Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Giải pháp nâng cao văn hóa đọc cho HS thông qua mô hình Tủ sách thanh niên tại trường THPT Đặng Thai Mai

Chia sẻ: Ngaynangmoi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:54

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài "Giải pháp nâng cao văn hóa đọc cho HS thông qua mô hình Tủ sách thanh niên tại trường THPT Đặng Thai Mai" góp phần đưa ra giải pháp nâng cao văn hóa đọc cho ĐVTN thông qua mô hình tủ sách thanh niên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Giải pháp nâng cao văn hóa đọc cho HS thông qua mô hình Tủ sách thanh niên tại trường THPT Đặng Thai Mai

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT ĐẶNG THAI MAI -------------��✍------------- SÁNG KIẾN: GIẢI PHÁP NÂNG CAO VĂN HÓA ĐỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA MÔ HÌNH “TỦ SÁCH THANH NIÊN” TẠI TRƯỜNG THPT ĐẶNG THAI MAI Tác giả: Nguyễn Thị Thủy – Giản Thị Dương Đơn vị : Trường THPT Đặng Thai Mai Năm: 2021 Điện thoại: 0374627663 – 0963077124
MỤC LỤC Nội dung Trang MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1 2. Lịch sử vấn đề: 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2 4.1. Mục đích nghiên cứu 3 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 3 5. Kế hoạch nghiên cứu 3 6. Phương pháp nghiên cứu 3 A. NỘI DUNG ĐỀ TÀI 4 CHƯƠNG 1. CÁC CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LIÊN QUAN ĐẾN 4 VIỆC NÂNG CAO VĂN HÓA ĐỌC CHO HS THPT TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY. 1. Cơ sở lý luận 4 1.1. Khái niệm về văn hóa đọc 4 1.2. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho HS THPT 5 2. Cơ sở thực tiễn 5 2.1. Thực trạng về văn hóa đọc của HS THPT trong giai đoạn hiện 5 nay 2.1.1. Thực trạng chung 5 2.1.2. Thực trạng về văn hóa đọc của HS THPT Đặng Thai Mai 7
2.2. Tình hình thực tế nguồn sách và hiệu quả khai thác nguồn sách 9 thư viện trường THPT 2.2.1. Tình hình chung 9 2.2.2. Tình hình tại thư viện trường THPT Đặng Thai Mai 10 2.3. Hoạt động giáo dục kĩ năng ngoài giờ lên lớp cho HS THPT 13 CHƯƠNG 2. MÔ HÌNH TỦ SÁCH THANH NIÊN – GIẢI PHÁP NÂNG 14 CAO VĂN HÓA ĐỌC CHO HS. 2.1. Xây dựng Tủ sách Thanh niên 14 2.1.1. Xây dựng ý tưởng, lên kế hoạch 14 2.1.2. Huy động nguồn lực 14 2.1.3. Hoàn thiện tủ sách 15 2.1.4. Hoạt động Tủ sách 17 2.2. Các hoạt động cụ thể nhằm duy trì, phát triển văn hóa đọc của Tủ 18 sách Thanh niên. 2.2.1. Phát triển văn hóa đọc qua sử dụng các giờ sinh hoạt 15 phút đầu 18 giờ, mượn sách về nhà. 2.2.1.1. Giờ sinh hoạt 15 phút hằng ngày 18 2.2.1.2. Mượn sách về nhà 19 2.2.2. Phát triển văn hóa đọc qua hoạt động giới thiệu những cuốn sách 19 hay trong các giờ chào cờ, hoạt động ngoại khóa. 2.2.3. Phát triển văn hóa đọc gắn với các hoạt động chuyên môn 20 2.2.4. Phát triển văn hóa đọc thông qua cuộc thi làm MV “Đọc sách – 21 Thắp lửa đam mê”. 2.2.4.1. Xây dựng ý tưởng 21 2.2.4.2. Xây dựng kế hoạch 22 2.2.4.3. Tổ chức thực hiện 23 2.2.4.4. Kết quả thu được 28 2.3. Đánh giá kết quả thực hiện 30
2.4. Giải pháp mở rộng mô hình 32 B. KẾT LUẬN 33 1. Kết luận 33 2. Kiến nghị 33
DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT HS: Học sinh GV: Giáo viên HĐTNST: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo MV: Music video ĐVTN: Đoàn viên thanh niên THPT: Trung học phổ thông KHTN: Khoa học tự nhiên KHXH: Khoa học xã hội MV: Music video GD&ĐT: Giáo dục và Đào tạọ. BGH: Ban giám hiệu TDTT: Thể dục thể thao BTV: Ban thường vụ BGK: Ban giám khảo BTC: Ban tổ chức CĐ: Chi đoàn
A. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Văn hóa đọc đang là một vấn đề nóng thu hút sự quan tâm trong xã hội hiện đại, không ai có thể phủ nhận rằng sách là con đường ngắn nhất để tiếp cận kho tàng tri thức của nhân loại. Nhà văn Nga M. GORKI đã từng nói “Mỗi trang sách là một bậc thang nhỏ mà khi bước lên đó ta tách dần khỏi con thú và tiến gần hơn đến con người”, hay danh ngôn của Mark Twain- một nhà văn trào phúng, tiểu thuyết gia nổi tiếng của Mỹ “Một người không đọc sách chẳng hơn gì kẻ không biết đọc” là những câu nói chúng tôi rất tâm đắc khi nói đến vai trò của sách. 1.2. Hiện nay, việc giáo dục kĩ năng sống, bồi dưỡng nhận thức, tâm hồn, tình cảm cho giới trẻ, nhất là các HS, đang được cả xã hội quan tâm, hầu hết HS cũng ngày càng ý thức cao hơn về việc tự hình thành, rèn luyện và phát triển các kĩ năng sống cho bản thân mình. Bên cạnh các hoạt động trải nghiệm, các hoạt động tập thể, đọc sách là một trong những hoạt động có ý nghĩa tích cực và thiết thực góp phần giáo dục giáo dục kĩ năng sống. Mỗi quyển sách là một động lực phát triển văn minh xã hội, là kho tàng tri thức của nhân loại, là một phương tiện dùng để ghi chép, lưu giữ và lưu truyền tri thức trong xã hội loài người. Sách đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển tri thức, hình thành nhân cách con người. 1.3. Thời đại công nghệ thông tin bùng nổ, văn hóa nghe - nhìn “lấn át” văn hóa đọc đã làm cho giới trẻ ngày nay xa dần với thói quen đọc sách mỗi ngày. Xu hướng toàn cầu hóa diễn ra ồ ạt, con người có nhiều lựa chọn hơn về sử dụng các phương tiện giải trí, cách thức tiếp cận thông tin nhanh chóng, tiện lợi, do đó mà không ít người, trong đó có các HS THPT ngày càng thờ ơ, xa rời, ít tiếp xúc trực tiếp với sách. Văn hóa đọc đang dần mai một. 1.4. Những cuốn sách hay thường có giá cao, những HS vùng quê nghèo chủ yếu tiếp xúc sách thông qua nguồn sách từ thư viện. Qua thực tế chúng tôi tìm hiểu hầu hết thư viện nhà trường chưa thu hút được nhiều HS, vì tủ sách thư viện chủ yếu là sách phục vụ cho việc học tập các môn học văn hóa, rất hạn chế về số lượng đầu sách về kĩ năng sống, sách nuôi dưỡng tâm hồn, các tác phẩm kinh điển, sách khoa học, …. Trong khi đó là những đầu sách có giá trị cao trong giáo dục giáo dục kĩ năng, bồi dưỡng nhận thức, tâm hồn, tình cảm cho giới trẻ và cũng là những đầu sách thu hút giới trẻ hiện nay tìm đọc. Với những HS được tiếp cận nhiều với công nghệ, các em có thể tìm đến những cuốn sách hay trên mạng. Không thể phủ nhận những lợi ích mà việc đọc sách trên mạng mang lại. Tuy nhiên, việc sử dụng các thiết bị điện tử không chỉ có ảnh hưởng lâu dài về mắt mà thực tế hầu hết các em sa đà vào việc đọc các thông tin giải trí, chơi game nhiều hơn. Quan trọng hơn, việc đọc sách giấy truyền thống giúp huy động mọi giác quan, giúp khả năng ghi nhận của não bộ hiệu quả hơn. Từ những nguyên nhân đó, chúng tôi mong muốn nâng cao văn hóa đọc cho HS THPT và ý tưởng xây dựng “Tủ sách thanh niên” được hình thành. Tủ sách thanh 1
niên ra đời khắc phục những hạn chế trên. Với cách thức thực hiện khoa học, đơn giản, nhanh chóng, dễ dàng, Tủ sách thanh niên đã tạo cơ hội để các HS được tiếp cận nhiều hơn với những cuốn sách hay. 1.4. Là những người hoạt động công tác Đoàn, chúng tôi rất trăn trở và nhận thấy có nhiều hoạt động rèn luyện kỹ năng cho các em đã được quan tâm nhưng còn một số mặt cần khắc phục như: chất lượng các giờ sinh hoạt 15 phút đa dạng nhưng một số giờ chưa thật sự có chiều sâu, thời gian học tập các em ở lớp khá dày, nhiều em muốn đọc nhưng không biết chọn sách như thế nào là phù hợp. Bằng các hoạt động như luân phiên đưa sách về các chi đoàn vào giờ sinh hoạt 15 phút, thi viết cảm nhận/chia sẻ về sách được thực hiện hàng tháng, chia sẻ sách các giờ chào cờ, cuộc thi viết bài và làm video cảm nhận/chia sẻ về sách, chúng tôi mong muốn khơi dậy tình yêu đối với sách và niềm yêu thích đọc sách ở mỗi một ĐVTN. Hơn thế, qua các hoạt động cụ thể, thiết thực trên, ngọn lửa ấy sẽ được lan tỏa từ cá nhân đến cá nhân, từ chi đoàn đến chi đoàn, không chỉ trong mà còn ngoài phạm vi trường THPT Đặng Thai Mai. Sau quá trình thực hiện nhận thấy kết quả rất khả quan mà nó đem lại, chúng tôi mạnh dạn đề xuất phương pháp tổ chức hoạt động này qua sáng kiến “Giải pháp nâng cao văn hóa đọc cho HS thông qua mô hình Tủ sách thanh niên tại trường THPT Đặng Thai Mai”. 2. Lịch sử vấn đề Vấn đề nâng cao văn hóa đọc cho HS là vấn đề rất được quan tâm. Khi chúng tôi tìm kiếm trên công cụ Google với cụm từ “Phát triển văn hóa đọc cho HS” chúng tôi thu được 93.900.000 kết quả trong vòng 0.48 (s). Ngoài ra có một số công trình nghiên cứu, đề án lớn về phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng cũng như dành riêng cho HS như đề án “Phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng đến năm 2020” được triển khai rộng khắp và bước đầu thu được nhiều kết quả khả quan. Tuy nhiên, cách thức triển khai các công trình đa dạng, tùy thuộc vào tình hình thực tế của đơn vị. Nâng cao văn hóa đọc cho HS thông qua tủ sách thanh niên là một cách tiếp cận mới, chưa có công trình nghiên cứu nào tiếp cận. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Như tên gọi của sáng kiến đã nói, đối tượng nghiên cứu của chúng tôi là: - Nâng cao văn hóa đọc cho HS thông qua mô hình Tủ sách thanh niên. - Đưa ra mô hình Tủ sách thanh niên và 1 số hoạt động thiết thực nhằm nâng cao văn hóa đọc cho HS THPT Phạm vi nghiên cứu: Tình hình thực tiễn và mô hình tại trường THPT Đặng Thai Mai 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu Đề tài góp phần đưa ra giải pháp nâng cao văn hóa đọc cho ĐVTN thông qua mô hình tủ sách thanh niên. + Cách thức xây dựng tủ sách. 2
+ Cách triển khai các hoạt động nhằm duy trì, phát triển văn hóa đọc của ĐVTN. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để hướng tới mục đích nghiên cứu, chúng tôi xác định các nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Trình bày các vấn đề khái niệm có liên quan đến đề tài nghiên cứu: “Nâng cao văn hóa đọc cho HS thông qua mô hình Tủ sách thanh niên tại trường THPT Đặng Thai Mai”. - Đưa ra cách thức xây dựng Tủ sách - Đưa ra cách triển khai một số hoạt động duy trì và phát triển văn hóa đọc. - Chỉ ra một số biện pháp nhân rộng tủ sách và các hoạt động đi kèm. 5. Kế hoạch nghiên cứu Sáng kiến được tiến hành bắt đầu từ đầu năm học 2019 – 2020 đến nay. Bắt đầu từ khi hình thành ý tưởng xây dựng tủ sách, triển khai các hoạt động đi kèm, tiếp tục duy trì có hiệu quả các hoạt động. 6. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện các nhiệm vụ đã đặt ra, những người thực hiện đề tài đã sử dụng một số phương pháp: - Phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, phân loại. - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn (điều tra, khảo sát thực tiễn). 3
B. NỘI DUNG ĐỀ TÀI CHƯƠNG 1. CÁC CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LIÊN QUAN ĐẾN VIỆC NÂNG CAO VĂN HÓA ĐỌC CHO HS THPT TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Khái niệm văn hóa đọc “Văn hóa đọc” hiện nay đang là một khái niệm chưa hoàn thiện, ít nhiều trong chúng ta nghe hay đọc khái niệm này ít nhất một lần. Mỗi người có một quan niệm khác nhau về văn hóa đọc. Qua quá trình tìm hiểu, chúng tôi nhận thấy khái niệm về văn hóa đọc tại hội thảo “Văn hóa đọc, thực trạng và giải pháp” tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh (2010), là một khái niệm được các chuyên gia văn hóa, nhà nghiên cứu khoa học sử dụng phổ biến nhất. Theo đó, “Văn hóa đọc” được lý giải theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp như sau: Ở nghĩa rộng, đó là ứng xử đọc, giá trị đọc và chuẩn mực đọc của mỗi cá nhân, của cộng đồng xã hội và của các nhà quản lý và cơ quan quản lý nhà nước. Như vậy, văn hoá đọc ở nghĩa rộng là sự hợp thành của ba yếu tố, hay chính xác hơn là ba lớp như ba vòng tròn không đồng tâm, ba vòng tròn giao nhau. Ở nghĩa hẹp, đó là ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc của mỗi cá nhân. Ứng xử, giá trị và chuẩn mực này cũng gồm ba thành phần: thói quen đọc, sở thích đọc và kỹ năng đọc. Ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc của mỗi cá nhân trong xã hội là thói quen đọc, sở thích đọc và kỹ năng đọc của mỗi người. Trước hết cần tạo ra và phát triển thói quen đọc suốt cuộc đời cho mỗi người. Xây dựng thói quen đọc phải được bắt đầu từ tuổi ấu thơ. Còn trong suốt cuộc đời đi học là quá trình học tập và rèn luyện các kỹ năng đọc. Trong suốt quá trình học tập, mỗi cá nhân phát hiện ra sở thích đọc của chính họ để phát huy sở trường và hạn chế những sở đoản. Thói quen và kỹ năng đọc mang tính chất đồng loạt, còn sở thích đọc lại phụ thuộc hoàn toàn vào từng cá nhân cụ thể (trình độ giáo dục và thiên tư cá nhân). Yếu tố này tạo ra sự đa dạng, phong phú, giàu màu sắc cho nền văn hoá đọc trong xã hội. Ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc của cộng đồng xã hội là sự phát triển của các hội nghề nghiệp liên quan tới đọc như: Hội tác gia, Hội nhà báo, Hội xuất bản, Hội thư viện... Ứng xử đọc của cộng đồng xã hội còn phải kể tới truyền thống văn hoá của xã hội hay nói chính xác hơn là truyền thống văn hoá tôn vinh người viết sách, người đọc sách và người truyền thụ kiến thức (kể cả giáo dục kỹ năng đọc và hướng dẫn đọc). Ở đây không thể không kể tới những hoạt động đa dạng và phong phú của các tổ chức văn hoá xã hội khác nhằm phát triển văn hoá đọc như: hoạt động của Hội phụ nữ, Hội thanh niên... tổ chức thi đọc sách, thi tìm hiểu một vấn đề nào đó thông qua tìm hiểu sách báo. Ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc của các nhà quản lý và cơ quan quản lý nhà nước là chính sách, đường lối và ứng xử hàng ngày nhằm phát triển nền văn hoá đọc. Các hoạt động này đều nhằm tạo ra hành lang pháp lý phát triển tài liệu đọc có giá trị và 4
lành mạnh cho mọi người đọc khác nhau và sự thuận tiện của tài liệu đọc đến với người đọc (thông qua các loại cửa hàng sách và các loại hình thư viện, phòng đọc sách). Nghĩa là người đọc, không phân biệt giàu nghèo, không phân biệt tuổi tác, không phân biệt nơi cư trú đều dễ dàng tiếp cận đến những tài liệu đọc giá trị họ mong muốn, để họ có cơ hội cải thiện chính cuộc sống của họ. Đó là chính sách, đường lối phát triển nền công nghiệp sách (từ người viết, người làm sách tới quá trình hình thành sách đến tay người đọc) có chất lượng cao, giá cả hợp lý, hợp với túi tiền của mọi người dân và phân phối rộng khắp trên toàn quốc, với các hình thức, biện pháp tuyên truyền, hướng dẫn đọc phong phú, đa dạng và hiện đại. 1.1.2. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho HS THPT "HĐTNST là hoạt động giáo dục, trong đó, dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, từng cá nhân HS được tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn khác nhau của đời sống gia đình, nhà trường cũng như ngoài xã hội với tư cách là chủ thể của hoạt động, qua đó phát triển kỹ năng, năng lực thực tiễn, phẩm chất nhân cách, tích luỹ kinh nghiệm riêng và phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân mình. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động nhằm phát triển những phẩm chất nhân cách, kỹ năng sống hay là năng lực tâm lý xã hội giúp con người có thể thích nghi, thích ứng với xã hội, làm chủ bản thân, biết sống tích cực và hạnh phúc... Đây là những mặt vô cùng quan trọng để tạo nên cuộc sống có ý nghĩa của mỗi cá nhân. Trải nghiệm sáng tạo là hoạt động được coi trọng trong từng môn học. Bằng hoạt động trải nghiệm của bản thân, mỗi HS vừa là người tham gia, vừa là người kiến thiết và tổ chức các hoạt động cho chính mình nên HS không những biết cách tích cực hoá bản thân, khám phá bản thân, điều chỉnh bản thân mà còn biết cách tổ chức hoạt động, tổ chức cuộc sống và biết làm việc có kế hoạch, có trách nhiệm” (Theo Dự thảo Nội dung chương trình giáo dục phổ thông mới). HĐTNST không gọi là môn học mà là hoạt động giáo dục. Môn học được tạo nên bởi một hoặc một vài lĩnh vực khoa học nên nội dung của nó được cấu trúc chặt chẽ còn hoạt động giáo dục sử dụng tích hợp kiến thức, kỹ năng của nhiều lĩnh vực để thực hiện mục tiêu hoạt động của mình. 1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Thực trạng văn hóa đọc của HS THPT trong giai đoạn hiện nay 1.2.1.1. Thực trạng chung Sách là người bạn không thể thiếu của những người thành công. Thomas Corley là một triệu phú tự thân, chuyên gia tài chính cá nhân, đồng thời là tác giả của cuốn sách bán chạy “Rich Habits: The Daily Success Habits of Wealthy Individuals” (Tạm dịch: Những thói quen giàu có: Thói quen hàng ngày dẫn đến thành công của người giàu). Trong nghiên cứu về người giàu của mình, ông đã phỏng vấn 233 cá nhân siêu giàu (177 người trong số đó là triệu phú tự thân) với thu nhập ròng hàng năm đạt ít nhất 160.000 USD và tài sản ròng đạt từ 3,2 triệu USD trở lên. Từ nghiên cứu này, ông đã phát hiện ra một số điều thú vị trong thói quen đọc sách của người giàu: 85% người giàu đọc từ 2 đến 3 cuốn sách về giáo dục và lập mục tiêu hàng tháng. 63% 5
người giàu nghe audio book để học tập trong lúc lái xe đến nơi làm việc. 88% người giàu dành ít nhất 30 phút mỗi ngày để đọc sách nâng cao hiểu biết và tích lũy kiến thức. 58% đọc sách về tiểu sử của những người thành công nổi tiếng. 51% đọc sách lịch sử. Trong khi đó, chỉ có 11% người giàu đọc sách với mục đích giải trí. Các tỷ phú như Warren Buffett, Bill Gates, Oprah Winfrey, J. K. Rowling hay Mark Zuckerberg …dành phần lớn thời gian mỗi ngày để đọc sách mở rộng hiểu biết. Nếu bạn chỉ đọc sách vì mục đích giải trí, bạn sẽ là một trong 99% người bình thường của thế giới. Ngược lại, nếu bạn đọc sách để học tập và tích lũy kiến thức, bạn đang trên đường gia nhập vào danh sách 1% những người giàu nhất thế giới. Chúng tôi có thể dễ dàng nhận thấy hình ảnh những giá sách lớn trong những căn phòng lớn, nhỏ tại các quốc gia phương tây, nhưng thật khó bắt gặp những tủ sách nhỏ tại những căn phòng lớn của nhiều gia đình giàu có ở Việt Nam. Thay vào đó là sự sang chảnh của hầm rượu vang, gara ô tô hoành tráng. Chúng ta dễ dàng bắt gặp những bạn sinh viên, HS người nước ngoài đang cặm cụi bên những cuốn sách hay ở bến chờ xe buýt, tàu điện ngầm, phòng chờ máy bay… nhưng lại cũng rất dễ dàng bắt gặp hình ảnh các cô cậu HS, sinh viên chúng ta tranh thủ mọi lúc mọi nơi giải trí, lướt thông tin trên điện thoại. Thực sự đây là thực trạng rất đang suy nghĩ, thôi thúc đối với mỗi chúng tôi. Sự phát triển như vũ bão của nền công nghiệp hiện đại, đặc biệt là ngành công nghệ thông tin, truyền thông, giải trí, các phương tiện nghe, nhìn (điện thoại, máy tính bản, laptop …) tỏ ra vượt trội với tính năng tiện dụng, hấp dẫn, có sức lôi cuốn mạnh mẽ hơn so với trang sách in. Việc chuyển từ đọc sách in sang đọc online là một xu thế tất yếu. Sách điện tử sẽ là một hình thức phổ biến của sách trong tương lai. Từ sự thay đổi về phương tiện, con người cũng thay đổi về sở thích và thói quen đọc sách. Họ thích sự giản đơn, nhanh chóng và tiện lợi. Tại Việt Nam thực trạng “lười đọc”, “đọc ít” và “đọc theo phong trào”, theo “tâm lý đám đông” diễn ra ở nhiều thành phần xã hội, ở nhiều lứa tuổi khác nhau, đặc biệt là lứa tuổi HS. Ngày nay tình trạng đọc nhanh, đọc ngắn, đọc sách mỏng là một trong những tiêu chí được người đọc trẻ hướng đến và lựa chọn. Sự hứng thú dành cho đọc sách ngày càng giảm và thời gian dành cho việc đọc cũng bị rút ngắn xuống. Trong đó văn hóa đọc mới chỉ dừng lại ở việc đọc chủ yếu là tra cứu tài liệu, đọc sách theo thị hiếu đám đông còn thói quen đọc, kỹ năng đọc như thế nào chưa được các em HS chú ý và đầu tư. Với giới trẻ, việc đọc sách nhìn chung ngày càng có xu hướng giảm mạnh. Theo một nghiên cứu “Thực trạng đọc sách văn học hiện nay” được đăng tải tại trang của thư viện quốc gia Việt Nam đưa ra “Có đến 35% số người được hỏi trả lời đọc sách dưới 30 phút/ ngày; 20% số người đọc sách từ 30 phút đến 2 giờ/ngày; trên 2 giờ/ngày là 10%; còn nhu cầu đọc khi nào thấy thích, hứng thú chứ không mặc định vào thời gian nào là 45%”. Đại đa số HS hiện nay không có thói quen đọc sách, không có niềm đam mê đọc sách. Tại Việt Nam chưa hình thành và xây dựng được chiến lược cụ thể và lâu dài cho việc phát triển văn hóa đọc. Thói quen đọc, kỹ năng đọc của độc giả chưa được định 6
hướng một cách cụ thể, bài bản. Ngày nay, người đọc có xu hướng “chạy theo” tâm lý đám đông, “chạy” theo nhu cầu của thị ngày trường, theo các chiêu PR, quảng bá từ các đơn vị xuất bản sách; “chạy theo” những cuốn sách bị “cấm” để giải quyết sự tò mò, giải trí hơn là đọc để trau dồi về tri thức. Tâm lý đọc này đã tạo ra sự thay đổi thói quen đọc sách, và phương thức đọc sách của người đọc. 1.2.1.2. Thực trạng văn hóa đọc của HS THPT Đặng Thai Mai Trường THPT Đặng Thai Mai là một cơ sở giáo dục với gần 1200 HS, là nơi để các em tiếp nhận tri thức nhân loại, hình thành nhân cách, phát triển toàn diện bản thân. Tuy nhiên, văn hóa đọc trong phần lớn Đoàn viên thanh niên đang còn rất nhạt nhòa. Chúng tôi rất khó bắt gặp hình ảnh HS say sưa tìm đến thư viện nhà trường hay chủ động đọc sách trong các giờ ra chơi, thay vào đó là những chiếc smartphone đời mới. Thật hiếm hoi để thấy HS trao đổi, bàn luận về những cuốn sách hay trên các diễn đàn, mạng xã hội, thay vào đó là những câu chuyện phiếm, những MV ca nhạc vừa ra. Để có những đánh giá khách quan nhất, chúng tôi đã mở một cuộc khảo sát văn hóa đọc từ 452 HS: 163 HS Khối 10 gồm các lớp 10A, 10B, 10G, 10K; 150 HS khối 11 gồm các lớp 11C, 11D, 11H, 11I; 139 HS khối 12 gồm các lớp 12B, 12E, 12K, 12M về việc đọc các cuốn sách không phải là sách giáo khoa, sách phục vụ việc chuẩn bị bài ở nhà. Đây là những lớp gồm cả lớp chọn KHTN, KHXH và các lớp cơ bản. Câu hỏi 1: Đọc sách có quan trọng với bạn không? Tiêu chí Không quan Bình thường Quan trọng Rất quan trọng trọng Số lượng HS (em) 13 60 229 150 Tỉ lệ phần trăm 2,8% 13,3% 50,7% 33,2% Câu hỏi 2: Em có đọc sách không? Tiêu chí Không đọc Thỉnh thoảng Thường xuyên Số lượng HS 180 227 45 (em) Tỉ lệ phần trăm 39,8% 50,2% 10% Câu hỏi 3: Mỗi ngày em dành bao nhiêu thời gian cho việc đọc sách? Tiêu chí Dưới 30 phút 30-60 phút Trên 60 phút 7
Số lượng HS 287 127 38 (em) Tỉ lệ phần trăm 63,6% 28,1% 8,4% Câu hỏi 4: Vì sao em không thường xuyên đọc sách? Tiêu chí Không có thời gian Không thích đọc Không tiếp cận sách được nguồn sách yêu thích Số lượng HS 84 85 283 (em) Tỉ lệ phần trăm 8% 19% 63% Câu hỏi 5: Em lựa chọn cuốn sách mình đọc khi nào? (Dành cho HS trả lời phương án “Thỉnh thoảng” và “Thường xuyên” ở câu hỏi 2, mỗi HS có thể đánh dấu nhiều hơn 1 lựa chọn) Tiêu chí Khi bạn bè giới Khi có sách “hot” Tự tìm kiếm thiệu trên mạng Số lượng HS 101 368 90 (em) Như vậy, qua khảo sát, chúng tôi nhìn thấy đa phần các em HS hiểu được đọc sách quan trọng và rất quan trọng (83,9%), tuy nhiên lại chưa có niềm yêu thích với việc đọc sách, một bộ phận lớn không chịu đọc sách (39,8%), thời gian dành cho việc đọc rất ít, phần lớn đọc sách còn hết sức thụ động (đọc theo phong trào, đọc theo tâm lí đám đông, đọc theo cảm hứng ...). Nhiều em chưa biết cách chọn nguồn sách hay, sa đà vào việc đọc các truyện ngôn tình, giải trí, văn hóa phẩm độc hại. Nguyên nhân chính của việc không thường xuyên đọc sách là không tiếp cận được nguồn sách, không có nơi để mượn sách; không đủ tiền để mua sách. 1.2.2. Tình hình thực tế nguồn sách và hiệu quả khai thác thư viện trường THPT hiện nay. 1.2.2.1. Tình hình chung Thư viện là nơi để lưu trữ, cung cấp, truyền bá thông tin, tài liệu tới tất cả mọi người. Thư viện trường học không nằm ngoài số ấy. Hiện nay, mỗi trường học đều có một hệ thống thư viện, nhiều nơi còn đạt Thư viện chuẩn. Những năm qua, ngành GD&ĐT đã quan tâm đầu tư cho hệ thống thư viện các nhà trường nhằm góp phần hình thành thói quen tự học, tự nghiên cứu cho GV và HS, nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập trong nhà trường. Nhiều trường học còn có chương trình góp số lượng lớn sách giáo khoa để tặng, cho mượn đối với những HS con gia đình chính sách, có hoàn cảnh khó khăn, không để HS đến trường thiếu sách học. Mặc dù vậy, thực tế 8
hoạt động cho thấy nhiều thư viện trường học chưa tạo được sức hút đối với GV và HS. Một nguyên nhân ảnh hưởng không hề nhỏ đến vấn đề này là ngày nay Internet ngày càng phát triển thì việc tiếp cận thông tin trở nên dễ dàng hơn. Chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh, mọi người có thể tìm được thông tin mình cần một cách nhanh chóng. Đối với các em HS, việc sử dụng điện thoại là không phải là khó. Và dĩ nhiên, các em sẽ chọn tra cứu trên mạng internet hơn là làm thẻ lên thư viện tra cứu từ sách. Có lẽ vì vậy mà HS ngày càng thờ ơ với thư viện, không thích đọc sách báo, tìm kiếm thông tin theo cách truyền thống. Trong giờ ra chơi, thay vì đọc sách để mở mang kiến thức, HS chọn các hoạt động như lướt web, vui chơi ngoài trời hoặc trò chuyện, tán gẫu cùng bạn bè. Trường hợp HS chọn lên thư viện đọc sách là hiếm hoi. Một thực trạng của rất nhiều thư viện, đặc biệt các thư viện ở các trường nông thôn đó là kho sách chủ yếu tập trung vào chủ đề liên quan đến môn học, Những cuốn sách hay, hấp dẫn với lứa tuổi các em như các tác phẩm kinh điển, sách nuôi dưỡng tâm hồn, sách về kĩ năng sống, sách tâm lí…có mặt rất ít trên kệ sách của các trường học. Như vậy, nhìn chung các thư viện ở trường THPT số lượng đầu sách có thể nhiều nhưng chưa đa dạng về chủng loại, chỉ mới chủ yếu tập trung vào sách phục vụ học văn hóa trên lớp của HS. Bên cạnh đó, một số thư viện trường học thủ tục mượn, trả sách còn rườm rà, mất nhiều thời gian, nên HS ngại đến mượn. Trong khi đó, đặc trưng của trường phổ thông, HS phải học cả ngày, thời gian đến thư viện bị hạn chế trong giờ ra chơi rất ngắn. Một số trường học phòng đọc không gian nhỏ, không đủ trang bị để tạo cảm hứng để các em tìm đến khai thác nguồn sách của thư viện. Hiện nay, nhờ được đầu tư xây dựng nên quy mô và hoạt động của thư viện trường học đã có những chuyển biến tích cực. Nhiều trường học đã xây dựng phòng đọc và không gian đạt chuẩn. Số lượng đầu sách tại các thư viện tăng lên hằng năm với nhiều đầu sách quý, có giá trị phù hợp với thị hiếu của HS. Để khai thác nguồn sách có hiệu quả, một số trường học đã tổ chức các hoạt động để HS có nhiều cơ hội tiếp cận với các đầu sách như tổ chức các hoạt động tuyên truyền giới thiệu sách, xây dựng tủ sách lớp học, thư viện thân thiện, thư viện lưu động… 1.2.2.2. Tình hình tại thư viện trường THPT Đặng Thai Mai Thư viện Trường THPT Đặng Thai Mai được đặt ở nơi có vị trí thuận lợi trong việc phục vụ đọc và mượn sách, báo của GV, HS. Thư viện của trường bao gồm 1 kho sách, 1 phòng đọc dành cho gần 1200 HS và 75 GV. Có đầy đủ giá, tủ chuyên dùng trong thư viện để sắp xếp sách, báo, tạp chí, bản đồ, tranh ảnh giáo dục, băng đĩa giáo khoa. Có đủ bàn ghế, ánh sáng, quạt điện, đảm bảo các điều kiện tốt nhất để phục vụ việc đọc tại chỗ. Có tủ mục lục, sổ mục lục, bảng giới thiệu sách để tra cứu. Thư viện hiện có tổng 6188 đầu sách, gồm: - Sách nghiệp vụ của GV: 417 cuốn - Sách giáo khoa: 4604 cuốn 9
- Sách tham khảo bộ môn: o Ngữ văn: 219 cuốn o Toán: 258 cuốn o Vật lí: 127 cuốn o Hóa học: 126 cuốn o Sinh học: 150 cuốn o Lịch sử: 62 cuốn o Địa lí: 61 cuốn o Tiếng Anh: 152 cuốn - Sách pháp luật: 6 cuốn - Báo, tạp chí: Báo nhân dân, báo Giáo dục thời đại - Sách tâm lý: 6 cuốn - Tác phẩm văn học kinh điển: 3 cuốn - Sách kĩ năng: 2 cuốn - Sách khoa học: 1 cuốn Như vậy, thư viện trường nhìn chung nguồn sách chủ yếu là sách giáo khoa và sách tham khảo bộ môn, rất ít các đầu sách về các tác phẩm kinh điển, sách kĩ năng, sách tâm lí, sách khoa học… là những cơ sở hữu ích giúp HS nuôi dưỡng tâm hồn, hoàn thiện nhân cách, nhận thức, tri thức con người. Qua quan sát, chúng tôi thấy rằng tuy thư viện mở cửa hàng ngày, có cán bộ chuyên trách quản lí nhưng rất ít HS tìm đến thư viện của trường để mượn sách. Phòng đọc của thư viện rất ít khi có người đọc. Khảo sát sổ ghi chép mượn trả sách của thư viện chúng tôi nhận được con số rất đáng trăn trở: - Năm học 2019 - 2020: Tổng số lượt mượn 258 (trên tổng số 1118 HS) - Năm học 2020 – 2021 (tính đến tháng 2/2021): 58 lượt mượn (Trên tổng số 1193 HS). Con số đó cho ta thấy được HS của trường rất ít đến thư viện mượn sách, thư viện nhà trường các đầu sách vẫn nằm im lìm trên kệ. Để tìm hiểu nguyên nhân của thực trạng trên chúng tôi đã mở một cuộc khảo sát trên 452 HS: 163 HS Khối 10 gồm các lớp 10A, 10B, 10G, 10K; 150 HS khối 11 gồm các lớp 11C, 11D, 11H, 11I; 139 HS khối 12 gồm các lớp 12B, 12E, 12K, 12M với các câu hỏi và nhận được kết quả như sau: Câu hỏi 1: Bạn có thường đến thư viện? Tiêu chí Thường xuyên Thỉnh thoảng Chưa bao giờ Số lượng HS (em) 4 136 312 10
Tỉ lệ phần trăm 0,9% 30,1% 69% Câu hỏi 2: Thủ tục mượn của thư viện hiện nay như thế nào? Tiêu chí Dễ dàng Phức tạp Không biết Số lượng HS (em) 315 22 115 Tỉ lệ phần trăm 69,7% 4,9% 25,4% Câu hỏi 3: Cảm nhận của bạn về cơ sở vật chất của thư viện? Tiêu chí Hài lòng Rất hài lòng Không hài lòng Số lượng HS (em) 247 10 195 Tỉ lệ phần trăm 54,6% 2,2% 43,2% Câu hỏi 4: Bạn đọc sách (ngoài sách học tập) chủ yếu từ nguồn nào? Tiêu chí Tự mua Mượn bạn bè Mượn thư viện Số lượng HS (em) 113 328 11 Tỉ lệ phần trăm 25% 72,6% 2,4% Câu hỏi 5: Tại sao bạn không đến, ít đến thư viện? Tiêu chí Không thích đọc Không có sách Không có thời sách mình cần mượn gian Số lượng HS (em) 117 316 19 Tỉ lệ phần trăm 25,9% 69.9% 4,2% Qua những số liệu thu thập được ở trên, một lần nữa khẳng định số HS tới thư viện rất ít, qua tìm hiểu những HS đến thư viện với mục đích chủ yếu mượn tài liệu học tập cơ bản vào đầu năm học. Cách thức hoạt động của thư viện, thủ tục mượn trả sách, đều được cập nhật tới tất cả các lớp trong trường, dù HS chưa từng đến hoặc thỉnh thoảng đến thư viện mượn sách hầu như đều đánh giá thủ tục mượn trả dễ dàng (69,7%). Như vậy qua khảo sát, nguyên nhân HS ít đến thư viện không phải thủ tục mượn của thư viện khó khăn, phức tạp, không phải vì thư viện không có nhiều sách cũng không phải cơ sở vật chất không tốt (54,6% hài lòng) mà nguyên nhân chính là do thư viện không có những đầu sách mà các em muốn đọc (69,9%, trong số đó 11
có cả những HS trả lời “Không bao giờ đọc” ở câu hỏi 2 mục 1.2.1.2 ở trên). Hay nói cách khác nguyên nhân chính mà các em không đọc, hoặc ít đọc sách là do các em không có các đầu sách đáp ứng thị hiếu của bản thân. Đối với HS vùng nông thôn như ở trường chúng tôi, kinh tế nhìn chung đang khó khăn nên các em tự lực mua sách đọc rất ít, nguồn sách chủ yếu mà các em đọc được là đi mượn, nhưng thư viện nhà trường lại không đáp ứng được nhu cầu của các em. Có thể nói rằng thư viện trường có rất nhiều sách (6.188 đầu sách) nhưng “không có” sách cho HS đọc. Từ thực trạng đó đã thôi thúc chúng tôi đã đi tìm giải pháp phù hợp để cải thiện và nâng cao văn hóa đọc cho HS trong nhà trường. Một số hình ảnh khảo sát HS. 1.2.3. Hoạt động giáo dục kĩ năng cho HS ngoài giờ lên lớp Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là một hoạt động quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, thực hiện mục tiêu giáo dục của nhà trường. Chính từ những hoạt động như: lao động, sinh hoạt tập thể, hoạt động xã hội… đã góp phần rất lớn trong việc hình thành nhân cách, rèn luyện kĩ năng cuả HS. Giúp các em biết tự giáo dục, tự rèn luyện, tự hoàn thiện mình. Có thể nói việc tổ chức các hoạt động ngoài giờ lên lớp đã xây dựng cho các em các mối quan hệ phong phú, đa dạng, một cách có mục đích, có kế hoạch có nội dung và phương pháp nhất định, gắn giáo dục với cộng đồng, tạo sự thân thiện trong mọi tình huống. Biến các nhu cầu khách quan của xã hội thành những nhu cầu của bản thân HS. Thông qua việc tham gia các hoạt động mà giáo dục kỹ năng sống cần thiết cho các em, giúp các em biết làm chủ bản thân, thích ứng và biết cách ứng phó trước những tình huống khó khăn trong cuộc sống hàng ngày và có cuộc sống bình thường trong một xã hội hiện đại. Hình thành, rèn luyện kĩ năng cho HS là việc rất cần thiết trong giáo dục nhất là trong cuộc sống hiện nay. Trong đó, kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng sử dụng, ứng dụng công nghệ thông tin, kĩ năng giao tiếp, kĩ năng sử dụng ngôn ngữ, kĩ năng giải quyết vấn đề… là những kĩ năng cơ bản mà con người trong thời đại mới phải nắm 12
vững để tự tin hội nhập. Trong những năm gần đây, việc rèn luyện, phát triển kĩ năng cho HS là một vấn đề được BGH, Đoàn trường hết sức quan tâm. Chúng tôi đã tạo nhiều sân chơi bổ ích cho ĐVTN như: Rung chuông vàng, tìm kiếm tài năng HS, vũ điệu tháng tư, các hoạt động văn hóa văn nghệ TDTT chào mừng những ngày lễ lớn trong năm…được tổ chức thường niên. Trong phạm vi trường THPT Đặng Thai Mai, khôi phục và phát triển văn hóa đọc cho HS là một nhiệm vụ được xác định trong phương hướng hoạt động của nhà trường nhưng chủ yếu vẫn đang dừng lại ở việc nói bằng lời và chưa đưa vào các hoạt động cụ thể vì vậy vẫn gần như chưa có sự tác động tới HS và chưa tạo được sự hứng thú với sách của bản thân các em. Qua thực tế giảng dạy và làm công tác Đoàn, với việc tháo gỡ dần các vướng mắc kết hợp với những ý kiến đóng góp của bạn bè, đồng nghiệp, chúng tôi xin mạnh dạn đề xuất xây dựng Tủ sách thanh niên với các hoạt động nhằm duy trì phát triển văn hóa đọc của Tủ sách, sau một năm triển khai chúng tôi thấy hiệu quả rõ rệt, phong trào đọc sách trong nhà trường phát triển, đã bước đầu thành công trong việc “thắp lửa” và “giữ lửa” văn hóa đọc cho mái trường THPT Đặng Thai Mai thân yêu. 13
CHƯƠNG 2. MÔ HÌNH TỦ SÁCH THANH NIÊN – GIẢI PHÁP NÂNG CAO VĂN HÓA ĐỌC CHO HS. 2.1. Xây dựng Tủ sách Thanh niên 2.1.1. Xây dựng ý tưởng, lên kế hoạch Từ tình hình thực tế chúng tôi tìm hiểu được, thấy rõ những vấn đề về việc văn hóa đọc trong HS hiện nay đang dần mai một, thấy rõ sức thu hút, hiệu quả của thư viện nhà trường đối với HS đang hạn chế. Ngay từ đầu năm học 2019-2020 trong đại hội Đoàn trường bản tham luận gửi đại hội chúng tôi đưa ra một vấn đề bức thiết “Nâng cao văn hóa đọc của HS trong thời đại ngày nay”. Bản tham luận đã nhận được sự đồng tình cao của Đại hội, đặc biệt sự ủng hộ của Đảng ủy, BGH nhà trường, các thầy cô giáo, các ĐVTN trong toàn trường. Vào đầu tháng 11/2019 ban chấp hành đoàn trường đã họp và đưa ra ý tưởng về xây dựng một tủ sách thanh niên, khi đó đặt tên tủ sách thân thiện. Kế hoạch được xây dựng vào đầu tháng 12/2019 (Phụ lục 1). Sau khi nhận được ý kiến đồng tình từ đảng ủy, BGH nhà trường chúng tôi bắt đầu triển khai. Để bắt tay vào triển khai kế hoạch, chúng tôi đã suy nghĩ và trăn trở về những vấn đề như: Nguồn lực huy động xây dựng tủ sách từ đâu? Xây dựng tủ sách HS có hào hứng không khi các cần bất cứ cuốn sách gì thì trên mạng internet cơ bản có. Các em thích đọc những cuốn sách thể loại gì? Nếu có sách, các em sẽ dùng thời điểm nào để đọc khi thời gian học của các em rất nhiều?. Sau khi nghiên cứu chúng tôi đã đưa ra các giải pháp và hướng đi cụ thể. 2.1.2. Huy động nguồn lực Để xây dựng tủ sách chúng tôi nghiên cứu và quyết định: Huy động nguồn xã hội hóa từ cán bộ, GV, nhân viên nhà trường, liên hệ với các cựu HS qua các thời kì, huy động sự vào cuộc của các HS đang theo học tại trường. Lời kêu gọi xây dựng tủ sách được đưa ra và đăng trên các trang fanpage chính thống của nhà trường, đoàn trường “Đoàn trường THPT Đặng Thai Mai” và “Trường cấp 3 Thanh Chương 2 – THPT Đặng Thai Mai”. (Phụ lục 2). 14