Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm giúp học sinh lớp 10K trường THPT Thái Hòa khám phá và rèn luyện bản thân

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:74

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm vận dụng cơ sở lý luận về chương trình, nội dung sinh hoạt lớp lồng ghép các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp; cũng như các tiết hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh khối 10 THPT nói chung và học sinh lớp 10K trường THPT Thái Hòa nói riêng theo bộ sách giáo khoa: Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 10 - THPT.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm giúp học sinh lớp 10K trường THPT Thái Hòa khám phá và rèn luyện bản thân

ĐỀ TÀI: MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP NHẰM GIÚP HỌC SINH LỚP 10K TRƯỜNG THPT THÁI HÒA KHÁM PHÁ VÀ RÈN LUYỆN BẢN THÂN. Lĩnh vực: HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP ĐỀ CƯƠNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
SỞSỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN ̀̀ ́́ TRƯƠNG THPT THAI HOA TRƯƠNG THPT THAI HOA ̀̀ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: ĐỀ TÀI “MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, NGHIỆP NHẰM GIÚP HỌCGIÚP HỌC SINH LỚP 10KTRUNG HỌC PHỔ HƯỚNG NGHIỆP NHẰM SINH LỚP 10K TRƯỜNG TRƯỜNG THPT THÔNG THÁI HÒA KHÁM PHÁ RÈN LUYỆN BẢN THÂN. THÁI HÒA KHÁM PHÁ VÀ VÀ RÈN LUYỆN BẢN THÂN” Lĩnh vực: HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP Lĩnh vực: Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp Giáo viên: Chu Thị Kim Liên Tác giả: Chu Thị Kim Liên Tổ bộ môn: Tự nhiên Thời gian thực hiện: Năm học 2022 - 2023 Số điện thoại: 0964.456.288 Năm 2023
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Nội dung viết tắt Chữ viết tắt 1. Giáo viên GV 2. Học sinh HS 3. Trung học phổ thông THPT 4. Giáo viên chủ nhiệm GVCN 5. Trải nghiệm, hướng nghiệp TNHN 6. Trung học cơ sở THCS 7. Thực nghiệm TN
MỤC LỤC MỤC LỤC Trang PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1 1. Lý do chọn đề tài 1 2. Điểm mới, cải tiến, đóng góp mới của đề tài 1 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 1 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2 5. Phương pháp nghiên cứu 2 6. Thời gian tiến hành nghiên cứu 2 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 3 Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn 3 1. Cơ sở lý luận 3 1.1. Năng lực và phẩm chất của học sinh THPT 3 1.2. Hoạt động giáo dục 3 1.3. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 4 1.4. Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh lớp 10 - THPT 4 2. Cơ sở thực tiễn 6 2.1. Thực trạng về việc tổ chức các giờ hoạt động trải nghiệm, hướng 6 nghiệp cho học sinh lớp chủ nhiệm 2.2. Những hoạt động hình thành năng lực và phẩm chất giúp học sinh 9 khám phá và rèn luyện bản thân Chương 2. Một số biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm giúp học sinh lớp 10K trường THPT Thái Hòa khám 9 phá và rèn luyện bản thân 1. Hoạt động đưa giá trị sống vào lớp học 9 1.1. Xây dựng nội quy lớp học 9 1.2. Xem kịch câm và đoán tính cách của nhân vật 14 2. Hoạt động xây dựng kỹ năng sống cho học sinh THPT 18 2.1. Kỹ năng hoạt động nhóm, hợp tác trong hoạt động tập thể 18
2.2. Chia sẻ kết quả rèn luyện tính cách và điều chỉnh tư duy của bản thân 23 theo hướng tích cực: “Đối thoại tuổi 16” 2.3. Trắc nghiệm nghề nghiệp Holland và trắc nghiệm trí thông minh đa 27 dạng MI Chương 3: Thực nghiệm sư phạm 33 1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm đề tài 33 2. Đối tượng và thời gian thực nghiệm đề tài 33 3. Phương pháp thực nghiệm 3.1. Các bước thực nghiệm 3.2. Chọn lớp thực nghiệm và tiêu chí đánh giá 4. Kết quả thực nghiệm của đề tài 33 4.1. Đối với giáo viên 33 4.2. Đối với học sinh 33 4.3. Bảng thống kê đối chứng thực nghiệm về hiệu quả của đề tài 34 5. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất 37 5.1. Mục đích khảo sát 37 5.2. Nội dung và phương pháp khảo sát 38 5.3. Đối tượng khảo sát 44 5.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã 44 đề xuất PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 46 1. Kết luận 46 2. Kiến nghị và đề xuất 46 TÀI LIỆU THAM KHẢO 48 PHỤ LỤC
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Nhằm thực hiện các chủ trương đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước; đáp ứng yêu cầu thực hiện Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018; thực hiện thường xuyên, hiệu quả các phương pháp, hình thức và kỹ thuật dạy học tích cực; tích cực đổi mới các nội dung phương pháp giáo dục học sinh theo định hướng tiếp cận năng lực nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện; đặc biệt là tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng tăng cường, phát huy tính chủ động, tích cực, tự học của học sinh trong và ngoài nhà trường. Trường học có sứ mệnh quan trọng là dạy chữ và dạy người. Hai nhiệm vụ này gắn bó mật thiết xuyên suốt mọi thời đại, mọi nền giáo dục. Trong thời đại công nghệ 4.0, sự nghiệp dạy chữ, dạy người trở nên khó khăn, phức tạp hơn. Theo ý kiến của một số chuyên gia giáo dục, việc dạy người của nhà trường hiện nay là giáo dục nhân cách văn hóa cho người học để họ có đủ những phẩm chất, bản lĩnh tham gia vào quá trình hội nhập, phát triển. Trong hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục Trung học phổ thông là bậc học vô cùng quan trọng. Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản; phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; giúp học sinh củng cố và phát triển những kết quả giáo dục trung học cơ sở, hoàn thiện học vấn phổ thông và những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và hướng nghiệp; có điều kiện phát huy năng lực cá nhân để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Học sinh lớp 10 là khối đầu tiên của bậc học Trung học phổ thông. Đây là bước ngoặt quan trọng bởi các em từ bậc học Trung học cơ sở lên còn nhiều bỡ ngỡ, xa lạ với môi trường học tập, với thầy cô, bạn bè từ nhiều vùng miền khác nhau, với cách dạy, cách học và lượng kiến thức mới. Nhiều em đi học rất xa nhà, môi trường sinh hoạt, quan bạn bè mở rộng và phức tạp. Chính vì thế, tâm lý các em có phần biến động, một số em hòa đồng nhanh nhưng một số em lại tỏ ra rất dè dặt, lo sợ trước sự thay đổi đó. Đặc biệt năm học 2022 - 2023 là năm học đầu tiên thực hiện Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 đối với bậc THPT. Chương trình Giáo dục Phổ thông mới 2018, bên cạnh những kiến thức được cập nhật để phù hợp với những thành tựu mới của khoa học - công nghệ còn có một số môn mang tên mới và hoạt động giáo dục mới như: Giáo dục kiến thức và pháp luật ở THPT; Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở THCS và THPT. Hoạt động TNHN là hoạt động được biết đến nhiều trong chuỗi hoạt động giáo dục của chương trình giáo dục phổ thông mới, vì những hoạt động này được xây dựng trên cơ sở giáo dục tập thể như chào cờ, sinh hoạt lớp, hoạt động tham quan, lao động hướng nghiệp, thiện nguyện phục 1
vụ cộng đồng… Các tiết học trải nghiệm, hướng nghiệp góp phần hình thành phẩm chất, năng lực cho HS theo định hướng của Chương trình Giáo dục Phổ thông mới 2018. Đồng thời tạo cơ hội phát huy tính tự giác, tinh thần hợp tác, năng lực điều hành, khả năng tự quản của HS. Từ việc phân tích tính ưu việt của bộ môn Hoạt động TNHN, đồng thời xuất phát từ nhu cầu khám phá và rèn luyện bản thân của người học nói chung và các em học sinh lớp 10 THPT nói riêng tôi đã chọn đề tài: “Một số biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm giúp học sinh lớp 10K trường THPT Thái Hòa khám phá và rèn luyện bản thân”. 2. Điểm mới, cải tiến, đóng góp mới của đề tài Mục tiêu Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 là giúp học sinh phát triển những năng lực, phẩm chất cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia cuộc sống lao động. Đề tài tôi nghiên cứu về giá trị sống, kỹ năng sống và các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm giúp học sinh phát triển các năng lực, phẩm chất một cách toàn diện, tạo tiền đề cho các em bước vào tương lai một cách tự tin, bản lĩnh. Đặc biệt, đề tài xoáy sâu vào học sinh khối lớp 10 là một lớp học đầu cấp và cũng là năm đầu tiên thực hiện đổi mới chương trình sách giáo khoa THPT; đề tài đưa ra một số định hướng giúp các em khám phá và rèn luyện bản thân theo cách mà các em thế hệ “gen Z” mong muốn, tìm kiếm. Như vậy, có thể khẳng định rằng, đề tài đã hướng đến giải quyết một số vấn đề cấp bách mà thực tế đặt ra trong công tác giảng dạy bộ môn hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 10 - THPT. Từ đó góp phần hình thành và phát triển nhiều kỹ năng mềm cho học sinh, giúp các em có điều kiện để phát triển toàn diện nhân cách. Tóm lại, đề tài tôi thực hiện có tính giáo dục và tính thực tiễn cao; là tài liệu bổ ích để các đồng nghiệp tham khảo trong quá trình giảng dạy bộ môn Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 10 - THPT. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Vận dụng cơ sở lý luận về chương trình, nội dung sinh hoạt lớp lồng ghép các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp; cũng như các tiết hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh khối 10 THPT nói chung và học sinh lớp 10K trường THPT Thái Hòa nói riêng theo bộ sách giáo khoa: Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 10 - THPT. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu 2
Biện pháp được áp dụng trong hoạt động giáo dục học sinh trong các giờ sinh hoạt lớp và giờ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong và ngoài lớp học cho đối tượng học sinh lớp 10 THPT. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Học sinh lớp 10K trường THPT Thái Hòa -Thực nghiệm đề tài ở lớp chủ nhiệm của tác giả tại trường THPT Thái Hòa. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Sách giáo khoa và sách giáo viên “Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 10 - THPT”; nguồn tài liệu từ tủ sách cá nhân và đặc biệt nguồn học liệu từ mạng internet. - Phương pháp quan sát: Quan sát và tìm hiểu đối tượng, tâm sinh lý học sinh lớp 10 - THPT, xu hướng xã hội về nghề nghiệp. - Phương pháp phỏng vấn: Tham khảo ý kiến của các giáo viên có kinh nghiệm trong công tác giáo dục và tổ chức các hoạt động giáo dục học sinh, thăm dò ý kiến học sinh lớp 10 trường THPT Thái Hòa. - Phương pháp điều tra: Các hình thức thảo luận của “gen Z” trên mạng xã hội; tâm sinh lý của thế hệ “gen Z”, xu hướng về thời trang, lựa chọn nghề nghiệp của gen Z trong 5 năm tới.... - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Lên kế hoạch và thực nghiệm đề tài tại lớp 10K trường THPT Thái Hòa. 6. Thời gian tiến hành nghiên cứu TT Các nội dung, công việc thực hiện Thời gian dự kiến 1 Nội dung 1: Tìm hiểu thực trạng Tháng 7 - 8/2022 2 Nội dung 2: Nghiên cứu lý thuyết và giải pháp Tháng 9 - 11/2022 3 Nội dung 3: Thiết kế giải pháp và thực hiện Tháng 12/2022 - 2/2023 4 Nội dung 4: Hoàn thiện đề tài Tháng 1 - 3/2023 3
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn 1. Cơ sở lý luận 1.1. Năng lực và phẩm chất của học sinh THPT Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động, khả năng thích ứng với những đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp mới. Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 hình thành và phát triển cho học sinh những năng lực cốt lõi sau: Năng lực tự chủ và tự học; Năng lực giao tiếp và hợp tác; Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo; Năng lực ngôn ngữ; Năng lực tính toán; Năng lực khoa học; Năng lực công nghệ; Năng lực tin học; Năng lực thẩm mĩ; Năng lực thể chất[4];[7];[8]. Bên cạnh việc hình thành, phát triển các năng lực cốt lõi, Chương trình Giáo dục Phổ thông còn góp phần phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu của HS. Phẩm chất là những tính tốt thể hiện ở thái độ, hành vi ứng xử của con người; cùng với năng lực tạo nên nhân cách con người; năm phẩm chất của học sinh trong Chương trình Giáo dục Phổ thông tổng thể bao gồm: Yêu nước; Nhân ái; Chăm chỉ; Trung thực; Trách nhiệm. 1.2. Hoạt động giáo dục Hoạt động là sự tương tác giữa chủ thể và đối tượng, nhằm biến đổi đối tượng theo mục tiêu mà chủ thể đặt ra. Quá trình chủ thể tác động vào đối tượng nhằm tạo ra sản phẩm. Hoạt động giáo dục là dưới tác động chủ đạo của người thầy, người học chủ động thực hiện hoạt động nhằm lĩnh hội tri thức khoa học, rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, phát triển trí tuệ, hình thành thế giới quan khoa học, phẩm chất và nhân cách. Luật Giáo dục 2005 đã ghi: “Hoạt động giáo dục phải được thực hiện theo nguyên lý học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lý luận gắn liền với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”. Nguyên lý giáo dục là nguyên tắc chung, phương pháp tổng quát của hoạt động giáo dục. Cán bộ quản lý giáo dục ở tất cả các cấp đều phải vận hành hệ thống giáo dục theo nguyên lý này. Các chương trình bộ môn, kế hoạch dạy học đều phải được xây dựng theo nguyên tắc chung đó[1];[2];[3]. Nội dung của nguyên lý này gồm ba điểm quan trọng cần lưu ý: - Học đi đôi với hành, lý luận đi đôi với thực tiễn. 4
- Giáo dục kết hợp với lao động sản xuất. - Nhà trường gắn liền với gia đình và xã hội. 1.3. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp Hoạt động TNHN là hoạt động giáo dục tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế; huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học để thực hiện nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn. Qua đó, học sinh chuyển hoá kinh nghiệm thành tri thức và kĩ năng mới, phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, nghề nghiệp tương lai[13]. Mục tiêu của hoạt động TNHN không phải mang lại tri thức như các bộ môn khác, mà nó được xây dựng nhằm tạo cơ hội cho học sinh:  Huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học và lĩnh vực giáo dục khác nhau để trải nghiệm thực tiễn.  Mặc dù được thiết kế theo chức năng, nhiệm vụ và mục tiêu riêng song hoạt động giáo dục này có quan hệ tương trợ với các môn học khác, góp phần đạt mục tiêu chung của chương trình tổng thể. Cụ thể, học sinh được đặt vào các tình huống có thật trong cuộc sống (làm thế nào khi đi lạc, nên làm gì khi nhặt được tiền, cứu người bị tai nạn đuối nước thế nào, em làm thế nào để tăng thu nhập cá nhân trong thời gian rỗi,…) và tìm phương pháp giải quyết. Trong quá trình này, các bạn cảm thấy hứng thú khi được kích thích sáng tạo, khơi dậy tiềm năng, phát huy tính chủ động, tự giác. Từ đó có thêm động lực để học hỏi, phát triển bản thân như:  Hình thành các phẩm chất và năng lực cần thiết.  Trong quá trình tham gia các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp học sinh có điều kiện quan sát vẻ đẹp thiên nhiên; tìm hiểu nét đẹp của quê hương, con người; khám phá giá trị văn hóa, lịch sử… Nhờ vậy, học sinh hình thành những phẩm chất quan trọng như yêu nước, yêu thiên nhiên, nhân ái, sống có trách nhiệm, trung thực. Đồng thời, học sinh cũng được tích lũy và rèn giũa các năng lực chung như: tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo, thích ứng với cuộc sống, thiết kế và tổ chức hoạt động, định hướng nghề nghiệp. Như vậy hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp giúp người học tìm hiểu về bản thân, khám phá sở thích và mục tiêu nghề nghiệp của mình để có thể lựa chọn hướng đi phù hợp nhất. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 10 là môn học mới, trường THPT Thái Hòa bố trí giảng dạy 3 tiết/tuần gồm 1 tiết sáng thứ 2 đầu tuần sau khi chào cờ, một tiết giữa tuần theo chuyên đề, một tiết vào thứ 7 cuối tuần sau khi sinh hoạt lớp do GVCN đảm nhiệm. 1.4. Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh lớp 10 - THPT 5
Học sinh lớp 10 nhận thức còn non nớt nhất trong khối trung học phổ thông. Các em sống trong những gia đình có hoàn cảnh khác nhau, nếp sống khác nhau nên nhận thức, suy nghĩ và hành động cũng khác nhau. Đặc biệt tư duy học sinh lớp 10 cũng khá cụ thể và cảm tính. Các em rất ham hiểu biết, thích bắt chước các anh chị, hiếu động, khả năng tập trung chú ý chưa cao. Năm đầu tiên bước vào trường trung học phổ thông, các em rất bỡ ngỡ với việc chuyển đổi môi trường từ trường xã, phường sang trường huyện, thị với những nội quy chặt chẽ hơn, do đó nhiều em học sinh khối 10 cảm thấy khó thích ứng với các yêu cầu và quy tắc của môi trường mới, đặc biệt là trong khoảng thời gian đầu mới nhập học[4];[5]. Học sinh lớp 10 - THPT bắt đầu từ 15 - 16 tuổi. Đó là giai đoạn đầu của tuổi thanh niên hay còn gọi là thời kỳ thanh niên mới lớn. Vị trí THPT - giai đoạn của cả một thời kỳ bồi dưỡng kiến thức văn hóa chung đã khiến thanh niên phải nghĩ đến tiền đồ của mình, nghĩ đến việc chuẩn bị bước vào đời và lo lựa chọn nghề nghiệp mai sau. Ở lứa tuổi này các em đã có sự trưởng thành về tư tưởng, tâm lí, là thời kỳ tự xác định về mặt xã hội, tích cực tham gia vào cuộc sống lao động, học tập để chuẩn bị cho tương lai. Đây chính là thời kỳ nhân cách đang trưởng thành tiến tới ổn định[6]. Về thể chất: Ở các em đã có một cơ thể phát triển gần ngang bằng với cơ thể trưởng thành, các chức năng sinh lí cũng đạt được độ phát triển cao. Cơ thể đã dần được hoàn thiện. Thể lực của các em phát triển mạnh giúp cho việc thực hiện các công việc nặng nhọc, các công việc có kỹ thuật tốt hơn. Sự phát triển của não, hệ thần kinh trung ương và các giác quan giúp các em tiếp thu những kiến thức văn hóa, khoa học kỹ thuật và thông tin mới của xã hội rất nhanh. Về tâm lí: Tự ý thức của học sinh THPT đã phát triển ở mức cao, có liên quan đến nhu cầu tìm hiểu và đánh giá những thuộc tính tâm lí, đạo đức theo quan điểm sống, ước mơ và hoài bão. Các em quan tâm sâu sắc đến đời sống tâm lí riêng, đến những phẩm chất nhân cách và năng lực của mình. Những đặc điểm tâm lí của học sinh lớp 10 nói riêng và học sinh THPT nói chung nêu trên chứng tỏ thanh niên mới lớn là những người đã đạt tới trình độ có thể tự quyết định mọi công việc của mình và nhất là có thể trực tiếp tham gia lao động. Lao động và học tập là hai hoạt động chủ yếu của học sinh THPT. Bên cạnh đó hoạt động vui chơi cũng có tác dụng rất lớn đối với các em khi cần thư giãn tâm hồn và rèn luyện các phẩm chất cần thiết. Tuy nhiên cũng cần phải nói thêm rằng, do thể lực và trí lực dồi dào, do đã có được một số kinh nghiệm xác đáng, do trình độ hiểu biết đã được nâng cao… học sinh THPT có thể đi đến chỗ chủ quan, tự mãn, tự đánh giá quá cao bản thân mình. Các em giàu ước mơ, giàu lòng quả cảm nhưng nhiều khi vì nôn nóng đối với công việc, muốn đốt cháy giai đoạn, hấp tấp, thiếu suy tính cặn kẽ mà có thể vấp váp, bị thực tế khách quan dội nước lạnh vào nhiệt tình của mình sinh ra bi quan, dễ chán nản. Do vậy trong quá trình giáo dục thầy cô và các bậc cha mẹ học sinh phải kiên trì bền bỉ giáo dục bằng phương pháp cơ bản là thuyết phục và rèn luyện thực tế, nhằm giúp các em từng bước khám phá 6
và rèn luyện bản thân, đồng thời giúp các em có những định hướng đúng đắn để có thể phát triển một cách toàn diện nhất[3];[6]. 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Thực trạng về việc tổ chức các giờ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp chủ nhiệm Để xác lập cơ sở thực tiễn cho việc xây dựng các biện pháp tổ chức các giờ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp chủ nhiệm, tôi đã tiến hành điều tra trong năm học 2022 - 2023 với số lượng GV được khảo sát như sau: STT Địa bàn khảo sát Số trường đã khảo sát Số GV đã khảo sát 1. Thị xã Thái Hòa 3 20 2. Huyện Nghĩa Đàn 1 12 3. Huyện Quỳnh Lưu 1 10 4. Huyện Diễn Châu 1 8 Câu hỏi khảo sát được gửi về các trường qua Google form bằng đường link: https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeBBKUR2uwlzVBr3- nhNwikiHycgl_HmzBmxs5MHMejVw7h_Q/viewform?usp=sf_link. Kết quả khảo sát thể hiện qua bảng sau: PHIẾU KHẢO SÁT GIÁO VIÊN VỀ THỰC TRẠNG TỔ CHỨC CÁC GIỜ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP (phiếu khảo sát số 1) NỘI DUNG KHẢO SÁT KẾT QUẢ TỈ LỆ % 1. Thầy/Cô có quan tâm đến phương pháp tổ chức các giờ sinh hoạt lớp và các giờ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp chủ nhiệm nhằm đáp ứng yêu cầu của Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 - Rất quan tâm 35 70 - Quan tâm 13 26 - Ít quan tâm 02 4 - Không quan tâm 0 0 2. Thầy/Cô hãy cho biết mức độ cần thiết của phương pháp tổ chức các giờ sinh hoạt lớp và các giờ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học 7
NỘI DUNG KHẢO SÁT KẾT QUẢ TỈ LỆ % sinh lớp chủ nhiệm nhằm đáp ứng yêu cầu của Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 - Rất cấp thiết 40 80 - Cấp thiết 08 16 - Ít cấp thiết 02 4 - Không cấp thiết 0 0 3. Thầy/Cô hãy cho biết mức độ sẵn sàng tổ chức các giờ sinh hoạt lớp và các giờ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp chủ nhiệm nhằm đáp ứng yêu cầu của Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 - Luôn sẵn sàng 35 70 - Sẵn sàng 10 20 - Chưa sẵn sàng 05 10 - Không sẵn sàng 0 0 4. Kết thúc một chủ đề trong giờ sinh hoạt lớp và các giờ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp chủ nhiệm thì học sinh sẽ nhận được giá trị là phát triển thêm một số năng lực và phẩm chất đáp ứng yêu cầu của Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 40 80 - Hoàn toàn đồng ý 08 16 - Đồng ý 02 4 - Không đồng ý 0 0 - Ý kiến khác 5. Thầy/Cô có đồng ý rằng khi tổ chức các hoạt động giáo dục nhằm phát triển năng lực, phẩm chất học sinh cần thiết phải xây dựng trên mối quan hệ giữa gia đình - nhà trường - xã hội hay không? - Hoàn toàn đồng ý 40 80 - Đồng ý 10 20 - Không đồng ý 0 0 - Ý kiến khác 0 0 6. Thầy/Cô có đồng ý là kết thúc một chủ đề sinh hoạt lớp hay một giờ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp học sinh lớp chủ nhiệm thêm gắn kết, thêm 8
NỘI DUNG KHẢO SÁT KẾT QUẢ TỈ LỆ % yêu trường, yêu lớp, yêu bạn bè? - Hoàn toàn đồng ý 40 80 - Đồng ý 10 20 - Không đồng ý 0 0 - Ý kiến khác 0 0 7. Thầy/Cô hãy cho biết mức độ cần thiết của việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 nhằm giúp các em khám phá và rèn luyện bản thân. - Rất cấp thiết 40 80 - Cấp thiết 10 20 - Ít cấp thiết 0 0 - Không cấp thiết 0 0 8. Thầy/Cô hãy cho biết biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp của thầy, cô là gì? - Đa dạng tùy chủ đề 15 30 - Theo sách giáo viên hướng dẫn 35 70 - Truyền thống 0 0 - Khác 0 0 Qua bảng khảo sát tôi nhận thấy, cách tổ chức những tiết sinh hoạt lớp và tổ chức hoạt động TNHN cũng như những tiết hoạt động ngoài giờ lên lớp hiện nay luôn theo một mô típ sẵn có, khuôn mẫu định sẵn. Những tiết học như thế cho thấy rằng ngoài ưu điểm đảm bảo tương đối đầy đủ những nội dung theo quy định đồng thời giúp cho giáo viên và học sinh đỡ vất vả, đỡ phải bỏ công sức, tâm huyết, thì khi đối chiếu với lý luận dạy - học, với mục tiêu và nguyên lý giáo dục, những tiết hoạt động ấy đã bộc lộ những nhược điểm cơ bản như sau: - Chưa tích cực hóa một cách hiệu quả những hoạt động của học sinh. - Chưa tạo được cho HS hoàn cảnh giao tiếp thuận lợi trong không khí hào hứng của lớp học và thái độ dễ hợp tác của những người học cùng tham gia, chưa tạo cho HS nhu cầu muốn hoạt động, muốn được bộc lộ bản thân. - Chưa thể hiện được vai trò quan trọng của giáo viên trong việc hướng dẫn, tổ chức tiết sinh hoạt lớp và tổ chức hoạt động TNHN. - Chưa nâng cao được hiệu quả giáo dục từ tiết sinh hoạt lớp và tiết Hoạt động TNHN. 9
Trong khi tất cả các môn học, kể cả hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp đều được chỉ đạo, hướng dẫn và giáo viên đã thực hiện đổi mới để nâng cao chất lượng giáo dục thì tiết sinh hoạt lớp và tổ chức hoạt động TNHN vẫn còn rất mới mẻ, giáo viên vẫn còn ngại đổi mới và tìm ra các phương pháp giảng dạy hiệu quả. 2.2. Những hoạt động hình thành năng lực và phẩm chất giúp học sinh khám phá và rèn luyện bản thân Từ thực tế Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018, tôi xây dựng đề tài theo hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục kết hợp với hoạt động TNHN đổi mới cả về nội dung lẫn hình thức. Tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, thông qua đó, chuyển hoá những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, hiểu biết mới, kĩ năng mới góp phần giúp các em khám phá, rèn luyện bản thân nhằm phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai bắt đầu từ năm đầu tiên học tập dưới mái trường THPT. Chương 2: Một số biện pháp tổ chức hoạt động TNHN nhằm giúp học sinh lớp 10K trường THPT Thái Hòa khám phá và rèn luyện bản thân. 1. Hoạt động đưa giá trị sống vào lớp học 1.1. Xây dựng nội quy lớp học K.Đ.Usin- Nhi đã nói rằng: “Muốn giáo dục con người thì phải hiểu con người về mọi mặt”. Người giáo viên chủ nhiệm muốn nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục của lớp mình thì phải có những biện pháp cụ thể, phù hợp với lứa tuổi, đặc điểm tâm sinh lý, nhận thức của từng học sinh trong lớp. Do đó khi nhận lớp, công việc đầu tiên của tôi là tiến hành tìm hiểu nắm vững tình hình học sinh[9]. Nội dung và cách thức tìm hiểu như sau: Khi được nhà trường giao nhiệm vụ chủ nhiệm lớp 10, việc đầu tiên của tôi là tìm hiểu tình hình học sinh lớp chủ nhiệm qua phiếu khảo sát thông tin học sinh đầu năm. Việc làm này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, được xem như là cơ sở, là căn cứ để người giáo viên xây dựng kế hoạch chủ nhiệm của mình. Đối với đặc thù lớp tôi, các em học sinh đến từ nhiều địa phương, cụ thể như huyện Nghĩa Đàn (có 04 xã: Nghĩa Thành, Nghĩa Hiếu, Nghĩa Hồng, Nghĩa Hưng); thị xã Thái Hòa có 04 phường (Hòa Hiếu, Long Sơn, Quang Tiến, Quang Phong) và 2 xã (Nghĩa Mỹ, Tây Hiếu) điều đó đồng nghĩa với việc, các em được học tập và rèn luyện từ nhiều mái trường THCS khác nhau trên địa bàn. Bởi vậy, khi bước vào một môi trường hoàn toàn mới, trường THPT, các em mang tâm lí e dè, ngại ngùng. Vì vậy, GVCN cần xây dựng nội dung khảo sát có tính cụ thể, gợi mở, dựa trên tinh thần cầu thị, tôn trọng học sinh, mong muốn lắng nghe học sinh nói. Nội dung này tôi tiến hành ngay tiết hoạt động TNHN đầu tiên, sinh hoạt tuần đầu tiên của năm học. 10
Hình 1: Phiếu tìm hiểu thông tin học sinh lớp 10 năm học 2022 – 2023. 11
Ngay từ đầu, khi mới nhận lớp, ấn tượng rất quan trọng đối với học sinh. Ở một ngôi trường mới, lớp học mới, bạn bè mới. Để tạo nên một tập thể lớp học hạnh phúc và vui vẻ tôi đã hình thành nội quy, kỷ luật tích cực và xây dựng bộ quy tắc ứng xử trong lớp học dựa trên phương pháp đánh giá bầu không khí tâm lí trong tập thể học sinh theo trắc nghiệm của F.Fidler[5];[6];[12]. Học sinh học được điều gì thông qua hoạt động này? Đó là câu hỏi mà tôi đã trăn trở khi nghiên cứu về trắc nghiệm của F.Fidler. Và việc tạo bầu không khí thấu hiểu dựa trên các giá trị đó là cái được lớn nhất, từ đó học sinh cảm nhận được sự yêu thương, được tôn trọng, được an toàn, được hiểu và được có giá trị,… Giáo viên chuẩn bị các tờ phiếu in sẵn trên đó các đặc điểm của không khí tâm lí trong nhóm với các mức độ khác nhau từ cao nhất (ứng với điểm 9) đến thấp nhất (ứng với điểm 1) theo mẫu sau: Phiếu đánh giá bầu không khí tâm lí trong tập thể học sinh lớp 10K trường THPT Thái Hòa theo trắc nghiệm của F.Fidler. 1. Hữu nghị 987654321 Thù địch 2. Thuận hòa 987654321 Bất hòa 3. Hài lòng 987654321 Không hài lòng 4. Hấp dẫn 987654321 Thờ ơ 5. Có hiệu quả 987654321 Vô hiệu quả 6. Ấm cúng 987654321 Lạnh nhạt 7. Hợp tác 987654321 Bất hợp tác 8. Ủng hộ nhau 987654321 Không tốt với nhau 9. Quan tâm đến nhau 987654321 Buồn chán 10. Thành công 987654321 Thất bại Cách tiến hành: - GV phát tờ phiếu cho HS để HS tự đánh giá về không khí tâm lí trong nhóm của mình theo các đặc điểm ghi ở phiếu trên bằng cách khoanh tròn con số mà cá nhân cảm nhận được. - GV thu phiếu về và lần lượt tính: + Tổng điểm của tất cả 10 đặc điểm ở từng phiếu. + Tổng điểm của tất cả các phiếu. + Điểm trung bình cộng của tất cả 10 đặc điểm ở tất cả các phiếu trong lớp. - Đánh giá theo chuẩn sau: + Mức tốt: 90 điểm (lớp là một tập thể có sự thống nhất cao về định hướng giá trị). + Mức trung bình: 50 điểm (lớp là một tập thể có sự thống nhất về định hướng giá trị ở mức trung bình). 12
+ Mức kém: 10 điểm (thì có thể phán đoán rằng lớp chưa có sự thống nhất về định hướng giá trị). Khi giáo viên đã có bảng đánh giá bầu không khí tâm lí của lớp mình thì sẽ có các biện pháp giáo dục hợp lí, mang lại hiệu quả cao nhất nhằm đáp ứng được mong muốn của giáo viên, học sinh, cha mẹ học sinh và nhà trường. Đối với tập thể lớp 10K thì tôi thấy phương pháp này thật sự mang lại hiệu quả khách quan và chính xác, qua đó tôi thấy mình thật may mắn khi ngay từ đâu lớp đã nằm ở mức khá cao khi điểm trung bình của cả lớp là gần 80 điểm. Nội dung này tôi tiến hành vào tiết hoạt động TNHN cuối tuần, tuần 8 của năm học. Hình 2: HS lớp 10K trường THPT Thái Hòa hoàn thành phiếu khảo sát theo trắc nghiệm của F.Fidler. 13
Kết hợp cả hình thức tìm hiểu, điều tra, thăm dò và khảo sát tôi đã lựa chọn cho lớp 10K một nội quy học tập phù hợp. Theo tôi: Quy chế thi đua của lớp chủ nhiệm là vô cùng cần thiết, đó là căn cứ, là cơ sở cho việc đánh giá, xếp loại hạnh kiểm cho từng học sinh trong lớp một cách công bằng và nghiêm túc nhất nhằm tránh sự cào bằng dẫn đến việc tị nạnh giữa các em. Quy chế thi đua của lớp được xây dựng trên cơ sở quy chế thi đua của Đoàn trường. Trong bảng điểm có những mục trừ theo từng mức độ vi phạm của các học sinh, có những mục cộng để khích lệ các em. Tùy từng lớp, từng khóa, từng đối tượng học sinh, tôi sẽ có sự điều chỉnh một cách hợp lý nhất. Tôi yêu cầu các tổ trưởng, lớp trưởng theo dõi các bạn trong tổ, trong lớp, ghi rõ những nội dung phạm lỗi, đối chiếu với mức độ vi phạm để trừ điểm. Hàng tuần, hàng tháng đầu các tiết hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp cuối tuần GVCN phải dành thời gian công khai cụ thể, rõ ràng điểm số. Cuối tháng tổng kết, bạn nào đạt điểm cao nhất sẽ được tập thể lớp tuyên dương, khen thưởng. Ngược lại, những bạn bị hạnh kiểm trung bình, yếu, sẽ bị nhắc nhở và thông báo cho bố mẹ nếu cần. Thực tế cho thấy các em học sinh lớp 10 rất sợ bị trừ điểm chính. Vì thế, trong quá trình học tập và chấp hành các nội quy của trường, của lớp, các em rất có sự cố gắng. Việc theo dõi và thực hiện biểu điểm thi đua phải thường xuyên, nhất quán. Giáo viên chủ nhiệm nói phải đi đôi với làm, cương phải kết hợp với nhu, khen thưởng hay xử phạt một cách khách quan, công bằng, tránh việc theo dõi không đều, đầu voi đuôi chuột các em dễ “lờn” với nội quy đã đề ra. Khi nề nếp lớp tốt thì các hoạt động giáo dục cũng như các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp chắc chắn sẽ đạt kết quả mong muốn[5];[6];[7]. BẢNG CHẤM ĐIỂM THI ĐUA HS LỚP 10K NĂM HỌC 2022-2023 Mức điểm TT Các lỗi vi phạm trừ/lần 1 Nghỉ học không xin phép (lý do không chính đáng) -30đ 2 Nghỉ học có xin phép -5đ 3 Vi phạm đồng phục -20đ 4 Vi phạm đánh nhau Hạnh kiểm yếu 5 Vô lễ với giáo viên Hạnh kiểm yếu 6 Vi phạm quy chế thi, kiểm tra đánh giá Hạnh kiểm yếu 7 Vi phạm an toàn giao thông Hạnh kiểm yếu 8 Đi học muộn giờ -20đ 9 Bị ghi vào sổ đầu bài -30đ 10 Sử dụng điện thoại trong giờ học -30đ 11 Không tham gia các cuộc thi do đoàn phát động -20đ 14