Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp tổ chức hoạt động khởi động nhằm phát huy phẩm chất năng lực cho học sinh trong môn học Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông tại trường trung học phổ thông Cửa Lò, Nghệ An

Chia sẻ: Ngaynangmoi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:32

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nhằm mục đích cung cấp một số cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn về phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học; đặc biệt là việc dạy học theo chuỗi hoạt động. Đề tài tập trung vào xây dựng hoạt động khởi động nhằm phát huy phẩm chất năng lực cho học sinh trong môn học GDCD cấp THPT.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp tổ chức hoạt động khởi động nhằm phát huy phẩm chất năng lực cho học sinh trong môn học Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông tại trường trung học phổ thông Cửa Lò, Nghệ An

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG NHẰM PHÁT HUY PHẨM CHẤT NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TRONG MÔN HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN CẤP TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CỬA LÒ, NGHỆ AN LĨNH VỰC: MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT CỬA LÒ _____________________________________________________________ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG NHẰM PHÁT HUY PHẨM CHẤT NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TRONG MÔN HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN CẤP TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CỬA LÒ, NGHỆ AN LĨNH VỰC: MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Họ và tên tác giả: Lê Thị Thu Trung Tổ bộ môn: Khoa học xã hội Năm thực hiện: 2021 Số điện thoại: 0912363533 Cửa Lò - 2021
MỤC LỤC I. ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ..........................................................................................1 2. Mục đích của đề tài ......................................................................................1 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................2 4. Thời gian. .....................................................................................................2 5. Phương pháp nghiên cứu ..............................................................................2 6. Tính mới của đề tài.......................................................................................2 II. NỘI DUNG ...................................................................................................3 1. Cơ sở lí luận .................................................................................................3 1.1. Tổng quan chung về đổi mới phương pháp dạy học ...............................3 1.2 Đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực của học sinh ....3 1.3 Một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học .....................................4 1.4 Một số phẩm chất năng lực được hình thành và phát triển trong môn Giáo dục công dân............................................................................................5 1.5 Một số vấn đề về tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học ....................6 2. Cơ sở thực tiễn .............................................................................................7 2.1. Thực trạng của việc tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học hiện nay ....7 2.2. Thực trạng của việc tổ chức hoạt động khởi động trong việc dạy học môn giáo dục công dân cấp trung học phổ thông ...........................................9 2.3 Nguyên nhân ......................................................................................... 10 3. Một số biện pháp tổ chức hoạt động khởi động nhằm phát huy phẩm chất năng lực cho học sinh trong môn học Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông tại trường trung học phổ thông Cửa Lò, Nghệ An................................. 10 3.1. Đa dạng hóa các hình thức hoạt động khởi động .................................. 10 3.2. Lựa chọn nguồn tư liệu khởi động phù hợp, giá trị ............................... 15 3.3. Xây dựng hoạt động khởi động phù hợp năng lực người học................ 16 4. Kết quả đạt được ........................................................................................ 17 III. KẾT LUẬN ............................................................................................... 20 1. Phạm vi ứng dụng của đề tài ...................................................................... 20 2. Mức độ vận dụng ....................................................................................... 20 3. Kết luận...................................................................................................... 20 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 22 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 23 Phụ lục 1. PHIẾU KHẢO SÁT DÀNH CHO GIÁO VIÊN ............................ 23 Phụ lục 2. PHIẾU KHẢO SÁT DÀNH CHO HỌC SINH.............................. 24 Phụ lục 3. HỌC SINH THAM GIA HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG ................. 25
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TT Từ viết tắt Từ đầy đủ 1 GDCD Giáo dục công dân 2 GV Giáo viên 3 HS Học sinh 4 THPT Trung học phổ thông
I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học cái gì đến chỗ quan tâm học sinh làm được cái gì qua việc học. Để làm được điều đó nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học nặng về truyền thụ kiến thức sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Trong phương pháp dạy học tích cực học sinh luôn được cuốn hút vào các hoạt động do giáo viên tổ chức và chỉ đạo. Một trong những hoạt động của tiến trình dạy học đó chính là hoạt động khởi động. - Khởi động là hoạt động đầu tiên tác động đến cảm xúc, trí tuệ của người học trong toàn tiết học, có vai trò rất lớn giúp tiết dạy thành công.Hoạt động khởi động sẽ kích thích tính tò mò, sự hứng thú, tâm thế của học sinh ngay từ đầu tiết học. Nếu tổ chức tốt hoạt động này sẽ tạo một tâm lí hưng phấn, tự nhiên để “lôi kéo” học sinh vào tiết học, tạo ra không khí vui vẻ giúp học sinh tiếp cận nội dung bài học. Hơn nữa, nếu hoạt động khởi động càng đa dạng thì sẽ luôn tạo nên những bất ngờ thú vị cho học sinh, người học sẽ không còn cảm giác nặng nề, mệt mỏi, lo lắng, nhàm chán như khi giáo viên kiểm tra bài cũ. Các em sẽ thoải mái tham gia vào hoạt động học tập, giờ học vì thế sẽ giảm bớt căng thẳng, khô khan. Tuy nhiên, thực tế cho thấy để tạo ra được một cách khởi động hấp dẫn, có hiệu quả cũng không phải là điều dễ dàng đối với một số giáo viên hoặc quá trình tổ chức rời rạc, nặng kiến thức khiên học sinh không hứng thú… Việc thực hiện tiết dạy của giáo viên vẫn còn theo hình thức cũ: nặng về lý thuyết, thiếu đi tính hấp dẫn, lôi cuốn học sinh ngay từ hoạt động vào bài; giáo viên còn xem nhẹ việc dẫn dắt vào bài mà chủ yếu dành thời gian cho việc tìm hiểu kiến thức mới dẫn đến tiết học khô khan, học sinh thụ động trong việc tiếp thu kiến thức. Trước những định hướng đổi mới của Đảng, nhà nước và của ngành về dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh; cơ bản giáo viên trường trung học phổ thông Cửa Lò nói chung và giáo viên bộ môn Giáo dục công dân nói riêng đã có tinh thần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng lấy học sinh làm trung tâm, phát huy tính tích cực của các em. Trong những năm qua bản thân tôi luôn quan tâm, tìm tòi đổi mới để tìm ra cách khởi động bài học hấp dẫn, đúng yêu cầu và đem lại hiệu quả cho từng tiết dạy. Chính vì vậy tôi mạnh dạn chia sẻ những kinh nghiệm thực tế của bản thân và xin đề xuất Một số biện pháp tổ chức hoạt động khởi động nhằm phát huy phẩm chất năng lực cho học sinh trong môn học Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông tại trường trung học phổ thông Cửa Lò, Nghệ An. 2. Mục đích của đề tài Đề tài nhằm mục đích cung cấp một số cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn về phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học; đặc biệt là việc 1
dạy học theo chuỗi hoạt động. Đề tài tập trung vào xây dựng hoạt động khởi động nhằm phát huy phẩm chất năng lực cho học sinh trong môn học GDCD cấp THPT. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng: Tổ chức hoạt động khởi động nhằm phát huy phẩm chất năng lực của học sinh trong môn GDCD cấp THPT. - Phạm vi nghiên cứu: Trường THPT Cửa Lò, Nghệ An. 4. Thời gian: Đề tài được thực hiện tại Trường trung học phổ thông Cửa Lò trong năm học 2019 - 2020 và năm học 2020 - 2021. 5. Phương pháp nghiên cứu - Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Phương pháp nghiên cứu lý thuyết là phương pháp thu thập thông tin thông qua đọc sách báo, tài liệu nhằm mục đích tìm chọn những nội dung liên quan đến vấn đề nghiên cứu; làm cơ sở lý luận cho đề tài, hình thành giả thuyết khoa học, dự đoán về những thuộc tính của đối tượng nghiên cứu, xây dựng những mô hình lý thuyết hay thực nghiệm ban đầu. - Nhóm nghiên cứu thực tiễn: + Điều tra bảng hỏi. + Phương pháp quan sát. + Phương pháp thực nghiệm. + Phương pháp xử lý thống kê. 6. Tính mới của đề tài Đề tài đề xuất và bước đầu hình thành một số hoạt động khởi động áp dụng trong chương trình GDCD cấp THPT nhằm nâng cao hiệu quả trong việc dạy học. Là đề tài đầu tiên được áp dụng tại trường THPT Cửa Lò. Thông qua hoạt động khởi động đã góp phần phát huy phẩm chất năng lực cho người học. Tạo mối quan hệ gắn kết giữa giáo viên và học sinh, tạo điều kiện cho học sinh phát huy tính tích cực, sáng tạo trong học tập. Với những kết quả đó, tôi có thể khẳng định rằng việc tổ chức hoạt động khởi động theo các phương pháp mà tôi đã nêu trên sẽ là cơ sở, là điều kiện để nâng cao chất lượng dạy học cũng như tạo được hứng thú và niềm đam mê môn GDCD của học sinh. Mặc dù có một số đồng nghiệp đã nghiên cứu về vấn đề này nhưng tôi xin khẳng định những vấn đề tôi nêu ra ở đây hoàn toàn là những kinh nghiệm, những tâm huyết mà bản thân tôi đã đúc kết lại trong quá trình giảng dạy của mình tại trường trung học phổ thông THPT Cửa Lò đã được kiểm định qua thực tế và mang lại những hiệu quả tích cực, góp phần nâng cao hiệu giảng dạy của của bản thân. 2
II. NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận 1.1. Tổng quan chung về đổi mới phương pháp dạy học Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Định hướng quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học nói chung và đổi mới phương pháp dạy học ở trung học phổ thông nói riêng là phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của người học. Đó cũng là những xu hướng tất yếu trong cải cách phương pháp dạy học ở mỗi nhà trường. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Để thực hiện tốt mục tiêu về đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, cần có nhận thức đúng về bản chất của đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học và một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học theo hướng này. 1.2 Đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực của học sinh Đổi mới phương pháp dạy học đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, phải thực hiện chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên - học sinh theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập tích hợp liên môn nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp. Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào cũng 3
phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức (tự chiếm lĩnh kiến thức) với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”. Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích hợp như: học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp... Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng KT vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học. Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã qui định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và phù hợp với đối tượng học sinh. Tích cực vận dụng CNTT trong dạy học. Việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực thể hiện qua bốn đặc trưng cơ bản sau: Thứ nhất: dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, giúp học sinh tự khám phá những điều chưa biết chứ không thụ động tiếp thu những tri thức được sắp đặt sẵn. Giáo viên là người tổ chức và chỉ đạo học sinh tiến hành các hoạt động học tập phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáng tạo kiến thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn... Thứ hai: chú trọng rèn luyện cho học sinh biết khai thác sách giáo khoa và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã có, suy luận để tìm tòi và phát hiện kiến thức mới... Định hướng cho học sinh cách tư duy như phân tích, tổng hợp, đặc biệt hoá, khái quát hoá, tương tự, quy lạ về quen… để dần hình thành và phát triển tiềm năng sáng tạo. Thứ ba: tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác, lớp học trở thành môi trường giao tiếp GV - HS và HS - HS nhằm vận dụng sự hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân, của tập thể trong giải quyết các nhiệm vụ học tập chung. Thứ tư: chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến trình dạy học thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học). Chú trọng phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh với nhiều hình thức như theo lời giải/đáp án mẫu, theo hướng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí để có thể phê phán, tìm được nguyên nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót (tạo điều kiện để học sinh tự bộc lộ, tự thể hiện, tự đánh giá). 1.3 Một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học - Cải tiến các phương pháp dạy học truyền thống Đổi mới phương pháp dạy học không có nghĩa là loại bỏ các phương pháp dạy học truyền thống như thuyết trình, đàm thoại, luyện tập mà cần bắt đầu bằng việc cải tiến để nâng cao hiệu quả và hạn chế nhược điểm của chúng. Để nâng cao 4
hiệu quả của các phương pháp dạy học này người giáo viên trước hết cần nắm vững những yêu cầu và sử dụng thành thạo các kỹ thuật của chúng trong việc chuẩn bị cũng như tiến hành bài lên lớp, kỹ thuật đặt các câu hỏi và xử lý các câu trả lời trong đàm thoại, hay kỹ thuật làm mẫu trong luyện tập. Tuy nhiên, các phương pháp dạy học truyền thống có những hạn chế tất yếu, vì thế bên cạnh các phương pháp dạy học truyền thống cần kết hợp sử dụng các phương pháp dạy học mới, có thể tăng cường tính tích cực nhận thức của học sinh trong thuyết trình, đàm thoại theo quan điểm dạy học giải quyết vấn đề. - Kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học Việc phối hợp đa dạng các phương pháp và hình thức dạy học trong toàn bộ quá trình dạy học là phương hướng quan trọng để phát huy tính tích cực và nâng cao chất lượng dạy học. Dạy học toàn lớp, dạy học nhóm, nhóm đôi và dạy học cá thể là những hình thức xã hội của dạy học cần kết hợp với nhau, mỗi một hình thức có những chức năng riêng. Tình trạng độc tôn của dạy học toàn lớp và sự lạm dụng phương pháp thuyết trình cần được khắc phục, đặc biệt thông qua làm việc nhóm. Trong thực tiễn dạy học ở trường trung học hiện nay, nhiều giáo viên đã cải tiến bài lên lớp theo hướng kết hợp thuyết trình của giáo viên với hình thức làm việc nhóm, góp phần tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh. Tuy nhiên hình thức làm việc nhóm rất đa dạng, không chỉ giới hạn ở việc giải quyết các nhiệm vụ học tập nhỏ xen kẽ trong bài thuyết trình, mà còn có những hình thức làm việc nhóm giải quyết những nhiệm vụ phức hợp, có thể chiếm một hoặc nhiều tiết học, sử dụng những phương pháp chuyên biệt như phương pháp đóng vai, nghiên cứu trường hợp, dự án. Mặt khác, việc bổ sung dạy học toàn lớp bằng làm việc nhóm xen kẽ trong một tiết học mới chỉ cho thấy rõ việc tích cực hoá “bên ngoài” của học sinh. Muốn đảm bảo việc tích cực hoá “bên trong” cần chú ý đến mặt bên trong của phương pháp dạy học, vận dụng dạy học giải quyết vấn đề và các phương pháp dạy học tích cực khác. 1.4 Một số phẩm chất năng lực được hình thành và phát triển trong môn Giáo dục công dân Về phẩm chất: Mục tiêu của môn GDCD cho thấy việc hình thành, phát triển cho học sinh các phẩm chất chủ yếu: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm là ưu thế của môn học này. Các môn học và hoạt động giáo dục khác, tùy theo đặc trưng riêng mà góp phần hình thành, phát triển cho học sinh những phẩm chất khác nhau ở những mức độ khác nhau. Khác với các môn học và hoạt động giáo dục khác, môn GDCD có mục tiêu chủ yếu là hình thành, phát triển cho học sinh cả 5 phẩm chất đạo đức Về năng lực: môn GDCD hình thành, phát triển cho học sinh các năng lực là: năng lực điều chỉnh hành vi, năng lực phát triển bản thân, năng lực tìm hiểu và tham gia hoạt động kinh tế - xã hội. Các năng lực này là biểu hiện đặc thù của các năng lực chung (năng lực tự học và tự chủ, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực 5
giải quyết vấn đề và sáng tạo) và năng lực khoa học 1.5 Một số vấn đề về tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học Hoạt động khởi động là bước “thực hiện các động tác nhẹ trước khi thực hiện công việc” nên việc khởi động cũng cần nhẹ và sinh động để tạo sự hấp dẫn cho học sinh. Việc đặt câu hỏi hay tình huống khởi động cần chú ý tạo được hứng thú cho học sinh: để học sinh được thực hiện nhiệm vụ, được tham gia trả lời câu hỏi hoặc tham gia vào các tình huống khởi động. Câu hỏi/tình huống đưa ra ở phần này cũng cần có nhiều mức độ trong đó nhất thiết phải có câu dễ học sinh nào cũng có thể trả lời được. Khi các em trả lời được sẽ phần nào sẽ cảm thấy vui vẻ, thích thú để tạo tâm lý tốt khi vào học. Ở mỗi hoạt động khởi động đều xuất phát từ nội dung bài học, nhưng nếu tình huống nào đưa ra học sinh cũng giải quyết được thì các em sẽ không có hứng thú tìm hiểu kiến thức mới, không kích thích được trí tò mò và nhu cầu học tập một cách chủ động và tích cực của các em. Do đó bên cạnh câu hỏi dễ cần có một lượng nhất định các câu hỏi khó liên quan đến nội dung bài học, đòi hỏi học sinh phải tư duy, phải chủ động khai thác kiến thức mới thì mới trả lời được. Do đó, trong hoạt động khởi động nếu giáo viên tìm ra được tình huống khó nhưng lại hấp dẫn, kích thích trí các em thì dù là học sinh khá giỏi hay học sinh trung bình, học sinh yếu cũng sẽ có nhu cầu tìm hiểu để trả lời. Từ đó dẫn các em vào bài học một cách tự nhiên, không gò bó mà các em tự giác, tích cực học tập để giải quyết cái khúc mắc đã được đưa ra từ tình huống ban đầu. Một khởi động bài học thành công cần khơi gợi trong học trò mong muốn được tìm hiểu, khám phá bằng những hoạt động tiếp theo trong giờ học, thậm chí là sau giờ học. Muốn như vậy, hoạt động khởi động cần tạo ra mâu thuẫn trong nhận thức cho học trò. Đây là tiền đề để thực hiện một loạt các hoạt động tìm tòi, giải quyết vấn đề. Muốn như vậy, giáo viên phải là người có ý tưởng, biết gieo vấn đề để kích thích trí tò mò của người học. Việc vận dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực, thiết kế tiến trình dạy học các bài học hoặc chủ đề dạy học đảm bảo các yêu cầu về phương pháp dạy học, cách xây dựng, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá chuỗi các hoạt động học theo sự định hướng phát triển năng lực người học là rất cần thiết đối với giáo viên trong giai đoạn hiện nay. Khởi động là hoạt động đầu tiên, hoạt động này nhằm giúp học sinh huy động những kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân về các vấn đề có nội dung liên quan đến bài học mới. Mặt khác hoạt động khởi động sẽ kích thích tính tò mò, sự hứng thú, tâm thế của học sinh ngay từ đầu tiết học. Chính vì vậy trong quá trình thiết kế giáo viên phải tìm tòi các hình thức và phương pháp phù hợp, phải linh hoạt, sáng tạo, trong việc tổ chức hoạt động khởi động bài học. Tránh tình trạng hoạt động đơn điệu, nhàm chán, hoặc không tổ chức hoạt động khởi động mà để nó diễn ra một cách tuần tự, cứng nhắc. Xác định mục tiêu khởi động Hoạt động khởi động phải xác định rõ mục tiêu cần đạt, phương pháp và kỹ thuật tổ chức, phương tiện cần dùng; chuyển giao nhiệm vụ cho học sinh một cách rõ ràng. Nhiệm vụ khi chuyển giao trong hoạt động khởi động cần liên quan đến 6
kiến thức của học sinh (xem học sinh đã có được kiến thức gì liên quan đến bài học), tạo hứng thú cho học sinh, tạo ra tình huống có vấn đề để dẫn dắt HS vào phần hình thành kiến thức mới. Kỹ thuật cơ bản khi xây dựng hoạt động khởi động Phương pháp dạy học truyền thống, khởi động chỉ bằng một vài câu dẫn nhập nên không mất nhiều thời gian. Hiện nay, hình thức đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh, do đó khởi động cần tổ chức thành hoạt động để học sinh trực tiếp tham gia nên sẽ cần lượng thời gian nhiều hơn. Vì vậy khi xây dựng kịch bản cho hoạt động khởi động, giáo viên cần lưu ý không lấy những nội dung không thiết thực với bài học, tránh lấy những nội dung mang tính chất minh họa. Chúng ta cần cụ thể: sử dụng nội dung bài học để khởi động, sao cho trong khởi động sẽ bao quát được nội dung bài học, qua đó giúp GV biết được học sinh đã có kiến thức gì trong bài mới và chưa biết gì để khai thác sâu vào những nội dung học sinh chưa biết (điều này có thể sẽ khác nhau ở từng lớp nên giáo viên cần có sự điều chỉnh kịp thời để phù hợp với đối tượng học sinh ở các lớp). Hoạt động khởi động là bước “thực hiện các động tác nhẹ trước khi thực hiện công việc” nên việc khởi động cũng cần nhẹ và sinh động để tạo sự hấp dẫn cho học sinh. Việc đặt câu hỏi hay tình huống khởi động cần chú ý tạo được hứng thú cho học sinh: để học sinh được thực hiện nhiệm vụ, được tham gia trả lời câu hỏi hoặc tham gia vào các tình huống khởi động. Đồng thời việc đưa các câu hỏi ở phần khởi động cũng nên theo nhiều mức độ dành cho học sinh yếu, khá, giỏi. Tránh tình trạng, có em tham gia có em không. Giáo viên khi tổ chức khởi động cũng cần lưu ý, mỗi lớp học có 1 đặc điểm riêng nên tùy hoàn cảnh của mỗi lớp để điều chỉnh hoạt động cho phù hợp với lớp đó. Phương án xây dựng hoạt động khởi động giữa các tiết, các bài học nên có sự đổi mới hình thức, phương pháp, tránh tình trạng nhàm chán khi tiết nào cũng tổ chức một hình thức như nhau. 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Thực trạng của việc tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học hiện nay Quá trình dạy - học là một hoạt động phức tạp có sự tác động đa chiều, trong đó chất lượng và hiệu quả của hoạt động dạy - học cơ bản phụ thuộc vào chủ thể nhận thức - người học. Tuy nhiên các yếu tố khách quan cũng đóng vai trò rất quan trọng trong việc tác động để tạo tâm lý sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ và hứng thú học tập của học sinh. Hiện nay đa số giáo viên đều có tinh thần tự đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh; tuy nhiên phần lớn các thầy cô giáo đều hướng đến việc đổi mới trong hoạt động hình thành kiến thức là chủ yếu, chưa quan tâm đúng mức tới hoạt động khởi động cũng như vai trò của khởi động trong việc định hướng tiết dạy, tạo tâm lý tích cực cho học sinh để các em chủ động và tích cực khai thác, khám phá kiến thức mới nhằm đạt được mục tiêu giáo dục đề ra về kiến thức, kỹ năng và những năng lực cần hình thành cho học sinh sau mỗi tiết học. Thực tế cho thấy hầu hết giáo viên khi thiết kế hoạt động 7
khởi động thường chỉ làm theo hình thức giới thiệu qua một chút để vào bài, như vậy sẽ tiết kiệm được nhiều thời gian dành cho hoạt động khai thác kiến thức mới, không lo lắng nhiều về vấn đề thiếu thời gian, cháy giáo án… do đó tiết học tương đối khô khan, thiên về lý thuyết và giảng mà thiếu đi sự hợp tác tích cực của học sinh; ngay từ bước vào bài học sinh đã có tâm lý thụ động chờ giáo viên dẫn dắt nội dung và truyền thụ một chiều, từ đó sẽ khó tạo tâm lý để các em sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ một cách tích cực ở các hoạt động tiếp theo của bài học. Để khách quan tôi đã tiến hành khảo sát việc tiến hành thực hiện hoạt động khởi động của giáo viên ở tại trường trung học phổ thông Cửa Lò nơi tôi đang công tác và đem lại kết quả như sau: - Đối tượng khảo sát: Giáo viên - Số lượng: 50 GV - Nội dung khảo sát: Các nội dung liên quan đến việc tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học Kết quả khảo sát: Nội dung Số lượng Tỷ lệ % 1. Thầy/ cô có thực hiện hoạt động khởi động trong quá trình giảng dạy không? - Có 27 54 - Không 23 46 2. Để tiến hành hoạt động khởi động thầy cô căn cứ vào cơ sở nào ? - Căn cứ vào nội dung bài học 22 44 - Không căn cứ vào nội dung bài học 18 36 - Chỉ cần vui vẻ, hấp dẫn 10 20 3. Thầy (Cô) tổ chức hoạt động khởi động nhằm mục đích gì? - Dẫn dắt kiến thức 28 56 - Tạo hứng thú 17 34 - Tạo tình huống có vấn đề 15 30 4. Cách thức tiến hành hoạt động khởi động thường dùng - Sử dụng các phương pháp tích cực 21 42 - GV tự dẫn dắt 29 58 5. Người thực hiện hoạt động khởi động? - Giáo viên 31 62 - Học sinh 5 10 - Giáo viên và học sinh 16 32 6. Mức độ thu hút và hiệu quả? - Cao 20 40 - TB 16 32 - Thấp 14 28 8
* Kết quả: Về việc thực hiện hoạt động khởi động: Có 27/50 GV (54%) có tổ chức hoạt động; còn lại 23/50 GV (26%) không tổ chức hoạt động khởi động; Về cơ sở để xây dựng hoạt động khởi động có 22/50 (44%) GV cho rằng cần căn cứ vào nội dung bài học, có 28 / 50 (56%) GV cho rằng không cần căn cứ nội dung (18 GV) và chỉ cần vui vẻ, hấp dẫn (10 GV); Có tới 29/50 (58%) GV tự dẫn dắt bài học mà không sử dụng phương pháp tích cực tổ chức khởi động; Có tới 46 % GV thực hiện nhiệm vụ khởi động. Kết luận: Đa số giáo viên có thực hiện khởi động nhưng chỉ được tiến hành trong giờ thao giảng, dạy học chủ đề, dạy học minh họa, nghiên cứu bài học. Họ dành thời gian và tập trung cho hoạt động khai thác kiến thức mới được nhiều hơn còn việc định hướng vào bài học chỉ sơ qua bằng một vài câu dẫn dắt có liên quan, mang tính chất giới thiệu bài học. Không ít giáo viên gặp lúng túng khi tổ chức do chưa nắm được các yêu cầu, mục tiêu cơ bản của hoạt động khởi động, làm cho giờ học còn nặng nề, nhàm chán. Một số ít giáo viên có nêu tình huống khởi động nhưng còn mang tính hình thức, chưa xuất phát và tạo được liên kết thực sự với bài học để tạo hứng thú, kích thích sự sáng tạo, chủ động học tập của học sinh. Giáo viên bộ môn GDCD đã đều tay trong triển khai trong giờ dạy song có một số có khi có lúc còn lúng túng, làm cho xong chuyện. 2.2. Thực trạng của việc tổ chức hoạt động khởi động trong việc dạy học môn giáo dục công dân cấp trung học phổ thông Để tìm hiểu thực trạng việc tổ chức hoạt động khởi động trong môn GDCD, tôi tiến hành khảo sát 10 GV dạy GDCD thuộc địa bàn Nghi Lộc, Cửa Lò. Với các câu hỏi: Thầy, cô có thường xuyên tổ chức hoạt động khởi động không? (thường xuyên/ thỉnh thoảng/ không); Theo thầy, cô mục đích chính của hoạt động khởi động là gì?(tạo hứng thú cho người học/ dẫn dắt bài học/ kiểm tra kiến thức.); Thông qua hoạt động khởi động có thể hình thành và phát triển được phẩm chất và năng lực cho người học không? (có/ không); Việc tổ chức hoạt động khởi động phù hợp sẽ đem lại hiệu quả cho bày học như thế nào? (tốt; khá; bình thường). Kết quả thu được như sau: có 5/10 GV thường xuyên tổ chức hoạt động khởi động. Có 03/10 GV thỉnh thoảng và 02/10 GV không tổ chức hoạt động khởi động. Có 07/10 GV hiểu đúng về mục đích hoạt động khởi động là tạo hứng thú, kích thích tư duy cho người học. Có 05/10 GV cho rằng có thể hình thành và phát triển phẩm chất năng lực cho người học thông qua hoạt động khởi động. Có 7/10 GV thừa nhận việc tổ chức hoạt động khởi động phù hợp sẽ đem lại hiệu quả tốt cho tiết dạy. Kết luận: Qua kết quả khảo sát có thể khẳng định đa số GV đã hiểu và thấy được vai trò quan trọng của hoạt động khởi động trong tiết dạy. Tuy nhiên, vì một số lý do nào đó mà vẫn còn có một số GV xem nhẹ hoặc không tổ chức hoạt động 9
khởi động. Đây là một hạn chế trong việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực và đồng thời không tạo được cơ hội cho học sinh phát huy phẩm chất năng lực bản thân. 2.3 Nguyên nhân - Nguyên nhân chủ quan: Giáo viên chưa thực sự đầu tư vào hoạt động khởi động; tổ chức hoạt động còn nặng tính nội dung; chưa mạnh dạn vận dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực vào việc thiết kế hoạt động khởi động. - Nguyên nhân khách quan: Việc tổ chức hoạt động khởi động còn gặp khó khăn do học sinh thiếu hợp tác hoặc học sinh chưa tự tin, mạnh dạn thực hiện nhiệm vụ; nhiều học sinh thiếu sự chủ động trong nhận và thực hiện nhiệm vụ; chất lượng học sinh không đồng đều. 3. Một số biện pháp tổ chức hoạt động khởi động nhằm phát huy phẩm chất năng lực cho học sinh trong môn học Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông tại trường trung học phổ thông Cửa Lò, Nghệ An 3.1. Đa dạng hóa các hình thức hoạt động khởi động Đa dạng được hiểu là nhiều, phong phú; Đa dạng hóa hình thức hoạt động khởi động là việc sử dụng nhiều cách thức để tổ chức khởi động. Việc đa dạng hóa hình thức khởi động tạo nên tính hấp dẫn, mới mẻ cho người học. Mặt khác, thông qua việc thực hiện đa dạng nhiệm vụ học sinh có cơ hội phát triển nhiểu năng lực và phẩm chất. Để thực hiện đa dạng hóa hình thức khởi động tôi sử dụng kết hợp các phương pháp dạy học tích cực như: phương pháp tình huống. trò chơi, sử dụng video và trực quan. 3.1.1 Sử dụng phương pháp đóng vai khi thiết kế hoạt động khởi động Đóng vai là phương pháp tổ chức cho HS thực hành, “làm thử” một số cách ứng xử nào đó trong một tình huống giả định. Đây là phương pháp nhằm giúp HS suy nghĩ sâu sắc về một vấn đề bằng cách tập trung vào một sự việc cụ thể mà các em vừa thực hiện hoặc quan sát được. Việc “diễn” không phải là phần chính của phương pháp này mà điều quan trọng là sự thảo luận sau phần diễn ấy. Trong các phương pháp dạy học tích cực, đóng vai là phương pháp phù hợp với đặc trưng dạy - học của môn GDCD, đặc biệt là dạy học phần pháp luật và đạo đức. Đây là phương pháp tổ chức cho học sinh thực hành để trình bày những suy nghĩ, cảm nhận và ứng xử theo một vai giả định. Từ đó giúp học sinh suy nghĩ sâu sắc về một vấn đề bằng cách đứng từ chỗ đứng, góc nhìn của người trong cuộc, tập trung vào một sự kiện cụ thể mà các em quan sát được từ vai của mình. Với phương pháp đóng vai học sinh được rèn luyện thực hành những kỹ năng ứng xử và bày tỏ thái độ trong thực tiễn. Đồng thời gây hứng thú và chú ý cho học sinh, tạo điều kiện làm nảy sinh óc sáng tạo của học sinh, khích lệ sự thay đổi thái độ, hành vi của học sinh theo chuẩn mực hành vi đạo đức và chính trị - xã hội. Tuy nhiên trong quá 10
trình sự dụng phương pháp này GV cần lưu ý về tình huống đóng vai phải phù hợp với chủ đề bài học, phù hợp với lứa tuổi, trình độ HS và điều kiện, hoàn cảnh lớp học, không nên quá dài và phức tạp, vượt quá thời gian cho phép, tình huống phải có nhiều cách giải quyết, cần để mở để HS tự tìm cách giải quyết, cách ứng xử phù hợp, không cho trước “kịch bản”, lời thoại. Mỗi tình huống có thể phân công một hoặc nhiều nhóm cùng đóng vai, cần quy định rõ thời gian thảo luận và đóng vai của các nhóm. Trong khi HS thảo luận và chuẩn bị đóng vai, GV nên đi đến từng nhóm lắng nghe và gợi ý, giúp đỡ HS khi cần thiết, nên khích lệ cả học sinh nhút nhát cùng tham gia. Ví dụ: Khởi động bằng phương pháp đóng vai khi dạy: Bài 2 Thực hiện pháp luật Mục tiêu: - Kích thích HS tự tìm hiểu xem các em đã biết gì về thực hiện pháp luật - Rèn luyện năng lực nhận xét đánh giá, tư duy phê phán - Rèn luyện kĩ năng quan sát, giao tiếp Cách tiến hành: GV cho HS xem tình huống (tình huống do học sinh đóng vai) Nhân vật: - Cảnh sát giao thông - Nhóm học sinh đi xe đạp Đạo cụ: - Xe đạp Trang phục: - Học sinh mặc đồng phục Cảnh sát giao thông mặc đồng phục công an Thực hiện: * Tốp học sinh (gồm 5 bạn): giờ tan học, trên đường đi học về, trong đó (một tốp 3 bạn) đi dàn hàng ngang; còn tốp học sinh khác (2 bạn) vừa đi, vừa hát nghêu ngao, lạng lách. * CSGT: đến ngã tư, CSGT tuýt còi và yêu cầu các em học sinh dừng lại * Tốp học sinh (gồm 3 bạn) đã tuân theo hiệu lệnh của CSGT dừng xe và đi vào sát lề đường; Còn tốp học sinh (gồm 2 bạn) không tuân theo hiệu lệnh của CSGT, vẫn ngang nhiên phóng qua ngã tư Hỏi: Trong tình huống trên, hành vi nào đúng? Hành vì nào chưa đúng? HS: Trả lời GV: dẫn dắt vào Bài 2: thực hiện pháp luật 11
Kết luận: Sử dụng phương pháp đóng vai trong thiết kế hoạt động khởi động đã làm bầu không khí trong lớp học luôn sôi nổi, hấp dẫn và thu hút người học, hiệu quả mang lại rất rõ rệt. Các em sẽ được trải nghiệm vào các nhân vật được rèn luyện thực hành những kỹ năng ứng xử và bày tỏ thái độ của mình trước những vấn đề đặt ra. Chính vì vậy với việc sự dụng phương pháp này khi tổ chức hoạt động khởi động tôi đã có những thành công nhất định khi dạy các bài ở chương trình GDCD đặc biệt là phần pháp luật và đạo đức. 3.1.2. Sử dụng phương pháp trò chơi khi thiết kế hoạt động khởi động Trò chơi là hoạt động được các học sinh thích thú tham gia. Vì vậy nó có khả năng lôi kéo sự chú ý và khơi dậy được hứng thú học tập. Rất nhiều trò chơi ngoài mục đích đó còn có thể ôn tập kiến thức cũ hoặc dẫn dắt các em vào hoạt động tìm kiếm tri thức mới một cách tự nhiên, nhẹ nhàng. Hoặc có những trò chơi giúp các em vận động tay chân khiến cho cơ thể tỉnh táo, giảm bớt những áp lực tâm lý do tiết học trước gây ra. - Sử dụng phương pháp trò chơi là phương pháp giáo viên thông qua việc tổ chức các trò chơi có liên đến nội dung bài học, có tác dụng tạo hứng thú học tập cho học sinh ngay từ khi bắt đầu bài học mới. - Qua trò chơi học sinh tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng, tự nhiên, đồng thời cũng phát triển tính tự giác ở học sinh. Bản chất của phương pháp sử dụng trò chơi học tập là dạy học thông qua việc tổ chức hoạt động cho học sinh. Dưới sự hướng dẫn của GV, HS được hoạt động bằng cách tự chơi trò chơi trong đó mục đích của trò chơi chuyển tải mục tiêu của bài... - Phương pháp trò chơi có một số ưu điểm và nhược điểm sau: + Ưu điểm: . Trò chơi học tập là một hình thức học tập bằng hoạt động, hấp dẫn HS do đó duy trì tốt hơn sự chú ý của các em với bài học. . Trò chơi làm thay đổi hình thức học tập chỉ bằng hoạt động trí tuệ, đo đó giảm tính chất căng thẳng của giờ học, nhất là các giờ học kiến thức lý thuyết mới. . Trò chơi có nhiều học sinh tham gia sẽ tạo cơ hội rèn luyện kỹ năng học tập hợp tác cho HS. + Nhược điểm: . Khó củng cố kiến thức, kỹ năng một cách có hệ thống. . Học sinh dễ sa đà vào việc chơi mà ít chú ý đến tính chất học tập của các trò chơi. Khi sự dụng phương pháp này GVcần lưu ý một số điều sau: . Lựa chọn hoặc tự thiết kế trò chơi đảm bảo những yêu cầu: . Mục đích của trò chơi phải thể hiện mục tiêu của bài học hoặc một phần 12
của chương trình. . Hình thức chơi đa dạng giúp HS được thay đổi các hoạt động học tập trên lớp, giúp HS phối hợp các hoạt động trí tuệ với các hoạt động vận động. . Luật chơi đơn giản để HS dễ nhớ, dễ thực hiện. Cần đưa ra các cách chơi có nhiều HS tham gia để tăng cường kỹ năng học tập hợp tác. . Các dụng cụ chơi cần đơn giản, dễ làm hoặc dễ tìm kiếm tại chỗ . Chọn quản trò chơi có năng lực phù hợp với yêu cầu của trò chơi. . Tổ chức chơi vào thời gian thích hợp của bài học để vừa làm cho học sinh hứng thú học tập vừa hướng cho học sinh tiếp tục tập trung các nội dung khác của bài học một cách có hiệu quả. - Trong quá trình tổ chức hoạt động khởi động bản thân tôi thường sử dụng một số trò chơi sau: Trò chơi “Hỏi nhanh, đáp gọn”, trò chơi “làm theo lời tôi hát”, trò chơi ô chữ, trò chơi “Gió thổi”, Trò chơi mảnh ghép, trò chơi đoán ý đồng đội, trò chơi “nhanh như chớp”... Sau đây tôi xin trình bày một số ví dụ cụ thể trong các tiết dạy của tôi khi vận dụng phương pháp trò chơi để thiết kế hoạt động khởi động trong bài dạy môn GDCD bậc THPT Ví dụ: Khi dạy bài: Quyền bình đẳng giữa các Dân tộc và Tôn giáo. Tôi sử dụng trò chơi “Tiếp sức” - Mục tiêu: + Kích thích HS tự tìm hiểu xem các em biết gì về 54 dân tộc hiện nay ở nước ta + Rèn luyện kĩ năng tổng hợp, giao tiếp + Rèn luyện năng lực tư duy, hợp tác. - Cách tiến hành: Chia lớp thành 2 đội, Cư 3 bạn làm trọng tài - Thời gian: 5 phút - GV phổ biến luật chơi: + Mỗi đội cử 1 người kể tên 1 dân tộc mà em biết + Lần lượt 1người của đội này nói xong thì đội kia tiếp tục... + Các đội đưa ra đáp án không trùng nhau (Nếu trùng là phạm luật) - Các nhóm thảo luận trong vòng 1 phút - Các nhóm tiến hành trò chơi, Tổ trọng tài làm việc - Dự kiến sản phẩm của học sinh: Học sinh kể tên được 54 dân tộc hiện nay ở nước ta. - GV chốt ý dẫn dắt: Như vậy ở nước ta hiện nay có 54 dân tộc đang sinh sống có cả dân tộc lớn và dân tộc nhỏ. Vậy quan điểm của Nhà nước ta đối với các 13
dân tộc như thế nào? Các dân tộc có được bình đẳng với nhau hay không? Hôm nay chúng ta học bài: Quyền bình đẳng giữa các Dân tộc và Tôn giáo. Kết luận: Có thể nói rằng khi sự dụng phương pháp trò chơi trong thiết kế hoạt động khởi động đã làm cho bài học thêm sôi nổi, hấp dẫn, đem lại hiệu quả cao trong giờ học. Tất cả các thành viên của nhóm đều tham gia hết mình và từ đó các em sẽ được trải nghiệm. Trò chơi giúp cho hoạt động dạy học trở nên nhẹ nhàng, hứng thú với học sinh, giúp các em rèn luyện sự mạnh dạn tự tin, tinh thần đoàn kết và dễ dàng tiếp cận với kiến mới của bài học. 3.1.4. Sử dụng video, hình ảnh trong việc thiết kế hoạt động khởi động Hình ảnh và video - clip có chức năng cơ bản là tích hợp và cơ động. Hình ảnh trước hết là để thông báo thông tin, sau đó là để minh họa, giải thích, mô tả trực quan. HS sẽ quan sát hình ảnh, xử lý tài liệu và trao đổi với nhau về thông tin hình ảnh đó. Việc sự dụng hình ảnh, video vào hoạt động khởi động làm cho giờ dạy bớt khô khan, cứng nhắc. Đồng thời làm tăng tính hấp dẫn đối với nội dung học tập, gây hứng thú học tập ở HS, làm cho việc học trở nên dễ dàng, thuận lợi hơn. Các hình ảnh, video - clip là nguồn cung cấp các chất liệu để học sinh khai thác nội dung học tập một cách tích cực, tự giác hơn. Ví dụ: Để tiến hành hoạt động khởi động chủ đề: Xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần và quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam tôi chọn video clip về kinh tế Việt Nam thời bao cấp và thời ngày nay Mục tiêu: - Khích thích HS tìm hiểu về quá trình nền kinh tế nhiều thành phần. Giáo viên sử dụng phương pháp thuyết trình kết hợp với việc chuẩn bị các video trực quan để dạy học * Thời gian: 5 phút * Cách tiến hành: - Giáo viên chuyển giao nhiệm vụ: GV cho HS xem một đoạn video clip về kinh tế Việt Nam thời bao cấp và thời ngày nay - Thực hiện nhiệm vụ học tập: Học sinh tiến hành thảo luận chung Câu hỏi: So sánh kinh tế thời kỳ bao cấp và kinh tế ngày nay? Thời kỳ bao cấp và thời kỳ ngày nay nước ta có mấy thành phần kinh tế? 14
- Báo cáo kết quả: Học sinh trả lời ý kiến cá nhân: - Dự kiến sản phẩm của học sinh: Học sinh bước đầu nắm được sự tồn tại các thành phần kinh tế là một tất yếu khách quan để đưa đất nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển + Giáo viên định hướng học sinh nêu: Thời đại ngày nay có sự đổi mới về kinh tế, xóa bỏ kinh tế tập trung quan liêu bao cấp chuyển sang cơ chế kinh tế thị trường Đảng ta xác định hiện nay nước ta có 5 thành phần kinh tế. Vậy thành phần kinh tế là gì? Tình tất yếu khách quan của các thành phần kinh tế như thế nào?Bài học hôm nay chúng ta sẽ cùng tìm hiểu Kết luận: Trong quá trình thiết kế hoạt động khởi động cho các bài thì việc sự dụng hình ảnh, video có ý nghĩa to lớn không chỉ là nguồn kiến thức mà còn có tác dụng hình thành tri thức, kĩ năng, phát triển tư duy cho học sinh, các hình ảnh sinh động với màu sắc tươi sáng còn có tác dụng hình thành xúc cảm thẩm mĩ cho các em. Tranh ảnh, video giúp phần khởi động bài học trở nên hấp dẫn hơn, đồng thời giúp cho học sinh biết cách cảm nhận các vấn đề của cuộc sống. Phần mở đầu giới thiệu bài học sẽ rất nhẹ nhàng và thú vị đem lại hiệu quả cao trong quá trình dạy và học. 3.2. Lựa chọn nguồn tư liệu khởi động phù hợp, giá trị Ngoài việc đa dạng hóa các hình thức khởi động, thì việc lựa chọn tư liệu phù hợp là điều hết sức quan trọng. Nguyên tắc lựa chọn nguồn tư liệu phục vụ cho hoạt động khởi động cần đảm bảo: Tính khoa học, phù hợp đặc thù bộ môn; mang tính giáo dục và đặc biệt là tạo được tâm thế và khích thích tính tích cực học tập cho người học. Các nguồn tư liệu có thể sử dụng trong môn học GDCD: Đoạn phim, video phóng sự, tư liệu bằng hình ảnh, số liệu... đã được kiểm chứng và rõ nguồn; các trang “quà tặng cuộc sống”; “tư vấn pháp luật”...; các thông tin chính luận... Cách tiến hành: Bước 1: Dựa vào nội dung bài học để định hướng nguồn tư liệu (phim, phóng sự, âm nhạc, hình ảnh, câu chuyện, tình huống, thông tin, số liệu...). Bước 2: Chọn lọc nguồn tư liệu (các trang, các tài liệu đảm bảo tính khoa học, tính giáo dục...). Bước 3: Xác định phương pháp phù hợp với nguồn tư liệu đã chọn (với tư liệu đã chọn thì sẽ phù hợp với phương pháp nào như đóng vai, trò chơi, giải quyết vấn đề, trình chiếu...). Bước 4: Triển khai nhiệm vụ cho học sinh (giao nhiệm vụ cho học sinh từ 2 đến 6 ngày...). 15
Bước 5: Kiểm tra, giám sát và hỗ trợ việc thực hiện nhiệm vụ của học sinh (trong quá trình học sinh thực hiện giáo viên phải thường xuyên kiểm tra và hỗ trợ để các em hoàn thành nhiệm vụ và đảm bảo dự định...). Bước 6: Thực hiện khởi động tại tiết học Ví dụ: Để thực hiện phần khởi động bài 2 Thực hiện pháp luật, tôi đã tìm hiểu, tìm kiếm nguồn tư liệu… và thực hiện như sau: - Dựa vào nội dung bài học Thự hiện pháp luật tôi đã tìm kiếm nguồn tư liệu + Từ YouTobe video về thự hiện pháp luật giao thông đường bộ của học sinh (https://www.youtube.com/watch?v=sTBwrfIsY3Q) + Chọn lọc nguồn tư liệu, thông tin từ báo: Vietnamnet, báo pháp luật về hành vi vi phạm pháp luật của công dân. + Sau khi nghiên cứu tài liệu tôi lựa chọn nguồn tư liệu từ nguồn tin tức từ báo Vietnamnet và pháp luật về vi phạm pháp luật của công dân, của nhóm học sinh vi phạm pháp luật giao thông, tôi lựa chọn hành vi vi phạm pháp luật của nhóm học sinh từ nguồn Youtobe phù hợp với nội dung bài học và sử dụng phương pháp đóng vai, tiến hành giao nhiệm vụ cho học sinh, thống nhất nội dung và hình thức đóng vai để thực hiện phần khởi động. + Trong quá trình học sinh thực hiện nhiệm vụ của mình tôi thường xuyên giám sát kiểm tra đôn đốc các em hoàn thành đúng kế hoạch để tiến hành hoạt động khởi động tại tiết học. Với việc tổ chức khởi động trong dạy học thì giờ dạy đã có sự thay đổi nhiều và theo chiều hướng tích cực, với sự chuẩn bị chu đáo về cách thiết kế, sự kết hợp kiến thức của giáo viên nên bước vào giờ học không còn cứng nhắc, đơn điệu, truyền thụ kiến thức một chiều, mà giờ học trở nên sinh động, học sinh rất tích cực tham gia xây dựng bài. 3.3. Xây dựng hoạt động khởi động phù hợp năng lực người học Để hoạt động khởi động có hiệu quả ngoài việc đa dạng hóa các hình thức tổ chức, nguồn tư liệu phong phú, giá trị thì người giáo viên cần quan tâm đến năng lực người học. Bởi năng lực người học sẽ quyết định đến chất lượng của hoạt động khởi động. Năng lực người học được thể hiện qua: khả năng tiếp thu, khả năng trình bày, tính sáng tạo, sự tự tin, ý thức tham gia... Việc xác định năng lực người học là việc làm hết sức cần thiết trong dạy học nói chung và tổ chức các hoạt động nói riêng. Bởi khi nắm được năng lực người học, giáo viên sẽ đưa ra được những nhiệm vụ phù hợp, vừa sức, giúp các em tự tin thoải mái trong thực hiện. Trên thực tế, có một số giáo viên chỉ tập trung phương pháp, hình thức hoạt động, nguồn tư liệu mà không chú ý đến khả năng thực hiện nhiệm vụ của học sinh nên hiệu quả không như mong muốn dẫn đến áp lực trong 16