Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Lựa chọn một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh trên địa bàn Thị xã Thái Hoà

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:113

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Lựa chọn một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh trên địa bàn Thị xã Thái Hoà" được hoàn thành với mục tiêu nhằm giúp giáo viên có thể áp dụng vào giảng dạy một cách linh hoạt, hiệu quả; Học sinh học tập hứng thú và biết vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học vào thực tiễn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Lựa chọn một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh trên địa bàn Thị xã Thái Hoà

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: “Lựa chọn một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh trên địa bàn Thị xã Thái Hoà” Lĩnh vực: Quốc phòng - An ninh
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT THÁI HÒA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: “Lựa chọn một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh trên địa bàn Thị xã Thái Hoà” Lĩnh vực: Quốc phòng - An ninh Nhóm tác giả: 1. Hoàng Thị Tâm Số ĐT: 0961 824 521 Tổ Khoa Học Xã Hội DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Nghệ An_2024 1
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT NL Năng lực NLTU Năng lực thích ứng NLXLTH Năng lực xử lý tình huống GQVĐ Giải quyết vấn đề KN Kỹ năng PPDH Phương pháp dạy học THPT Trung học phổ thông ATGT An toàn giao thông DAHT Dự án học tập DHTDA Dạy học theo dự án GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên HS Học sinh
PHẦN I. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Xuất phát từ mục tiêu đổi mới giáo dục và đào tạo của nước ta trong giai đoạn hiện nay. Nghị Quyết TW 8 khóa XI nhấn mạnh việc cần thiết chuyển từ dạy kiến thức sang hình thành và phát triển năng lực cho người học: “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”. Đổi mới giáo dục đang được toàn xã hội quan tâm. Đổi mới phương pháp dạy học trong CTGDPT 2018 theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức; tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng qua đó hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất. Việc đổi mới phương pháp dạy học đòi hỏi những điều kiện thích hợp về phương tiện, cơ sở vật chất và tổ chức dạy học, điều kiện về tổ chức và quản lý lớp học. Ngoài ra, phương pháp dạy học còn mang tính chủ quan. Mỗi giáo viên với kinh nghiệm riêng của mình cần xác định những biện pháp riêng để cải tiến phương pháp dạy học phù hợp với thực tiễn. Nhận thức rõ vai trò, tầm quan trọng trong giáo dục quốc phòng và an ninh (GDQP&AN) nói chung và GDQP&AN cho học sinh nói riêng, những năm qua, Đảng, Nhà nước, các bộ, ngành, cấp uỷ, chính quyền, Hội đồng GDQP&AN các cấp luôn quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt đối với công tác này với hệ thống văn bản chỉ đạo, hướng dẫn cơ bản được hoàn thiện. Trong đó, Hội đồng GDQP&AN, Sở Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) và phòng GD&ĐT của các địa phương trên địa bàn luôn phát huy tốt vai trò, trách nhiệm, chủ động tham mưu, đề xuất, triển khai thực hiện môn học GDQP&AN tại các nhà trường cho học sinh theo đúng quy định của pháp luật. Trước những yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo và nâng cao chất lượng đào tạo đáp ứng nhu cầu của xã hội, trường THPT Thái Hoà luôn đặt mục tiêu giáo dục cho người học phát triển toàn diện. Môn học GDQP&AN luôn được Đảng ủy, Ban Giám hiệu nhà trường đặc biệt quan tâm coi đây là lực lượng đông đảo có trình độ học vấn, tiềm năng sáng tạo và khả năng tiếp cận làm chủ khoa học kĩ thuật hiện đại, là chủ nhân tương lai của đất nước, sẵn sàng thực hiện nghĩa vụ quân sự, nghĩa vụ công an bảo vệ Tổ quốc. Hiện nay, trước những diễn biến phức tạp, khó dự báo của tình hình thế giới, khu vực; các thế lực thù địch đẩy mạnh chống phá bằng âm mưu, hoạt động “diễn biến hòa bình”, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, hòng tạo cớ can thiệp từ bên ngoài; những thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống ngày càng gia tăng, diễn biến phức tạp,... đang đặt ra yêu cầu, đòi hỏi ngày càng cao đối với sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc nói chung, công tác giáo dục quốc phòng và an ninh cho học sinh những chủ nhân tương lai, những nhà khoa học của đất nước nói riêng. Để hoàn thành tốt nhiệm vụ quan 1
trọng này, Trường THPT Thái Hoà xác định, phải tiếp tục tập trung nâng cao chất lượng giáo dục quốc phòng và an ninh cho học sinh. Trong đó, chú trọng triển khai thực hiện một số giải pháp chủ yếu sau: Một là, tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ, giáo viên bảo đảm số lượng, chất lượng, đạt chuẩn hóa đó là yếu tố quyết định chất lượng giảng dạy môn học GDQP&AN cả trước mắt và lâu dài. Trên cơ sở Luật giáo dục quốc phòng và an ninh, Nhà trường đã chủ động xây dựng, hoàn thiện cơ cấu tổ chức, đội ngũ giáo viên, hiện nay, giáo viên GDQP&AN Trường THPT Thái Hoà có 3 viên cơ hữu tại trường. Trình độ học vấn của các giáo viên là cử nhân và đang có nguyện vọng tiếp tục chương trình đào tạo sau đại học. Chất lượng đội ngũ giáo viên, được tuyển chọn, kiểm soát chất lượng đầu vào và được đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ thường xuyên. Nhà trường khuyến khích đội ngũ cán bộ, giảng viên tích cực tham gia nghiên cứu khoa học, nhất là các đề tài có tính ứng dụng thực tiễn cao. Hình 1: Hội thao GDQP&AN năm học 2023-2024 tại trường THPT Thái Hoà Hai là, đẩy mạnh đổi mới phương pháp dạy - học theo hướng tích cực, là môn học đặc thù nên có lý thuyết và có thực hành, vừa giáo dục chính trị tư tưởng, vừa rèn luyện phẩm chất đạo đức, ý chí, tinh thần kỷ luật và huấn luyện kỹ thuật quân sự. Vì vậy, học sinh sau khi tiếp cận với kiến thức đòi hỏi phải biết vận dụng những kiến thức đó vào thực tế. Việc dạy học theo định hướng phát triển toàn diện năng lực thực hiện không chỉ chú ý đến việc tích cực hoá người học về mặt trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện cho họ những năng lực giải quyết các vấn đề gắn với thực tiễn, những tình huống nghề nghiệp. Đồng thời, yêu cầu đội ngũ giáo viên biên soạn giáo án điện tử, các bài giảng đều được minh họa bằng âm thanh, hình ảnh, phim tư liệu về các cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc, hoạt động quốc phòng, an ninh của các địa phương,… nhằm thu hút, lôi cuốn học sinh. Bộ môn GDQP&AN tổ chức thông qua bài giảng, kịp thời rút kinh nghiệm, bổ sung kiến thức, điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp. Giáo viên giữ vai trò định hướng, tổng hợp, giải đáp những vướng mắc, phát huy tinh thần tự học, tự nghiên cứu của học sinh, sinh viên. 2
Để rèn luyện kỹ năng quân sự, Bộ môn GDQP&AN chú trọng huấn luyện thực hành, duy trì huấn luyện theo quy trình 03 bước (làm nhanh, làm chậm có phân tích, làm tổng hợp) để học sinh, nắm được yếu lĩnh, động tác cơ bản, làm cơ sở cho việc luyện tập, phối hợp hiệp đồng trong tiểu đội, trung đội, đại đội, góp phần nâng cao chất lượng huấn luyện. Ba là, tăng cường công tác quản lý, rèn luyện học sinh, gắn học đi đôi với rèn. Tổ chức các hoạt động hội thao hằng năm. Đây là nội dung thiết thực, tạo môi trường quân sự để học sinh rèn luyện, góp phần quan trọng nâng cao chất lượng giáo dục quốc phòng và an ninh của bộ môn. Vì những lí do trên, tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Lựa chọn một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh trên địa bàn Thị xã Thái Hoà”. 1.2. Xuất phát từ tính ưu việt của dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh Đổi mới lớn nhất của nền giáo dục Việt Nam những năm gần đây là việc tập trung phát triển phẩm chất, năng lực cho người học. Thay vì việc đặt trọng tâm vào việc “học sinh sẽ học những gì”, cần đặt trọng tâm vào việc “học sinh sẽ làm được những gì”. Dạy học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực là mô hình tập trung vào việc phát triển tối đa khả năng của người học. Trong đó, năng lực là tổng hòa của 3 yếu tố: Kiến thức, kỹ năng, thái độ. Qua đó, việc thiết kế hoạt động dạy và học có sự đan xen, liên quan,… nhằm mục đích giúp người học chứng minh khả năng học tập thực sự của mình. Từ đây, các bạn có thể phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động và tinh thần tự học để không ngừng nâng cao năng lực học tập. Phẩm chất và năng lực là hai thành phần chủ yếu cấu thành nhân cách con người. Do vậy có thể xem quá trình hình thành và phát triển nhân cách gắn liền với quá trình tích tụ, phát triển các yếu tố của phẩm chất và năng lực. Mặt khác, nhân cách được xem là một chỉnh thể thống nhất giữa hai mặt phẩm chất và năng lực (đức và tài). Do vậy, quá trình phát triển phẩm chất và năng lực phải có sự cân đối và tương thích theo xu hướng đức và tài hài hòa nhau ” tài đức vẹn toàn”. Đức và tài không cân xứng nhau sẽ cho ra một nhân cách chưa hoàn thiện. Trong quá trình giáo dục, dạy học phát triển phẩm chất, năng lực người học là một phương pháp dạy học ưu thế hướng người học tiếp cận gần hơn với phát triển nhân cách của mình. Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức (tự chiếm lĩnh kiến thức) với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”. 1.3. Xuất phát từ yêu cầu và thực trạng của việc dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh 3
Phẩm chất và năng lực là hai thành phần cơ bản trong cấu trúc nhân cách nói chung và là yếu tố nền tảng tạo nên nhân cách của một con người. Do vậy, trong mọi thời đại, các chương trình giáo dục được áp dụng, tuy có khác nhau về cấu trúc, phương pháp và nội dung giáo dục… nhưng đều hướng tới mục tiêu nhân cách. Trong đó việc hình thành phẩm chất và năng lực con người (đức, tài) được quan tâm nhấn mạnh. Theo xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay, nền giáo dục nước ta cũng đang trong tiến trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Nếu như trước đây giáo dục chú trọng mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh và giúp người học hình thành hệ thống kiến thức, kỹ năng, thái độ thì ngày nay, điều đó vẫn còn đúng, còn cần nhưng chưa đủ. Thật vậy, trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với những tác động tích cực của nền kinh tế tri thức và tiến bộ của thông tin, truyền thông, giáo dục cần phải giúp người học hình thành một hệ thống phẩm chất, năng lực đáp ứng được với yêu cầu mới. Hệ thống phẩm chất, năng lực đó được cụ thể hóa phù hợp với sự phát triển tâm lý, sinh lý của người học, phù hợp với đặc điểm môn học và cấp học, lớp học. Từ những định nghĩa trên, chúng ta có thể hiểu năng lực năng lực giải quyết vấn đề của học sinh là: Khả năng của học sinh phối hợp vận dụng những kinh nghiệm bản thân, kiến thức, kĩ năng của các môn học trong chương trình trung học phổ thông để giải quyết thành công các tình huống có vấn đề trong học tập và trong cuộc sống của các em với thái độ tích cực. Vì vậy việc phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh đề với cuộc sống cho HS là tất yếu, là yêu cầu mang tính đột phá theo định hướng của UNESCO gồm bốn trụ cột đó là “Học để biết, học để làm, học để chung sống, học để tự khẳng định mình”. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới dạy học, từ chương trình giáo dục phổ thông mới, từ giá trị của việc thay đổi giải pháp dạy học, từ thực trạng của bộ môn Giáo dục quốc phòng và an ninh bậc THPT nên tôi đã chọn đề tài: “Lựa chọn một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh trên địa bàn Thị xã Thái Hoà”. 2. Mục đích của đề tài Giúp giáo viên có thể áp dụng vào giảng dạy một cách linh hoạt, hiệu quả; Học sinh học tập hứng thú và biết vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học vào thực tiễn. Dạy học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh đảm bảo cho học sinh đạt được những kiến thức và kỹ năng theo chuẩn của chương trình, là các yêu cầu cơ bản, tối thiểu về kiến thức, kĩ năng của môn học mà học sinh cần phải và có thể đạt được sau mỗi đơn vị kiến thức (mỗi bài, chủ đề, chủ điểm). Đề tài không chỉ giúp các giáo viên môn GDQP&AN vận dụng mà tất cả giáo viên các môn đều có thể ứng dụng một cách linh hoạt trong KHBD của bộ môn mình. 3. Đối tượng, phạm vi, nhiệm vụ, thời gian nghiên cứu. 3.1. Đối tượng Đề tài này tôi nghiên cứu và trình bày một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực. Đối tượng nghiên cứu là học sinh 4
trung học phổ thông. Cụ thể là học sinh THPT trên địa bàn Thị xã Thái Hoà nói chung và học sinh Trường THPT Thái Hòa nói riêng. 3.2. Phạm vi nghiên cứu “Lựa chọn một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh trên địa bàn Thị xã Thái Hoà” đối với HS THPT trên địa bàn Thị xã Thái Hòa. 3.3. Nhiệm vụ 3.3.1. Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến đề tài: “Lựa chọn một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh trên địa bàn Thị xã Thái Hoà”. 3.3.2. Điều tra thực trạng tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trong giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh trên địa bàn Thị xã Thái Hoà. 3.3.3. Làm rõ nội hàm khái niệm phương pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh trên địa bàn Thị xã Thái Hoà”. 3.3.4. Đề xuất quy trình tổ dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực học sinh nâng cao hiệu quả học tập trong dạy học GDQP và AN. 3.3.5. Đề xuất nguyên tắc tổ chức phương pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trong dạy học GDQP và AN. 3.3.6. Thiết kế các tiến trình tổ chức dạy theo phương pháp phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trong dạy học GDQP và AN THPT. 3.3.7. Tổ chức thực nghiệm sư phạm ở trường THPT để kiểm chứng giả thuyết khoa học của đề tài nghiên cứu. 4. Phương pháp nghiên cứu Trong đề tài này tôi đã sử dụng một số phương pháp sau: 4.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Nghiên cứu các tài liệu về tâm lí học; lí luận và PPDH ở trường phổ thông; lí luận và PPDH liên quan đến vấn đề nghiên cứu. Sử dụng để tìm tài liệu, hình ảnh phù hợp với bài giảng, minh họa cho nội dung giảng dạy cụ thể. 4.2. Phương pháp điều tra cơ bản - Khảo sát điều tra (Cán bộ quản lí, GV, HS) về dạy học GDQP và AN ở trường THPT bằng phiếu điều tra. - Phỏng vấn trao đổi (chuyên gia, cán bộ quản lí, GV, HS). - Nghiên cứu sản phẩm (bài làm, bài kiểm tra, phiếu học tập,… của HS) Kết hợp phương pháp tìm hiểu nghiên cứu, trò chuyện, điều tra phỏng vấn học sinh, phụ huynh học sinh các cơ quan có liên quan. Trên cơ sở đó phân tích tác động qua lại tổng hợp một số kinh nghiệm. 5
Sử dụng bảng hỏi, các câu hỏi được thiết kế vào phiếu và gửi trực tiếp hoặc gián tiếp qua công cụ hỗ trợ https://forms.gle cho GV và HS cần khảo sát. Các câu hỏi điều tra gồm câu hỏi đóng, mở, nhiều phương án lựa chọn, có nội dung dễ hiểu, rõ ràng, logic để đảm bảo tính khách quan. Chúng tôi đã tiến hành điều tra trong năm học 2023 - 2024 với số lượng GV và HS được khảo sát trên các địa bàn cụ thể như sau: Số GV Số trường STT Địa bàn khảo sát được Ghi chú khảo sát khảo sát 1 Thị xã Thái Hoà 3 74 Tổng 3 74 Bảng 1. Số lượng trường học, GV được khảo sát Không thường Chưa từng thiết Thường xuyên Ít thiết kế xuyên kế Số Số Số Số lượng Tỉ lệ (%) Tỉ lệ (%) Tỉ lệ (%) Tỉ lệ (%) lượng lượng lượng 15 15,62 35 48,44 19 29,69 5 6,25 Bảng 2. Kết quả điều tra thực trạng dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trong giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh ở trường THPT trên địa bàn Thị xã Thái Hoà Kết quả thu được trong câu hỏi số 1 của phiếu khảo sát GV cho thấy, 15 GV sử dụng thường xuyên trong thiết kế bài dạy (chiếm 15,62%) , 35 GV sử dụng không thường xuyên trong thiết kế bài dạy (chiếm 48,44%), 19 GV ít sử dụng (chiếm 29,69%), 5GV chưa từng sử dụng (chiếm 6,25%). Như vậy GV đã làm quen dần dạy học phát triển NL GQVĐ nhưng chưa sâu và rộng chủ yếu ở các môn học đặc thù. 4.3. Phương pháp tham vấn chuyên gia Tham khảo ý kiến của các thầy cô giáo bộ môn, những người có kinh nghiệm trong lĩnh vực này và những người được giao nhiệm vụ tổ chức giáo dục tuyên truyền về an toàn giao thông tại trường. 4.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Vận dụng khi chọn lớp dạy thực nghiệm, các hoạt động ngoại khóa. Thống kê, so sánh, xử lý các số liệu thu thập được để đánh giá kết quả của đề tài. 5. Giả thiết khoa học Nếu tổ chức được phương pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thì sẽ nâng cao hiệu quả cũng như chất lượng giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh, góp phần phát triển năng lực của học sinh một cách toàn diện . 6. Đóng góp mới của đề tài 6
- Làm sáng tỏ được cơ sở lý luận và thực tiễn về việc dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nâng cao hiệu quả giảng dạy qua đó đưa vào lồng ghép trong việc giảng dạy môn QDQP và AN . - Xây dựng được hệ thống tư duy, năng lực giải quyết vấn đề, và năng lực thích ứng với cuộc sống. - Đề xuất quy trình và một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và nâng cao ý thức cho học sinh. - Góp phần hình thành các kĩ năng cần thiết cho học sinh trong phát triển toàn điện phẩm chất, năng lực. - Góp phần phát triển ở học sinh các năng lực chung: năng lực tự chủ, tự học; năng lực giao tiếp hợp tác; năng lực giải quyết vấn đề sang tạo thông qua các năng lực chuyên biệt: năng lực nhân thức các vấn đề an ninh quốc phòng; năng lực vận dụng các kiến thức, kĩ năng quân sự đã học vào cuộc sống. - Đưa ra một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh trên địa bàn Thị xã Thái Hoà. 7. Kế hoạch và thời gian nghiên cứu Thời gian Nội dung Từ tháng 9/2023 - 1/2024 Viết đề cương Từ tháng 1/2024 - 3/ 2024 Áp dụng sáng kiến, điều tra, thu thập, xử lý số liệu Tháng 4/2024 Hoàn thiện sáng kiến 7
PHẦN II. NỘI DUNG CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1. Cơ sở lí luận 1.1.Tổng quan lịch sử nghiên cứu về vấn đề Đổi mới giáo dục đang được toàn xã hội quan tâm. Đổi mới phương pháp dạy học trong CTGDPT 2018 theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng qua đó hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất. Việc đổi mới phương pháp dạy học đòi hỏi những điều kiện thích hợp về phương tiện, cơ sở vật chất và tổ chức dạy học, điều kiện về tổ chức và quản lý lớp học. Ngoài ra, phương pháp dạy học còn mang tính chủ quan. Mỗi giáo viên với kinh nghiệm riêng của mình cần xác định những biện pháp riêng để cải tiến phương pháp dạy học phù hợp với thực tiễn. Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Định hướng quan trọng trong đổi mới PPDH nói chung và đổi mới PPDH trong CTGDPT 2018. Đổi mới phương pháp dạy học đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, phải thực hiện chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên - học sinh theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập tích hợp liên môn nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp. Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức(tự chiếm lĩnh kiến thức) với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”. Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích hợp như: học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp... Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng KT vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học. Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã qui định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và phù hợp với đối tượng học sinh. Tích cực vận dụng CNTT trong dạy học. 8
Hình 2: Sản phẩm của học sinh lớp 10k vận dụng CNTT đưa vào việc học tập Đổi mới phương pháp dạy học đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, phải thực hiện chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên - học sinh theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập tích hợp liên môn nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp. Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức(tự chiếm lĩnh kiến thức) với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”. Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích hợp như: học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp... Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng KT vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học. Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã qui định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và phù hợp với đối tượng học sinh. Tích cực vận dụng CNTT trong dạy học. 9
Theo Weinert: “Năng lực là một số sở hữu của cá nhân, đó là những khả năng mà cá thể có được nhờ cái kết hợp giữa cái sẵn có và cái học tập được về các kỉ năng nhận thức, khả năng giải quyết vấn đề cụ thể, các ý chí, động lực liên quan, sự sẵn sàng hoạt động xã hội. Những yếu tố này giúp mỗi người thành công trong việc xử lý các sự cố và có trách nhiệm trong các tình huống khác nhau”. Nói cách khác, năng lực là khả năng hành động giải quyết các tình huống xảy ra trong đời sống của mỗi cá nhân. Có thể hiểu một cách khái quát: Năng lực là khả năng thực hiện có hiệu qủa và có trách nhiệm các hành động, giải quyết các nhiệm vụ vấn đề thuộc các lĩnh vực nghề nghiệp xã hội hay cá nhân trong từng tình huống khác nhau, trên cơ sở hiểu biết kỹ năng, kĩ xảo và kinh nghiệm cũng như sự sẵn sàng hành động. Có thể thấy, dạy học theo định hướng phát triển năng lực là quá trình dạy học hướng đến kết quả đầu ra. Trong quá trình ấy, dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên, học sinh tự giác, chủ động tham gia vào các hoạt động học tập để từng bước hình thành, phát triển cho bản thân những năng lực cần thiết, những năng lực này được mô tả một cách cụ thể, chi tiết và có quan sát, đánh giá được. Phát triển năng lực học sinh là phát triển năng lực nhận thức và kỹ năng vận dụng kiến thức vào việc giải quyết một cách có hiệu quả những vấn đề do cuộc sống đặt ra. Hay nói cách khác, phát triển năng lực học sinh là tạo cho học sinh có khả năng đáp ứng được những yêu cầu của nhận thức, của việc phát triển tri thức và vận dụng tri thức vào các hoạt động đạt kết quả cao. Năng lực học sinh do nhiều thuộc tính cấu thành nên, đó là: thuộc tính mang tính chất bẩm sinh - di truyền như tư chất, thiên hướng, năng khiếu hay tài năng; thuộc tính tâm lý như tình cảm, lý trí, tính cách; thuộc tính xã hội như trình độ học vấn, sự sáng tạo, linh hoạt trong các hoạt động và môi trường giáo dục. Như vậy, năng lực của học sinh là tổng hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ học tập. Năng lực được thể hiện ở những mặt cơ bản như sau: năng lực nhận thức tri thức và phát triển tri thức; năng lực độc lập, sáng tạo, giải quyết một cách linh hoạt và có hiệu quả những nhiệm vụ đặt ra; năng lực tự học, năng lực vận dụng kiến thức, năng lực phân tích. Năng lực học sinh không phải là một cái gì chung chung mà là bao gồm những thuộc tính, những mặt rất cụ thể. Do đó, để phát triển năng lực của học sinh thì trước hết phải hướng vào phát triển những thuộc tính, những mặt cụ thể nói trên. Đổi mới nội dung, chương trình, phương pháp nói chung nhằm phát triển năng lực học sinh không thể không hướng đến những thuộc tính, những mặt ấy. Chính vì thế, nên một trong những nhiệm vụ và giải pháp của đổi mới giáo dục hiện nay là: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực”. Khi nói đến năng lực học sinh thường gắn liền với phẩm chất của nó. Phẩm chất của học sinh được thể hiện qua các mặt đó là phẩm chất đạo đức, phẩm chất chính trị, lối sống, ý thức, trách nhiệm, niềm tin lý tưởng. Những mặt đó phải thông qua giáo dục mới hình thành và phát triển. Vì thế, phát triển phẩm chất của học sinh phải thông qua giáo dục đạo đức, giáo dục pháp luật, giáo dục chủ nghĩa Mác – Lê nin phù hợp với đặc điểm tâm lý, 10
sinh lý của học sinh, đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi sự xuống cấp về đạo đức, lối sống và những hiện tượng tiêu cực trong cuộc sống xã hội và trong nhà trường. Trong bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập như hiện nay, con người - nguồn lực đóng vai trò quyết định rất cần có cả năng lực và phẩm chất. Năng lực cạnh tranh của mỗi quốc gia đang chuyển mạnh từ nguồn tài nguyên, vốn sang nguồn lực con người đặc biệt là nguồn lực chất lượng cao. Phát triển nguồn nhân lực không thể chỉ chú ý đến năng lực mà không chú ý đến phẩm chất. Nguồn nhân lực để phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế phải là sự tổng hợp cả thể lực, trí lực và tâm lực. Tâm lực đó chính là cái cốt lõi của phẩm chất con người và được xem là một trong những yếu tố quan trọng trong quá trình tăng trưởng kinh tế và phát triển kinh tế - xã hội. Tăng trưởng kinh tế không phải bằng mọi giá, mà tăng trưởng kinh tế phải gắn với phát triển văn hoá, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội. Thông thường người ta chia năng lực thành năng lực chung và năng lực chuyên môn (năng lực chuyên biệt). Năng lực chung là những năng lực cơ bản, cần thiết hoặc cốt lõi, làm nền tảng cho mọi hoạt động của con người trong cuộc sống và lao động như: Năng lực nhận thức, năng lực trí tuệ, năng lực về ngôn ngữ và tính toán, năng lực hành vi, năng lực giao tiếp, năng lực vận động,... Năng lực chuyên biệt được hình thành trên cơ sở tiếp nhận tri thức của các môn khoa học như: Toán học, Vật Lý, Hóa học, Sinh học, Văn học, Lịch sử , Địa lí, Kinh tế, Chính trị, Luật học. Hay nói cách khác, năng lực chuyên môn là năng lực đặc trưng ở những lĩnh vực nhất định. Vì vậy, đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực là phải hướng đến phát triển năng lực học sinh tương xứng với lĩnh vực đó. Phát triển năng lực cho học sinh phổ thông không chỉ phát triển năng lực chuyên môn mà còn phải phát triển năng lực chung. Nếu dựa vào mức độ phát triển cá nhân thì có “Năng lực học tập” “Năng lực nghiên cứu (phát triển, mở rộng ý tưởng”, “Năng lực sáng tạo”. Còn theo Giáo sư tâm lý học người Mĩ Howard Gardner, con người có 7 năng lực, tương đương với 7 loại trí tuệ khác nhau: 1) Năng lực trí tuệ ngôn ngữ (Năng lực diễn tả ngôn ngữ dễ dàng bằng nói hay viết). 2) Năng lực trí tuệ logic- toán (Năng lực tính toán phức tạp và lý luận sâu sắc). 3) Năng lực trí tuệ không gian (Khả năng tiếp nhận thế giới bằng thị giác- không gian, cho phép con người tưởng tượng ra sự vật dưới các gốc độ nhìn khác nhau). 4) Năng lực trí tuệ hình thể- động năng (Các yếu tố cơ bản giúp cơ thể vận động kheo léo). 5) Năng lực trí tuệ âm nhạc (Năng lực tạo ra sự thưởng thức nhịp điệu, cung bậc, âm sắc, biết thưởng thức các dạng biểu cảm âm nhạc). 6) Năng lực trí tuệ giao tiếp (Thể hiện ở khả năng hướng các hoạt động trí tuệ giao tiếp ra bên ngoài, trong mối quan hệ với người khác. 7) Năng lực trí tuệ nội tâm (Năng lực đánh giá cảm xúc cá nhân, sự phân biệt giữa cảm xúc và hành vi, hiểu những điểm mạnh và điểm yếu của bản thân),... Trong các năng lực nói trên thì trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực, người giáo viên cần quan tâm đến năng lực tự học các môn học. 11
Năng lực tự học là một trong những năng lực chung quan trọng cần được hình thành và phát triển cho học sinh thông qua hoạt động dạy học các môn học, cấp học. Năng lực tự học giúp học sinh có khả năng học tập, tự học suốt đời để có thể tồn tại, phát triển trong xã hội tri thức và hội nhập quốc tế. Đo đó đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh là nhiệm vụ hết sức quan trọng trong dạy học ở trường phổ thông. Năng lực tự học có nhiều mức độ: Ở mức độ thấp hơn, nhưng có ý nghĩa rất quan trọng trong giai đoạn đầu hình thành năng lực tự học đó là tự học có hướng dẫn, có sự hỗ trợ của giáo viên. Mỗi lời động viên, khen ngợi và phê phán với chứng cứ thuyết phục và nhân văn của giáo viên có tác dụng to lớn, gợi hứng thú học tập của học sinh hơn bất cứ phương tiện học tập hiện đại nào. Nhìn chung, việc tạo hứng thú cho học sinh không đơn giản là lời nhận xét khen - chê, mà quan trọng hơn là bằng sự đồng cảm, thấu hiểu, sẻ chia độ lượng của giáo viên...Ngoài năng lực tự học, trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học người giáo viên cần phát triển cho học sinh năng lực tư duy phản biện, năng lực trải nghiệm thực hành vận dụng tri thức... Ở mức độ cao, tự học là quá trình tự thân người học hoạt động lĩnh hội tri thức khoa học và rèn luyện khả năng thực hành không có sự hướng dẫn trực tiếp của giáo viên và sự quản lý của cơ sở giáo dục. Hướng dẫn người học biết cách lựa chọn tài liệu tìm ra những điểm chính, điểm quan trọng trong các tài liệu đã đọc, đã nghe, biết cách ghi chép những điều cần thiết, biết viết tóm tắt, làm đề cương, biết cách lựa chọn từ điển và sách tham khảo, biết cách làm việc trong thư viện,.... Ngoài ra, hướng dẫn học sinh còn thể hiện bằng cách lập các dự án chuyên môn, câu lạc bộ, các nhóm thực nghiệm, sáng tạo và các hoạt động ngoại khóa... Muốn làm được điều này, trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học người giáo viên cần bồi dưỡng học sinh năng lực làm việc độc lập, tự chủ tự giác và kiên trì mới đạt hiệu quả mong muốn, do đó tự học gắn liền với quá trình tựu giáo dục để có thể hình thành được những nét tính cách trên. Như vậy, đổi mới phương pháp dạy và học, phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá theo định hướng phát triển năng lực sẽ có tác dụng tích cực đến việc phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh. Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực phù hợp với yêu cầu và xu thế phát triển của xã hội trong giai đoạn hiện nay. Việc chuyển từ dạy học theo định hướng nội dung sang dạy học theo định hướng phát triển năng lực sẽ góp phần đổi mới, năng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, do chương trình các môn học hiện hành ở trường phổ thông được xây dựng theo định hướng nội dung, nên việc tổ chức các hoạt động dạy học theo cách tiếp cận mới cho một chương trình cũ đang đặt ra nhiều thách thức cả về lý luận và thực tiễn. Trong khi chờ đợi chương trình, sách giáo khoa mới phù hợp hơn với cách tiếp cận dạy học theo định hướng phát triển năng lực, mỗi người giáo viên với lương tâm và trách nhiệm của mình cần phải không ngừng tìm tòi, học hỏi, đổi mới, sáng tạo để mang lại cho các em học sinh thân yêu những bài dạy bổ ích, tràn đầy những giá trị nhân văn, giúp học sinh biến những tri thức thành tình cảm, niềm tin, lẽ sống lành mạnh và thôi thúc các em có lý tưởng , hoài bảo để chuẩn bị làm hành trang bước vào cuộc sống, cần chú trọng hình thành và phát triển các dạng năng lực chung và năng lực chuyên biệt 12
cho học sinh nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội hiện đại. Trong đó năng lực tự học cần được xem là năng lực cốt lõi của mỗi công dân, từng bước hoàn thiện các tri thức cơ bản, thì những thức đó sẽ hữu ích cho cuộc sống đa dạng ngoài thực tiển. 1.2. Khái niệm, vai trò của việc “Lựa chọn một số giải pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh trên địa bàn Thị xã Thái Hoà”. Ý nghĩa của việc đổi mới phương pháp dạy học: Phương pháp dạy học là một trong những hình thức quan trọng nhất trong hoạt động đào tạo. Bởi nếu áp dụng phương pháp dạy học hợp lý thì chất lượng, hiệu quả quá trình giảng dạy và học tập mới nâng cao: Chất lượng học tập đạt hiệu quả cao nếu có phương pháp giảng dạy phù hợp Chọn lựa phương pháp dạy học phù hợp phát huy khả năng tư duy, sáng tạo, tinh thần tự học, tự nghiên cứu và sự phát triển toàn diện của người học. Chọn phương pháp và kỹ thuật dạy học phù hợp phát huy hết công dụng giúp người học có khả năng sáng tạo cao. Do đó đổi mới phương pháp dạy học mang ý nghĩa lớn và cần thiết với ngành giáo dục. Đổi mới ở đây không chỉ dựa trên cập nhật kiến thức, lý thuyết mà cần kết hợp với thực hành, thực tiễn dựa trên năng lực chuyên môn và kinh nghiệm của giáo viên và khả năng của học sinh. Qua đó chúng ta thấy được vị trí, vai trò hàng đầu của giáo dục là đổi mới cách dạy để hướng tới sự năng động, hiệu quả hơn. Đây cũng là 1 trong những yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp với nhu cầu và sự phát triển của đất nước. Đổi mới cách dạy vẫn đi kèm với việc chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu của tiến trình dạy học. Cách đánh giá kết quả thông qua hệ thống bài tập, câu hỏi. Ngoài đánh giá của giáo viên với học sinh còn chú trọng phát triển kỹ năng tự đánh giá, đánh giá lẫn nhau giữa người học với người học. Học sinh tự đánh giá thông qua hình thức như đáp án mẫu, lời giải, hướng dẫn của giáo viên hoặc tự xác định tiêu chí để tìm nguyên nhân, cách sửa chữa. Từ đó tạo điều kiện để học sinh tự bộc lộ, thể hiện và tự đánh giá. Thông qua việc đổi mới phương pháp dạy học theo các phương pháp thảo luận, học nhóm… học sinh tăng cường khả năng phối hợp và hợp tác. Lớp học trở thành môi trường giao tiếp, tương tác qua lại giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh với học sinh nhằm vận dụng sự hiểu biết, kinh nghiệm của từng cá nhân, tập thể nâng cao sự hiểu biết cho người học, giải quyết các nhiệm vụ học tập chung. Đổi mới phương pháp dạy học yêu cầu những điều kiện thích hợp như cơ sở vật chất, phương tiện, điều kiện tổ chức quản lý, tổ chức dạy học, áp dụng các biện pháp dạy học khác nhau… Trong đó áp dụng phương pháp dạy học là 1 trong những yếu tố quan trọng quyết định đến sự thành công của hành trình đổi mới. 1.3. Khái niệm về phát triển phẩm chất, năng lực Dạy học (dạy và học) phát triển phẩm chất, năng lực người học là cách thức dạy học có ưu thế vượt trội hướng người học hình thành và phát triển nhân cách. Tuy vậy để thực 13
hiện tốt dạy học phát triển phẩm chất, năng lực người học, cả người dạy và người học cần hiểu rõ bản chất, nội dung của vấn đề. Trên cơ sở đó người dạy vận dụng tốt phương pháp, kỹ thuật dạy học và đưa ra những chỉ dẫn, định hướng đến người học. Người học hiểu rõ những chỉ dẫn giáo dục từ người dạy, tích cực học tập, tự học tự rèn luyện và trải nghiệm để hình thành, phát triển phẩm chất và năng lực cho mình. Trong thời đại ngày nay khi mà tri thức, khoa học, công nghệ, thông tin và truyền thông phát triển mạnh mẽ đã làm cho thế giới rộng lớn trở thành cái làng toàn cầu nhỏ bé. Thế giới luôn thay đổi và ngày càng thay đổi nhanh chóng. Một phát minh ngày hôm nay có thể sẽ lạc hậu ngay ngày hôm sau. Hiện nay cứ 3 năm tri thức của loài người tăng lên gấp hai lần và kỷ lục thời gian này luôn được rút ngắn lại. Giáo dục và đào tạo vì vậy cũng bị tác động mạnh mẽ. Ngày nay, việc học nhằm phát huy trí lực, bắt người học học càng nhiều càng tốt tri thức của loài người đã trở thành điều không tưởng. Đi học một lần trong một giai đoạn nào đó rồi sử dụng kiến thức, kỹ năng đã học trong suốt cuộc đời là điều không thể. Việc học theo chương trình định sẵn, cứng nhắc, không tích hợp, không phân hóa, không liên thông và không được tự chọn đã là điều lạc hậu. Do vậy nhiều quốc gia trên thế giới đã tiến hành cải cách giáo dục khi bước vào thế kỷ XXI. Trong bối cảnh hội nhập, toàn cầu hóa, thực hiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, giáo dục nước ta cũng đang thực hiện đổi mới căn bản, toàn diện. Một trong những nội dung đổi mới căn bản, quan trọng là đổi mới mục tiêu giáo dục và đào tạo theo quan điểm giáo dục phải nhằm định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học. Phẩm chất Một cách khái quát: Phẩm chất là cái làm nên giá trị của người hay vật. Riêng đối với người, phẩm chất là những yếu tố đạo đức, hành vi ứng xử, niềm tin, tình cảm, giá trị cuộc sống; ý thức pháp luật của con người được hình thành sau một quá trình giáo dục. Đó là phẩm chất chung, cơ bản của con người là một hệ chuẩn mực, là thước đo được xã hội nhìn nhận để đánh giá phẩm chất con người và cũng để từng cá nhân hướng vào mà phát triển phẩm chất cho riêng mình. Trong thực tế có nhiều dạng phẩm chất có "kích thước" khác nhau, có những phẩm chất nhỏ hơn phẩm chất chung được coi như phẩm chất thành phần, phẩm chất bộ phận. Đó là những phẩm chất con của phẩm chất chung như: Phẩm chất đạo đức, phẩm chất trí tuệ, phẩm chất nghề nghiệp, phẩm chất chính trị… Tổ hợp khác nhau các phẩm chất thành phần sẽ tạo ra các phẩm chất chung khác nhau. Do vậy, trong các giai đoạn và thời đại lịch sử khác nhau xã hội sẽ cần có những phẩm chất chung khác nhau. Năng lực Năng lực là khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó. Cụ thể hơn: Năng lực là khả năng huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng để thực hiện thành công một loại công việc trong một bối cảnh nhất định. 14
Năng lực gồm có năng lực chung và năng lực đặc thù. Năng lực chung là năng lực cơ bản cần thiết mà bất cứ người nào cũng cần phải có để sống và học tập, làm việc. Năng lực đặc thù là năng lực có tính chuyên biệt thể hiện trên từng lĩnh vực khác nhau như năng lực môn học là năng lực được hình thành và phát triển do đặc điểm của môn học đó tạo nên, năng lực nghề là năng lực hình thành và phát triển do tính chất, đặc điểm của một nghề cụ thể. Tổ hợp một số năng lực đặc thù, chuyên biệt lại sẽ tạo ra một nhóm năng lực chung cho một yêu cầu về việc hình thành, phát triển một loại năng lực nào đó. Thí dụ năng lực giao tiếp và năng lực hợp tác hợp thành nhóm năng lực quan hệ xã hội. Tiếp cận từ góc nhìn giáo dục học - Tiếp cận theo sơ đồ hóa : So với quan điểm dạy học cung cấp, chuyển giao tri thức cho người học (quan điểm truyền thống) thì quan điểm dạy học phát triển phẩm chất, năng lực người học (quan điểm đối mới căn bản, toàn diện) tuy có kế thừa, giao thoa với quan điểm dạy học truyền thống về hoạt động giáo dục nhưng đã thay đổi hẳn về chất xét trên mục tiêu và phương pháp giáo dục. Sơ đồ 1: Sơ đồ phẩm chất và năng lực trong mối tương quan, giao thoa với các yếu tố tư tưởng, đạo đức, lối sống và kiến thức, kỹ năng, thái độ. - Tiếp cận theo phương pháp giáo dục: Theo góc nhìn phương pháp giáo dục thì dạy học phát triển phẩm chất năng lực người học chính là cách thức để người học tích tụ dần dần các phẩm chất thành phần, các năng lực đặc thù, chuyên biệt thành các phẩm chất, năng lực chung của mục tiêu giáo dục đã đặt ra. - Tiếp cận theo nội dung giáo dục: Dạy học phát trển phẩm chất, năng lực là cách thức hướng người học tiến tới đạt được các tiêu chí, tiêu chuẩn về phẩm chất, năng lực trong từng môn học, lớp học, cấp học qua từng ngày, tháng, năm để phát triển nhân cách. - Tiếp cận theo mục tiêu giáo dục: Dạy học phát triển phẩm chất, năng lực người học là cách dạy học (dạy và học): + Không chỉ là dạy học mà dạy cách học + Không cung cấp kiến thức mà chỉ cách tìm ra kiến thức. + Không dạy học nhằm học thuộc kiến thức mà chỉ cách vận dụng kiến thức . + Không chỉ có dạy chữ mà còn phải dạy người. 15
+ Không dạy lập lại kiến thức mà dạy cách sáng tạo từ kiến thức đó. + Không phải dạy học để " học sinh học được những gì mà để làm được gì". + Không phải dạy học để người học có nhiều kiến thức cao siêu nhưng lại không làm được điều thiết thực. + Không dạy học chỉ có giáo khoa mà phải trải nghiệm. Từ các phân tích trên tôi cho rằng: năng lực thích ứng cuộc sống là khả năng vận dụng những kiến thức, kĩ năng, thái độ, phẩm chất, NL chung để ứng xử và giải quyết một cách phù hợp và có hiệu quả những tình huống của cuộc sống. 2. Cơ sở thực tiễn 2.1 Thực trạng trước khi áp dụng giải pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực trên địa bàn Thị xã Thái Hoà hiện nay. Dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực yêu cầu cần đạt của chủ đề/ bài học hướng tới chính là hình thành phẩm chất, năng lực cho người học là quá trình tổ chức học sinh khám phá bằng các kĩ năng tích hợp, kết nối các đơn vị kiến thức nhờ ý thức được giá trị của hoạt động đó có thể đáp ứng được nhu cầu giải quyết vấn đề và vận dung vấn đề đó với thực tiễn. Hoạt động học tập theo logic đó chỉ có thể diễn ra khi học sinh đứng trước một tình huống/ một nhiệm vụ nhận thức để giải quyết vấn đề. Kết quả của việc giải quyết tình huống đó quyết định khả năng phát triển phẩm chất và năng lực người học. Theo cách dạy này, cả bốn yếu tố kiến thức, kĩ năng, thái độ và tình huống đều có vai trò quan trọng và không thể thiếu trong suốt quá trình dạy học. Nói cách khác, mối quan hệ giữa bốn yếu tố “kiến thức, kĩ năng, thái độ và tính huống” là cần và đủ cho quá trình dạy học phát triển phẩm chất và năng lực, thiếu một trong bốn yếu tố đó năng lực không hình thành. Vì vậy, cần biểu thị quan hệ giữa bốn yếu tố là quan hệ theo tính chất của phép nhân, lúc đó, chỉ cần một trong bốn yếu tố trên bằng không (=0) thì hiệu quả dạy học sẽ bằng không (=0) và năng lực không hình thành. Với đặc trưng trên, việc trong chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực cần đảm bảo các yêu cầu sau: Thứ nhất, việc lựa chọn nội dung kiến thức phải được thực hiện trên cơ sở phân tích yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực của chủ đề/ bài học để từ đó xác định được nội dung hoạt động dạy học. Thứ hai, các nội dung dạy học được thiết kế thành các chuỗi hoạt động học. Mỗi đơn vị kiến thức sẽ tương ứng với một nhiệm vụ học tập yêu cầu người học phải phát hiện vấn đề; giải quyết vấn đề và báo cáo kết quả nghiên cứu vấn đề. Chương trình môn Giáo dục quốc phòng và an ninh là một đơn vị cấu trúc của Chương trình giáo dục phổ thông, được xây dựng dựa trên cơ sở đảm bảo các quan điểm sau: Tính kế thừa và hiện đại Chương trình môn Giáo dục quốc phòng và an ninh được xây dựng trên cơ sở các quan điểm, chủ trương đường lối của Đảng, pháp luật nhà nước về chiến lược bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Được xây dựng dựa trên nền tảng lí luận và thực tiễn truyền thống kinh nghiệm đánh giặc giữ nước của cha ông, nghệ thuật quân sự Việt Nam và cập nhật thành tựu của khoa học quân sự, sư phạm quân sự hiện đại. Phát triển phẩm chất, năng lực chung, năng lực đặc thù. 16
Chương trình xác định rõ các phẩm chất, năng lực có thể hình thành và phát triển ở học sinh thông qua môn học: một mặt chương trình căn cứ vào yêu cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực làm cơ sở và xuất phát điểm để lựa chọn nội dung giáo dục; mặt khác chương trình hình thành và phát triển các phẩm chất chủ yếu, năng lực cốt lõi cho học sinh thông qua việc hướng dẫn học sinh tiếp thu, Tính thực hành, thực tiễn. Chương trình xác định thực hành, luyện tập, vận dụng là nội dung quan trọng, đồng thời là phương thức thiết thực, hiệu quả để phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh. Nội dung này chú trong việc vận dụng kiến thức quốc phòng và an ninh vào thực tiễn nhằm góp phần phát triển các năng lực đặc thù môn học Giáo dục quốc phòng và an ninh. Tính mở, liên thông Trên cơ sở đảm bảo định hướng, yêu cầu cần đạt thống nhất trong cả nước, chương trình dành thời lượng nhất định để các nhà trường hướng dẫn học sinh tìm hiểu các vấn đề về quốc phòng, an ninh, truyền thống đánh giặc giữ nước của địa phương, xây dựng kế hoạch giáo dục phù hợp với điều kiện địa phương; đồng thời tạo điều kiện cho tác giả sách giáo khoa chủ động, sáng tạo thực hiện chương trình trong điều kiện kinh tế, an ninh, an toàn xã hội luôn biến đổi và đặt ra nhiều yêu cầu đổi mới giáo dục. Tính dân tộc và nhân văn Giúp học sinh nhận thưc đúng về chủ nghĩa yêu nước, tinh thần dân tộc, nhân văn, sự đoàn kết toàn dân của dân tộc Việt Nam trong công cuộc dựng nước, giữ nước của dân tộc; tinh thần đoàn kết quốc tế; giúp học sinh phát triển các giá trị nhân văn, tinh thần cộng đồng hướng tới các giá trị khoan dung, nhân ái, tôn trọng, hòa bình, hòa hợp, hợp tác và vì sự tiến bộ và phát triển xã hội. Chương trình giáo dục quốc phòng và an ninh giúp học sinh phát triển các phẩm chất yêu nước, nhân ái, trung thực, chăm chỉ, trách nhiệm; giáo dục tình yêu quê hương đất nước, tinh thần nhân ái, nhân văn, ý thức trách nhiệm của công dân trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm an ninh, an toàn và trật tự xã hội và sẵn sàng tham gia lực lượng vũ trang nhân dân để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Góp phần phát triển ở học sinh các năng lực chung: năng lực tự chủ, tự học; năng lực giao tiếp hợp tác; năng lực giải quyết vấn đề sang tạo thông qua các năng lực chuyên biệt: năng lực nhân thức các vấn đề an ninh quốc phòng; năng lực vận dụng các kiến thức, kĩ năng quân sự đã học vào cuộc sống vận dung nội dung môn học vào thực tiễn. Trước những yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo và nâng cao chất lượng đào tạo đáp ứng nhu cầu của xã hội, Trường THPT Thái Hoà luôn đặt mục tiêu giáo dục cho người học phát triển toàn diện. Môn học GDQP&AN luôn được Đảng ủy, Ban Giám hiệu nhà trường đặc biệt quan tâm coi đây là lực lượng đông đảo có trình độ học vấn, tiềm năng sáng tạo và khả năng tiếp cận làm chủ khoa học kĩ thuật hiện đại, là chủ nhân tương lai của đất nước, sẵn sàng thực hiện nghĩa vụ quân sự, nghĩa vụ công an bảo vệ Tổ quốc. 17