Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp tạo hứng thú cho học sinh miền núi trong dạy môn Toán thông qua việc tổ chức lồng ghép trò chơi trong các tiết học

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:38

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Một số biện pháp tạo hứng thú cho học sinh miền núi trong dạy môn Toán thông qua việc tổ chức lồng ghép trò chơi trong các tiết học" nhằm nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn đề tài; Đưa ra một số giải pháp tổ chức trò chơi đối với giờ luyện tập trong chương trình Toán học bậc THPT (chương trình GDPT 2018).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp tạo hứng thú cho học sinh miền núi trong dạy môn Toán thông qua việc tổ chức lồng ghép trò chơi trong các tiết học

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT TƯƠNG DƯƠNG 1 SÁNG KIẾN Đề tài: MỘT SỐ BIỆN PHÁP TẠO HỨNG THÚ CHO HỌC SINH MIỀN NÚI TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN THÔNG QUA VIỆC TỔ CHỨC LỒNG GHÉP TRÒ CHƠI TRONG CÁC TIẾT HỌC LĨNH VỰC: TOÁN HỌC Nhóm tác giả: 1. Lê Ngọc Hưng – Hiệu Trưởng – GV môn Toán Sđt 0989093429 2. Trần Thị Nhung- GV môn Toán – Sđt 0984469316 3. Chương Thị Diễm Hằng – GV môn Toán- Sđt 0919548664 Nghệ An, tháng 5 năm 2024 1
MỤC LỤC TT Nội dung Trang Phần I ĐẶT VẤN ĐỀ 5 Phần II NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 7 I Cơ sở lý luận và thực tiễn 7 II Giải pháp thực hiện 13 Giải pháp chung 1 13 2 Tổ chức trò chơi trong tiết dạy học Toán 15 3 Thực nghiệm sư phạm 29 4 Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của đề tài. 30 Phần III KẾT LUẬN 35 Kiến Nghị và tài liệu tham khảo Một Số hình ảnh về quá trình tổ chức trò chơi trong hoạt động giờ học bộ môn Toán tại Trường THPT Tương Dương 1. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 2
Ký hiệu Viết đầy đủ THPT Trung học phổ thông HS Học sinh GV Giáo viên PPDH Phương pháp dạy học CNTT Công nghệ thông tin SGK Sách giáo khoa SGV Sách giáo viên ĐTB Điểm trung bình KNTT&CS Kết nối tri thức với cuộc sống MTBT Máy tính bỏ túi 3
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ I. Lý do chọn biện pháp Trong xu thế hội nhập và phát triển, thế kỉ XXI đòi hỏi con người phải luôn năng động, sáng tạo; có khả năng tìm kiếm, xử lí thông tin và ứng phó với các tình huống trong đời sống. Nhằm đáp ứng yêu cầu này, mục tiêu giáo dục phổ thông 2018 của nước ta đã chuyển từ chủ yếu là trang bị kiến thức cho học sinh (HS) sang trang bị những năng lực kỹ năng cần thiết cho các em. Tuy nhiên trong những năm gần đây do mặt trái của sự phát triển CNTT, HS tại nhà trường THPT Tương Dương 1 có sự biến đổi theo chiều hướng tiêu cực, nhiều HS chây lười, không hứng thú việc học tập các môn, trong đó có bộ môn Toán dẫn tới kết quả thực chất mà các em đạt được cuối năm chưa cao. Kết quả đầu vào của lớp 10 thấp gần nhất tỉnh. Cụ thể năm học 2022-2023 điểm đầu vào của các em HS vào lớp 10 tại trường chúng tôi là 7.11, năm học 2023-2024 điểm chuẩn là 5.35 bao gồm cả điểm ưu tiên. Các em hổng rất nhiều kiến thức cơ bản ở các lớp dưới nên khó có thể tiếp thu kiến thức mới và giáo viên cũng khó áp dụng phương pháp mới. Trình độ học sinh trong một lớp không đồng đều, thực tế học sinh yếu kém trong một lớp chiếm tới 3/4. Ngoài nguyên nhân đầu vào thấp thì HS đa số là hộ nghèo lại phải trọ học xa nhà, thiếu sự quan tâm chỉ bảo của gia đình nên các em không xác định động cơ, thái độ học tập. Nhiều học sinh bị hổng kiến thức từ cấp dưới, lên cấp THPT kiến thức nặng hơn, khó tiếp thu hơn nên nhiều HS chán nản, áp lực, mệt mỏi, căng thẳng mỗi khi đến tiết học Toán. Một số giáo viên chưa đổi mới chính mình, hạn chế trong việc áp dụng công nghệ thông tin, thích “độc diễn” trên bục giảng. Do đó, học sinh thiếu tập trung không muốn xây dựng bài dẫn đến không nắm được kiến thức bài học. Chính điều trăn trở đó cùng với sự thay đổi trang thiết bị dạy học của nhà trường, đã nảy ra trong chúng tôi một ý nghĩ là đưa các trò chơi vào hoạt động giảng dạy của mình để tạo hứng thú học tập cho các em, vui chơi vừa là nhu cầu, vừa là quyền lợi của các em học sinh, nó giúp các em cân bằng được trạng thái tâm lý, tinh thần thoải mái thay vì phải học hoài những bài toán, những con số khô cứng, những tiết học căng thẳng,…Vui chơi còn là phương pháp giáo dục về hành vi đạo đức cho các em đạt hiệu quả cao, kích thích được sự hứng khởi, phấn chấn cho các em, hội tụ đông đảo các đối tượng học sinh tham gia vui-học một cách nhiệt tình, trách nhiệm, hòa hợp và thân thiện, xóa dần được ranh giới giữa học sinh khá giỏi và học sinh yếu kém, học sinh các dân tộc khác nhau, học sinh có điều kiện kinh tế và học sinh có gia cảnh khó khăn... Do đó, chúng tôi đã đưa một số trò chơi toán học vào các bài dạy của mình để gây hứng thú học tập cho học sinh và qua đó các em có thể tự tổ chức trò chơi toán học vào những lúc giải lao, lúc rảnh rỗi để khắc sâu kiến thức và đặc biệt có thể xa rời các trò chơi điện tử kém tính giáo dục thể chất và tinh thần; đồng thời đóng góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực và bồi dưỡng năng lực toán học cho học sinh, rèn luyện khả năng sáng tạo trong học tập nói chung cho học sinh. 4
Trên thực tế, những tiết học mà chúng tôi đã đan xen tổ chức trò chơi toán học đều thu được về kết quả rất khả quan – học sinh rất thích thú, rất hào hứng đón nhận trò chơi. Trên cơ sở đó, chúng tôi xin được đóng góp một trong những kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy môn Toán: “Một số biện pháp tạo hứng thú cho học sinh miền núi trong dạy môn Toán thông qua việc tổ chức lồng ghép trò chơi trong các tiết học”. II. Đối tượng thực hiện Thực hiện ở một số lớp các khối 10,11,12 tại Trường THPT Tương Dương 1. III. Phạm vi nghiên cứu Đề tài chỉ giới hạn ở phạm vi: Một số biện pháp tạo hứng thú cho học sinh miền núi trong dạy học môn Toán thông qua việc tổ chức trò chơi trong các tiết học tại Trường THPT Tương Dương 1. IV. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu Tiếp cận được cách vận dụng những PPDH tích cực. Có được PPDH phù hợp trong giờ dạy học Toán theo các mục tiêu khác nhau, nhằm khơi gợi được kiến thức, kĩ năng cho HS, tạo được hứng thú trong giờ học, nâng cao được chất lượng học tập của các em. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn đề tài. Đưa ra một số giải pháp tổ chức trò chơi đối với giờ luyện tập trong chương trình Toán học bậc THPT (chương trình GDPT 2018). Tiến hành thực nghiệm đề tài nghiên cứu. Tổng kết kết quả thực nghiệm, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm. V. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu các tài liệu về Đổi mới phương pháp dạy học môn Toán ở trường THPT nhằm hình thành và phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh; Một số tài liệu về cách tổ chức trò chơi cho học sinh. - Qua các lần được tập huấn chuyên môn. - Phương pháp hỏi đáp trực tiếp đối với học sinh, đối với đồng nghiệp cùng bộ môn trong trường. - Phương pháp luyện tập, thực hành và qua các bài kiểm tra. VI. Tính mới của đề tài - Đề tài sử dụng trò chơi trong dạy học môn Toán rất thiết thực và hữu ích trong việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018. - Đặc biệt hiệu quả đối với học sinh, đề tài đã góp phần thu hút học sinh vào hoạt động của giáo viên, kích thích sự tìm tòi, sáng tạo. - Do đối tượng học sinh thuộc diện vùng cao điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, động 5
cơ học tập không có. Việc được tham gia các trò chơi trong giờ học sẽ nâng cao chất lượng giáo dục của miền núi nói chung và Trường THPT Tương Dương 1 nói riêng. PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU I. Cơ sở lý luận và thực tiễn 1. Cơ sở lý luận 1.1. Khái niệm phương pháp: Trong Luật Giáo dục điều 30.3 (2019) đã ghi: “Phương pháp giáo dục phổ thông phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh phù hợp với đặc trưng từng môn học, lớp học và đặc điểm đối tượng học sinh; bồi dưỡng phương pháp tự học, hứng thú học tập, kỹ năng hợp tác, khả năng tư duy độc lập; phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của người học; tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông vào quá trình giáo dục”. Có thể nói cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động của học sinh. Căn cứ vào mục tiêu trên cùng với việc dựa vào đặc điểm tâm sinh lý của lứa tuổi học sinh THPT: ham tìm hiểu, tiếp cận, thích cái mới lạ nhưng lại chóng chán. Do đó việc sử dụng các trò chơi học tập trong giờ học Toán là hết sức cần thiết và có ích 1.2. Phương pháp trò chơi: Trò chơi là một hoạt động hướng tới mục đích chủ yếu là vui chơi, giải trí, thư giãn giúp cho tinh thần, đầu óc của con người được thoải mái, sảng khoái sau những giờ làm việc, học tập mệt mỏi. Phương pháp tổ chức chơi trò chơi hiện nay là một trong những phương pháp phổ biến trong dạy học nói chung và dạy học môn Toán nói riêng nhằm hướng tới mục tiêu vừa hình thành năng lực phẩm chất, vừa phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh. Người giáo viên khi áp dụng phương pháp này vào dạy học sẽ tạo ra không khí lớp học sôi nổi, tạo môi trường, điều kiện cho nhiều học sinh được tham gia hoạt động học tập hơn (kể cả những học sinh trung bình, yếu, kém). Học tập qua trò chơi còn rèn cho học sinh tinh thần đoàn kết gắn bó, biết hỗ trợ giúp đỡ nhau trong quá trình học tập, tiếp thu kiến thức. Có sự phối kết hợp nhịp nhàng, linh hoạt giữa các thành viên trong đội nhóm trong học tập, hình thành ở các em lòng nhân ái, tình yêu thương mọi người trong cuộc sống hàng ngày. Phương pháp chơi trò chơi là một phương pháp dạy học mới, có tính tích cực, không áp đặt, gò ép người học theo một khuôn mẫu được định sẵn, cho trước và nếu sử dụng thành công khả năng sáng tạo của học sinh sẽ được phát huy tuyệt đối vì học qua trò chơi thì học sinh sẽ tiếp thu bài học một cách tự nhiên, chủ động nhất so với khả năng có thể của bản thân mình. Khi người học tự mình tìm hiểu, 6
nắm bắt thông tin, tiếp thu kiến thức thì quá trình học tập, ghi nhớ nội dung bài học sẽ dễ dàng và sâu sắc, cụ thể hơn so với cách học thông thường. Một trong những ưu điểm nổi bật của phương pháp chơi trò chơi là giúp học sinh có được tác phong nhanh nhẹn, hoạt bát, có sự nhạy bén trong hoạt động học tập. Bản chất của trò chơi là sự ganh đua, là kết quả thắng, thua giữa các nhóm các đội. Vì vậy khi dùng trò chơi trong dạy học sẽ kích thích sự tập trung, tinh thần hăng say, nhiệt tình tham gia học tập của học sinh. Qua trò chơi học sinh sẽ được rèn luyện khả năng lựa chọn, quyết định cho mình cách ứng xử đúng đắn, phù hợp với tình huống qua trò chơi học sinh được hình thành năng lực quan sát, được rèn luyện kĩ năng nhận xét, đánh giá hành vi, giúp tăng cường khả năng giao tiếp giữa học sinh với học sinh, giữa giáo viên với học sinh. 1.3. Vai trò của phương pháp trò chơi đối với việc dạy học môn Toán: Việc sử dụng các trò chơi học tập trong giờ học Toán là hết sức cần thiết và có ích. - Trò chơi trong học tập làm thay đổi hình thức hoạt động của HS, tạo bầu không khí học tập thoải mái, dễ chịu từ đó phát huy tính tích cực, tự giác, hứng thú của HS và qua đó giúp hình thành các kỹ năng: khả năng quan sát, tư duy sáng tạo, sự tự tin, khả năng hoạt động nhóm… từ đó nâng cao chất lượng dạy học môn Toán + Tăng cường khả năng chú ý nắm bắt nội dung bài học phát huy tính năng động của các em. + Nâng cao hứng thú cho người học, góp phần làm giảm mệt mỏi, căng thẳng trong học tập của học sinh. Phát triển tính độc lập, ham hiểu biết và khả năng suy luận. + Tăng cường khả năng thực hành, vận dụng các kiến thức đã học. + Tăng cường khả năng giao tiếp giữa giáo viên và học sinh, và giữa học sinh với nhau, giúp học sinh rèn luyện các khả năng ứng xử, giao tiếp. + Thu hút cả lớp theo dõi tham gia các hoạt động. - Giáo dục HS tính tự giác, trung thực, sự kiên trì, tính kỷ luật, tinh thần đồng đội trong học tập và trong cuộc sống Trò chơi là phương tiện có ý nghĩa trong việc góp phần thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, nhằm phát huy tính năng động, sáng tạo và gây hứng thú trong giờ học của học sinh. Ngoài ra thông qua hoạt động trò chơi còn giúp các em phát triển được nhiều phẩm chất đạo đức như tình đoàn kết, thân ái, lòng trung thực, tinh thần cộng đồng trách nhiệm. Do vậy quan điểm “Thông qua hoạt động vui chơi để tiến hành hoạt động học tập” là phù hợp với từng lứa tuổi, từng môn học đặc biệt là đối với môn Toán. 2. Cơ sở thực tiễn: 7
2.1. Thuận lợi: - Trường THPT Tương Dương 1 nằm ở trung tâm của Thị trấn, được sự quan tâm của các cấp lãnh đạo huyện - Đội ngũ giáo viên đa số trẻ, nhiệt tình, tâm huyết với nghề, có ý thức trau dồi chuyên môn nghiệp vụ và đổi mới phương pháp dạy học, trong đó có đội ngũ giáo viên môn Toán - Từ năm học 2021 - 2022 được sự quan tâm tạo mọi điều kiện về cơ sở vật chất của nhà trường, hội phụ huynh, các ban nghành, nhà trường đã lắp đặt 30 tivi 60 inch có kết nối internet ở 30 lớp học. Chính vì vậy các thúc đẩy đội ngũ giáo viên trong trường không ngừng nỗ lực đổi mới phương pháp dạy học qua việc ứng dụng công nghệ thông tin. 2.2. Khó khăn: Bên cạnh những thuận lợi có được thì trong những năm học qua nhà trường và đội ngũ giáo viên cũng gặp không ít khó khăn - Trong những năm học qua tại trường THPT Tương Dương, đội ngũ giáo viên nói chung và giáo viên dạy học môn Toán nói riêng đã có nhiều cố gắng trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhưng nhìn chung vẫn còn chịu nhiều ảnh hưởng của phương pháp dạy học trước đây. Nhiều giáo viên vẫn quen với cách dạy truyền thống: giáo viên truyền đạt kiến thức một chiều mà không tổ chức cho HS các hoạt động dạy học để các em tự chiếm lĩnh kiến thức; GV vẫn làm thay, hiểu thay cho HS, áp đặt cách hiểu cách làm của bản thân mình cho HS. Điều này gây tác động không nhỏ đến việc tiếp nhận tri thức một cách thụ động của học sinh. Học sinh như trở thành một cỗ máy tiếp nhận chứ không chủ động, sáng tạo. Trong khi việc dạy Toán có hiệu quả lại đòi hỏi cao. Dạy Toán không chỉ là truyền thụ kiến thức mà còn phải hay, dễ hiểu, làm cho học sinh thích thú, say mê học tập. Đây là môn học có nhiều ứng dụng thực tế, là môn học có kiến thức liên quan đến kiến thức của các cấp dưới, đòi hỏi phải tính toán. Mặt khác đây là môn khoa học kích thích trí tưởng tượng sáng tạo của các em học sinh. Điều này lại làm cho việc giảng dạy môn Toán càng khó hơn. - Tình trạng học sinh lười học môn Toán cũng có nguyên nhân từ giáo viên chưa gây được sự hứng thú trong các tiết dạy của mình. Một số giáo viên chưa đổi mới chính mình, hạn chế trong việc áp dụng công nghệ thông tin, thích “độc diễn” trên bục giảng. Chính vì lẽ đó, học sinh chán nản, không muốn xây dựng bài dẫn đến không nắm được kiến thức bài học, vì vậy kết quả học tập chưa cao. - Trước năm học 2021-2022, nhà trường thiếu trang thiết bị, cơ sở vật chất để giáo viên đổi mới phương pháp dạy học. Phần lớn hoàn cảnh kinh tế các em khó khăn, không đủ điều kiện để mua MTBT. - Mặt khác trường THPT Tương Dương1 là trường miền núi, điểm tuyển sinh đầu vào rất thấp, hầu như HS nào không bị điểm liệt môn Toán là nghiễm nhiên 8
được đậu vào trường. Thậm chí năm học 2020-2021 HS chỉ cần nạp học bạ là được xét tuyển. Vì vậy dẫn đến hệ lụy trong những năm gần đây, tình hình học sinh trong nhà trường có sự biến đổi theo chiều hướng tiêu cực đó là tình trạng học sinh chây lười trong việc học các môn, trong đó có bộ môn Toán. Ngoài nguyên nhân đầu vào thấp thì HS đa số là hộ nghèo lại phải trọ học xa nhà, thiếu sự quan tâm chỉ bảo của gia đình nên các em không xác định động cơ, thái độ học tập. Nhiều học sinh bị hổng kiến thức từ cấp dưới, lên cấp THPT kiến thức nặng hơn, khó tiếp thu hơn nên nhiều HS chán nản, áp lực, mệt mỏi, căng thẳng mỗi khi đến tiết học Toán. 3. Thực trạng giảng dạy môn Toán ở trường THPT Tương Dương 1 Trước thực trạng tại Trường THPT Tương Dương 1, chúng tôi rất băn khoăn và trăn trở là làm sao cho học sinh của mình học tập tiến bộ môn Toán hơn? Làm sao cho các em yêu thích môn học này hơn? Để giải quyết được điều này, tôi đã phân tích, nghiên cứu và sáng tạo trong việc vận dụng phương pháp vào giảng dạy, tạo cho mỗi tiết dạy Toán trở thành những tiết học mà học sinh mong đợi. Nhờ sự đầu tư cơ sở vật chất của nhà trường tôi đã thuận tiện tiến hành áp dụng một số phương pháp dạy học tích cực có ứng dụng Công nghệ thông tin vào việc giảng dạy bộ môn Toán trong đó việc tổ chức vận dụng trò chơi trong dạy học đã đạt được kết quả như mong đợi. Đó là học sinh càng yêu thích môn học này hơn và kết quả học tập càng cao hơn. Chúng tôi cũng đã tiến hành khảo sát mức độ yêu thích và sử dụng phương phap dạy học tích cực đối với bộ môn Toán 3.1. Mục đích khảo sát - Nắm tình hình sử dụng các phương pháp dạy học tích cực nói chung và phương pháp sử dụng trò chơi nói riêng vào giảng dạy bộ môn Toán học tại trường THPT Tương Dương 1. - Khảo sát mức độ hứng thú, yêu thích môn Toán của học sinh và mức độ tiếp nhận phương pháp giáo dục mới ở học sinh. 3.2. Tiến hành khảo sát 3.2.1. Đối với giáo viên Bảng khảo sát sử dụng phương pháp dạy học tích cực Phương Phương Phương Các NỘI pháp Phương Phương pháp dạy pháp dạy phương DHTC pháp trò pháp DUNG học theo học theo pháp đã sử chơi đóng vai KHẢO nhóm dự án khác dụng SÁT Số SL % SL % SL % SL % SL % lượng Thầy cô đã 60 15 25% 15 25% 15 25% 7 12% 8 13% sử dụng những 9
phương pháp dạy học tích cực nào trong quá trình công tác giảng dạy của mình? Bảng khảo sát mức độ sử dụng phương pháp trò chơi trong dạy học Rất thường Thường Thỉnh Không sử NỘI DUNG Số xuyên xuyên thoảng dụng KHẢO SÁT lượng SL % SL % SL % SL % Thầy cô có thường xuyên sử dụng phương 60 5 8% 7 12% 25 42% 23 38% pháp trò chơi trong dạy học không? 3.2.2. Đối với học sinh Bảng khảo sát mức độ yêu thích khi dạy – học bằng phương pháp dạy học tích cực Bình NỘI DUNG Số Rất thích Thích Không thích thường KHẢO SÁT lượng SL % SL % SL % SL % Em cảm thấy 200 86 43% 51 25.5 36 18% 27 13.5% thế nào khi % thầy cô áp dụng các phương pháp dạy học tích cực (dạy học theo nhóm, sử dụng trò 10
chơi, dạy học đóng vai….) Bảng khảo sát mức độ yêu thích khi dạy – học bằng phương pháp trò chơi Bình NỘI DUNG Số Rất thích Thích Không thích thường KHẢO SÁT lượng SL % SL % SL % SL % Em cảm thấy thế nào khi thầy cô áp dụng phương 62.5 200 125 50 25% 20 10% 5 2.5% pháp trò chơi % trong quá trình dạy học? Bảng khảo sát mức độ yêu thích môn Toán Bình NỘI DUNG Số Rất thích Thích Không thích thường KHẢO SÁT lượng SL % SL % SL % SL % Em có thích môn Toán 200 20 10% 25 12.5% 124 62% 31 15.5% không? 3.3. Kết luận 3.3.1. Đối với giáo viên Hai phương pháp dạy học tích cực được Giáo viên khá quan tâm và sử dụng đó là phương pháp dạy học theo nhóm và tổ chức trò chơi, tuy nhiên do tính chất đặc thù của bộ môn Toán học với khối lượng kiến thức nhiều nên phần lớn giáo viên không thể đầu tư quá nhiều thời gian để khai thác hiệu quả của các phương pháp đó, đặc biệt là phương pháp tổ chức trò chơi trong dạy học Toán. 3.3.2. Đối với học sinh Học sinh tỏ ra tích cực và tiếp nhận các phương pháp dạy học tích cực, nhất là phương pháp Tổ chức trò chơi . Mức độ yêu thích của học sinh đối với môn Toán là không cao, và lý do hầu hết là: “khó hiểu”, “khô khan”… 11
Như vậy, qua khảo sát thực trạng dạy – học môn Toán ở trường THPT Tương Dương 1 chúng tôi nhận thấy sự cần thiết của việc đổi mới phương pháp giảng dạy, đưa xen kẽ các trò chơi vào trong công tác giảng dạy để tạo hứng thú cho học sinh, từ đó kích thích tinh thần ham học và khơi dậy ham muốn chiếm lĩnh tri thức Toán học, góp phần nâng cao chất lượng đại trà cho môn Toán. II. Giải pháp thực hiện 1. Giải pháp chung 1.1. Nguyên tắc áp dụng phương pháp trò chơi trong giờ dạy Toán Giáo viên cần chú ý đến đặc thù của từng phân môn; lưu ý mối quan hệ giữa trò chơi với hệ thống câu hỏi; vận dụng linh hoạt, hợp lí, đúng mức và đúng lúc để không xáo trộn nhiều không gian lớp học, nhanh chóng ổn định lớp học khi trò chơi kết thúc. Trò chơi phải phù hợp với nội dung, mục tiêu cần đạt, không vận dụng cho tất cả các tiết học, đôi khi gây phản cảm, phản tác dụng; trò chơi bao giờ cũng kết thúc bằng phần thưởng cho người (đội) thắng. 1.2. Lựa chọn thời gian vận dụng trò chơi. Khi áp dụng phương pháp trò chơi vào trong giờ học, giáo viên phải biết lựa chọn thời điểm nội dung bài cần áp dụng trò chơi cho thích hợp, cụ thể là: 1.2.1. Sử dụng trò chơi vào phần khởi động đầu giờ học: Cách vận dụng đó, vừa kiểm tra được kiến thức bài cũ để giải quyết trò chơi, đồng thời bước đầu nhận ra nội dung kiến thức bài học mà các em sắp được học. Bên cạnh đó, còn tạo tâm lý thoải mái, phấn khởi, học sinh hào hứng học tập hơn, giải tỏa tâm lý mệt mỏi, căng thẳng tinh thần do giờ học trước hoặc mệt mỏi do hoàn cảnh xung quanh gây ra. 1.2.2. Sử dụng trò chơi nhằm hình thành tri thức mới: Trò chơi thường được tổ chức sau khi đã tìm hiểu hoạt động 1 (tìm hiểu chung,tìm hiểu ngữ liệu...), từ những kiến thức thực tế qua hoạt động 1, vận dụng những kiến thức đó, giáo viên tổ chức trò chơi cho học sinh khám phá, phát hiện ra tri thức mới, tri thức đó nằm ngay trong nội dung bài học. 1.2.3. Sử dụng trò chơi để hình thành kỹ năng: Xác định mục đích của việc tổ chức trò chơi nhằm hình thành kỹ năng cho các em, chúng ta tổ chức trò chơi trên cơ sở vận dụng những tri thức của bài vừa học. Từ đó, giúp học sinh hình thành được những kỹ năng lựa chọn, cách giải quyết khi gặp những tình huống trong cuộc sống cũng như một số kỹ năng quan trọng khi làm bài... 1.2.4. Sử dụng trò chơi nhằm luyện tập, củng cố tri thức, hình thành thái độ: 12
Khác với việc tổ chức trò chơi vào các thời điểm và mục đích khác nhau như trên, ở thời điểm tổ chức trò chơi để luyện tập củng cố tri thức, hình thành thái độ có mục đích khác đó là: để học sinh thâu tóm được nội dung bài học, giúp khắc sâu, nhớ rõ hơn nội dung vừa học xong. Thời điểm tổ chức trò chơi với mục đích này thiết nghĩ vào cuối giờ học là hợp lý nhất. 1.3. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh Từ thực trạng học tập môn Toán chưa đạt hiệu quả cao, tôi đã tiến hành phương pháp tổ chức trò chơi trong quá trình giảng dạy. Để trò chơi đạt hiệu quả cần có sự chuẩn bị của cả giáo viên và học sinh. 1.3.1. Giáo viên - Chuẩn bị trước giờ học: + Giáo viên phải nghiên cứu kỹ tiết dạy để từ đó có định hướng lựa chọn các hình thức tổ chức hoạt động trò chơi cho thích hợp. + Có những quy định rõ về hình thức, số người chơi, luật chơi.... + Thiết kế trò chơi trên powerpoint hoặc trên bảng phụ, giấy A0.... + Dự kiến thời gian tổ chức trò chơi + Những lưu ý đối với học sinh khi chơi - Quy trình thực hiện trên lớp Bước 1: Giáo viên giới thiệu tên, mục đích của trò chơi. Bước 2: Hướng dẫn chơi. Bước này bao gồm những việc làm sau: - Tổ chức người tham gia trò chơi: Số người tham gia, số đội tham gia (mấy đội chơi), quản trò, trọng tài. - Các dụng cụ dùng để chơi (cờ, thẻ…) - Cách chơi: Từng việc làm cụ thể của người chơi hoặc đội chơi, thời gian chơi, những điều người chơi không được làm… - Cách xác nhận kết quả và cách tính điểm chơi, các giải của cuộc chơi (nếu có) Bước 3: Thực hiện trò chơi Bước 4: Nhận xét sau cuộc chơi. Bước này bao gồm những việc làm sau: - Giáo viên hoặc trọng tài là HS nhận xét về thái độ tham gia trò chơi của từng cá nhân/ đội, những việc làm chưa tốt của các cá nhân/đội để rút kinh nghiệm. - Trọng tài công bố kết quả chơi của từng cá nhân/đội và trao phần thưởng cho cá nhân/ đội đoạt giải. 13
- Một số học sinh nêu kiến thức, kỹ năng trong bài học mà trò chơi đã thể hiện. * Một số điều cần lưu ý Sử dụng trò chơi trong học tập là phương pháp có thể vận dụng để dạy học Toán ở tất cả các phân môn Toán Hình học - Đại số và Giải tích. Dùng để khởi động, để củng cố hoặc thậm chí là hình thành kiến thức mới. Khi sử dụng phương pháp này, GV cần chú ý một số điểm sau: - Lựa chọn hoặc tự thiết kế trò chơi đảm bảo những yêu cầu + Mục đích của trò chơi phải thể hiện mục tiêu của bài học hoặc một phần của bài học. + Hình thức chơi đa dạng giúp HS được thay đổi các hoạt động học tập trên lớp, giúp HS phối hợp các hoạt động trí tuệ với các hoạt động vận động. + Câu hỏi trong các phần chơi phải đa dạng, trọng tâm, có tình huống, phù hợp với trình độ của HS; thu hút, kích thích sự tìm tòi hợp tác của HS; đồng thời đảm bảo tính hệ thống, tính tích hợp kiến thức + Luật chơi đơn giản để HS dễ nhớ, dễ thực hiện. Cần đưa ra các cách chơi có nhiều HS tham gia để tăng cường kỹ năng học tập hợp tác. + Các dụng cụ chơi cần đơn giản, dễ làm hoặc dễ tìm kiếm tại chỗ - GV với tư cách là người dẫn chương trình phải tự tin, chân tình, thân thiện; biết làm chủ thời gian, kiểm soát được tiến trình hoạt động; biết đảm nhận nhiều vai trò khác nhau: người tư vấn, người xúc tác, người lắng nghe, người bạn, người thầy… - Tổ chức chơi vào thời gian thích hợp của bài học để vừa làm cho học sinh hứng thú học tập vừa hướng cho học sinh tiếp tục tập trung các nội dung khác của bài học một cách có hiệu quả. 1.3.2. Học sinh: - Có ý thức học tập cao, sẵn sàng hợp tác - Trước mỗi phần chơi, Hs phải nắm chắc thể lệ trò chơi do giáo viên đưa ra để tuân thủ thực hiện một cách nghiêm ngặt và đúng quy tắc. -Nếu là trò chơi mang tính chất tập thể thì đòi hỏi mỗi thành viên phải có tinh thần trách nhiệm và ý thức cao khi tham gia chơi. - Tham gia các phần chơi với tâm lý thoải mái, thân thiện, nhiệt tình; thể hiện tinh thần giao lưu, học hỏi. 2. Tổ chức trò chơi trong tiết dạy học Toán 2.1. Tổ chức trò chơi cho hoạt động khởi động Hoạt động khởi động hay còn được gọi là hoạt động mở đầu. Hoạt động này nhằm gợi động cơ và tạo hứng thú cho học sinh, giúp học sinh tập trung và chú ý 14
vào nội dung bài học. Hoạt động khởi động cho phép giáo viên giới thiệu bài học một cách nhẹ nhàng và hấp dẫn; giúp học sinh có cơ hội làm quen với các thuật ngữ, từ khóa từ đầu bài học, tạo sự hứng thú lôi cuốn ngay từ đầu bài học. Ví dụ 1: Tổ chức hoạt động khởi động của “Bài tập ôn tập chương VI – Hàm số, đồ thị và ứng dụng” của SGK Toán lớp 10 thuộc bộ sách Kết nối Tri thức với cuộc sống (KNTT) bằng trò chơi “Ô chữ kỳ diệu”. a) Mục tiêu: - Nhằm nhắc lại toàn bộ kiến thức cơ bản của chương VI. - Gợi hứng thú cho học sinh. b) Nội dung: Giáo viên chuẩn bị Power point trình chiếu trò chơi “Ô chữ kỳ diệu” và bộ câu hỏi để kiểm tra kiến thức của học sinh. Câu 1: Cho hàm số y=−x2 −2 x−2có đồ thị là Parabol. Điểm I (-1; -1) được gọi là ….. của đồ thị. Câu 2: Tập hợp tất cả các giá trị của x làm cho hàm số y = f(x) xác định được gọi là ……..của hàm số Câu 3: Quy tắc cho tương ứng mỗi x thuộc tập hợp D có một và chỉ một giá trị y thuộc tập số thực tương ứng được gọi là một …………. Câu 4: Cho hàm số y=f ( x ) . Khi đó , x được gọi là ….. của y. Câu 5: Khi hàm số …… trên (a ; b), đồ thị có dạng “đi lên” từ trái sang phải trên (a ; b). Câu 6: Hàm số y=f ( x ) được gọi là …….. trên khoảng (a ; b) nếu ∀ x 1 , x 2 ∈ ( a ; b ) , x 1< x 2 ⇒ f ( x 1)> f (x 2) Câu 7: Số nghiệm của phương trình f ( x )=0 là số ..… của đồ thị hàm số y=f ( x ) với trục hoành. Câu 8: Cho hàm số y=x 2−4 x . Đường thẳng x=¿2 được gọi là ……của đồ thị hàm số Câu 9: Xét dấu tam thức f ( x)=x2 −2 x +1 cho thấy f(x) ………. trên (−∞ ;+ ∞ ) Câu 10: Cho phương trình f (x)=g ( x). Tập hợp tất cả các giá trị x 0 sao cho f ( x 0)=g ( x 0) được gọi là ……….. của phương trình 15
Câu 11: Cho phương trình f (x)=g ( x). Giá trị x 0 thỏa mãn f ( x 0)=g ( x 0) được gọiCâu 12: Tập hợp phương trình M ( x ; f (x )) trên mặt phẳng tọa độ với mọi là một ……. của tất cả các điểm điểm x ∈ D tạo thành …………. hàm số c) Sản phẩm - Câu trả lời của học sinh d) Tổ chức thực hiện Bước 1. Giao nhiệm vụ - GV chia lớp thành 4 đội chơi ( mỗi đội từ 12 – 14 người chơi), yêu cầu mỗi đội cử 1 nhóm trưởng. - GV phổ biến luật chơi: Mỗi đội luân phiên tự chọn ô hàng ngang. Giải câu đố tương ứng trong thời gian 30 giây. Trả lời đúng 10 điểm, sai: trừ 5 điểm, không có câu trả lời: không bị trừ. Nếu quá 30 giây : các đội còn lại vẫy cờ đỏ giành quyền trả lời. Đúng: 10 điểm. Sai : trừ 5 điểm, nhường cho Đội kế tiếp Ở cột dọc sẽ có 1 cột chứa “từ khoá” (màu vàng), đội nào vẫy Cờ xanh đoán đúng được “từ khoá” trước 4 câu nhận 30 điểm; sai trừ 20 điểm, đoán đúng trước 6 câu nhận 20 điểm, sai trừ 10 điểm; đoán đúng sau 6 câu trước 9 câu nhận 10 điểm, sai trừ 5 điểm Giải đúng từ khóa, vẫn tiếp tục trò chơi, chọn tiếp các hàng ngang còn lại. Hết số ô chữ, đội nhiều điểm nhất thắng. Bước 2. Triển khai nhiệm vụ - HS triển khai tổ chức nhóm theo yêu cầu. - GV điều hành, theo dõi, hỗ trợ. Bước 3. Tổ chức, điều hành - GV gọi các đại diện nhóm chọn hàng ngang và thực hiện đoán từ khóa 16
trong 30 giây cho mỗi câu. Bước 4. Đánh giá, kết luận: GV dựa vào kết quả thi đấu, cùng HS chữa bài, sau đó đánh giá và kết luận về khả năng học bài ở nhà của HS. https:// bom.so/nOWj39 Ví dụ 2: Tổ chức hoạt động khởi động của bài “ Dấu của tam thức bậc 2” của SGK Toán lớp 10 thuộc bộ sách Kết nối Tri thức với cuộc sống (KNTT) bằng trò chơi “Chuyển quà”. Trích từ Giáo án thực nghiệm: Áp dụng phương pháp Trò chơi trong 1 tiết dạy tại lớp 10C3 Trường THPT Tương Dương1 Hoạt đông khởi động “Trò chơi chuyền quà” a) Mục tiêu: HS nhắc lại được kiến thức đã học ở bài trước và tạo hứng thú tìm hiểu bài học mới. b) Nội dung: Quan sát đồ thị hình 1 và nối các nội dung tương ứng ở cột A và cột B: Hình 1 Câu hỏi phụ: Tìm x để f(x) > 0 và f(x) < 0? 17
c) Sản phẩm: d) Tổ chức thực hiện: Bước 1: Giao nhiệm vụ: - GV giới thiệu và nêu cách chơi. - Yêu cầu HS quan sát đồ thị hình 1 và nối các nội dung tương ứng ở cột A và cột B ? Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: - HS tham gia trò chơi nghiêm túc. Bước 3: Báo cáo, thảo luận: - HS trả lời câu hỏi. - Nếu sai thì tiếp tục và dừng lại ở học sinh khác để trả lời. Bước 4: Kết luận, nhận định: - GV có lời khen với các em trả lời đúng và khuyến khích các em chưa có cơ hội trả lời. - GV đặt câu hỏi phụ để dẫn dắt vào mục tiêu, nội dung của bài học. 2.2. Tổ chức trò chơi cho hoạt động hình thành kiến thức Hoạt động hình thành kiến thức mới là hoạt động cơ bản trong mỗi tiết học. Hoạt động này nhằm giúp HS phân tích, khám phá và rút ra kiến thức mới. Đây là hoạt động quan trọng nhất, trọng tâm nhất, có vai trò và tác dụng làm cơ sở cho các hoạt động luyện tập và vận dụng cũng như toàn bộ quá trình dạy học phát triển năng lực HS. Vì vậy, GV cần quan tâm, dành nhiều hơn về thời gian và trí tuệ cho việc nghiên cứu, thực hiện nội dung hoạt động cơ bản. Ở hoạt động này, GV có thể dùng các câu hỏi gợi mở, câu hỏi phân tích, đánh giá để giúp HS thực hiện tiến trình phân tích và rút ra bài học. Hoặc GV có thể sử dụng các hình thức thảo luận cặp đôi, thảo luận theo nhóm, hoặc các hình thức sáng tạo khác nhằm kích thích trí tò mò, sự ham thích tìm tòi, khám phá phát hiện của HS... Nên soạn những câu hỏi thích hợp giúp HS đi vào tiến trình phân tích thuận lợi và hiệu quả. Ví dụ: Hình thành khái niệm “ Hoán vị” trong Bài 24: “Hoán vị, chỉnh hợp và tổ hợp” của SGK toán lớp 10 bộ sách KNTT – trò chơi “Tiếp sức đồng đội”. a) Mục tiêu - HS vừa chơi, vừa học, khám phá các kiến thức thông qua trò chơi với các 18
ví dụ sinh động, liên quan đến thực tế. - Trò chơi cũng tạo một tâm thế vui tươi, thoải mái trong học tập. - Vì trò chơi có giới hạn về thời gian và lượt chơi nên rèn được cho HS kỹ năng nhanh nhẹn, suy nghĩ nhanh, chính xác. - Luyện kỹ năng thời gian chơi ai nhanh nhất và đúng nhiều câu nhất. - Từ trò chơi, HS khám phá ra nội dung của “ Hoán vị”. b) Nội dung - Câu hỏi: “ Cho 4 số tự nhiên từ 1 đến 4. Liệt kê các số có 4 chữ số có thể lập được từ 4 số trên?” - Câu hỏi 2: “ Mỗi số viết được được hình thành bằng cách nào?” c) Sản phẩm - TL1. Sản phẩm của các nhóm tham gia. Có 24 số. - TL2. Các số được hình thành bằng cách tráo đổi vị trí của 1, 2, 3, 4. d) Tổ chức thực hiện Bước 1. Giao nhiệm vụ - GV chia lớp thành 4 nhóm, yêu cầu các nhóm ổn định và chuẩn bị phấn. Bước 2. Triển khai nhiệm vụ - GV phổ biến luật chơi: trong vòng 3 phút, các nhóm cử người lên bảng viết số tiếp sức cho nhau. Hết thời gian 3 phút, đội có nhiều số nhất là đội chiến thắng. - HS tiếp nhận nhiệm vụ. Bước 3. Tổ chức, điều hành - GV quan sát, hỗ trợ, điều hành, đảm bảo trò chơi được diễn ra đúng luật và công bằng. Bước 4. Đánh giá, kết luận GV dựa vào kết quả thi đấu, cùng HS chữa bài, sau đó đánh giá và kết luận về khả năng học bài của HS. Đồng thời từ trò chơi HS khám phá và phát biểu nội dung của “ Hoán vị”. 2.3. Tổ chức trò chơi cho hoạt động luyện tập Hoạt động này yêu cầu HS phải vận dụng trực tiếp những kiến thức đã học vào giải quyết các bài tập/tình huống. Đây là hoạt động rất quan trọng vì nó giúp HS kết hợp giữa lí thuyết với thực hành, đồng thời giúp GV kiểm tra kết quả HS đã lĩnh hội. Thông qua giải những bài tập cơ bản để HS rèn luyện việc nhận dạng, áp dụng các bước giải và công thức cơ bản, GV quan sát giúp HS nhận ra khó khăn của mình, nhấn mạnh lại quy tắc, thao tác, cách thực hiện. GV tiếp tục giúp các em giải quyết khó khăn bằng cách liên hệ lại với các quy tắc, công thức, cách làm, thao tác cơ bản đã rút ra ở trên. Kết quả cần đạt của hoạt động: - HS nhớ dạng cơ bản một cách vững chắc; làm được các bài tập áp dụng dạng cơ bản theo đúng quy trình. - HS biết chú ý tránh những sai lầm điển hình thường mắc trong quá trình giải quyết các bài tập/tình huống. Các hình thức tổ chức hoạt động luyện tập - Sử dụng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm hoặc tự luận liên quan đến kiến thức vừa học để HS nắm được 1 số kiến thức trọng tâm chuẩn bị cho phần vận dụng. 19
Ví dụ. Củng cố kiến thức cho Chương VI – Hàm số, đồ thị và ứng dụng của SGK Toán lớp 10 thuộc bộ sách KNTT – trò chơi “Nhanh như chớp”. a) Mục tiêu - Trò chơi cũng tạo một tâm thế vui tươi, thoải mái trong học tập. - Vì trò chơi có giới hạn về thời gian và lượt chơi nên rèn được cho HS kỹ năng nhanh nhẹn, suy nghĩ nhanh, chính xác. - Luyện kỹ năng thời gian, chơi nhanh nhất và đúng nhiều câu nhất. - Từ trò chơi, HS khám phá ghi nhớ sâu sắc hơn các kiến thức của chương VI. b) Nội dung - GV chuẩn bị bản Power Point cho các đội chơi/ người chơi, giới hạn thời gian cụ thể. c) Sản phẩm - Sản phẩm của các nhóm/cá nhân tham gia. d) Tổ chức thực hiện Bước 1. Giao nhiệm vụ - GV chia lớp thành các nhóm, yêu cầu các nhóm ổn định và cử một đại diện hoặc dùng trò chơi để kiểm tra khả năng tư duy nhanh của một học sinh bất kỳ. Bước 2. Triển khai nhiệm vụ - GV phổ biến luật chơi: trong vòng 2 phút, nhóm/ cá nhân tham gia có tối đa 10 câu hỏi để trả lời; trả lời đúng cộng 10 điểm, sai trừ 5 điểm, không có đáp án nói “bỏ qua” không bị trừ điểm. - HS tiếp nhận nhiệm vụ. Bước 3. Tổ chức, điều hành - GV quan sát, hỗ trợ, điều hành, đảm bảo trò chơi được diễn ra đúng luật và công bằng, trung thực. Bước 4. Đánh giá, kết luận GV dựa vào kết quả thi đấu, cùng HS chữa bài, sau đó đánh giá và kết luận về khả năng vận dụng lý thuyết và tư duy nhanh của học sinh. Một số hình ảnh trong trò chơi “Nhanh như chớp” được giáo viên tổ chức: 20