Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp giáo dục học sinh khối 10 khám phá, rèn luyện và làm chủ bản thân nhằm nâng cao kỹ năng sống, góp phần đáp ứng yêu cầu cần đạt của Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:74

Thêm vào BST

Báo xấu

7
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Một số biện pháp giáo dục học sinh khối 10 khám phá, rèn luyện và làm chủ bản thân nhằm nâng cao kỹ năng sống, góp phần đáp ứng yêu cầu cần đạt của Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018" được hoàn thành với mục tiêu nhằm nghiên cứu về giá trị sống, kỹ năng sống và các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm giúp học sinh phát triển các năng lực, phẩm chất một cách toàn diện, tạo tiền đề cho các em bước vào tương lai một cách tự tin, bản lĩnh. Nội dung đề tài nhằm giúp các em học sinh nhận thức bản thân, giải thích được hành vi của bản thân, khống chế được cảm xúc và học cách kiểm soát bản thân một cách tốt nhất.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp giáo dục học sinh khối 10 khám phá, rèn luyện và làm chủ bản thân nhằm nâng cao kỹ năng sống, góp phần đáp ứng yêu cầu cần đạt của Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT THÁI HÒA ĐỀ TÀI: MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÁO DỤC HỌC SINH KHỐI 10 KHÁM PHÁ, RÈN LUYỆN VÀ LÀM CHỦ BẢN THÂN NHẰM NÂNG CAO KỸ NĂNG SỐNG, GÓP PHẦN ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CẦN ĐẠT CỦA CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 LĨNH VỰC: CHỦ NHIỆM Tác giả: Chu Thị Kim Liên NĂM 2024
1 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Nhằm thực hiện các chủ trương đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước; đáp ứng yêu cầu thực hiện Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018; thực hiện thường xuyên, hiệu quả các phương pháp, hình thức và kỹ thuật dạy học tích cực; tích cực đổi mới các nội dung phương pháp giáo dục học sinh theo định hướng tiếp cận năng lực nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện; đặc biệt là tổ chức các hoạt động giáo dục kỹ năng sống theo hướng tăng cường, phát huy tính chủ động, tích cực, tự học của học sinh trong và ngoài nhà trường. Trường học có sứ mệnh quan trọng là dạy chữ và dạy người. Hai nhiệm vụ này gắn bó mật thiết xuyên suốt mọi thời đại, mọi nền giáo dục. Trong thời đại công nghệ 4.0, sự nghiệp dạy chữ, dạy người trở nên khó khăn, phức tạp hơn, thậm chí nhiều “rủi ro”. Theo ý kiến của một số chuyên gia giáo dục, việc dạy người của nhà trường hiện nay là giáo dục nhân cách văn hóa cho người học để họ có đủ những phẩm chất, bản lĩnh tham gia vào quá trình hội nhập, phát triển. Trong hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục Trung học phổ thông là bậc học vô cùng quan trọng. Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản; phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; giúp học sinh củng cố và phát triển những kết quả giáo dục trung học cơ sở, hoàn thiện học vấn phổ thông và những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và hướng nghiệp; có điều kiện phát huy năng lực cá nhân để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Học sinh lớp 10 là khối đầu tiên của bậc học Trung học phổ thông. Đây là bước ngoặt quan trọng bởi các em từ bậc học Trung học cơ sở lên còn nhiều bỡ ngỡ, xa lạ với môi trường học tập, với thầy cô, bạn bè từ nhiều vùng miền khác nhau, với cách dạy, cách học và lượng kiến thức mới. Nhiều em đi học rất xa nhà, môi trường sinh hoạt, quan bạn bè mở rộng và phức tạp. Chính vì thế, tâm lý các em có phần biến động, một số em hòa đồng nhanh nhưng một số em lại tỏ ra rất dè dặt, lo sợ trước sự thay đổi đó. Đặc biệt năm học 2023 - 2024 là năm thứ hai thực hiện Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 đối với bậc THPT. Chương trình Giáo dục Phổ thông mới 2018, bên cạnh những kiến thức được cập nhật để phù hợp với những thành tựu mới của khoa học - công nghệ còn có một số môn mang tên mới và hoạt động giáo dục mới như: Giáo dục kiến thức và pháp luật ở THPT; Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở THCS và THPT. Hoạt động TNHN là hoạt động được biết đến nhiều trong chuỗi hoạt động giáo dục của chương trình giáo dục phổ thông mới, vì những hoạt động này được xây dựng trên cơ sở giáo dục tập thể như
2 chào cờ, sinh hoạt lớp, hoạt động tham quan, lao động hướng nghiệp, thiện nguyện phục vụ cộng đồng… Các tiết học trải nghiệm, hướng nghiệp góp phần hình thành phẩm chất, năng lực cho HS theo định hướng của Chương trình Giáo dục Phổ thông mới 2018. Đồng thời tạo cơ hội phát huy tính tự giác, tinh thần hợp tác, năng lực điều hành, khả năng tự quản của HS. Từ việc phân tích vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách toàn diện cho HS cũng như giúp đỡ HS trên con đường chinh phục tri thức của GVCN, đồng thời xuất phát từ nhu cầu khám phá, rèn luyện và làm chủ bản thân của người học nói chung và các em học sinh lớp 10 THPT nói riêng tôi đã chọn đề tài: “Một số biện pháp giáo dục học sinh khối 10 khám phá, rèn luyện và làm chủ bản thân nhằm nâng cao kỹ năng sống, góp phần đáp ứng yêu cầu cần đạt của Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018”. 2. Điểm mới, cải tiến, đóng góp mới của đề tài Mục tiêu Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 là giúp học sinh phát triển những năng lực, phẩm chất cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia cuộc sống lao động. Đề tài tôi nghiên cứu về giá trị sống, kỹ năng sống và các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm giúp học sinh phát triển các năng lực, phẩm chất một cách toàn diện, tạo tiền đề cho các em bước vào tương lai một cách tự tin, bản lĩnh. Nội dung đề tài nhằm giúp các em học sinh nhận thức bản thân, giải thích được hành vi của bản thân, khống chế được cảm xúc và học cách kiểm soát bản thân một cách tốt nhất. Đặc biệt, đề tài xoáy sâu vào học sinh khối lớp 10 là một lớp học đầu cấp và cũng là những năm đầu tiên thực hiện đổi mới chương trình sách giáo khoa THPT; đưa ra một số định hướng giúp các em khám phá, rèn luyện và làm chủ bản thân theo cách mà các em thế hệ “gen Z” mong muốn, tìm kiếm. Như vậy, có thể khẳng định rằng, đề tài đã hướng đến giải quyết một số vấn đề cấp bách mà thực tế đặt ra trong công tác giáo dục kỹ năng sống cho học sinh khối lớp 10 nói riêng và học sinh cấp THPT nói chung. Từ đó góp phần hình thành và phát triển nhiều kỹ năng mềm cho học sinh, giúp các em có điều kiện để phát triển toàn diện nhân cách. Tóm lại, đề tài tôi thực hiện có tính giáo dục và tính thực tiễn cao; là tài liệu bổ ích để các đồng nghiệp tham khảo trong quá trình giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 10 nói riêng và học sinh THPT nói chung. Đặc biệt, đề tài giúp GVCN có thêm nhiều định hướng và ý tưởng cho việc tổ chức các tiết sinh hoạt lớp theo phương pháp đổi mới Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3 Vận dụng cơ sở lý luận về chương trình, nội dung sinh hoạt lớp lồng ghép các hoạt động giáo dục kỹ năng sống và các tiết hoạt động TNHN cho học sinh khối 10 - THPT. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp được áp dụng để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trong các giờ sinh hoạt lớp và giờ hoạt động TNHN trong và ngoài lớp học cho đối tượng học sinh lớp 10 - THPT. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Học sinh khối 10 trường THPT Thái Hòa. - Thực nghiệm đề tài ở lớp chủ nhiệm của tác giả tại trường THPT Thái Hòa. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Sách “Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 10 - THPT”; nguồn tài liệu từ tủ sách cá nhân và đặc biệt nguồn học liệu từ mạng internet. - Phương pháp quan sát: Quan sát và tìm hiểu đối tượng, tâm sinh lý học sinh lớp 10 THPT, xu hướng xã hội về nghề nghiệp. - Phương pháp phỏng vấn: Tham khảo ý kiến của các giáo viên có kinh nghiệm trong công tác giáo dục và tổ chức các hoạt động giáo dục học sinh, thăm dò ý kiến học sinh lớp 10 Trường THPT Thái Hòa. - Phương pháp điều tra: Các hình thức thảo luận của “gen Z” trên mạng xã hội; tâm sinh lý của thế hệ “gen Z”. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Lên kế hoạch và thực nghiệm tại lớp 10K - Trường THPT Thái Hòa. 6. Thời gian tiến hành nghiên cứu TT Các nội dung, công việc thực hiện Thời gian dự kiến 1 Nội dung 1: Tìm hiểu thực trạng Tháng 7 - 8/2023 2 Nội dung 2: Nghiên cứu lý thuyết và các giải pháp Tháng 9 - 11/2023 3 Nội dung 3: Thiết kế giải pháp, đề xuất biện pháp Tháng 12/2023 - 2/2024 và thực nghiệm 4 Nội dung 4: Hoàn thiện đề tài Tháng 1 - 3/2024
4 PHẦN II. NỘI DUNG Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn 1. Cơ sở lý luận 1.1. Năng lực và phẩm chất của học sinh THPT Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động, khả năng thích ứng với những đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp mới. Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 hình thành và phát triển cho học sinh những năng lực cốt lõi sau: Năng lực tự chủ và tự học; Năng lực giao tiếp và hợp tác; Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo; Năng lực ngôn ngữ; Năng lực tính toán; Năng lực khoa học; Năng lực công nghệ; Năng lực tin học; Năng lực thẩm mĩ; Năng lực thể chất[4];[7];[8]. Bên cạnh việc hình thành, phát triển các năng lực cốt lõi, Chương trình Giáo dục Phổ thông còn góp phần phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu của HS. Phẩm chất là những tính tốt thể hiện ở thái độ, hành vi ứng xử của con người; cùng với năng lực tạo nên nhân cách con người; năm phẩm chất của học sinh trong Chương trình Giáo dục Phổ thông tổng thể bao gồm: Yêu nước; Nhân ái; Chăm chỉ; Trung thực; Trách nhiệm. 1.2. Hoạt động giáo dục Hoạt động là sự tương tác giữa chủ thể và đối tượng, nhằm biến đổi đối tượng theo mục tiêu mà chủ thể đặt ra. Quá trình chủ thể tác động vào đối tượng nhằm tạo ra sản phẩm. Hoạt động giáo dục là dưới tác động chủ đạo của người thầy, người học chủ động thực hiện hoạt động nhằm lĩnh hội tri thức khoa học, rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, phát triển trí tuệ, hình thành thế giới quan khoa học, phẩm chất và nhân cách. Luật Giáo dục 2005 đã ghi: “Hoạt động giáo dục phải được thực hiện theo nguyên lý học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lý luận gắn liền với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”. Nguyên lý giáo dục là nguyên tắc chung, phương pháp tổng quát của hoạt động giáo dục. Cán bộ quản lý giáo dục ở tất cả các cấp đều phải vận hành hệ thống giáo dục theo nguyên lý này. Các chương trình bộ môn, kế hoạch dạy học đều phải được xây dựng theo nguyên tắc chung đó[1];[2];[3]. Nội dung của nguyên lý này gồm ba điểm quan trọng cần lưu ý: - Học đi đôi với hành, lý luận đi đôi với thực tiễn.
5 - Giáo dục kết hợp với lao động sản xuất. - Nhà trường gắn liền với gia đình và xã hội. 1.3. Hoạt động giáo dục kỹ năng sống Kỹ năng sống là các kỹ năng cá nhân trong giao tiếp hằng ngày nhằm giải quyết các công việc hay các tình huống trong cuộc sống hiệu quả; tích cực vận dụng các kiến thức đã học vào đời sống thực tiễn; kỹ năng tâm lý xã hội để quản lý bản thân hay tương tác với mọi người xung quanh,… Kỹ năng sống cũng là một mục tiêu quan trọng mà các cha mẹ và các nhà giáo dục học cần hướng đến trong quá trình nuôi dưỡng, giáo dục trẻ. Giáo dục kỹ năng sống là quá trình giúp trẻ em phát triển những kỹ năng và đặc điểm tích cực để giúp họ đối phó và thích nghi tốt hơn với những thách thức của cuộc sống. Đây là những kỹ năng vô cùng quan trọng và cần thiết để giúp trẻ tự tin và thành công trong cuộc sống. Kỹ năng sống và giáo dục kỹ năng sống luôn là vấn đề được xã hội và các nhà giáo dục quan tâm, nhất là trước tình trạng báo động về nhân cách, đạo đức, lối sống của một bộ phận giới trẻ hiện nay. Thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện, dạy học là dạy cả tri thức, kỹ năng và thái độ sống để học sinh có thể hội nhập, thích nghi với cuộc sống tương lai. Với phương châm: coi việc rèn luyện kỹ năng sống cũng cần thiết như việc tích lũy kiến thức cho học sinh, để giáo dục cho học sinh những thái độ đúng đắn và những kỹ năng cần thiết cho cuộc sống, dạy học toàn diện, không chỉ dạy kiến thức, phát triển năng lực và phẩm chất cho các em học sinh mà còn dạy cho các em hiểu và trân trọng những giá trị của yêu thương. 1.4. Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh lớp 10 - THPT Học sinh lớp 10 nhận thức còn non nớt nhất trong khối trung học phổ thông. Các em sống trong những gia đình có hoàn cảnh khác nhau, nếp sống khác nhau nên nhận thức, suy nghĩ và hành động cũng khác nhau. Đặc biệt tư duy học sinh lớp 10 cũng khá cụ thể và cảm tính. Các em rất ham hiểu biết, thích bắt chước các anh chị, hiếu động, khả năng tập trung chú ý chưa cao. Năm đầu tiên bước vào trường trung học phổ thông, các em rất bỡ ngỡ với việc chuyển đổi môi trường từ trường xã, phường sang trường huyện, thị với những nội quy chặt chẽ hơn, do đó nhiều em học sinh khối 10 cảm thấy khó thích ứng với các yêu cầu và quy tắc của môi trường mới, đặc biệt là trong khoảng thời gian đầu mới nhập học[4];[5]. Học sinh lớp 10 - THPT bắt đầu từ 15 - 16 tuổi. Đó là giai đoạn đầu của tuổi thanh niên hay còn gọi là thời kỳ thanh niên mới lớn. Vị trí THPT - giai đoạn của cả một thời kỳ bồi dưỡng kiến thức văn hóa chung đã khiến thanh niên phải nghĩ đến tiền đồ của mình, nghĩ đến việc chuẩn bị bước vào đời và lo lựa chọn nghề nghiệp mai sau. Ở lứa tuổi này các em đã có sự trưởng thành về tư tưởng, tâm lí, là thời kỳ tự xác định về mặt xã hội, tích cực tham gia vào cuộc sống lao động, học tập để chuẩn bị cho tương lai. Đây chính là thời kỳ nhân cách đang trưởng thành tiến tới ổn định[6].
6 Về thể chất: Ở các em đã có một cơ thể phát triển gần ngang bằng với cơ thể trưởng thành, các chức năng sinh lí cũng đạt được độ phát triển cao. Cơ thể đã dần được hoàn thiện. Thể lực của các em phát triển mạnh giúp cho việc thực hiện các công việc nặng nhọc, các công việc có kỹ thuật tốt hơn. Sự phát triển của não, hệ thần kinh trung ương và các giác quan giúp các em tiếp thu những kiến thức văn hóa, khoa học kỹ thuật và thông tin mới của xã hội rất nhanh. Về tâm lí: Tự ý thức của học sinh THPT đã phát triển ở mức cao, có liên quan đến nhu cầu tìm hiểu và đánh giá những thuộc tính tâm lí, đạo đức theo quan điểm sống, ước mơ và hoài bão. Các em quan tâm sâu sắc đến đời sống tâm lí riêng, đến những phẩm chất nhân cách và năng lực của mình. Những đặc điểm tâm lí của học sinh lớp 10 nói riêng và học sinh THPT nói chung nêu trên chứng tỏ thanh niên mới lớn là những người đã đạt tới trình độ có thể tự quyết định mọi công việc của mình và nhất là có thể trực tiếp tham gia lao động. Lao động và học tập là hai hoạt động chủ yếu của học sinh THPT. Bên cạnh đó hoạt động vui chơi cũng có tác dụng rất lớn đối với các em khi cần thư giãn tâm hồn và rèn luyện các phẩm chất cần thiết. Tuy nhiên cũng cần phải nói thêm rằng, do thể lực và trí lực dồi dào, do đã có được một số kinh nghiệm xác đáng, do trình độ hiểu biết đã được nâng cao… học sinh THPT có thể đi đến chỗ chủ quan, tự mãn, tự đánh giá quá cao bản thân mình. Các em giàu ước mơ, giàu lòng quả cảm nhưng nhiều khi vì nôn nóng đối với công việc, muốn đốt cháy giai đoạn, hấp tấp, thiếu suy tính cặn kẽ mà có thể vấp váp, bị thực tế khách quan dội nước lạnh vào nhiệt tình của mình sinh ra bi quan, dễ chán nản. Do vậy trong quá trình giáo dục thầy cô và các bậc cha mẹ học sinh phải kiên trì bền bỉ giáo dục bằng phương pháp cơ bản là thuyết phục và rèn luyện thực tế, nhằm giúp các em từng bước khám phá và rèn luyện bản thân, đồng thời giúp các em có những định hướng đúng đắn để có thể phát triển một cách toàn diện nhất[3];[6]. 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Thực trạng về việc tổ chức các giờ dạy giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp chủ nhiệm Về phía nhà trường: Để giáo dục phát triển năng lực, phẩm chất cho HS đạt hiệu quả cao hơn. Thực tế trong vài năm trở lại đây, trường THPT Thái Hoà đã rất quan tâm đến hoạt động giáo dục kỹ năng sống, hoạt động dạy học cũng như hoạt động giáo dục, như việc thành lập được các câu lạc bộ: Câu lạc bộ Tiếng Anh, câu lạc bộ OTH - Thai Hoa Olympia Club, câu lạc bộ Đờn ca tài tử, câu lạc bộ Tình Nguyện Xanh, …. Thông qua các hoạt động này các em đã được khám phá về bản thân, phát huy năng lực sáng tạo của mình, hình thành và phát triển những phẩm chất năng lực của bản thân và đặc biệt đem lại cho các em sự hứng thú khi tham gia. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được thì việc tổ chức các hoạt động giáo dục hay hoạt động rèn luyện kỹ năng mềm cho HS của nhà trường và của GVCN vẫn còn tồn
7 tại một vài bất cập như sau: - Nội dung và hình thức tổ chức chưa đồng bộ, chưa phong phú và còn mang tính hàn lâm. - Việc tổ chức còn mang tính hình thức, chưa thường xuyên, chưa thực sự đầu tư từ việc lập kế hoạch, triển khai hoạt động cho đến việc đánh giá, đúc rút kinh nghiệm. - Việc xử lý kết quả chưa được chú trọng, chưa thúc đẩy được sự say mê, sáng tạo chưa phát huy hết các phẩm chất, năng lực của học sinh. Về phía giáo viên: Trong những năm gần đây, giáo viên đã quan tâm đến việc đổi mới công tác chủ nhiệm, đặc biệt là việc đổi mới các hình thức tổ chức các hoạt động liên quan đến các vấn đề trong công tác chủ nhiệm, trong đó có việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm phát triển phẩm chất, năng lực rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh trong các giờ sinh hoạt lớp, chào cờ, hướng nghiệp, tổ chức câu lạc bộ, lao động ... Tuy nhiên việc tổ chức vẫn còn những hạn chế: - Xây dựng kế hoạch còn rời rạc, còn mang tính nhất thời, chưa thường xuyên. - GVCN tổ chức hoạt động cho HS nhưng chưa chú trọng đến sự phát triển các phẩm chất, năng lực cho các em. - Chưa tạo cho học sinh nhu cầu muốn hoạt động, muốn được bộc lộ… - Chưa thể hiện được vai trò quan trọng của giáo viên trong việc hướng dẫn, tổ chức các hoạt động. Cụ thể: Giờ sinh hoạt lớp thường được tổ chức như một tiết học khô khan, thậm chí có phần cứng nhắc. Nội dung chủ yếu tập trung nhận xét, đánh giá những ưu điểm, hạn chế trong các hoạt động thực hiện nề nếp của các lớp, phê bình những học sinh vi phạm nội quy trường, lớp; chưa chú trọng vào việc tổ chức các nội dung theo chủ đề tuần, tháng. Người điều hành các hoạt động thường là giáo viên chủ nhiệm hoặc bí thư chi đoàn hoặc lớp trưởng. Để xác lập cơ sở thực tiễn cho việc xây dựng các biện pháp tổ chức các giờ học và giờ sinh hoạt cho học sinh lớp chủ nhiệm, tôi đã tiến hành phiếu điều tra GVCN trong năm học 2023 - 2024 theo đường link sau: (https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSc4VOn9r81jy9XO67d- 97FgiRXlNHJBNtrzuMcnq6qmJqF1IQ/viewform?usp=sf_link) STT Địa bàn khảo sát Số trường đã khảo sát Số GV đã khảo sát 1. Thị xã Thái Hòa 3 20 2. Huyện Nghĩa Đàn 1 12
8 3. Huyện Quỳnh Lưu 1 10 4. Huyện Diễn Châu 1 8 Phiếu khảo sát thực trạng giáo dục của giáo viên chủ nhiệm Thầy/Cô hãy trả lời câu hỏi dưới đây bằng cách đánh dấu (x) vào ô trống trong bảng có câu trả lời phù hợp với thầy/cô: Thầy/cô có thường xuyên tổ chức đa dạng các biện pháp giáo dục phát triển phẩm chất, năng lực bằng hoạt động rèn luyện kỹ năng mềm cho HS lớp mình chủ nhiệm không? □ Rất thường xuyên □ Thường xuyên □ Ít thường xuyên □ Không thường xuyên Số GVCN 50 khảo sát Mức độ Rất thường Thường Ít thường Không thường khảo sát xuyên xuyên xuyên xuyên Tỷ lệ 8/50 15/50 25/50 2/50 16% 30% 50% 4% Hình 1: Kết quả khảo sát thực trạng tổ chức hoạt động các giờ sinh hoạt của giáo viên chủ nhiệm. Từ kết quả khảo sát đó, chúng tôi nhận thấy: Phần lớn GVCN chưa đầu tư thời gian và tâm huyết vào việc giáo dục phát triển phẩm chất năng lực cho HS lớp mình. Hoặc cũng có những giáo viên tâm huyết, có giáo dục phát triển phẩm chất,
9 năng lực cho HS thông qua tiết Hoạt động TNHN nhưng thực hiện không thường xuyên và chưa bài bản. Cũng chính vì thế mà phần lớn các GVCN chưa hài lòng với hiệu quả giáo dục nội dung này cho HS lớp mình. Về phía học sinh: Nhiều học sinh nói chung và đặc biệt học sinh lớp 10 nói riêng, hiện nay kĩ năng sống còn hạn chế. Trong quá trình giáo dục chúng ta mới chỉ quan tâm đến việc dạy văn hoá mà chưa quan tâm nhiều tới việc dạy kỹ năng cho các em như: kỹ năng tương trợ nhau, giao tiếp, diễn đạt trước đám đông, kỹ năng khám phá làm chủ bản thân. Do đó HS ngày càng lười hoạt động hơn bởi nhiều yếu tố bên ngoài tác động vào ảnh hưởng đến quá trình phát triển các phẩm chất, năng lực của các em. Để có cái nhìn toàn diện, tôi đã tiến hành khảo sát tìm hiểu thực trạng học tập của HS, nội dung khảo sát như sau: Phiếu khảo sát thực trạng học tập của học sinh khối 10 – THPT Thái Hòa Hãy trả lời câu hỏi dưới đây bằng cách đánh dấu (x) vào ô trống trong các ý có câu trả lời phù hợp với bản thân em. Câu 1: Em có thường xuyên quan tâm đến các hoạt động giáo dục do GVCN hay do trường mình tổ chức hay không? □ Rất thường xuyên □ Thường xuyên □ Ít thường xuyên □ Không thường xuyên Câu 2: Em có mong muốn đến các tiết sinh hoạt lớp mà GVCN tổ chức để phát triển các phẩm chất, năng lực của bản thân hay không? □ Rất mong muốn □ Mong muốn □ Ít mong muốn □ Không mong muốn - Kết quả thu được như sau: Tổng số HS 338 Mức độ Rất thường Thường xuyên Ít thường Không thường xuyên xuyên xuyên Tỷ lệ 10/338 67/338 194/338 67/338 3% 19,8% 57,4% 19,8% Mức độ Rất mong Mong muốn Ít mong Không mong muốn muốn muốn Tỷ lệ 90/388 204/338 25/388 19/338 26,6% 60,4% 7,4% 5,6%
10 Hình 2: Kết quả khảo sát thực trạng tham gia Tiết sinh hoạt lớp của HS lớp 10 - THPT Thái Hoà. Qua kết quả khảo sát trên cho thấy, phần lớn HS đều mong muốn GVCN lớp mình sẽ đưa giáo dục kỹ năng sống vào các tiết sinh hoạt lớp để giúp các em có cơ hội phát triển phẩm chất, năng lực giúp các em khám phá và làm chủ bản thân. 2.2. Những hoạt động hình thành năng lực và phẩm chất giúp học sinh khám phá, rèn luyện và làm chủ bản thân Từ thực tế Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018, tôi xây dựng đề tài theo hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục kết hợp với Hoạt động TNHN. Tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, thông qua đó, chuyển hoá những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, hiểu biết mới, kĩ năng mới góp phần giúp các em khám phá, rèn luyện bản thân nhằm phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai. Chương II. Một số biện pháp giáo dục học sinh khối 10 khám phá, rèn luyện và làm chủ bản thân nhằm nâng cao kỹ năng sống, góp phần đáp ứng yêu cầu cần đạt của Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 1. Hoạt động đưa giá trị sống vào lớp học 1.1. Xây dựng nội quy lớp học K.Đ.Usin- Nhi đã nói rằng: “Muốn giáo dục con người thì phải hiểu con người về mọi mặt”. Người GVCN muốn nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục của lớp mình thì phải có những biện pháp cụ thể, phù hợp với lứa tuổi, đặc điểm tâm sinh lý, nhận thức của từng học sinh trong lớp. Do đó khi nhận lớp, công việc đầu tiên của tôi là tiến hành tìm hiểu nắm vững tình hình học sinh[9]. Nội dung và cách thức tìm hiểu như sau: Khi được nhà trường giao nhiệm vụ chủ nhiệm lớp 10, việc đầu tiên của tôi là tìm hiểu tình hình học sinh lớp chủ nhiệm qua phiếu khảo sát thông tin học sinh đầu năm. Việc làm này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, được xem như là cơ sở, là căn cứ để người giáo viên xây dựng kế hoạch chủ nhiệm của mình. Đối với đặc
11 thù lớp tôi, các em học sinh đến từ nhiều địa phương, cụ thể như huyện Nghĩa Đàn (có 04 xã: Nghĩa Thành, Nghĩa Hiếu, Nghĩa Hồng, Nghĩa Hưng); thị xã Thái Hòa có 04 phường (Hòa Hiếu, Long Sơn, Quang Tiến, Quang Phong) và 2 xã (Nghĩa Mỹ, Tây Hiếu) điều đó đồng nghĩa với việc, các em được học tập và rèn luyện từ nhiều mái trường THCS khác nhau trên địa bàn. Bởi vậy, khi bước vào một môi trường hoàn toàn mới, trường THPT, các em mang tâm lí e dè, ngại ngùng. Vì vậy, GVCN cần xây dựng nội dung khảo sát có tính cụ thể, gợi mở, dựa trên tinh thần cầu thị, tôn trọng học sinh, mong muốn lắng nghe học sinh nói. Nội dung này tôi tiến hành ngay buổi gặp đầu tiên, sinh hoạt tuần đầu tiên của năm học.
12 Hình 3: Phiếu tìm hiểu thông tin học sinh lớp 10 năm học 2023 – 2024. Ngay từ đầu, khi mới nhận lớp, ấn tượng rất quan trọng đối với học sinh. Ở một ngôi trường mới, lớp học mới, bạn bè mới. Để tạo nên một tập thể lớp học hạnh phúc và vui vẻ tôi đã hình thành nội quy, kỷ luật tích cực và xây dựng bộ quy tắc ứng xử trong lớp học dựa trên phương pháp đánh giá bầu không khí tâm lí trong tập thể học sinh theo trắc nghiệm của F.Fidler[5];[6];[12]. Học sinh học được điều gì thông qua hoạt động này? Đó là câu hỏi mà tôi đã trăn trở khi nghiên cứu về trắc nghiệm của F.Fidler. Và việc tạo bầu không khí thấu hiểu dựa trên các giá trị đó là cái được lớn nhất, từ đó học sinh cảm nhận được sự yêu thương, được tôn trọng, được an toàn, được hiểu và được có giá trị,… Giáo viên chuẩn bị các tờ phiếu in sẵn trên đó các đặc điểm của không khí tâm lí trong nhóm với các mức độ khác nhau từ cao nhất (ứng với điểm 9) đến thấp nhất (ứng với điểm 1) theo mẫu sau:
13 Phiếu đánh giá bầu không khí tâm lí trong tập thể học sinh lớp 10K Trường THPT Thái Hòa theo trắc nghiệm của F.Fidler. 1. Hữu nghị 987654321 Thù địch 2. Thuận hòa 987654321 Bất hòa 3. Hài lòng 987654321 Không hài lòng 4. Hấp dẫn 987654321 Thờ ơ 5. Có hiệu quả 987654321 Vô hiệu quả 6. Ấm cúng 987654321 Lạnh nhạt 7. Hợp tác 987654321 Bất hợp tác 8. Ủng hộ nhau 987654321 Không tốt với nhau 9. Quan tâm đến nhau 987654321 Buồn chán 10. Thành công 987654321 Thất bại Cách tiến hành: - GV phát tờ phiếu cho HS để HS tự đánh giá về không khí tâm lí trong nhóm của mình theo các đặc điểm ghi ở phiếu trên bằng cách khoanh tròn con số mà cá nhân cảm nhận được. - GV thu phiếu về và lần lượt tính: + Tổng điểm của tất cả 10 đặc điểm ở từng phiếu. + Tổng điểm của tất cả các phiếu. + Điểm trung bình cộng của tất cả 10 đặc điểm ở tất cả các phiếu trong lớp. - Đánh giá theo chuẩn sau: + Mức tốt: 90 điểm (lớp là một tập thể có sự thống nhất cao về định hướng giá trị). + Mức trung bình: 50 điểm (lớp là một tập thể có sự thống nhất về định hướng giá trị ở mức trung bình). + Mức kém: 10 điểm (thì có thể phán đoán rằng lớp chưa có sự thống nhất về định hướng giá trị). Khi giáo viên đã có bảng đánh giá bầu không khí tâm lí của lớp mình thì sẽ có các biện pháp giáo dục hợp lí, mang lại hiệu quả cao nhất nhằm đáp ứng được mong muốn của giáo viên, học sinh, cha mẹ học sinh và nhà trường. Đối với tập thể lớp 10K thì tôi thấy phương pháp này thật sự mang lại hiệu quả khách quan và chính xác, qua đó tôi thấy mình thật may mắn khi ngay từ đâu, lớp đã nằm ở mức khá cao khi điểm trung bình của cả lớp là hơn 70 điểm. Nội dung này tôi tiến hành vào tiết sinh hoạt cuối tuần, tuần 8 của năm học. Đó là lúc các em đã có một thời gian gần 2 tháng làm quen, học tập và hoạt động vui chơi cùng nhau.
14 Hình 4: HS lớp 10K trường THPT Thái Hòa hoàn thành phiếu khảo sát theo trắc nghiệm của F.Fidler. Kết hợp cả hình thức tìm hiểu, điều tra, thăm dò và khảo sát tôi đã lựa chọn cho lớp 10K một nội quy học tập phù hợp. Theo tôi: Quy chế thi đua của lớp chủ nhiệm là vô cùng cần thiết, đó là căn cứ, là cơ sở cho việc đánh giá, xếp loại hạnh kiểm cho từng học sinh trong lớp một cách công bằng và nghiêm túc nhất, nhằm tránh sự cào bằng dẫn đến việc tị nạnh giữa các em. Quy chế thi đua của lớp được xây dựng trên cơ sở quy chế thi đua của Đoàn trường, Nhà trường. Trong bảng điểm có những mục trừ theo từng mức độ vi phạm của các học sinh, có những mục cộng để khích lệ các em. Tùy từng lớp, từng khóa, từng đối tượng học sinh,
15 tôi sẽ có sự điều chỉnh một cách hợp lý nhất. Tôi yêu cầu các tổ trưởng, lớp trưởng theo dõi các bạn trong tổ, trong lớp, ghi rõ những nội dung phạm lỗi, đối chiếu với mức độ vi phạm để trừ điểm. Hàng tuần, hàng tháng đầu các tiết sinh hoạt cuối tuần GVCN phải dành thời gian công khai cụ thể, rõ ràng điểm số. Cuối tháng tổng kết, bạn nào đạt điểm cao nhất sẽ được tập thể lớp tuyên dương, khen thưởng. Ngược lại, những bạn bị hạnh kiểm trung bình, yếu, sẽ bị nhắc nhở và thông báo cho bố mẹ nếu cần. Thực tế cho thấy các em học sinh lớp 10 rất sợ bị trừ điểm chính. Vì thế, trong quá trình học tập và chấp hành các nội quy của trường, của lớp, các em rất có sự cố gắng. Việc theo dõi và thực hiện biểu điểm thi đua phải thường xuyên, nhất quán. GVCN nói phải đi đôi với làm, cương phải kết hợp với nhu, khen thưởng hay xử phạt một cách khách quan, công bằng, tránh việc theo dõi không đều, đầu voi đuôi chuột các em dễ “lờn” với nội quy đã đề ra. Khi nề nếp lớp tốt thì các hoạt động giáo dục cũng như các hoạt động giáo dục kỹ năng sống và các hoạt động phong trào của lớp chắc chắn sẽ đạt kết quả mong muốn[5];[6];[7];[12]. BẢNG CHẤM ĐIỂM THI ĐUA HS LỚP 10K NĂM HỌC 2023-2024 Mức điểm TT Các lỗi vi phạm trừ/lần 1 Nghỉ học không xin phép (lý do không chính đáng) -30đ 2 Nghỉ học có xin phép -5đ 3 Vi phạm đồng phục -20đ 4 Vi phạm đánh nhau Hạnh kiểm yếu 5 Vô lễ với giáo viên Hạnh kiểm yếu 6 Vi phạm quy chế thi, kiểm tra đánh giá Hạnh kiểm yếu 7 Vi phạm an toàn giao thông Hạnh kiểm yếu 8 Đi học muộn giờ -20đ 9 Bị ghi vào sổ đầu bài -30đ 10 Sử dụng điện thoại trong giờ học -30đ 11 Không tham gia các cuộc thi do Đoàn phát động -20đ 12 Hút thuốc, uống rượu bia -50đ
16 13 Bỏ tiết -30đ 14 Bị giáo viên nhắc nhở -5đ 15 Ban cán sự làm việc không tốt -10đ 16 Trực nhật chậm -10đ 17 Vi phạm nhuộm tóc, sơn móng tay chân -30đ 18 Trống đánh vào học mà vẫn tập trung ở hành lang -10đ 19 Không thực hiện nhiệm vụ được giao -20đ TT Các hoạt động được cộng điểm Mức điểm cộng 1 Điểm tốt hàng tháng (có thể dựa và bài kiểm tra) +10đ 2 Tích cực xây dựng bài +10đ/1 buổi học 3 Ban cán sự làm việc tốt +10đ/1 tuần 4 Tham gia tốt các phong trào +20đ 5 Tham gia làm vệ sinh trực nhật chuyên cần +10/1 lần Mức điểm đầu mỗi tháng mà GVCN cung cấp cho cả lớp là 70đ/1 em. Từ 90 điểm trở lên: Hạnh kiểm tốt; Từ 80 đến 89 điểm: Hạnh kiểm khá; Từ 70 đến 79 điểm: Hạnh kiểm trung bình; Dưới 69 điểm: Hạnh kiểm yếu. Lưu ý: + Điểm trừ trên tính riêng cho mỗi lần vi phạm; + Điểm tháng này không liên quan đến tháng khác; + Hạnh kiểm trung bình và yếu hàng tháng phạt 1 buổi lao động công ích; + Nghỉ học có phép không trừ điểm với trường hợp ốm đau đi viện (có giấy xác nhận), gia đình việc hiếu, hỉ (phụ huynh gọi điện xin). + Các mức hạnh kiểm tương đương với đánh giá xếp loại cuối kỳ theo TT22/2021/TT-BGDĐT “Bản thân nhà giáo dục cũng cần phải được giáo dục.” - Karl Marx 1.2. Khả năng tự khám phá, tìm thấy chính mình
17 Không đánh giá được điểm mạnh, điểm yếu và tiềm năng của bản thân, bạn rất dễ dẫn đến những sai lầm và thất bại trong cuộc sống cũng như trong giao tiếp với người khác. Do vậy, Bạn cần biết mình là ai! Để sử dụng kỹ năng này, bạn cần có khả năng xác định tính cách, giác quan và khả năng của mình, luôn nhận thức được những gì bạn đang làm ngay cả khi bạn đang căng thẳng. Nhiều khi chúng ta lập ra kế hoạch nhưng lại không thực hiện đúng theo kế hoạch đó; lúc không nên tức giận thì chúng ta lại nổi giận lôi đình. Rất nhiều người cho rằng: “Tôi biết phải làm thế nào, nhưng khi đó tôi không thể kiểm soát được bản thân”. Bạn không thể kiểm soát được bản thân sao? Có thể khả năng kiểm soát bản thân của bạn khá yếu, khiến bạn dễ dàng trở nên bất lực và khuất phục trước cảm xúc, khả năng kiểm soát bản thân của bạn có thể trở nên mạnh mẽ hơn nếu kiên trì rèn luyện. Khả năng kiểm soát bản thân có ảnh hưởng vô cùng quan trọng đối với cuộc sống mỗi người chúng ta. Những người có khả năng kiểm soát bản thân tốt sẽ dễ dàng thành công hơn. “Kiểm soát bản thân chính là quyền lực!”. Trong các tiết sinh hoạt lớp nói riêng và trong các hoạt động học trong nhà trường nói chung, theo tôi các nhà sư phạm cần đề cao việc dạy cho học sinh những kỹ năng mềm cần có. Cần cho HS thấy người có khả năng kiểm soát bản thân sẽ có thể kiềm chế được sự kích động, thể hiện thái độ giải quyết vấn đề một cách tích cực, trong khi đó, người không biết kiểm soát bản thân sẽ chỉ khiến mâu thuẫn nặng nề hơn. Có rất nhiều tình huống mà bạn phải đưa ra lựa chọn và quyết định. Nhiều bạn trẻ ngày nay thường phân vân khi đưa ra lựa chọn cho mình. Vì cha mẹ luôn đưa ra quyết định. Tuy nhiên, mỗi người phải chọn con đường riêng và tự chịu trách nhiệm về sự lựa chọn của mình. Đó là lý do tại sao ngay từ khi bạn còn ngồi trên ghế nhà trường, cha mẹ đã cho phép bạn đưa ra những lựa chọn của riêng mình. Trên cơ sở này, dưới sự hướng dẫn của cha mẹ, họ quyết định lựa chọn giải pháp lý tưởng để giải quyết tình huống mà các em gặp phải. Thông qua trải nghiệm, học hỏi và khám phá bản thân, các em mình hơn và đưa ra quyết định đúng đắn cho bản thân phù hợp với nhu cầu của xã hội. GVCN cần tổ chức các tiết sinh hoạt lớp đa dạng chủ đề, nhằm giúp HS khám phá, rèn luyện và từ đó làm chủ bản thân. Giúp các em nhìn bản thân từ phương diện tốt, tránh để trường hợp khi đạt được thành tích nào đó sẽ nhận công về mình, còn khi làm sai sẽ đem đổ lỗi cho các yếu tố bên ngoài, hay nói cách khác là “công của mình, lỗi của người”. Một tiết sinh hoạt lớp chủ đề: “Khám phá bản thân” của 10K - THPT Thái Hòa như sau: GV chuẩn bị: - Phân công một số nhóm học sinh xây dựng kịch bản và trình diễn 2 - 3 vở kịch câm ngắn trong đó bao gồm các nhân vật có những nét tính cách như: Vui
18 vẻ, lạc quan, cởi mở, giản dị, cẩn thận, chu đáo, quan tâm đến mọi người, nóng nảy, hay cáu giận, ưa bạo lực, ... - Phần thưởng cho những học sinh đoán đúng và nhanh các nét tính cách (có thể là những điểm tốt cộng vào bảng điểm thi đua cá nhân của tháng). - Phân công học sinh dẫn chương trình. - Một số video kịch câm trên youtube liên quan đến lứa tuổi học sinh: (https://www.youtube.com/watch?v=A_R-gi2SfLc) - Nghệ sĩ kịch câm Hoàng Tùng - Tiểu phẩm "Tự sướng" - Selfie. (https://www.youtube.com/watch?v=zckjdmKDHxM) - Kịch câm Hoàng Tùng - Vlog 1 : Bức tường vô hình. HS chuẩn bị: - Đối với những nhóm học sinh được phân công diễn kịch câm: Xây dựng kịch bản, chọn vai diễn và tập luyện kịch câm. - Đối với những học sinh khác: Nghiên cứu trước về một số nét tính cách và biểu hiện của tính cách. - Chuẩn bị tốt kiến thức để trả lời về các nét tính cách của các vở kịch, đặc biệt khi xem các bạn biểu diễn xong thì sẽ nhận xét được nội dung và chất lượng của các tiết mục đó, bình chọn tiết mục xuất sắc nhất. Cách thức tiến hành: - GV duyệt chương trình và các tiết mục của các nhóm từ ý tưởng và kịch bản của các em, sau đó động viên các nhóm tập luyện. - Ban truyền thông chuẩn bị nội dung chương trình và một số lời nhận xét sau mỗi tiết mục. - Các nhóm lần lượt lên biểu diễn tiết mục, các bạn ngồi dưới lớp theo dõi sẽ đoán tính cách của các vai diễn. - Cuối cùng GV và ban truyền thông thống nhất trao quà cho các tiết mục và các khán giả xuất sắc. Đối với lớp 10K, sau khi cho các em tình nguyện đăng ký tôi chọn được 3 nhóm tương ứng với 3 tiết mục, tất cả đều được các diễn viên không chuyên diễn rất thành công, đậm tính nhân văn. Tiết học diễn ra với nhiều cung bậc cảm xúc có vui vẻ, có trầm lắng và cũng có phút giây bất ngờ. Bên cạnh 3 tiết mục đăng ký trước thì còn có hai tiết mục ngẫu hứng do các nhóm học sinh trong một bàn xung phong lên biểu diễn. Thật sự tôi cảm nhận các em học sinh của mình quá đáng yêu, quá tài năng! Tiết học về chủ đề “Xem kịch câm và đoán tính cách của nhân vật” của lớp 10K đã diễn ra thành công hơn mong đợi, tôi tin rằng từ thời gian chuẩn bị cho tới lúc hoàn thành xong chủ đề các thành viên KK60 của tôi đã có những trải nghiệm ý nghĩa không thể nào quên. Tôi cũng tin rằng qua đây các em sẽ phần
19 nào hiểu hơn về bản thân cũng như các bạn bè trong lớp. Tôi nghĩ rằng tất cả các lớp đều có thể tiến hành tiết sinh hoạt với cách làm như thế này, tôi tạm gọi là: Phương pháp sắm vai. Hình 5: Một số hình ảnh trong tiết sinh hoạt cuối tuần tại lớp 10K trường THPT Thái Hòa.