Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông từ hiện tượng cuồng thần tượng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:54

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài "Một số biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông từ hiện tượng cuồng thần tượng" hướng đến nghiên cứu tâm lý cuồng thần tượng của các bạn học sinh, từ đó vận dụng những ảnh hưởng từ thần tượng đề hình thành những kĩ năng sống cần thiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông từ hiện tượng cuồng thần tượng

MỤC LỤC PHẦN A: ĐẶT VẤN ĐỀ .......................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu.......................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................... 2 4. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 2 5. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 2 6. Đóng góp của đề tài ........................................................................................... 3 7. Tính mới của đề tài ............................................................................................ 3 PHẦN B: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU .................................................................... 4 I. CƠ SỞ KHOA HỌC ........................................................................................... 4 1. Cơ sở lý luận ................................................................................................... 4 1.1. Khái niệm thần tượng ............................................................................... 4 1.2. Kĩ năng sống và giáo dục kĩ năng sống cho lứa tuổi học sinh THPT ...... 5 2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................ 5 II. THỰC TRẠNG TÂM LÝ THẦN TƯỢNG Ở HỌC SINH THPT................... 6 1. Tổ chức điều tra, khảo sát hiện tượng thần tượng ở học sinh THPT ............. 6 2. Kết quả điều tra ............................................................................................... 7 2.1. Những hình mẫu thần tượng phổ biến của học sinh THPT ...................... 7 2.2. Xu hướng thể hiện việc cuồng thần tượng ............................................... 8 3. Tác động của hiện tượng cuồng thần tượng đối với học sinh THPT ........... 11 4. Nguyên nhân hiện tượng cuồng thần tượng.................................................. 16 III. NHỮNG KĨ NĂNG SỐNG CẦN HÌNH THÀNH CHO HỌC SINH THPT 17 1. Kĩ năng tự nhận thức ..................................................................................... 17 2. Kĩ năng tìm kiếm và xử lý thông tin ............................................................. 18 3. Kĩ năng đánh giá, bình luận .......................................................................... 18 4. Kĩ năng kiểm soát cảm xúc ........................................................................... 18 5. Kĩ năng học hỏi kinh nghiệm ........................................................................ 19 6. Kĩ năng giao tiếp ........................................................................................... 20 7. Thẩm mỹ về thời trang .................................................................................. 21 8. Kĩ năng hợp tác, làm việc nhóm ................................................................... 21
IV. BIỆN PHÁP GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TỪ HIỆN TƯỢNG CUỒNG THẦN TƯỢNG ..................................................................... 22 1. Nâng cao nhận thức cho học sinh thông qua thảo luận về vấn đề hâm mộ hoặc cuồng thần tượng ...................................................................................... 22 2. Rèn luyện cách tìm kiếm, chắt lọc thông tin từ các nguồn trên Internet ...... 24 3. Rèn luyện sự tiết chế, kiểm soát cảm xúc, đánh giá, bình luận, giao tiếp .... 26 4. Hỗ trợ, định hướng thẩm mỹ về thời trang phù hợp học sinh ...................... 28 5. Thiết kế Website để tuyên truyền, giáo dục kỹ năng sống ........................... 30 6. Lồng ghép nội dung giáo dục kĩ năng sống thông qua các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ............................................................................................... 34 7. Phối hợp với tổ tư vấn tâm lí nhà trường ...................................................... 35 8. Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh khi cuồng thần tượng thông qua các hoạt động thực tiễn............................................................................................ 36 9. Thành lập các nhóm học sinh có năng lực phụ trách công việc lan tỏa kĩ năng sống lành mạnh cho các học sinh khác .................................................... 38 V. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .......................................................................... 39 1. Mục đích thực nghiệm .................................................................................. 39 2. Đối tượng thực nghiệm ................................................................................. 39 3. Phương pháp thực nghiệm ............................................................................ 39 4. Kết quả thực nghiệm ..................................................................................... 40 4.1. Về tâm lí, tình cảm.................................................................................. 40 4.2. Về các kĩ năng......................................................................................... 42 PHẦN C: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................ 47 1. Kết luận ............................................................................................................ 47 2. Kiến nghị .......................................................................................................... 47 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 48 PHỤ LỤC 1: PHIẾU ĐIỀU TRA THỰC TRẠNG ................................................ 49 PHỤ LỤC 2: PHIẾU ĐIỀU TRA SAU HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ..................... 51
PHẦN A: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Thời đại công nghệ 4.0 đã mang lại cho ta nhiều lợi ích khi được tiếp cận mọi thông tin thường trực trên thế giới, giúp con người chúng ta mở mang đầu óc, học hỏi thêm nhiều kiến thức, kĩ năng trong cuộc sống. Mạng xã hội cũng là một kênh thông tin cho mọi người tiếp cận, đặc biệt là độ tuổi “Bẻ gãy sừng trâu” – lứa tuổi học sinh phổ thông. Với sự phát triển của công nghệ, truyền thông, hình ảnh của các ca sĩ, diễn viên, người mẫu, cầu thủ… xuất hiện khắp mọi nơi và tới gần với khán giả, công chúng hơn. Hệ quả tất yếu của hiện tượng trên là sự ra đời của văn hóa thần tượng cũng như hội chứng fan cuồng. Điển hình là một bộ phận lớn các bạn học sinh đang chọn cho mình thần tượng là những ngôi sao trong ngành giải trí. Xu hướng này đã được phát triển thành một làn sóng mạnh mẽ, làn sóng đó mạnh đến nỗi khiến nhiều người giật mình trước xu hướng thần tượng quá đà các ca sĩ, diễn viên của các bạn học sinh. Bên cạnh tính giải trí giúp cho học sinh thư giãn đầu óc sau thời gian học tập căng thẳng thì nhiều em vì quá yêu ca sĩ, diễn viên,… nào đó mà các em đã quá thần tượng hóa người ấy. Đến nỗi “ăn thần tượng, ngủ cũng thần tượng”. Mọi cách ăn mặc, đầu tóc, quần áo, đi đứng đều bắt chước thần tượng của mình. Vì chính điều đó ít nhiều cũng đã ảnh hưởng không nhỏ đến suy nghĩ, tác phong, lối sống, chất lượng học tập của các em. Trong độ tuổi THPT, các bạn học sinh có những chuyển biến tâm sinh lý phức tạp mà nếu không trang bị kĩ năng sống vững vàng sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới tương lai, dẫn tới nhiều hậu quả đáng tiếc của việc thiếu kĩ năng sống ở học sinh THPT như: + Dễ sa vào lối sống buông thả và hư hỏng + Các bạn dễ ứng xử thiếu văn hóa + Ảnh hưởng nghiêm trọng đến tương lai Kĩ năng sống là yếu tố cần thiết, quan trọng đối với con người, đặc biệt là đối với lứa tuổi học sinh THPT, vì đây là lứa tuổi các bạn sắp trưởng thành, chuẩn bị bước vào cuộc sống xã hội rộng lớn. Rèn luyện kĩ năng sống có ý nghĩa quan trọng đối với mỗi người để họ luôn là chính mình, có thể đương đầu với mọi thử thách trong cuộc sống. Trong những năm gần đây chương trình giáo dục của Bộ giáo dục đã hướng đến việc rèn luyện kĩ năng sống nhằm phát triển và hoàn thiện nhân cách, năng lực cho học sinh ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Tuy nhiên, thực tế cho thấy giáo dục kĩ năng sống trong nhà trường chưa được quan tâm đúng mức, chưa đáp ứng yêu cầu của Bộ giáo dục đề ra. 1
Căn cứ vào tình hình thực tế, thấy rằng rất nhiều học sinh chưa nhận thức được giá trị của bản thân mình, các em vẫn đã và đang sống theo cái bóng của một ai đó. Để các em biết rằng mỗi cá thể chúng ta là “duy nhất” – không thể giống với bất kỳ một cá thể nào đó và có thể phát huy được năng lực của bản thân nhằm giúp ích cho tương lai sau này, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Một số biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông từ hiện tượng cuồng thần tượng”. 2. Mục đích nghiên cứu Đề tài của chúng tôi hướng đến nghiên cứu tâm lý cuồng thần tượng của các bạn học sinh, từ đó vận dụng những ảnh hưởng từ thần tượng đề hình thành những kĩ năng sống cần thiết. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1 Khách thể nghiên cứu Vấn đề giáo dục kĩ năng sống từ hiện tượng cuồng thần tượng cho học sinh trung học phổ thông. 3.2 Đối tượng nghiên cứu Một số biện pháp giáo dục kĩ năng sống từ hiện tượng cuồng thần tượng cho học sinh trung học phổ thông. 4. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về vấn đề cuồng thần tượng, tâm lý lứa tuổi học sinh và kĩ năng sống cần hình thành học sinh THPT. - Khảo sát thực trạng, phân tích đánh giá thực trạng hiện tượng cuồng thần tượng ở lứa tuổi học sinh THPT. - Phân tích các tác động tiêu cực từ việc cuồng thần tượng. - Đề xuất các biện pháp, giải pháp hình thành kĩ năng sống cho các bạn học sinh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu thực tiễn và thăm dò tính cấp thiết, tính khả thi các biện pháp đề xuất ở một số trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An: Trường THPT Quỳ Hợp, Trường THPT Quỳ Hợp 3, trường THPT Nam Yên Thành. 5. Phương pháp nghiên cứu * Phương pháp nghiên cứu lý luận: - Phân loại - hệ thống hóa: Thống kê các tài liệu liên quan đến đề tài và lựa chọn một hệ thống tài liệu liên quan gần được thống kế trong mục “Tài liệu tham khảo”. Sau đó, chúng tôi phân loại ra các nhóm như: nhóm các tài liệu nghiên cứu ở các nước trên thế giới và nhóm các tài liệu nghiên cứu trong nước 2
- Phân tích - tổng hợp lý thuyết: Trên cơ sở hệ thống tài liệu đã được phân loại chúng tôi đọc, khảo cứu, so sánh,... để tổng hợp được những quan niệm chung, những quan niệm riêng về vấn đề giáo dục kĩ năng sống từ hiện tượng cuồng thần tượng. * Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: - Phương pháp quan sát: Nhằm thu thập thông tin ban đầu, trực quan về tác động của việc cuồng thần tượng đối với học sinh THPT. Từ những thông tin này chúng tôi có những phán đoán để hình thành giả thuyết khoa học định hướng cho đề tài nghiên cứu. - Phương pháp điều tra: Bằng việc phỏng vấn trực tiếp và phiếu trưng cầu ý kiến điều tra thực trạng tâm lý thần tượng ở học sinh THPT. Những phát hiện bằng phương pháp này giúp tôi đánh giá, xây dựng được bức tranh tổng thể về thực trạng vấn đề nghiên cứu, làm cơ sở đề xuất các giải pháp. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thực nghiệm các biện pháp giáo dục kĩ năng sống trên các đối tượng học sinh khác nhau, ở các trường khác nhau để kiểm tra tính đúng đắn, tính thực tiễn và thiết thực của đề tài. Kết quả thực nghiệm được đánh giá qua phiếu khảo sát học sinh. - Phương pháp xử lý bằng toán học: Xử lí số liệu bằng thống kê toán học, vẽ biểu đồ nhằm giúp lượng hóa các thông tin thu được, từ đó tính toán được độ chính xác, độ tin cậy, từ đó vận dụng giải quyết các nhiệm vụ mà đề tài đặt ra. 6. Đóng góp của đề tài - Về lý luận: Hệ thống hoá cơ sở lý luận về tác động của hiện tượng cuồng thần tượng đối với lứa tuổi học sinh THPT - Về thực tiễn: Mô tả được thực trạng và đề xuất được giải pháp cho việc hình thành những kĩ năng sống cần thiết cho học sinh THPT từ việc cuồng thần tượng. 7. Tính mới của đề tài - Là đề tài nghiên cứu về tác động của hiện tượng cuồng thần tượng đối với lứa tuổi học sinh THPT. - Mô tả được thực trạng và đề xuất được giải pháp cho việc hình thành những kĩ năng sống cần thiết cho học sinh THPT từ việc cuồng thần tượng. - Đề tài có tính mới và tính sáng tạo về mặt khoa học giáo dục dựa trên nội dung các nhóm năng lực, kĩ năng cần hình thành và phát triển trong chương trình giáo dục phổ thông mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. 3
PHẦN B: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU I. CƠ SỞ KHOA HỌC 1. Cơ sở lý luận 1.1. Khái niệm thần tượng Thần tượng là một khái niệm được dùng phổ biến trong mọi nền văn hóa trên trái đất. Để giải thích cho sự phổ biến đó, có thể viện dẫn đến thiên hướng luôn muốn vươn đến “chân, thiện, mỹ” của con người. Ở trong bất cứ xã hội nào, ở bất kỳ tầng lớp giai cấp nào và ở bất kỳ hoàn cảnh nào, con người luôn muốn mình trở nên tốt đẹp hơn ngày hôm qua và hoàn hảo hơn ở ngày mai. Để chạm được đến cái đích rất chính đáng đó, ý thức của mỗi con người tự hoạt động và lựa chọn cho mình một hình mẫu hay nhiều hình mẫu để ngưỡng mộ, để noi theo và để làm đích phấn đấu. Nhu cầu về thần tượng ra đời từ đó. Xét về nghĩa đen, thần tượng có nghĩa là một pho tượng của thần thánh. Nghĩa bóng của nó là để ám chỉ những nhân vật được ngưỡng mộ và tôn sùng vượt quá mức bình thường, thậm chí tới mức được xem như thần thánh. Qua các định nghĩa đó, có thể thấy rằng khái niệm thần tượng là một khái niệm đẹp, chẳng có gì sai trái cả. Ngay cả khi nó được sử dụng như một động từ, như khi ta nói ta thần tượng một ai đó, thì hành động được thực thi cũng chỉ là hành động ngưỡng mộ - một hành động đẹp. Hiểu một cách đơn giản, thần tượng là những cá nhân hay tập thể được nhiều người biết đến và hâm mộ. Khái niệm “Văn hóa thần tượng”: là những cách ứng xử, hành vi, thái độ, những biểu hiện tình cảm của người hâm mộ đối với thần tượng. Năm 2002, ba nhà nghiên cứu McCutcheon, Rense Lange và James Houran đã khái niệm hóa sự tôn thờ thần tượng (celebrity worship) và phát triển một thang đo thái độ thần tượng (celebrity attitude scale) với 3 cấp độ: + Cấp độ đầu tiên đó là mức “giải trí - xã hội”. Ở mức này, người hâm mộ chỉ đơn giản là thích và thảo luận về những điều thần tượng làm. Ở đây, việc thần tượng vẫn được giữ ở mức độ lành mạnh, tốt đẹp. + Cấp độ thứ hai, người hâm mô thường xuyên nghĩ về thần tượng, có thể là hàng ngày, hàng giờ, được gọi là cấp độ “mãnh liệt - cá nhân”. Những người ở mức này thường tham gia vào các fan club, có tính hướng nội và hành động cảm tính. + Cuối cùng là mức “ranh giới - bệnh lý”, ám chỉ những người hâm mộ sẵn sàng làm mọi việc phạm pháp nếu được thần tượng yêu cầu. Người ở mức này có biểu hiện cực đoan như ảo tưởng thần tượng yêu mình (erotomania), chủ động theo dõi thần tượng, thậm chí viết thư từ với nội dung không phù hợp cho thần tượng, có hành vi tiêu cực, thái quá trong một vài trường hợp như khi thần tượng có người yêu, giải nghệ... Ở đây “văn hóa thần tượng” đã bị biến tướng thành một khuynh hướng 4
tâm lí, một thái độ sống méo mó, lệch lạc. Năm 2006, hai chuyên gia North và Hargreaves còn thêm vào thang đo trên mức độ hâm mộ thứ tư, gọi là “bắt chước tai hại”. Người hâm mộ ở mức độ này sẵn sàng bắt chước mọi hành vi của thần tượng, dù là nhỏ nhất. Bất cứ ai rơi vào hai mức độ cuối cùng trong thang này có thể được gọi là một “fan cuồng”. 1.2. Kĩ năng sống và giáo dục kĩ năng sống cho lứa tuổi học sinh THPT 1.2.1. Khái niệm kĩ năng sống Kĩ năng sống là tập hợp nhiều kĩ năng tâm lý xã hội và giao tiếp cá nhân giúp cho con người đưa ra những quyết định có cơ sở, giao tiếp một cách có hiệu quả, phát triển các kĩ năng tự xử lý và quản lý bản thân nhằm giúp con người có cuộc sống lành mạnh và hiệu quả. 1.2.2. Giáo dục kĩ năng sống Giáo dục kĩ năng sống là giáo dục cách sống tích cực trong xã hội hiện đại, là xây dựng những hành vi lành mạnh và thay đổi những hành vi, thói quen tiêu cực trên cơ sở người học có kiến thức, giá trị, thái độ và kĩ năng thích hợp. 1.2.3. Giáo dục kĩ năng sống từ hiện tượng cuồng thần tượng Đây là giáo dục cách sống tích cực trong xã hội hiện đại, là xây dựng những hành vi lành mạnh và thay đổi những hành vi, thói quen tiêu cực trên cơ sở người học có kiến thức, giá trị, thái độ và kĩ năng thích hợp thông qua hiện tượng cuồng thần tượng. 2. Cơ sở thực tiễn Cơn “cuồng thần tượng” của các bạn học sinh được biểu hiện khá đa dang. Rất nhiều bạn học sinh hâm mộ thần tượng đến độ trong phòng treo đầy ảnh và poster, sưu tập đầy những băng đĩa của thần tượng mình yêu thích. Đòi bằng được bố mẹ cho xem biểu diễn, điều đáng nói ở đây là để có được cơ hội chiêm ngưỡng thần tượng trong khoảng thời gian ít ỏi 2 – 3 tiếng đồng hồ, mỗi khán giả phải bỏ ra số tiền triệu để mua vé vào cửa. Họ tôn thờ quá mức, luôn tưởng tượng ra thần tượng là người yêu mình, là cuộc sống của mình. Họ sẵn sàng làm mọi thứ vì thần tượng, sẵn sàng gạt bỏ tất cả. Coi thần tượng như một vị thần thánh sống và tôn thờ quá mức, không có thần tượng thì không thể sống nổi. Cụ thể là, nhiều bạn đã dọa tự tử nếu bố mẹ không cho đi xem nhóm nhạc Hàn Quốc họ yêu thích về Việt Nam biểu diễn. Có những bạn còn bỏ học cả tuần, xin tiền bố mẹ và tìm mọi cách ra Hà Nội để gặp thần tượng; rồi còn thể hiện tình cảm bằng những bức thư dòng chữ viết bằng máu của mình để gửi tới thần tượng khi quá đau buồn vì thần tượng công khai có người yêu. Hay lấy cả tiền nộp học để mua và sưu tầm tất cả những ảnh của thần tượng mình về dán khắp nhà, ngày đêm chìm ngập trong thế giới ảo chỉ có mình và thần tượng. Và một ví dụ bàng hoàng hơn về biểu hiện thần tượng thái quá khi một nhóm bạn học sinh còn hôn cả 5
ghế của ca sĩ Bi Rain đã ngồi trong cuộc giao lưu tại Hà Nội. Đáng báo động hơn, một số bạn trẻ bị bố mẹ cấm đoán không cho xem phim và nhạc Hàn Quốc đã phản ứng bằng cách bỏ ăn, giả ốm, thậm chí lên mạng chửi bới bố mẹ không thương tiếc. Có cả những hành động thái quá như khóc sướt mướt, ôm hôn poster của thần tượng lo lắng đến mất ăn mất ngủ chỉ vì mong muốn được gặp. Có bạn học sinh còn nói rằng “Có thể nói người cho tôi cuộc sống và nuôi tôi khôn lớn là bố mẹ nhưng người làm tôi thấy cuộc sống này đẹp và có ý nghĩa thì lại là Big Bang” hay “Mình có thể nhịn ăn xếp hàng mua vé, có thể chen lấn xin chữ ký, có thể làm mình làm mẩy với cha mẹ để xin tiền đi xem biểu diễn, nhuộm tóc xanh, tô môi tím, mặc áo khoác giữa trời mùa hè nhiệt đới cho giống thần tượng…’’. Thậm chí, có những bạn còn đưa ra chân lý sống: "Nếu người thân của tôi và thần tượng cùng ngã xuống sông, tôi sẽ cứu thần tượng của mình trước", hoặc một bạn tuyên bố: "Nếu tôi may mắn được gặp thần tượng và người đó yêu cầu tôi làm việc phạm pháp tôi có thể cũng làm". II. THỰC TRẠNG TÂM LÝ THẦN TƯỢNG Ở HỌC SINH THPT 1. Tổ chức điều tra, khảo sát hiện tượng thần tượng ở học sinh THPT 1.1. Mục đích điều tra - Tìm hiểu thực trạng về hiện tượng thần tượng ở học sinh THPT. - Tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên. - Kết quả điều tra làm cơ sở cho việc đề xuất biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh. 1.2. Nhiệm vụ điều tra - Liên hệ với các trường THPT trên địa bàn các huyện. - Tổ chức, sắp xếp thuận lợi cho các học sinh hoàn thành các câu hỏi trong phiếu điều tra một cách khách quan, trung thực, chính xác theo yêu cầu. - Xác định nguyên nhân hiện tượng thần tượng ngày càng phổ biến, chuyển dần từ hiện tượng sang trào lưu. 1.3. Cách thức điều tra - Xây dựng phiếu điều tra: Thiết kế phiếu điều tra trực tuyến trên Google Forms, câu hỏi điều tra là câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn. Phiếu điều tra: Phụ lục 1 Link phiếu điều tra online: https://forms.gle/hU7bKrySqYhZZ4N26 - Tiến hành điều tra: Gửi link phiếu điều tra cho học sinh, sau đó hướng dẫn cách thức trả lời. - Xử lý số liệu: Sau khi kết thúc điều tra, các số liệu sẽ được thống kê, phân tích. 1.4. Mẫu điều tra Để tìm hiểu thực trạng của hiện tượng thần tượng, cuồng thần tượng ở 6
học sinh THPT, chúng tôi tiến hành điều tra 1512 học sinh của trường THPT Quỳ Hợp, THPT Quỳ Hợp 3, THPT Nam Yên Thành. 2. Kết quả điều tra Sau khi thu thập, phân tích và xử lí số liệu từ kết quả điều tra thu được, có thể nhận thấy thực trạng hiện tượng thần tượng ở học sinh THPT như sau: 2.1. Những hình mẫu thần tượng phổ biến của học sinh THPT Đối tượng Số lượng Tỉ lệ Người trong gia đình/gần gũi với bạn 114 7.54% Ca sĩ, nhóm nhạc, diễn viên 1121 74.14% Cầu thủ bóng đá, vận động viên thể thao 733 48.48% Nhà khoa học, tỷ phú 243 16.07% Đối tượng khác 174 11.51% Theo kết quả điều tra ở trên cho thấy, đối tượng chiếm nhiều tỉ lệ nhất là các ca sỹ, diễn viên, nhóm nhạc (74.14%), đặc biệt là các ca sỹ, nhóm nhạc Hàn Quốc. Với vẻ đẹp về ngoại hình và tài năng trong lĩnh vực nghệ thuật những con người này dễ dàng chiếm được trái tim của đa số các bạn trẻ. Đứng thứ hai với tỉ lệ 48.48% là các cầu thủ bóng đá, vận động viên thể thao. Nhờ tài năng và sự nỗ lực trong thể thao của bản thân, họ trở thành những hình mẫu lí tưởng của không ít bạn trẻ, đặc biệt là các bạn nam. Chiếm tỉ lệ ít hơn (16.07%) là các nhà khoa học, tỉ phú. Những người này trở thành thần tượng trong lòng nhiều bạn trẻ chủ yếu bởi sự cống hiến cho nhân loại và có khả năng kinh doanh, lãnh đạo tài ba. Đối tượng khác như người thân trong gia đình, bạn bè, một cá nhân có thành tích học tập tốt,... Họ có người hâm mộ chiếm tỉ lệ 19.05% trong cuộc khảo sát. 7
2.2. Xu hướng thể hiện việc cuồng thần tượng Kết quả khảo sát thu được: Phản ứng trước đánh giá không hay về thần Số lượng Tỉ lệ tượng Tiếp thu những ý kiến đúng, bình tĩnh giải thích điều 217 14.35% không đúng Gay gắt phản đối 823 54.43% Đưa ra những lý lẽ để bảo vệ thần tượng của mình 1017 67.26% Nghỉ chơi với người bạn đó, một lòng hướng về thần 655 43.32% tượng Tâm trạng bản thân khi có thần tượng Số lượng Tỉ lệ Lúc nào cũng nghĩ về thần tượng, coi thần tượng như 272 17.99% người yêu Vui vẻ, hứng khởi, khoe với mọi người về thần tượng 897 59.33% của mình Khát khao được ở gần thần tượng; vui, buồn với niềm 532 35.19% vui, nỗi buồn của thần tượng Đau khổ vì không gặp được thần tượng, thất vọng vì 611 40.41% thần tượng có người yêu. 8
Việc thường làm khi có thần tượng Số lượng Tỉ lệ Tham gia fan club, mua đồ dùng, quần áo, thay 759 50.20% đổi kiểu tóc… để giống thần tượng Treo ảnh, poster của thần tượng khắp mọi nơi 945 62.50% Tìm mọi cách để có tiền đi gặp thần tượng 402 26.59% Sống chết vì thần tượng, bảo vệ thần tượng trong 586 38.76% mọi tình huống 9
Từ kết quả trên, thấy rằng chỉ có 14.35% im lặng trước những đánh giá không hay về thần tượng; có tới 85.65% có phản ứng gay gắt, nói lý lẽ, sẵn sàng nghỉ chơi với bạn để bảo vệ thần tượng của mình. Có 35.19% khát khao được gặp thần tượng; 26.59% tìm mọi cách để có tiền đi gặp thần tượng; 59.33% khoe mọi người về thần tượng của mình; 38.76% sống chết vì thần tượng, bảo vệ thần tượng trong mọi tình huống. Một bộ phận coi thần tượng là người yêu (17.99%), thậm chí thất vọng khi thần tượng có người yêu (40.41%); treo ảnh, poster của thần tượng khắp mọi nơi (62.5%) và tham gia fan club, mua đồ dùng, quần áo, thay đổi kiểu tóc… để giống thần tượng (50.2%). Những người cuồng thần tượng thường nhìn thần tượng của mình bằng cái nhìn mất tỉnh táo, mất sáng suốt đến mức không còn ý thức được đâu là phải, trái, đúng, sai. Một ví dụ minh chứng rõ ràng cho việc cuồng thần tượng một cách thái quá của giới trẻ Việt Nam là sự kiện lễ trao giải Asia Artist Awards, giải thưởng uy tín ghi nhận những cống hiến của các nghệ sĩ Châu Á trong 2 lĩnh vực truyền hình và âm nhạc, được tổ chức ở Việt Nam vào tối ngày 26/11/2019 tại Sân vận động Quốc gia Mỹ Đình (Hà Nội). Những bạn trẻ Việt Nam còn đang trong độ tuổi đi học mà sẵn sàng bỏ cả học để dành cả ngày lẫn đêm ngồi la liệt ở sân bay hay những hình ảnh gào khóc gọi tên thần tượng và thậm chí còn chen lấn, xô đẩy nhau, đánh nhau chỉ để được đến gần thần tượng trong phút chốc. Ảnh 1-Hơn 1000 fan vạ vật ở sân Mỹ Đình chờ thần tượng KPop Hay như việc dư luận không khỏi ngỡ ngàng khi nhìn thấy hình ảnh hàng nghìn fan đứng khắp một con đường chính của TP. Hồ Chí Minh để chờ đợi nam tài tử Ji Chang Wook dẫn đến việc mất kiểm soát an ninh. Để có một chiếc vé xem thần tượng biểu diễn, giá vé không hề rẻ, từ 1,5 – 4 triệu Việt Nam đồng/vé, các fan teen đã làm mọi cách từ việc gây áp lực với cha mẹ, vay mượn cho đến việc sẵn sàng bán dâm để có tiền mua như vụ việc biết tin Super Junior sẽ đến Việt Nam trong MTV EXIT, trong cơn khát vé, một cô bé sinh năm 10
1993 đã viết: “Em thực sự không còn con đường nào khác để có vé xem Super Junior, em yêu Super Junior nên nếu như anh muốn em qua đêm với anh để nhường cho em một chiếc vé, em sẽ sẵn sàng, hãy giúp em…”. Đáng báo động là sự hâm mộ các đại ca giang hồ, gần đây là các hiện tượng "giang hồ mạng" như Khá Bảnh, Phú lê cho thấy giới trẻ đang khủng hoảng giá trị sống và điều này đặc biệt đáng lo ngại, ảnh hưởng của “giang hồ mạng” đối với tầm nhận thức, lối sống và nhân cách giới trẻ trên các mạng xã hội như YouTube, Facebook, Instagram, Twitter, TikTok đã tạo ra một cơ chế cổ xúy hành vi, lời nói dung tục, kém văn hóa. Ảnh 2-Fan hâm mộ "giang hồ mạng" Khá Bảnh 3. Tác động của hiện tượng cuồng thần tượng đối với học sinh THPT Tác động của thần tượng đối với bản thân Số lượng Tỉ lệ Tác động đến phong cách thời trang 721 47.69% Tác động đến suy nghĩ, cảm xúc 447 29.56% Tác động đến tư tưởng, lối sống 465 30.75% Tác động đến việc định hướng nghề nghiệp 179 11.84% tương lai 11
Những fan cuồng thường có tình trạng sức khỏe tâm lý kém và bất ổn hơn người không tôn thờ thần tượng. Họ có xu hướng dễ mắc các hội chứng rối loạn tâm lý, tâm thần, trầm cảm. Riêng đối với học sinh, việc cuồng thần tượng sẽ dẫn đến những tác hại sau: - Về học tập: Các bạn học sinh trở nên lơ là vào việc học, suốt ngày chỉ chăm chú săn bắt thông tin về thần tượng của mình. Thần tượng thái quá dẫn đến si mê cuồng dại dẫn đến những việc làm không phù hợp đến lứa tuổi, ăn chơi đua đòi theo thần tượng mà quên đi việc học tập, sống phóng khoáng buông thả không mục đích. - Nhận thức lệch lạc: Nếu trở thành fan cuồng sẽ rất có hại cho việc phát triển tính cách sau này. Thậm chí, không ít những trường hợp fan cuồng nhỏ tuổi sẵn sàng thực hiện các việc làm phi pháp như ăn trộm, hành hung, giết người chỉ vì có người nhận xét không tốt về thần tương của mình. 12
- Ảnh hưởng đến suy nghĩ, tâm lý: Các nhà nghiên cứu gọi đây là hiện tượng tâm lý đám đông, có cơ chế lây lan và bắt chước. Chỉ cần một nhân tố trong đám đông "khởi sự" là cả tập thể sẽ hòa theo. Đây có thể coi là một hiện tượng vô thức. Tiêu biểu là sự việc ông Dương Cần Ký (68 tuổi) sinh sống tại thành phố Lan Châu (thuộc tỉnh Cam Túc, Trung Quốc) vì mong mỏi cho con gái được gặp Lưu Đức Hoa đã nhảy xuống sông ở khu vực Tiêm Sa Chủy (Hong Kong) tự vẫn, sau khi đã bán hết tài sản, sống lang thang, chấm dứt 13 năm chạy theo ước mơ theo đuổi thần tượng của con… Hay như việc một nam diễn viên nổi tiếng Trung Quốc chính thức công khai bạn gái lên mạng xã hội, từ đó dẫn đến việc hàng loạt fan của anh ấy đòi cắt tay tự tử hay nhảy lầu chỉ để phản đối chuyện tình cảm của thần tượng. - Ảnh hưởng đến tư tưởng, lối sống: Những hành động, phát ngôn, những quan điểm sống... của thần tượng có tác động không nhỏ đến tư tưởng, lối sống của bộ phận các fan cuồng. Ví dụ điển hình như vào tháng 8 năm 2021, vụ Scandal nam ca sĩ Jack bị tố “bắt cá nhiều tay”, có con chung với Thiên An nhưng không chịu trách nhiệm đã dấy lên cuộc tranh luận nảy lửa của cộng đồng mạng. Bên cạnh những cư dân mạng không đồng tình với hành động của Jack thì một bộ phận fan cuồng lại có nhưng phát ngôn gây tranh cãi. Sự thật về toàn bộ lùm xùm tình ái của Jack ra sao, chỉ những người trong cuộc mới biết tường tận. Nhưng một số người hâm mộ Jack đã đưa câu chuyện đi quá xa khi liên tục có những phát ngôn và hành động thiếu kiểm soát. 13
Hay như tháng 3 năm 2022, vụ việc nữ ca sĩ Hiền Hồ bị tố là người thứ ba chen vào hạnh phúc gia đình ông Hồ Nhân cũng gây chao đảo cộng đồng mạng. Dù là hành động sai trái tuy nhiên vẫn có nhiều người bênh vực lối sống của Hiền Hồ. Không chỉ các fan cuồng, mà chính những nghệ sĩ cũng có những phát ngôn gây sốc, thể hiện lối tư duy và đạo đức xuống cấp. 14
Đây chính là lỗ hổng lớn về văn hóa ứng xử và đạo đức. Thần tượng có sức ảnh hưởng lớn đến người hâm mô. Thần tượng chính là người truyền cảm hứng để fans hướng đến những hành động đẹp, tích cực, văn minh. Ngược lại, khi thần tượng có những hành động chưa đẹp, cộng hưởng sự yêu thương và bảo vệ mù quáng của người hâm mộ, trong khi các nhà quản lý chưa có những chế tài mạnh tay, thì showbiz Việt ngày càng... loạn - Ảnh hưởng đến sức khỏe: Nhiều bạn mất ăn mất ngủ, khóc sướt mướt mấy đêm ròng khi thần tượng bị ốm, bị mệt,… Ảnh hưởng nhiều cả đến thị giác, suốt ngày dán mắt vào mấy video cip bài hát của thần tượng, lên mạng điều tra thông tin, để họp fan, ăn điện thoại, ngủ cũng điện thoại như thế dẫn đến tình trạng giảm thi lực ở mắt. - Thiệt hại về kinh tế: Có những bạn chỉ vì mua một tấm vé concert hay chỉ là một cái áo thần tượng đã mặc, một đôi giày thần tượng đã đi mà đã tìm đủ mọi cách có thể như nhịn ăn sáng, nài nỉ cha mẹ hay trộm cắp… Để được nhìn thấy thần tượng các bạn phải bỏ ra số tiền khá lớn để mua vé xem từ 1,5- 4 triệu đồng, đó là chưa kể có bạn từ Hà Nội phải bay vào thành phố Hồ Chí Minh để xem một chương trình biểu diễn của thần tượng. - Đua đòi, chạy theo thần tượng một cách thái quá: Việc cuồng thần tượng còn khiến các bạn học sinh rất dễ đánh mất bản thân. Các bạn tìm kiếm, xây dựng hình ảnh của mình dựa trên hình mẫu của thần tượng, từ cách ăn mặc, lời nói... cho đến cử chỉ, lối sống để có thể đồng hóa với thần tượng. 15
4. Nguyên nhân hiện tượng cuồng thần tượng Nguyên nhân có sự thần tượng Số lượng Tỉ lệ Thần tượng thường là những người nổi tiếng và thành công nên có cảm giác mình cũng được “hưởng 341 22.55% ké” của người đó. Để theo kịp trào lưu, bạn bè ai cũng có thần tượng 668 44.18% nên mình cũng phải vậy. Để phát triển mối quan hệ xã hội, có thêm bạn bè. 338 22.35% Nhu cầu “bắt chước”, noi gương ai đó, đặc biệt 854 56.48% những người trẻ, đẹp, lứa tuổi gần với mình. Để lấp đầy sự trống trải, thiếu vắng về tình cảm. 407 26.92% 16
Trước hết là do tâm lý lứa tuổi, đây là lứa tuổi sôi động muốn thế hiện mình và muốn tạo ra sự khác biệt. Khi các bạn không xác định được đúng khái niệm thần tượng là gì, nhiều bạn bị theo hội chứng đám đông khi thấy nhiều người tôn thờ thần tượng mà đâm ra tôn thờ theo. Mặt khác một số các bạn chưa xác định đúng giá trị của bản thân. Khi mà không tự tin vào chính mình dựa vào giá trị của người khác. Trong trường hợp này thì sự khủng hoảng về mặt giá trị và sự lệch lạc trong nhận thức giá trị bản thân chính là nguyên nhân dẫn đến việc cuồng như vậy. Hơn nữa có thể do sức ép học tập gia đình, nhà trường đang dần dần khiến giới trẻ cảm thấy áp lực và từ từ tìm đến với thế giới giải trí không chọn lọc. Tiếp theo là do ảnh hưởng của môi trường sống, môi trường giao tiếp, nhất là truyền thông, mạng Internet cũng có nhiều vấn đề tác động tiêu cực tới giới các bạn học sinh. Hiện nay, khi đời sống ngày càng được nâng cao, các bạn có điều kiện được giao lưu với văn hóa bên ngoài nhiều hơn, có cơ hội tìm hiểu, theo đuổi đam mê thần tượng, tạo điều kiện cho các bạn “cuồng thần tượng” hơn. Một nguyên nhân nữa là do gia đình, vấn đề này xuất phát từ hai phía: con cái và bố mẹ. Thường tình trạng này hay xuất hiện ở những bạn thiếu tự tin, dễ bị cuốn hút bởi những thứ hào nhoáng bên ngoài, cũng như người thiếu tự chủ dễ tin vào quảng cáo. Hay cũng chỉ vì các bạn muốn thể hiện cái tôi, tỏ ra mình cũng là người sành điệu… dẫn đễn sự ăn chơi đua đòi. Tuy nhiên các bậc phụ huynh cũng là yếu tố góp phần khiến con trở nên mê muội thần tượng. Bố mẹ nuông chiều con, bận rộn với công việc lại ít dành thời gian để tìm hiểu quan tâm đến con. Đồng thời không đủ làm thần tượng của con, không khiến con cảm thấy tin tưởng và có thể chia sẻ. Trong khi đó các ngôi sao âm nhạc, diễn viễn điện ảnh xuất hiện với vẻ đẹp hào nhoáng, cuốn hút … khiến các bạn yêu thích, rồi say mê. Khi đó, nếu bị người lớn chê trách phê phán, trẻ cảm tính chưa điều khiển được cảm xúc, dễ có những câu nói hành động chống đối…Và nếu các bậc phu huynh không biết cách ứng xử thì khoảng cách giữa họ với con ngày càng xa hơn. III. NHỮNG KĨ NĂNG SỐNG CẦN HÌNH THÀNH CHO HỌC SINH THPT Trên cơ sở phân tích những tác động tiêu cực của hiện tượng cuồng thần tượng đối với giới trẻ, chúng tôi hướng tới hình thành cho các bạn học sinh một số kĩ năng sống sau đây: 1. Kĩ năng tự nhận thức Tự nhận thức là tự mình nhìn nhận, tự đánh giá về bản thân. Kĩ năng tự nhận thức là khả năng con người hiểu về chính bản thân mình, như cơ thể, tư tưởng, các mối quan hệ xã hội của bản thân; biết nhìn nhận, đánh giá đúng về tiềm năng, tình cảm, sở thích, thói quen, điểm mạnh, điểm yếu,…của bản thân mình; quan tâm và luôn ý thức được mình đang làm gì, kể cả nhận ra lúc bản thân đang cảm thấy căng thẳng. Tự nhận thức là một kĩ năng sống rất cơ bản của con người, là nền tảng để con người giao tiếp, ứng xử phù hợp và hiệu quả với người khác cũng như để có thể cảm 17
thông được với người khác. Ngoài ra, có hiểu đúng về mình, con người mới có thể cớ những quyết định, những sự lựa chọn đúng đắn, phù hợp với khả năng của bản thân, với điều kiện thực tế và yêu cầu xã hội. Ngược lại, đánh giá không đúng về bản thân có thể dẫn con người đến những hạn chế, sai lầm, thất bại trong cuộc sống và trong giao tiếp với người khác. Để tự nhận thức đúng về bản thân cần phải được trải nghiệm qua thực tế, đặc biệt là giao tiếp với người khác. 2. Kĩ năng tìm kiếm và xử lý thông tin Lựa chọn những trang Web có uy tín, những tờ báo chính thống, xem các trang tin điện tử có xuất bản từ báo in, báo mạng, trang của cơ quan nhà nước để có được những thông tin chính xác, không lấy thông tin từ các tờ báo lá cải vì thông tin không chính xác, ít được kiểm định. Phải tự bồi dưỡng, định hướng, nâng cao nhận thức cho mình để biết và chủ động sàng lọc thông tin. Trên cơ sở đó, các bạn học sinh sẽ dần được hình thành thói quen, kĩ năng tìm kiếm và thanh lọc thông tin liên quan đến các vấn đề khác trong đời sống xã hội cũng như trong học tập. 3. Kĩ năng đánh giá, bình luận Từ một thông tin hot được phát tán, những bình luận trái chiều được đưa ra, khen có, chê có, tung hô có, chỉ trích cũng có. Nhiều cuộc tranh cãi nảy lửa lại nổ ra. Lời qua tiếng lại trên mạng xã hội dẫn đến xô xát ngoài đời thực và còn nhiều hậu quả khôn lường khác. Để tránh những điều đáng tiếc xảy ra mỗi học sinh cần rèn luyện cho mình kĩ năng đánh giá, bình luận. Trước nguồn thông tin mà mình tiếp nhận được, cần phải bình tĩnh, nghiêm túc, suy nghĩ kĩ để đưa ra những nhận xét đánh giá đúng đắn. Đặt bản thân đứng trong nhiều vị trí, lập trường để nhận thức được vấn đề một cách đầy đủ, toàn diện nhất, đưa ra bình luận khách quan, công bằng. Không nên vội vàng đưa ra những lời lẽ bốc đồng mang lăng kính phiến diện, thiếu suy nghĩ trước mọi thông tin. Bởi điều đó sẽ dần trở thành một thói quen, khiến cho bạn luôn có suy nghĩ chủ quan tiêu cực trước nhiều vấn đề. 4. Kĩ năng kiểm soát cảm xúc Kiểm soát cảm xúc là khả năng con người nhận thức rõ cảm xúc của mình trong một tình huống nào đó, hiểu được ảnh hưởng của cảm xúc đối với bản thân và đối với người khác thế nào, đồng thời biết cách điều chỉnh để thể hiện cảm xúc một cách phù hợp. Kĩ năng kiểm soát cảm xúc còn có nhiều tên gọi khác như: xử lý cảm xúc, kiềm chế cảm xúc, làm chủ cảm xúc, quản lý cảm xúc. Một người biết kiểm soát cảm xúc thì sẽ góp phần giảm căng thẳng giúp giao tiếp và thương lượng hiệu quả hơn, giải quyết mâu thuẫn một cách hài hòa và mang tính xây dựng hơn, giúp ra quyết định và giải quyết vấn đề tốt hơn. 18