, sau mỗi chương trình em thường nghe một cụm từ tương tự như: statue, statute hay statu gì đó, mà không biết viết thế nào, chính tả của chữ ấy đối với em ấy không thành vấn đề, tuy vẫn hiểu đại loại là: hãy đợi đấy để nghe tiếp. Rồi dần dần sau này em sẽ biết rằng thuật ngữ rất quen thuộc ấy là “stay tune” + Học hay nghe các bài hát Tiếng Anh, và hát theo trong khi nghe. Chọn một số bài hát mà mình thích, tìm lyrics của nó rồi vừa nghe vừa nhìn lyrics. Sau đó học thuộc lòng và hát song song với ca sĩ, và gắng phát âm cũng như giữ tốc độ và trường độ cho đúng. Khi thích cũng có thể tự hát cho mình nghe (nếu không có giọng tốt và hát sai giọng một tí cũng không sao, vì chủ yếu là tập phát âm, tốc độ, trường độ và âm điệu tiếng Anh).Và nói cho đúng giọng (qua hát) cũng là một cách giúp mình sau này nhạy tai hơn khi nghe, vì thường 15
thường ngôn ngữ trong các bài hát khó nghe hơn những câu nói bình thường rất nhiều. Có thể gặp khó khăn khi nghe những cụm từ được đọc nối liền nhau, luyến láy, nghe sót một vài từ quan trọng nào đó hoặc hiểu nhầm một từ nào đó dẫn đến sai lệch nội dung Ví dụ: “I go to the copy shop” lại nghe nhầm là “I go to the coffee shop” vì âm của từ “copy” rất giống với “coffee”. + Hướng dẫn và cung cấp cho học sinh một số địa chỉ luyện nghe tiếng Anh: + Xem các kênh truyền hình theo lĩnh vực âm nhạc, tin tức, điện ảnh, giải trí...của những hãng truyền thông hàng đầu thế giới: CNN, BBC, NBC, ESPN....Học tiếng anh qua kênh Movie trailers, cartoon, chatshows, Entertainment TV... + Chương trình học nghe nói Anh ngữ sinh động của đài VOA: Voanews.com specialenglish + Nghe Anh Mỹ theo các chủ đề: Cnn.com/audio/radio + Nghe Radio trực tuyến CNN: Bbc.co.uk + Nghe Radio trực tuyến BBC: http://www.manythings.org/listen + Luyện nghe các bản tin của VOA: Englishclub.com + Các tài liệu luyện phát âm, các bài nghe giọng Anh-Mỹ: Rocketboom.com + Tập thảo luận, trao đổi bằng tiếng Anh, nghe những người khác nói, luyện kỹ năng nói tiếng Anh: Chinswing.com + Petalia.org/stories: trang đọc truyện online và luyện nghe qua các bài diễn văn nổi tiếng, truyện cổ tích... trên Petalia + Xem và nghe tin tức, những đoạn clip trên Google: http://www.odeo.com/listen + Nghe nói tiếng Anh trên mạng Internet - Listen to American English: http://www.vr.com.vn/VRSpeak/index.htm + Luyện nghe qua các câu chuyện cổ tích, thơ ca, viễn tưởng, các câu châm ngôn và các tác phẩm nổi tiếng (recorders): Repeatafterus.com + Focusenglish.com: Trang này về các cuộc hội thoại hàng ngày + Abcnews.go.com: Xem và nghe hai kênh nổi tiếng của ABC, Good morning America và World News Tonight + Các liên kết về các bài Test luyện nghe và luyện thi với miêu tả rất chi tiết: Esl.about.com/cs/listening +Great Speeches: Nghe các bài diễn văn nổi tiếng thế kỷ 20, nghe hàng chục chính trị gia hàng đầu thế giới phát biểu như Tony Blair, Bill Clinton, G. Bush, Nelson Mandela... + Nbc.com/Video: Xem và nghe những clip vui nhộn của đài NBC 16
Luôn động viên học sinh rằng: nếu em cho là hiện nay mình chưa hiểu, và mình nghĩ rằng cố gắng nghe nhiều cũng vô ích, để mình học thêm đã, khi nào có nhiều từ vựng để hiểu rồi lúc đó sẽ tập nghe sau thì nghĩ như thế là hoàn toàn sai. Chính vì em chưa hiểu nên mới cần nghe nhiều hơn những người đã hiểu. Muốn biết bơi thì phải nhảy xuống nước, không thể lấy lý do rằng “vì mình không thể nổi” nên ở trên bờ học cho hết lý thuyết rồi mới nhảy xuống, và sẽ biết bơi! Chưa biết bơi mà xuống nước thì sẽ uống nước và ngộp thở đấy, nhưng phải thông qua uống nước và ngộp thở như thế thì mới hy vọng biết bơi. Muốn biết bơi, thì phải nhảy xuống nước, và nhảy khi chưa biết bơi. Chính vì chưa biết bơi nên mới cần nhảy xuống nước. Muốn biết nghe và hiểu tiếng Anh thì phải nghe tiếng Anh, nghe khi chưa hiểu gì cả! Và chính vì chưa hiểu gì nên cần phải nghe nhiều. Chúng ta cần phải nghe một khoảng thời gian (nhanh hay chậm tùy theo mỗi người). Và vì thế, việc luyện nghe rất quan trọng: Hãy nghe bất cứ khi nào, bất cứ ở đâu. Chúng ta có thể nhớ hàng trăm câu trong đầu, nhưng nếu chúng ta không nghe được thì tất cả đều vô nghĩa, giống như một khách du lịch cầm quyển sách học tiếng, hỏi đường và không thể đến nơi được vì không thể hiểu người chỉ đường nói gì. Khi khả năng nghe hiểu tiếng Anh của chúng ta tiến bộ thì cách tự nhiên, chúng ta cũng sẽ thấy tự tin và tiến bộ trong khả năng nói. * Luôn áp dụng các thủ thuật đặt câu hỏi khi dạy kỹ năng nghe Tiếng Anh: Trong quá trình dạy học, câu hỏi luôn luôn được sử dụng như một công cụ phổ biến và gần như không thể thiếu trong mỗi giờ học. Đối với một giờ dạy nghe tôi thường dùng nhiều loại câu hỏi khác nhau như: Yes- No questions; Alternative questions; Wh-questions; Multiple choice; True- False… Các dạng câu hỏi được trả lời bằng cách lấy trực tiếp các câu nghe được trong bài, hoặc bằng các hàm ý có trong bài thì thường dễ hơn nhưng với các câu đòi hỏi sự suy luận, đánh giá để trả lời thì rất khó nên sự lựa chọn loại câu hỏi nào để học sinh nghe, đoán và trả lời được đòi hỏi giáo viên phải linh hoạt. Các phương pháp dạy học khác nhau lại có những quan điểm về Dạy - Học khác nhau nhưng có thể tóm tắt thành 2 quan điểm lớn: - Quan điểm lấy người thầy làm trọng tâm ( Teacher dominated ) - Quan điểm lấy người học làm trọng tâm (Student centered ) Trong những năm gần đây, việc dạy và học Tiếng Anh trong trường THPT đã có những chuyển biến theo những định hướng đổi mới phương pháp dạy học, song nhiều khi giáo viên còn lúng túng, chưa linh hoạt vận dụng đổi mới phương pháp, 17
nhiều khi truyền thụ kiến thức còn một chiều, chưa thực sự phát huy được tính tích cực của học sinh. Giáo viên cần nghiên cứu làm thế nào đó để dạy cách nghe tốt cho học sinh để các em vận dụng trong thực tiễn.Và học sinh cũng có nhiệm vụ không kém phần khó khăn, đó là việc kiên trì học hỏi, chịu khó, chịu khổ để rèn luyện mình, đồng thời phải tìm cách khắc phục khó khăn, tìm ra phương pháp học phù hợp với mình nhằm đạt hiệu quả tối ưu. Sau đây tôi xin trình bày một bài giảng mà tôi đã áp dụng một số phương pháp, thủ thuật đã trình bày ở trên cùng với những điều học hỏi được cộng với kinh nghiệm bản thân, hy vọng nhận được sự đồng tình của cấp trên, đồng nghiệp và học sinh. Sau buổi khảo sát các em học sinh, tôi đã suy tư trăn trở về việc làm thế nào để các em nghe dễ hiểu, dễ học ở kỹ năng viết, vì tuy có một số em học khá, nhưng phần lớn các em khác vẫn còn rất yếu về cấu trúc câu và hiểu bản chất vấn đề. c) Hiệu quả xã hội: Lợi ích tiếp theo đó là các em sẽ có một sự định hướng rõ ràng hơn trong việc nâng cao dần kỹ năng nghe, giống như có ngọn hải đăng dẫn đường cho các em trên hành trình tiệm cận kỹ năng nghe, một trong những điều kiện tiên quyết để thuần thục tiếng Anh, giúp cho người nghe có kỹ năng nghe tốt hơn, chuyên nghiệp hơn nữa. Điều này đặc biệt quan trọng cho các em để bước vào cuộc sống, nhất là khâu giao tiếp đơn giản hằng ngày ví dụ như nghe hỏi về tên tuổi địa chỉ, giới thiệu về bản thân, chỉ đường, hỏi giá cả hay giới thiệu qua một chút về danh lam thắng cảnh địa phương nơi mình đang sinh sống… 3. Khả năng áp dụng của sáng kiến a) Điều kiện áp dụng Trung tâm GDTX, TH & NN là đơn vị đi đầu trong lĩnh vực ngoại ngữ tại tỉnh Ninh Bình, với đội ngũ thầy cô giáo có chuyên môn vững vàng, bề dày kinh nghiệm giảng dạy lâu năm. Chính vì thế, việc áp dụng sáng kiến này vào việc giảng dạy đại trà cho các em học sinh là hết sức khả thi, vì đội ngũ giáo viên có kinh nghiệm và chuyên môn tốt. Hơn nữa, điều kiện cơ sở vật chất của trung tâm cũng là một thuận lợi cho việc áp dụng, với hệ thống phòng máy tính, phòng lab và 100% các phòng học đã được lắp máy chiếu, do đó việc triển khai áp dụng dạy và học tại trung tâm là thuận lợi và dễ dàng. b) Khả năng áp dụng Trung tâm GDTX, TH & NN là đơn vị giáo dục thường xuyên đứng đầu của ngành, hàng năm thu hút nhiều học viên đến học tập và rèn luyện, bên cạnh các em học sinh còn chưa chịu rèn luyện, học tập, thì phần lớn các em có ý thức học tập, rèn luyện tốt, không kém gì các em ở trường THPT, đó là nền tảng cơ bản cho việc áp dụng thành công sáng kiến của tôi. 18
Hiện tại: Tôi đang giảng dạy môn tiếng Anh tại lớp 12A tại trung tâm, sau khi áp dụng sáng kiến của mình cho các em học sinh tại lớp mình, tôi nhận thấy phần lớn các em đã có sự tiến bộ rõ rệt trong việc lĩnh hội kiến thức và áp dụng làm bài tập tại lớp. Kết quả kiểm tra của các em đã tăng lên đáng kể, đặc biệt không khí học tập đã trở nên sôi nổi hơn trước. Đó là tiền đề cho sự đam mê của các em sau này. Tương lai: Như câu nói nổi tiếng của V.I. Lê-nin “Học, học nữa, học mãi”, điều này luôn luôn đúng trong mọi trường hợp, nền tảng học tập của quá khứ sẽ giúp ích nhiều cho các em thế hệ sau này, tiếng Anh là ngôn ngữ dễ học, nhưng cũng đầy thử thách để đạt được kết quả như mong muốn, với đóng góp nhỏ bé của mình, tôi mong các thế hệ học sinh sau này sẽ thành thạo cả bốn kỹ năng, trang bị cho các em nhưng kỹ năng tốt để các em tự tin, dễ dàng hội nhập quốc tế. c) Danh sách những người đã tham gia áp dụng thử hoặc áp dụng sáng kiến lần đầu Toàn bộ 42 em học sinh lớp 112A, Trung tâm GDTX, TH& NN. Ninh Bình, ngày 05 tháng 5 năm 2022 XÁC NHẬN NGƯỜI NỘP ĐƠN CỦA LÃNH ĐẠO ĐƠN VỊ (Ký, ghi rõ họ tên) TRƯƠNG THỊ PHƯƠNG 19