Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số giải pháp nhằm xây dựng và phát triển văn hóa học đường ở Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng trong giai đoạn hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:66

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Một số giải pháp nhằm xây dựng và phát triển văn hóa học đường ở Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng trong giai đoạn hiện nay" được hoàn thành với mục tiêu nhằm đề xuất và thực hiện một số giải pháp giáo dục giá trị con người, giá trị văn hóa, giá trị xã hội cho học sinh nhà trường trong bối cảnh đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm đáp ứng mục tiêu về các phẩm chất và năng lực của Chương trình GDPT 2018, đáp ứng nhiệm vụ và yêu cầu của sự phát triển đất nước hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số giải pháp nhằm xây dựng và phát triển văn hóa học đường ở Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng trong giai đoạn hiện nay

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN Đề tài: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA HỌC ĐƯỜNG Ở TRƯỜNG THPT HUỲNH THÚC KHÁNG TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY LĨNH VỰC: QUẢN LÝ NGHỆ AN - 2024
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT HUỲNH THÚC KHÁNG * Đề tài: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA HỌC ĐƯỜNG Ở TRƯỜNG THPT HUỲNH THÚC KHÁNG TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY LĨNH VỰC: QUẢN LÝ Họ và tên: 1) Phan Xuân Phàn, số điện thoại: 0912.743.435 2) Đậu Hoàng Hưng, số điện thoại: 0983.566.166 NGHỆ AN - 2024
MỤC LỤC I. ĐẶT VẤN ĐỀ………………………………………………………. 1 1. Lý do chọn đề tài…………………………………………………… 1 2. Mục đích của đề tài………………………………………………… 2 3. Tính mới và kết quả dự kiến đạt được…………………………… 3 3. Đối tượng và phạm vi dự kiến nghiên cứu……………………….. 3 4. Phương pháp nghiên cứu…………………………………………. 3 II.NỘI DUNG…………………………………………………………. 4 1. Cơ sở lý luận……………………………………………………….. 4 1.1. Các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện…………………….. 4 1.2. Một số vấn đề chung về văn hóa và văn hóa học đường………... 5 1.3 Phát triển văn hóa học đường chính là phát triển môt trường 8 giáo dục………………………………………………………………... 1.4. Những vấn đề đặt ra đối với công tác xây dựng và phát triển văn 10 hóa học đường trong giai đoạn hiện nay……………………………... 1.5. Những yêu cầu cơ bản của cán bộ, giáo viên và nhân viên nhà trường để thực hiện tốt công tác xây dựng và phát triển văn hóa học đường trong giai đoạn hiện nay……………………………………… 13 2. Cơ sở thực tiễn……………………………………………………. 16 3. Thực trạng việc xây dựng và phát triển văn hóa học đường ở 17 Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng trong giai đoạn hiện nay…….. 3.1. Tình hình chung của nhà trường……………………………….. 17 3.2. Thực trạng của công tác xây dựng và phát triển văn hóa học đường ở Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng trong giai đoạn hiện nay...................................................................................................... 18 4.Một số giải pháp nhằm xây dựng và phát triển văn hóa học đường ở 31 Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng trong giai đoạn hiện nay…………...
4.1. Tăng cường sự lãnh đạo, quản lý của Cấp ủy, Ban giám hiệu 32 trong công tác xây dựng và phát triển văn hóa học đường………… 4.2. Xây dựng hệ giá trị làm chuẩn mực để lấy đó làm mục tiêu phấn đấu, thước đo thành quả của trường; nâng cao công tác tuyên truyền…………………………………………………………………. 32 4.3. Xây dựng môi trường giáo dục an toàn, thân thiện, hiệu quả…. 33 4.4. Đổi mới, nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh…… 35 4.5. Phối hợp gia đình, nhà trường và xã hội trong giáo dục văn hóa 35 học đường……………………………………………………………… 4.6. Đổi mới công tác xây dựng cơ sở hạ tầng nhà trường………… 36 4.7. Đổi mới công tác kết nối các thế hệ giáo viên, học sinh và phụ 37 huynh………………………………………………………………….. III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ........................................................ 39 1. Kết luận.......................................................................................... 41 2. Kiến nghị......................................................................................... 42 IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................. 43
5 A. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Văn hóa là một trong những vấn đề quan trọng đối với toàn bộ quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc và xây dựng chủ nghĩa xã hội của Đảng, của đất nước và của dân tộc. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng (1986) đã mở ra công cuộc đổi mới toàn diện đất nước. Cùng với sự đổi mới về mặt tư duy, nhất là tư duy kinh tế, trong những năm gần đây, Đảng ta đã có những tìm tòi, đổi mới sâu sắc trong tư duy về văn hóa, khẳng định sâu sắc hơn nữa vai trò to lớn của văn hóa, con người đối với sự phát triển bền vững đất nước. Luận điểm văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội được nêu ra từ Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa VII (1993), sau đó luận điểm này được các văn kiện của Đảng phát triển và khẳng định. Năm 1998, trong Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII, Đảng ta đã nêu rõ vai trò của văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Tại Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển năm 2011), Đảng ta tiếp tục khẳng định: “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển toàn diện, thống nhất trong đa dạng, thấm nhuần sâu sắc tinh thần nhân văn, dân chủ, tiến bộ; làm cho văn hóa gắn kết chặt chẽ và thấm sâu vào toàn bộ đời sống xã hội, trở thành nền tảng tinh thần vững chắc, sức mạnh nội sinh quan trọng của phát triển”. Trong giai đoạn hiện nay, khi cuộc cánh mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra với nhiều cơ hội và thách thức mới. Phần lớn thế hệ trẻ trong nhà trường hiện nay có kiến thức rất rộng, nhanh nhạy trong nắm bắt thông tin, có sức khoẻ tốt, tinh thần cầu thị trong học tập, khả năng ứng dụng những kiến thức học vào thực tiễn cao, quý trọng thầy cô, đoàn kết với bạn bè sống có kỷ cương, không ngừng phấn đấu vươn nên trong học tập và trong cuộc sống. Nhưng cũng có một bộ
6 phận không nhỏ thế hệ trẻ đang có những hành vi ứng xử một cách thiếu văn hoá. Báo hiệu văn hóa học đường đang có biểu hiện xuống cấp; xuất hiện ngày càng nhiều học sinh vi phạm pháp luật, nội quy, quy định của nhà trường như sống thiếu lý tưởng, sa vào tệ nạn xã hội, bỏ học và đánh nhau ở trong và ngoài trường học, trong đó có các vụ án hình sự ngày càng gia tăng . Để đảm bảo tính bền vững với yêu cầu “phải tiếp tục xây dựng, giữ gìn và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thực sự là "nền tảng tinh thần", "động lực phát triển", và "soi đường cho quốc dân đi"; phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam, khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, thịnh vượng, tạo ra sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc để tận dụng thời cơ, vượt qua thách thức, thực hiện thành công mục tiêu đưa nước ta trở thành quốc gia phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào giữa thế kỷ XXI ” như lời phát biểu của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng trong Hội nghị Văn hóa Toàn quốc năm 2021, điều này đòi hỏi các nhà trường phải chủ động thay đổi nhằm nâng cao nhận thức và chất lượng giáo dục đào tạo. Trong lĩnh vực giáo dục phổ thông, văn hóa học đường đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển bền vững của các nhà trường, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế và đổi mới giáo dục như hiện nay. Với trường THPT Huỳnh Thúc Kháng, phát triển văn hóa học đường là một trong những nhiệm vụ quan trọng để từ đó giữ vững, nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường, cùng với sự hiểu biết của bản thân và thực tiễn công tác trong ngành giáo dục, chúng tôi đã chọn đề tài “Một số giải pháp nhằm xây dựng và phát triển văn hóa học đường ở Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng trong giai đoạn hiện nay” làm đề tài sáng kiến. 2. Mục đích của đề tài Tìm hiểu thực trạng, giá trị văn hóa học đường, sự biến đổi giá trị văn hóa học đường trong giai đoạn hiện nay. Trên cơ sở đó đề xuất và thực hiện một số giải pháp giáo dục giá trị con người, giá trị văn hóa, giá trị xã hội cho học sinh
7 nhà trường trong bối cảnh đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm đáp ứng mục tiêu về các phẩm chất và năng lực của Chương trình GDPT 2018, đáp ứng nhiệm vụ và yêu cầu của sự phát triển đất nước hiện nay. 3. Tính mới và kết quả dự kiến đạt được Đề tài nghiên cứu lý luận và thực tiễn; các kết quả nghiên cứu là cơ sở để đề xuất và thực hiện một số giải pháp giáo dục giá trị con người, giá trị văn hóa, giá trị xã hội cho học sinh nhà trường trong bối cảnh đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm đáp ứng mục tiêu về các phẩm chất và năng lực của Chương trình GDPT 2018 của các trường THPT nói chung, trường THPT Huỳnh Thúc Kháng nói riêng, đáp ứng nhiệm vụ và yêu cầu của sự phát triển đất nước hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi dự kiến nghiên cứu Nghiên cứu vai trò của văn hóa học đường, cấu trúc và biểu hiện của các giá trị cốt lõi trong việc giáo dục các giá trị văn hóa học đường. Phạm vi nghiên cứu: Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý luận; - Phương pháp khảo sát thực tiễn, thông kê, phân tích, tổng hợp.
8 B. NỘI DUNG 1. Cơ sở lý luận 1.1. Các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện - Thông tư số 06/2019/TT-BGDĐT ngày 12/4/2019 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Quy định quy tắc ứng xử trong cơ sở giáo dục mần non, cơ sở giáo dục phổ thông và cơ sở giáo dục thường xuyên. - Thông tư số 32/2020/TT-BGDĐT ngày 15/9/2020 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Điều lệ Trường trung học cơ sở, trường trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học. - Chương trình Giáo dục phổ thông-Chương trình tổng thể- Bộ Giáo dục và Đào tạo (26/12/2018) - Quyết định số 23/2021/QĐ-UBND ngày 12/8/2021 của UBND tỉnh Nghệ An về việc ban hành Quy định quản lý tổ chức bộ máy, biên chế và cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong cơ quan, đơn vị thuộc thẩm quyền quản lý của Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An. - Kế hoạch số 306/KH-UBND ngày 23 tháng 5 năm 2019 của UBND tỉnh Nghệ An về triển khai thí điểm xây dựng các trường trung học trọng điểm chất lượng cao trên địa bàn tỉnh Nghệ An giai đoạn 2019-2023. - Quyết định số 147/QĐ-UBND ngày 18/01/2022 về của UBND tỉnh Nghệ An về Đề án thí điểm xây dựng trường mầm non, phổ thông tiên tiến theo xu thế hội nhập quốc tế trên địa bàn tỉnh Nghệ An, giai đoạn 2021-2030 - Quyết định số 2388/QĐ-UBND ngày 07/8/2023 của UBND tỉnh Nghệ An về việc Ban hành khung kế hoạch thời gian năm học 2023-2024 đối với giáo dục mầm non, giáo dục trung học và giáo dục thường xuyên.
9 1.2. Một số vấn đề chung về văn hóa và văn hóa học đường - Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy trong quá trình hoạt động thực tiễn, trong sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội (Trần Ngọc Thêm); là toàn bộ giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra để làm cho cuộc sống ngày một tốt đẹp hơn, đó là cách người ta sống trong thế giới và khẳng định giá trị, ý nghĩa sự tồn tại của bản thân. Những giá trị vật chất và những giá trị tinh thần do con người tạo ra trong quá khứ (lịch sử) và trong hiện tại bao gồm những giá trị trực tiếp thuộc về con người và những giá trị gián tiếp có liên quan đến con người. Trong đó những giá trị trực tiếp thuộc về con người (giá trị con người) lại gồm hai bộ phận: giá trị cá nhân (giá trị thể chất, giá trị tinh thần, giá trị hoạt động) và giá trị xã hội (giá trị nhận thức, giá trị tổ chức, giá trị ứng xử); giá trị gián tiếp liên quan đến con người (giá trị vật chất, giá trị tinh thần có gốc tự nhiên) . Như vậy, giá trị văn hóa là các giá trị con người và giá trị có liên quan đến con người do con người sáng tạo ra trong lịch sử. Giá trị văn hóa Việt Nam bao gồm các giá trị văn hóa truyền thống như: yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo và các giá trị văn hóa trong thời kì mới như: dân chủ, pháp luật, hòa bình. Trong thực tế cùng với sự bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống và phát triển các giá trị văn hóa trong thời kì mới thì có sự biến đổi giá trị văn hóa, nguồn gốc của sự biến đổi giá trị văn hóa là do sự thay đổi về quan hệ xản xuất xã hội ở những giai đoạn nhất định. Sự biến đổi giá trị văn hoa là tất yếu, không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của con người. - Văn hóa học đường “là những giá trị, những kinh nghiệm lịch sử của xã hội loài người đã tích lũy trong quá trình xây dựng hệ thống giáo dục và quá trình hình thành nhân cách”, “là hệ các chuẩn mực, giá trị giúp cán bộ quản lí nhà trường, thầy cô giáo, các vị phụ huynh và các em HS, sinh viên có các cách thức suy nghĩ, tình cảm, hành động tốt đẹp” (Phạm Minh Hạc, 2010). Văn hóa
10 học đường là những gì đang diễn ra trong trường học, được biểu hiện tập trung nhất, rõ nhất ở hành vi ứng xử của các thành viên trong không gian trường học, tham gia vào hoạt động giáo dục đào tạo trong nhà trường, là lối sống văn minh trong trường học thể hiện trên mấy mặt sau: Trong quan hệ với môi trường tự nhiên, các thành viên trong nhà trường phải hình thành thói quen giữ gìn và bảo vệ, làm đẹp cảnh quan tự nhiên của nhà trường. Có ý thức giữ gìn vệ sinh chung, có ý thức trách nhiệm trong việc giữ gìn, bảo vệ của công (trang thiết bị trường học), có ý thức tiết kiệm trong sử dụng trang thiết bị phục vụ giảng dạy học tập. Trong quan hệ xã hội ở nhà trường, quan hệ giữa các thành viên thực sự phải là quan hệ có văn hóa, lịch sự. Phải có sự tôn trọng lẫn nhau giữa các thành viên (lãnh đạo quản lý, giảng viên, sinh viên và cán bộ, viên chức), tiếp đó là sự đoàn kết, nhất trí trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo. Ngoài quan hệ mang tính chất hành chính bắt buộc đó còn có quan hệ tình người + Ứng xử của thầy, cô giáo với học sinh: Được thể hiện như sự quan tâm đến học sinh, biết tôn trong người học, biết phát hiện ra ưu điểm, nhược điểm của người học để chỉ bảo, động viên, uốn nắn… Thầy, cô luôn gương mẫu trước học sinh.. + Ứng xử của học sinh với thầy, cô giáo thể hiện bằng sự kính trọng, yêu quí của người học với thầy, cô giáo. Trân trọng những tri thức, kỹ năng và sự chỉ dẫn giáo dục của thầy, cô và thực hiện điều đó tự giác, có trách nhiệm. + Ứng xử giữa lãnh đạo, quản lý với giáo viên, nhân viên thể hiện người lãnh đạo phải có năng lực tổ chức các hoạt động giáo dục. Người lãnh đạo có lòng vị tha, độ lượng, tôn trọng giáo viên, nhân viên xây dựng được bầu không khí dân chủ , tôn trọng trong tập thể nhà trường. + Ứng xử giữa các đồng nghiệp, học sinh với nhau phải thể hiện qua cách đối xử mang tính tôn trọng, tin tưởng, thân thiện, giúp đỡ lẫn nhau.
11 Tất cả các ứng xử trong nhà trường là nhằm xây dựng một môi trường sống văn minh, lịch sự trong nhà trường. Mục tiêu chung nhất của văn hóa học đường là xây dựng trường học lành mạnh, các mối quan hệ thân thiện và nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển thương hiệu của nhà trường. Trên cơ sở mục tiêu đào tạo chung ở bậc THPT, mỗi trường học có mục tiêu, nội dung văn hóa học đường của trường mình. Căn cứ hoàn cảnh cụ thể, điều kiện của mình mà các trường xây dựng một hệ chuẩn mực, giá trị phù hợp được các thành viên trong nhà trường cùng tham gia xây dựng với những biện pháp tổ chức thực hiện. Hệ chuẩn mực, giá trị đó phải tương hợp với một mức độ nhất định với các giá trị truyền thống và thời đại. - Văn hóa học đường không chỉ được hình thành trong mối quan hệ của người học với nhà trường, với môi trường xung quanh và đối với chính mình mà còn được hình thành trong quá trình kết nối chặt chẽ, giải quyết hài hòa các mối quan hệ giữa gia đình - nhà trường và xã hội. Nếu văn hóa học đường từ các mối quan hệ trong nhà trường có thể được xây dựng trên nền tảng triết lí giáo dục và quy tắc chuẩn mực đạo đức, văn hóa, các giá trị cốt lõi của nhà trường như: nhân ái, tôn trọng, trách nhiệm, hợp tác, trung thực, sáng tạo… thì văn hóa học đường từ các mối quan hệ ngoài nhà trường lại được xây dựng trên cơ sở các quy định của pháp luật, phù hợp với chuẩn mực đạo đức, thuần phong mĩ tục, truyền thống văn hóa của dân tộc và thời đại. - Văn hoá ứng xử học đường là hệ thống các giá trị, chuẩn mực điều chỉnh mối quan hệ giữa các cá nhân với nhau, cá nhân với cộng đồng trong môi trường giáo dục. Xây dựng văn hóa học đường là thực hiện một quá trình quản lí giáo dục nhằm mục đích xây dựng, phát triển trường học thành môi trường văn hóa - giáo dục chuẩn mực trong một môi trường tự nhiên xanh, sạch, đẹp, an toàn; trong môi trường xã hội nhân văn với các mối quan hệ thân thiện, lành mạnh. Văn hóa học đường là môi trường đặc biệt quan trọng để rèn luyện nhân cách và giáo dục thế hệ trẻ sống có hoài bão và lý tưởng cao đẹp, góp phần thực
12 hiện cột đỡ “học để làm người” của giáo dục và thực hiện sứ mạng, giá trị, mục tiêu giáo dục của nhà trường theo hướng Chân - Thiện - Mỹ. Văn hóa học đường chính là vấn đề quan trọng thúc đẩy, nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển nguồn nhân lực đủ đức, đủ tài, nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp đổi mới đất nước và xu thế hội nhập quốc tế. 1.3 Phát triển văn hóa học đường chính là phát triển môt trường giáo dục Nghị quyết 29-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã xác định mục tiêu: Phát triển toàn diện con người Việt Nam, khơi dậy lòng tự hào, yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào, sống và làm việc hiệu quả. Do đó, văn hóa học đường chính là nền tảng để rèn luyện, hoàn thiện những phẩm chất tốt cho thế hệ trẻ. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng xác định vai trò quan trọng của văn hóa là “lấy giá trị văn hóa, con người Việt Nam làm nền tảng, sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững”; phục vụ đắc lực cho công cuộc đổi mới đất nước và hội nhập quốc tế. Tinh thần của Nghị quyết càng khẳng định thêm vai trò của nhà trường, văn hóa học đường trong việc bồi dưỡng, xây dựng thế hệ trẻ Việt Nam vừa có những năng lực, phẩm chất mới, vừa giữ được giá trị văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc. Hoàn thiện, phát triển văn hóa học đường cũng chính là nhiệm vụ phát triển môi trường giáo dục. Cơ sở lý luận khoa học giáo dục đã xác định rõ vai trò của các yếu tố đối với sự hình thành và phát triển nhân cách con người. Theo đó, yếu tố sinh học - di truyền giữ vai trò nền tảng, yếu tố môi trường giữ vai trò quyết định, yếu tố giáo dục giữ vai trò chủ đạo (chủ đạo với yếu tố di truyền, môi trường và cá nhân), nhưng yếu tố tự hoạt động của cá nhân mới là yếu tố quyết định trực tiếp. Môi trường văn hóa học đường là nơi mà mỗi cá nhân hoạt động trong đó thể hiện mình một cách thuận lợi nhất vì mục tiêu chung của cộng đồng. Môi trường văn hóa học đường gồm cả môi trường địa lý tự nhiên, môi trường vật lý,
13 môi trường tâm lý, ứng xử, giao tiếp... mà mỗi thành viên trong đó đều có nhiều hoạt động thể hiện mình. Môi trường đó cũng là nơi chốn (thời gian, không gian) với các đối tượng mà mọi người trong xã hội khách quan đều nhìn thấy, đánh giá và cảm nhận được. Môi trường văn hóa học đường thường được đánh giá là chuẩn mực, chất lượng và là nơi bảo đảm cho các thành tố cơ bản của chất lượng con người được hình thành vững chắc. Tùy theo tính chất nhà trường phổ thông mỗi trường học đều ban hành mục tiêu, nội dung văn hóa học đường cụ thể. Các trường xây dựng một hệ chuẩn mực, giá trị phù hợp với mục tiêu chung và được các thành viên trong nhà trường tham gia xây dựng với những biện pháp tổ chức thực hiện riêng. Hệ chuẩn mực, giá trị đó phù hợp với các giá trị truyền thống, phong tục của địa phương, cộng đồng. Văn hóa học đường ở mỗi nhà trường chính là chất lượng, uy tín giáo dục và đây là yếu tố tạo niềm tin cho xã hội trong việc thực hiện chức năng, sứ mệnh nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Sản phẩm của nhà trường là những con người được giáo dục, những người công dân tốt, nguồn nhân lực có phẩm chất, năng lực, đáp ứng yêu cầu của xã hội. Như vậy, văn hóa học đường là một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá sự phát triển của một nền giáo dục, trong môi trường này tất cả các chủ thể tham gia từ người học đến nhà quản lí, giáo viên, nhân viên đều phải tuân thủ pháp luật, quy định, rèn luyện đạo đức, lối sống... Nếu môi trường học đường không giữ được nền nếp, giá trị, chuẩn mực, thầy không ra thầy, trò không ra trò thì nhà trường không thể thực hiện được chức năng truyền tải, giáo dục văn hóa cho người học. Vấn đề đặt ra là làm sao chuyển vốn học vấn thành vốn văn hoá; tri thức, kỹ năng thành thái độ, giá trị nhân cách. Giáo dục trước hết và cuối cùng là nhằm phát triển con người, hình thành và bồi dưỡng nhân cách văn hoá. Do vậy, mỗi nhà trường sẽ là tấm gương dẫn dắt cho các tổ chức, cá nhân trong xã hội, cộng đồng noi theo. Chất lượng giáo dục phải được nhìn từ khía cạnh vai trò dẫn dắt của giáo dục nhà trường đối với xã hội. Cụ thể trong nhà trường, xét về vấn đề ứng
14 xử người - người, thì quan hệ tương tác giữa giáo viên và người học là quan hệ chuẩn mực. Các quy tắc ứng xử được quy định trong hệ thống các yêu cầu, được xác định là những chuẩn mực đạo đức, văn hóa công sở..., là tiêu chuẩn để đánh giá, quy chiếu và lan tỏa cho mọi hành vi ứng xử của các thành viên trong nhà trường. Bao trùm các quy tắc ấy là hệ giá trị cơ bản được các trường học từ phổ thông đến đại học viết ra ở dạng triết lí, mục tiêu, sứ mạng, tầm nhìn rất đa dạng và phong phú thể hiện ở hàng chục giá trị cốt lõi. Tuy nhiên, theo chúng tôi, đọng lại các giá trị lõi: dân chủ, sáng tạo, trách nhiệm và dẫn dắt... Các giá trị này thể hiện vị thế của đơn vị trường học có đặc trưng so với các hệ thống khác. Song điều quan trọng hơn là triết lí, mục tiêu, sứ mạng, tầm nhìn...của các trường phải được thực hiện trong các nội dung hoạt động của từng nhà trường. 1.4. Những vấn đề đặt ra đối với công tác xây dựng và phát triển văn hóa học đường trong giai đoạn hiện nay Văn hóa là một trong những vấn đề quan trọng đối với toàn bộ quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc và xây dựng chủ nghĩa xã hội của Đảng, của đất nước và của dân tộc. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng (1986) đã mở ra công cuộc đổi mới toàn diện đất nước. Cùng với sự đổi mới về mặt tư duy, nhất là tư duy kinh tế, trong những năm gần đây, Đảng ta đã có những tìm tòi, đổi mới sâu sắc trong tư duy về văn hóa, khẳng định sâu sắc hơn nữa vai trò to lớn của văn hóa, con người đối với sự phát triển bền vững đất nước. Luận điểm “văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội” được nêu ra từ Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa VII (1993), sau đó luận điểm này được các văn kiện của Đảng phát triển và khẳng định. Năm 1998, trong Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII, Đảng ta đã nêu rõ vai trò của văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Tại Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển năm 2011), Đảng ta tiếp
15 tục khẳng định: “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển toàn diện, thống nhất trong đa dạng, thấm nhuần sâu sắc tinh thần nhân văn, dân chủ, tiến bộ; làm cho văn hóa gắn kết chặt chẽ và thấm sâu vào toàn bộ đời sống xã hội, trở thành nền tảng tinh thần vững chắc, sức mạnh nội sinh quan trọng của phát triển”. Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt để phát triển đất nước. Văn hóa là nền tảng tinh thần, là động lực để phát triển xã hội. Phát triển giáo dục phải dựa trên nền tảng văn hóa, giáo dục thông qua văn hóa, bằng văn hóa để thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung của giáo dục. Nghị quyết số 29-NQ/TW (khóa XII) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào; sống tốt và làm việc hiệu quả. Báo cáo chính trị Đại hội XIII của Đảng chỉ rõ: tập trung nghiên cứu và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kì mới. Giáo dục văn hóa học đường là một trong những nội dung của giáo dục, nó đảm nhiệm việc giáo dục hệ thống tri thức các giá trị văn hóa học đường cần thiết cho người được giáo dục để biến nó thành ý thức, thái độ và hành vi cá nhân phù hợp với chuẩn mực văn hóa học đường, chuẩn mực xã hội và thời đại. Từ quan niệm về giáo dục nói chung và nội dung của văn hóa học đường có thể suy ra: Giáo dục văn hóa học đường là một quá trình tác động từ phía chủ thể giáo dục văn hóa học đường đến đối tượng, nhằm trang bị cho họ những tri thức, kỹ năng thực hiện văn hóa học đường, góp phần phát triển nhân cách phù hợp với mục tiêu đào tạo của nhà trường. Trong một nhà trường, bên cạnh các giá trị văn hoá có những biểu hiện rõ ràng, dễ quan sát được và dễ thay đổi còn có những giá trị văn hoá ẩn chìm trong mỗi cá nhân. Đó là các giá trị, niềm tin và các ý nghĩ của con người... khó quan sát được hoặc khó thay đổi, tạo nên những
16 sự khác biệt về văn hoá của các thành viên trong nhà trường. Những sự khác biệt này sẽ dẫn tới sự khác biệt về nhận thức, hành động, tác động đến kết quả của giáo dục văn hóa học đường, bởi văn hóa học đường có ảnh hưởng vô cùng to lớn đối với chất lượng cuộc sống và hiệu quả hoạt động của nhà trường, quyết định nội dung giáo dục văn hóa học đường. Thứ nhất, giáo dục văn hóa học đường là giáo dục sự tự giác chấp hành kỷ luật. Học sinh thực hiện tốt nội quy, quy chế, những cam kết của nhà trường. Thực hiện những quy định, coi trọng nề nếp của nhà trường, nghiêm chỉnh chấp hành nội quy, quy định của trường đề ra. Chẳng hạn trang phục của cả thầy lẫn trò phải gọn gàng, lịch sự, có thể mặc đồng phục theo quy định của nhà trường. Học sinh (và có thể cả thầy, cô giáo) cần phải đeo thẻ khi đến trường, khi thực hiện nhiệm vụ, khi giao tiếp với các bộ phận, các lớp trong nhà trường. Thứ hai, giáo dục văn hóa học đường là giáo dục tinh thần trách nhiệm giữ gìn, bảo vệ và sử dụng an toàn, tiết kiệm, có hiệu quả tài sản của nhà trường. Chấp hành đúng các quy định về trật tự vệ sinh môi trường học đường, vứt rác đúng nơi quy định, không vẽ, dán... lên tường, lên bàn, ghế trong nhà trường, lớp học, không chặt phá cây cảnh, buôn bán trái phép trong nhà trường. Thứ ba, giáo dục văn hóa học đường là giáo dục học sinh tích cực tham gia các hoạt động phong trào của nhà trường, các phong trào thi đua, các hoạt động đoàn thể, các hoạt động chính trị - xã hội. Thứ tư, giáo dục văn hóa học đường là giáo dục hành vi. Mỗi người phải luôn chăm chỉ, trung thực, giản dị, hòa đồng với mọi người, không nói tục chửi bậy, khi làm sai không bảo thủ, sẵn sàng nhận lỗi và sửa lỗi, ham học hỏi, cầu tiến, say mê học tập để trở thành công dân có ích. Chẳng hạn là học sinh đối với bạn bè phải bình đẳng, chân thành, tôn trọng bạn. Yêu mến, quan tâm đến bạn, quan hệ bạn bè trong sáng, lành mạnh, luôn vui vẻ. Đối với thầy cô giáo, cán bộ, nhân viên nhà trường phải biết kính trọng, yêu quý, biết ơn thầy cô giáo, cán bộ, nhân viên. Khi gặp thầy cô giáo, cán bộ, nhân viên, phải chào hỏi lễ phép, xưng
17 hô đúng mực, không nói xấu thầy, cô giáo, cán bộ, nhân viên nhà trường, chăm chỉ học tập. Khi có vấn đề cần giải quyết, trình bày và đề nghị cán bộ, giáo viên, nhân viên giải quyết công việc tại nhà trường. Nội dung phản ánh, đề xuất, kiến nghị xuất phát từ lợi ích chung của tập thể và những yêu cầu chính đáng của người học. Thứ năm, giáo dục văn hóa học đường là khích lệ chuyên cần trong học tập. Phải thúc đẩy ởngười học niềm say mê, thích thú học tập; đi học đầy đủ, đúng giờ; chuẩn bị đầy đủ sách, vở, đồ dùng học tập; chăm chỉ học tập, tập trung lắng nghe giờ giảng của thầy, cô giáo; học hỏi, hăng hái phát biểu ý kiến khi thảo luận; sáng tạo khi tham gia làm bài tập. Học sinh không được nói chuyện riêng, làm việc riêng trong lớp; không quay cóp, gian lận khi kiểm tra, thi cử. Học sinh phải giúp đỡ lẫn nhau trong học tập; nhiệt tình trao đổi, thảo luận về nội dung học tập với bạn; giúp bạn khi gặp khó khăn, vướng mắc về bài học. 1.5. Những yêu cầu cơ bản của cán bộ, giáo viên và nhân viên nhà trường để thực hiện tốt công tác xây dựng và phát triển văn hóa học đường trong giai đoạn hiện nay 1.5.1 Về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống + Nhận thức tư tưởng chính trị với trách nhiệm của một công dân, một nhà giáo với nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc. Tham gia các hoạt động xã hội, xây dựng và bảo vệ quê hương đất nước, góp phần phát triển đời sống văn hóa cộng đồng. yêu nghề, tận tụy với nghề; sẵn sàng khắc phục khó khăn hoàn thành tốt nhiệm vụ giáo dục học sinh + Chấp hành đầy đủ các quy định của pháp luật, chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước. Thực hiện nghiêm túc các quy định của địa phương. Liên hệ thực tế để giáo dục học sinh ý thức chấp hành pháp luật và giữ gìn trật tự an ninh xã hội nơi công cộng. Vận động gia đình chấp hành các chủ trương chính sách, pháp luật của nhà nước, các quy định của địa phương.
18 + Chấp hành quy chế của ngành, quy định của nhà trường, có nghiên cứu và có giải pháp thực hiện. Thái độ lao động nghiêm túc, đảm bảo lên lớp đúng giờ, không tùy tiện bỏ lớp học, bỏ tiết dạy, chịu trách nhiệm về chất lượng giảng dạy và giáo dục ở lớp được phân công. + Có đạo đức, nhân cách và lối sống lành mạnh, trong sáng của nhà giáo, có tinh thần đấu tranh chống các biểu hiện tiêu cực; luôn có ý thức phấn đấu vươn lên trong nghề nghiệp; được đồng nghiệp, học sinh và cộng đồng tín nhiệm. + Trung thực trong công tác; đoàn kết trong quan hệ đồng nghiệp; hết lòng phục vụ nhân dân và học sinh. 1.5.2 Về trình độ chuyên môn + Có trình độ chuyên môn được đào tạo theo đúng chuẩn trình độ của giáo viên giảng dạy ở cấp học. + Nắm vững mục tiêu, nội dung cơ bản của chương trình, sách giáo khoa của các môn học được phân công giảng dạy; có kiến thức chuyên sâu, đồng thời có khả năng hệ thống hóa kiến thức trong cả cấp học để nâng cao hiệu quả giảng dạy đối với các môn học được phân công giảng dạy. Kiến thức cơ bản trong các tiết dạy đảm bảo đủ, chính xác, có hệ thống. + Có khả năng hướng dẫn đồng nghiệp một số kiến thức chuyên sâu về một môn học hoặc kỹ năng khai thác, ứng dụng công nghệ trong quản lý, dạy học. + Có kiến thức cơ bản về tâm lý học sư phạm và tâm lý học lứa tuổi, giáo dục học của cấp học và vận dụng được vào việc lựa chọn phương pháp giảng dạy, cách ứng xử trong giáo dục phù hợp với từng đối tượng học sinh, đặc biệt là trong quản lý, dạy học hàng ngày. + Có kiến thức về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập, rèn luyện của học sinh, và vận dụng phù hợp với cấp học, đánh giá học sinh chính xác, khách quan theo đúng quy định hiện hành.
19 + Có kiến thức phổ thông về chính trị, xã hội và nhân văn, kiến thức liên quan đến văn hóa, ứng dụng công nghệ thông tin, ngoại ngữ, để đáp ứng yêu cầu dạy học. + Có hiểu biết cơ bản về nhiệm vụ chính trị, kinh tế - văn hóa, xã hội của tỉnh, huyện, xã nơi công tác. -Về nghiệp vụ sư phạm + Lập kế hoạch dạy học trong năm học và từng học kỳ nhằm cụ thể hóa chương trình giáo dục cấp học theo qui định của Bộ Giáo dục và Đào tạo phù hợp với đặc điểm của trường , của lớp được phân công giảng dạy. Biết cách soạn giáo án theo hướng đổi mới, thể hiện các hoạt động dạy học tích cực của thầy và trò, phù hợp với yêu cầu hiện nay. + Xây dựng môi trường học tập thân thiện, hợp tác, lựa chọn và kết hợp tốt các PPDH thực hiện các hoạt động dạy học trên lớp, phát huy tính năng động, sáng tạo, chủ động học tập của học sinh. + Biết cách hướng dẫn học sinh tự học, làm việc theo nhóm. + Sử dụng hình thức kiểm tra đánh giá phù hợp đối tượng học sinh, sử dụng kết quả kiểm tra chính việc học tập của học sinh một cách tích cực. Bên cạnh đó, các cán bộ quản lý, giáo viên cũng cần có thêm tư duy công dân số và an toàn số. Trong bối cảnh đất nước và yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay, công tác bồi dưỡng cán bộ quản lý, giáo viên có ý nghĩa quyết định đến việc nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục. Thực hiện việc bồi dưỡng là nhiệm vụ được tiến hành trong suốt quá trình công tác của giáo viên, với mục tiêu cập nhật, bổ sung kiến thức, đào tạo tiếp tục, đào tạo lại về chuyên môn nghiệp vụ cho người giáo viên, giúp người giáo viên không ngừng nâng cao năng lực và phẩm chất nghề nghiệp, có trình độ chuyên môn sâu, rộng; có kĩ năng sư phạm lành nghề, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao về chất lượng.
20 2. Cơ sở thực tiễn Trong những năm qua, văn hóa nói chung, văn hóa học đường nói riêng luôn được xem là một trong những vấn đề quan trọng đối với toàn bộ quá trình phát triển của đất nước, của ngành giáo dục và đào tạo. Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay, khi cuộc cánh mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra với nhiều cơ hội và thách thức mới. Phần lớn thế hệ trẻ trong nhà trường hiện nay có kiến thức rất rộng, nhanh nhạy trong nắm bắt thông tin, có sức khoẻ tốt, tinh thần cầu thị trong học tập, khả năng ứng dụng những kiến thức học vào thực tiễn cao, quý trọng thầy cô, đoàn kết với bạn bè sống có kỷ cương, không ngừng phấn đấu vươn nên trong học tập và trong cuộc sống. Nhưng cũng có một bộ phận không nhỏ thế hệ trẻ đang có những hành vi ứng xử một cách thiếu văn hoá. Báo hiệu văn hóa học đường đang có biểu hiện xuống cấp; xuất hiện ngày càng nhiều học sinh vi phạm pháp luật, nội quy, quy định của nhà trường như sống thiếu lý tưởng, sa vào tệ nạn xã hội, bỏ học và đánh nhau ở trong và ngoài trường học, trong đó có các vụ án hình sự ngày càng gia tăng . Để đảm bảo tính bền vững với yêu cầu “phải tiếp tục xây dựng, giữ gìn và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thực sự là "nền tảng tinh thần", "động lực phát triển", và "soi đường cho quốc dân đi"; phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam, khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, thịnh vượng, tạo ra sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc để tận dụng thời cơ, vượt qua thách thức, thực hiện thành công mục tiêu đưa nước ta trở thành quốc gia phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào giữa thế kỷ XXI ” như lời phát biểu của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng trong Hội nghị Văn hóa Toàn quốc năm 2021, điều này đòi hỏi các nhà trường phải chủ động đưa ra các giả pháp nhằm hiện tốt công tác xây dựng và phát triển văn hóa học đường trong giai đoạn hiện nay.