Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số giải pháp quản lý, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức học sinh ở trường THPT Quế Phong trong giai đoạn hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:41

Thêm vào BST

Báo xấu

8
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm giúp chúng ta nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh tại Trường THPT huyện Quế Phong nói riêng cũng như học sinh ở các trường THPT nói chung trong giai đoạn hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số giải pháp quản lý, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức học sinh ở trường THPT Quế Phong trong giai đoạn hiện nay

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM MỘT SỐ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ, GÓP PHẦN NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC HỌC SINH Ở TRƯỜNG THPT QUẾ PHONG TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY Lĩnh vực (môn): Quản lý
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT QUẾ PHONG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM MỘT SỐ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ, GÓP PHẦN NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC HỌC SINH Ở TRƯỜNG THPT QUẾ PHONG TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY Đồng tác giả: Nguyễn Tiến Trung Nguyễn Văn Thái Ngô Chiến Thắng Đơn vị: Trường THPT Quế Phong Năm thực hiện: Năm học 2022-2023 Lĩnh vực (môn): Quản lý Quế Phong, tháng 4 năm 2023
MỤC LỤC PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ .......................................................................................... 1 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU .................................................................. 3 2.1. Cơ sở khoa học ............................................................................................... 3 2.1.1. Cơ sở lý luận ...................................................................................... 3 2.1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................... 6 2.1.3. Thực trạng giáo dục đạo đức học sinh tại Trường THPT Quế Phong trong giai đoạn hiện nay ......................................................... 8 2.2. Một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức học sinh ở trường THPT Quế Phong trong giai đoạn hiện nay ................................. 16 2.2.1. Nhóm giải pháp về công tác tư tưởng ............................................. 17 2.2.2. Nhóm giải pháp về công tác tổ chức ............................................... 18 2.2.3. Nhóm giải pháp về công tác phối hợp: Giữa nhà trường, gia đình và các lực lượng an ninh địa phương trong công tác giáo dục đạo đức cho học sinh ................................................................ 23 2.2.4. Nhóm giải pháp đặc thù ................................................................... 25 2.3. Khảo sát tính hiệu quả và khả năng ứng dụng của các giải pháp đề xuất .......... 26 2.3.1. Mục đích khảo sát ............................................................................. 26 2.3.2. Nội dung khảo sát.............................................................................. 26 2.3.3. Đối tượng và phương pháp khảo sát ................................................. 26 PHẦN 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................. 30 1. Kết luận ........................................................................................................... 30 2. Kiến nghị ......................................................................................................... 30 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 32 CÁC VĂN BẢN VÀ TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................ 38
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ Từ ngàn xưa, ông cha ta đã đúc kết một cách sâu sắc kinh nghiệm về giáo dục “Tiên học lễ, hậu học văn”, “Lễ” là phạm trù chỉ đạo đức. “Lễ” có nghĩa là cách ứng xử, giao tiếp có văn hóa giữa người với người theo chuẩn mực đạo đức được xã hội quy định. Phương châm giáo dục “Tiên học lễ, hậu học văn” là sự phối hợp giữa giáo dục đạo đức và truyền thụ tri thức, trong đó đề cao giáo dục đạo đức. Ngày nay, cùng với sự phát triển và đi lên của xã hội, mỗi chúng ta được sống trong môi trường văn minh, hiện đại hơn, nhưng kéo theo đó cũng có nhiều vấn đề nảy sinh làm ảnh hưởng ít nhiều đến đời sống xã hội. Một trong những vấn đề đáng lo ngại hiện nay, đó là đạo đức học đường của một bộ phận học sinh đang bị xuống cấp, dẫn đến tình trạng bạo lực học đường, những vụ án nghiêm trọng, những hành vi gian lận ở nhiều góc độ xảy ra ngày càng phổ biến. Đây là những biểu hiện lệch lạc trong hành vi, nhân cách đạo đức học sinh. Điều này không những gây hoang mang cho dư luận xã hội mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về lối sống đạo đức, nhân cách của giới trẻ ngày nay. Do vậy vấn đề đặt ra là phải giáo dục cho thế hệ trẻ một cách toàn diện, đặc biệt là tăng cường giáo dục lý tưởng, đạo đức, lối sống, những giá trị nhân văn cao đẹp. Nghị quyết TW 2 (Khóa VIII) của Đảng đã đánh giá thực trạng này: “Đặc biệt đáng lo ngại là một bộ phận học sinh, sinh viên có tình trạng suy thoái về đạo đức, mờ nhạt về lý tưởng, theo lối sống thực dụng, thiếu hoài bão lập thân, lập nghiệp vì tương lai của bản thân và đất nước. Trong những năm tới cần tăng cường giáo dục tư tưởng đạo đức, ý thức công dân, lòng yêu nước, chủ nghĩa Mác- Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh…tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động xã hội, văn hoá, thể thao phù hợp với lứa tuổi và với yêu cầu giáo dục toàn diện”. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII nhấn mạnh: “Xây dựng đồng bộ thể chế, chính sách để thực hiện có hiệu quả chủ trương giáo dục và đào tạo cùng với khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt để phát triển đất nước. Tiếp tục đổi mới đồng bộ mục tiêu, nội dung, chương trình, phương thức, phương pháp giáo dục hiện đại, hội nhập quốc tế, phát triển con người toàn diện, đáp ứng những yêu cầu mới của phát triển kinh tế - xã hội, khoa học và công nghệ, thích ứng với cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Chú trọng hơn giáo dục đạo đức, nhân cách, năng lực sáng tạo và giá trị cốt lõi, nhất là giáo dục tinh thần yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc, truyền thống và lịch sử dân tộc…”. Xác định rõ mục tiêu, nhiệm vụ, trong những năm học qua, Trường THPT Quế Phong luôn coi trọng vấn đề giáo dục toàn diện cho học sinh, đặc biệt là vấn đề giáo dục đạo đức. Là cán bộ quản lý và tham gia công tác Đoàn - Hội, chúng tôi nhận thấy rằng, công tác quản lý, giáo dục đạo đức cho học sinh luôn là một nhiệm vụ quan trọng và ngày càng phức tạp, đòi hỏi nhiều tâm sức của đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên nhà trường trong giai đoạn hiện nay. 1
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài “Một số giải pháp quản lý, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức học sinh ở trường THPT Quế Phong trong giai đoạn hiện nay” nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện tại đơn vị. 2
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 2.1. Cơ sở khoa học 2.1.1. Cơ sở lý luận 2.1.1.1. Một số khái niệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu 2.1.1.1.1. Khái niệm giáo dục: Giáo dục là hoạt động hướng tới con người thông qua một hệ thống các biện pháp tác động nhằm truyền thụ những tri thức và kinh nghiệm, rèn luyện kỹ năng và lối sống, bồi dưỡng tư tưởng và đạo đức cần thiết cho đối tượng, giúp hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất, nhân cách phù hợp với mục đích, mục tiêu chuẩn bị cho đối tượng tham gia lao động sản xuất và đời sống xã hội. 2.1.1.1.2. Khái niệm đạo đức: Đạo đức là một khái niệm hiện đang tồn tại nhiều cách hiểu khác nhau. Đạo đức được hiểu theo nghĩa chung nhất là một hình thái ý thức xã hội, bao gồm những nguyên tắc, chuẩn mực, định hướng giá trị được xã hội thừa nhận, có tác dụng chi phối, điều chỉnh hành vi của con người trong quan hệ với người khác và toàn xã hôi. Tuy nhiên, trong mỗi lĩnh vực chuyên sâu, đạo đức được hiểu cụ thể hơn. Theo Từ điển Tiếng Việt, đạo đức là “phép tắc về quan hệ giữa người và người, giữa cá nhân với tập thể, với xã hội”, là “phẩm chất tốt đẹp của con người: sống có đạo đức, rèn luyện đạo đức”. Theo nhóm tác giả Mai Văn Bính (Chủ biên), Lê Thanh Hà, Nguyễn Thị Thanh Mai, Lưu Thu Thủy, đạo đức “là hệ thống các quy tắc, chuẩn mực xã hội mà nhờ đó con người tự giác điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với lợi ích của cộng đồng, của xã hội” . Như vậy, bản chất đạo đức là những quy tắc, chuẩn mực trong quan hệ xã hội được xã hội thừa nhận và tự giác thực hiện. Với HS, đạo đức được hiểu là trách nhiệm trong việc thực hiện quyền và nghĩa vụ công dân, quyền và nghĩa vụ của HS được thể hiện ở thái độ, hành vi, hiệu quả học tập và rèn luyện. 2.1.1.1.3. Giáo dục đạo đức cho học sinh trong trường THPT: Giáo dục đạo đức là quá trình tác động đến đối tượng giáo dục để hình thành trong họ những yếu tố tình cảm, niềm tin, lý tưởng và tất cả được thể hiện thông qua hoạt động thực tiễn của con người. Theo tác giả Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt: “Giáo dục đạo đức là quá trình biến các chuẩn mực đạo đức, từ những đòi hỏi bên ngoài của xã hội đối với cá nhân thành những đòi hỏi bên trong của bản thân, thành niềm tin, nhu cầu, thói quen của người được giáo dục” . Tiếp cận khái niệm giáo dục đạo đức trong mối quan hệ thống nhất giữa nhận thức - tình cảm - thái độ - hành vi, nhà nghiên cứu Phạm Minh Hạc cho rằng “giáo dục đạo đức là một quá trình kết hợp nâng cao nhận thức với hình thành thái độ, xúc cảm, tỉnh cảm, niềm tin hành vi và thói quen đạo đức” . Dưới góc độ giáo dục học, giáo dục 3
đạo đức là bộ phận hợp thành của nội dung giáo dục toàn diện nhằm giúp thế hệ trẻ hình thành lý tưởng, ý thức và tình cảm đạo đức, tạo nên những hành vi và thói quen hành vi đạo đức của con người mới, xã hội chủ nghĩa thể hiện ở những phẩm chất đạo đức. Giáo dục hành vi đạo đức là tổ chức cho học sinh lặp đi, lặp lại nhiều lần những thao tác, hành động đạo đức trong học tập, sinh hoạt, trong cuộc sống nhằm có được hành vi đạo đức đúng đắn và từ đó có thói quen đạo đức bền vững. Ngày nay, giáo dục đạo đức cho HS là giáo dục đạo đức xã hội chủ nghĩa. Giáo dục đạo đức chính là nâng cao chất lượng giáo dục chính trị, đạo đức, pháp luật, làm cho học sinh có tinh thần yêu nước, thấm nhuần lý tưởng xã hội chủ nghĩa, thật sự say mê học tập, có ý thức tổ chức kỷ luật, kính thầy, yêu bạn, có nếp sống lành mạnh, biết tôn trọng pháp luật. Giáo dục đạo đức cho học sinh là giáo dục lòng trung thành đối với tổ quốc, hiếu với nhân dân, yêu quê hương đất nước, có lòng vị tha, nhân ái, cần cù liêm khiết và chính trực. Đó là đạo đức xã hội chủ nghĩa là đạo đức của cá nhân, tập thể và chủ nghĩa nhân đạo mang tính chân thực, tích cực, khác với đạo đức vị kỷ, cá nhân. Giáo dục đạo đức học sinh gắn chặt với giáo dục tư tưởng - chính trị, giáo dục truyền thống và giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc, giáo dục pháp luật nhà nước xã hội chủ nghĩa, cung cấp cho học sinh những phương thức ứng xử đúng đắn trước vấn đề của xã hội... giúp cho các em có khả năng tự kiểm soát được hành vi của bản thân một cách tự giác, có khả năng chống lại những biểu hiện lệch lạc về lối sống. 2.1.1.1.4. Quản lý giáo dục đạo đức: Công tác quản lí giáo dục đạo đức học sinh của nhà trường thể hiện trên các mặt: - Xây dựng kế hoạch quản lý giáo dục đạo đức: phân tích thực trạng giáo dục đạo đức trong năm học của ngành, trường, địa phương; xác định điều kiện giáo dục như cơ sở vật chất, tài chính, quỹ thời gian, sự phối hợp với lực lượng giáo dục trong trường và ngoài trường. - Tổ chức thực hiện kế hoạch giáo dục đạo đức: giải thích mục tiêu, yêu cầu của kế hoạch giáo dục đạo đức; thảo luận giải pháp thực hiện kế hoạch; sắp xếp bố trí nhân sự, phân công trách nhiệm quản lý, huy động nguồn lực, cơ sở vật chất; định rõ tiến trình, tiến độ thực hiện, thời gian bắt đầu, thời hạn kết thúc. - Chỉ đạo thực hiện kế hoạch giáo dục đạo đức: lãnh đạo, chỉ đạo các bộ phận trong nhà trường thực hiện những nhiệm vụ để bảo đảm việc giáo dục đạo đức diễn ra đúng hướng, đúng kế hoạch, tập hợp và phối hợp các lực lượng giáo dục sao cho đạt hiệu quả. - Kiểm tra, đánh giá giáo dục đạo đức: kiểm tra định kỳ, thường xuyên, đột xuất, trực tiếp, hoặc gián tiếp để giúp học sinh hiểu rõ hơn về những hoạt động của mình, khẳng định được mình, từ đó hoạt động tích cực hơn, tự giác hơn, biết tự điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với yêu cầu chung của xã hội. 4
2.1.1.2. Những đặc điểm cụ thể về rèn luyện đạo đức của học sinh ở trường phổ thông Quá trình giáo dục, rèn luyện đạo đức học sinh có sự gắn kết chặt chẽ giữa quá trình dạy học trên lớp và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp; có định hướng thống nhất các yêu cầu, mục đích giáo dục giữa các tổ chức tham gia công tác giáo dục trong và ngoài nhà trường; có tính lâu dài của quá trình hình thành, phát triển nhân cách và các phẩm chất đạo đức của học sinh. - Mục tiêu giáo dục đạo đức là chuyển hóa những nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức xã hội thành những phẩm chất đạo đức nhân cách cho học sinh, hình thành ở các em thái độ đúng đắn trong giao tiếp, ý thức tự giác thực hiện các chuẩn mực của xã hội, thói quen chấp hành các quy định của pháp luật. - Chức năng giáo dục đạo đức là làm cho học sinh thấm nhuần sâu sắc thế giới quan Mác-Lênin, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, chủ trương, chính sách của Đảng, sống và làm việc theo pháp luật, sống có kỷ cương, nền nếp, có văn hóa trong các mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, với xã hội và giữa con người với nhau. - Nội dung giáo dục đạo đức học sinh là giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, yêu chủ nghĩa xã hội, yêu hoà bình, có tinh thần cộng đồng và quốc tế, có tinh thần lao động sáng tạo, có thái độ xây dựng và bảo vệ môi trường... - Phương pháp giáo dục đạo đức học sinh là tác động vào nhận thức tình cảm bằng đàm thoại, tranh luận, lồng ghép giáo dục qua các môn học Ngữ Văn, GDCD, Lịch Sử, GDQP-AN, thi kể chuyện về tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, giảng giải, khuyên răn; tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động tình nguyện, nhân đạo, lao động công ích...; phương pháp kích thích tình cảm và hành vi: thi đua, nêu gương, khen thưởng, trách phạt… 2.1.1.3. Những tác động cơ bản tới việc rèn luyện đạo đức của học sinh ở trường phổ thông hiện nay - Về tâm sinh lý học sinh: đây là giai đoạn các em đang phát triển mạnh về thể chất, tinh thần và tình cảm, nhạy cảm, thích thể hiện, thích cái mới, lạ, dễ bị kích động, lôi kéo...Các em có nhu cầu giao tiếp rất lớn đặc biệt là sự giao tiếp với bạn bè, từ đó mà hình thành lên các nhóm bạn cùng sở thích. Nếu không được giáo dục, uốn nắn kịp thời dễ bị sai lệch. - Về phía gia đình: gia đình là nền tảng, có tính quyết định trong giáo dục đạo đức, lối sống, nhân cách cho học sinh. Hiện nay, có nhiều cha mẹ thiếu sự quan tâm, hoặc nuông chiều thái quá trong việc nuôi dạy; hoặc sử dụng quyền uy của cha mẹ một cách cực đoan, áp đặt cứng nhắc, dùng vũ lực với con; có gia đình thiếu gương mẫu, những mâu thuẫn của bố mẹ, người thân; gia đình có hoàn cảnh éo le...đã tác động không nhỏ đến sự hình thành và phát triển nhân cách học sinh, gây ra phản ứng tiêu cực về hành vi ... 5
- Về phía nhà trường: một số cán bộ quản lí, giáo viên và bạn bè của học sinh thường có những định kiến, thiếu thiện cảm với những em có lỗi; sử dụng các biện pháp hành chính hơi cứng nhắc; sự lạm dụng quyền lực, sự thiếu quan tâm tới đặc điểm từng học sinh của các thầy cô giáo, nhà quản lý; sự thiếu gương mẫu trong mô phạm giáo dục; việc đánh giá kết quả, khen thưởng, kỷ luật chưa kịp thời; sự phối hợp không đồng bộ giữa các lực lượng giáo dục...đều có ảnh hưởng rất lớn đến quá trình giáo dục đạo đức cho học sinh. - Về phía xã hội: tác động của mặt trái nền kinh tế thị trường, sự phát triển của khoa học công nghệ, các sản phẩm văn hóa, công nghệ, nhất là mặt trái của nó làm gia tăng xu hướng lối sống thực dụng, hám vật chất, coi thường những giá trị nhân văn, xem nhẹ lời khuyên của cha mẹ, thầy cô cũng dẫn đến những biểu hiện lệch lạc về chuẩn mực đạo đức của học sinh. 2.1.2. Cơ sở thực tiễn 2.1.2.1. Nhận diện đạo đức học đường - những vấn đề thực tiễn đang đặt ra Ngày nay, cùng với sự phát triển của xã hội, mỗi chúng ta được sống trong môi trường văn minh, hiện đại hơn, nhưng kéo theo đó là những vấn đề nảy sinh rất đáng quan ngại như: đạo đức học đường của một bộ phận học sinh đang bị xuống cấp, dẫn đến tình trạng bạo lực học đường xảy ra ngày càng phổ biến, quan hệ thầy trò bị đảo lộn... Điều này không những gây hoang mang cho dư luận xã hội mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về lối sống, đạo đức, nhân cách của giới trẻ ngày nay. Dư luận xã hội đã bất bình và lên án về tình trạng bạo lực xảy ra trong học đường, nhưng thời gian gần đây, hiện tượng này không thuyên giảm mà thậm chí còn gia tăng với những hành vi và mức độ bạo lực nguy hiểm hơn trước. Đó không chỉ là những biểu hiện lệch lạc trong hành vi, nhân cách đạo đức như thiếu lễ độ với người lớn, tụ tập gây gổ đánh nhau, thói lười học, ham chơi, sống đua đòi và phạm pháp hình sự từ phía học sinh mà bên cạnh đó còn có cả sự ngược đãi học sinh và tha hóa từ một số thầy cô giáo. Về phía học sinh, đáng quan ngại hơn cả là những biểu hiện đạo đức xuống cấp lại tăng theo lứa tuổi và bậc học. Hiện tượng đó đã làm cho các bậc phụ huynh không khỏi băn khoăn. Mặt khác, nguy cơ xuống cấp đạo đức từ phía một bộ phận thầy cô giáo cũng đang là một thực tế đáng buồn và là một trong những nỗi lo lắng của xã hội đối với môi trường giáo dục hiện nay. Tuy không nhiều, nhưng trong đội ngũ giáo chức, tình trạng bạo hành, ngược đãi học sinh đã xảy ra. Ở bậc mầm non, bậc tiểu học, vẫn có những thầy cô quan niệm: những lời trách mắng, hình phạt sẽ giúp trẻ trưởng thành hơn. Do đó biện pháp răn đe, bạo hành bằng lời nói và hành vi đôi khi đã được áp dụng. Nghiệt ngã thay! Khi mà những lời nói tưởng chừng như vô hại, những hành vi không kiềm chế được đã biến thầy cô trở thành nỗi ám ảnh trong mắt trẻ thơ. 6
Bạo lực học đường mới chỉ là một khía cạnh của hiện tượng đạo đức xuống cấp. Đáng buồn hơn, có những vụ việc mang tính chất vô nhân tính, đã gây sự phẫn nộ trong dư luận xã hội. Cách đây không lâu, dư luận bàng hoàng về vụ nữ sinh trường cao đẳng Truyền hình bị thầy giáo “gạ tình lấy điểm”. Hay ở Hà Giang một thầy hiệu trưởng trường THPT DTNT đã lợi dụng thân xác và tham gia đường dây mua bán dâm trẻ vị thành niên. Tàn nhẫn hơn, một thầy giáo giở trò dâm ô với một học sinh mới hơn 4 tuổi tại Hà Nội. Hay việc thầy giáo ở tỉnh Kiên Giang quan hệ học sinh lớp 10 có bầu. Và gần đây nhất, có học sinh ở một trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An do mâu thuẫn tình cảm, đã dùng dao đâm bạn học cùng lớp trọng thương. Vụ việc học sinh trường THPT chuyên Đại học Vinh tự tử gần đây nhất có liên quan đến bạo lực học đường hay không kèm theo những dư luận trái chiều mà chưa đến hồi kết… 2.1.2.2. Những yêu cầu về giáo dục nhân cách học sinh hiện nay - thực tế qua dư luận xã hội Từ thực tế đạo đức của một bộ phận học sinh, sinh viên và cả một số ít thầy cô giáo đang xuống cấp, nguyên nhân chủ yếu vẫn là do vấn đề giáo dục nhân cách cho học sinh trong nhà trường chưa được quan tâm đúng mức. Vậy, giải pháp nào để khắc phục tình trạng trên. Muốn trở thành người con ngoan trong gia đình và công dân tốt của xã hội, trước hết phải là người có đạo đức nhân cách. Cũng vì thế, từ bao đời nay, ông cha ta luôn lấy câu “Tiên học lễ, hậu học văn” làm đầu để giáo dục cho con cháu. Tưởng rằng lời răn dạy của người xưa luôn được nhận thức đầy đủ, thế nhưng thực tế lời dạy trên đang bị xem nhẹ. Trong phương thức giáo dục chúng ta còn để lại nhiều lỗ hổng, sự kết hợp giữa nhà trường - gia đình - xã hội chưa được nhịp nhàng, đồng bộ. Như chúng ta đã biết, tam giác nhà trường - gia đình - xã hội có quan hệ chặt chẽ với nhau, cùng ảnh hưởng đến sự phát triển hành vi, đạo đức và nhân cách của con trẻ. Hơn bao giờ hết, vai trò của gia đình chiếm một vị trí quan trọng trong việc giáo dục nhân cách học sinh. Cha mẹ phải là người mực thước trong việc giáo dục con cái những giá trị đạo đức làm người đầu tiên. Tuy nhiên, một nghiên cứu mới đây của PGS.TS Hoàng Bá Thịnh cho thấy một thực tế đáng báo động, có trên 40% cha mẹ giáo dục con bằng đòn roi, chửi mắng. Trong khi đó chỉ có khoảng 15% cha mẹ biết giáo dục con cái đúng mực. Nói như vậy, bởi lẽ gia đình là cái nôi để hình thành nhân cách của mỗi con người. Vì vậy cha mẹ phải là những hình mẫu của những chuẩn mực để cho con cái học tập. Nhiều phụ huynh lầm tưởng sự quan tâm con cái nghĩa là chu cấp cho con đầy đủ điều kiện vật chất mà quên rằng, chính sự thiếu quan tâm ở các khía cạnh tâm, sinh lý của con là nguyên nhân khiến cho quan hệ gia đình ngày càng trở nên lỏng lẻo và thiếu bền vững. Bên cạnh đó, mỗi giáo viên phải là tấm gương sáng về nhân cách đối với sự nghiệp trồng người. Thực tế cho thấy, nhiều sinh viên sư phạm chưa có kỹ năng 7
ứng xử và chuẩn mực của một nhà giáo chân chính. Bởi người thầy không chỉ truyền đạt cho học sinh kiến thức, mà còn dạy cả cách sống, đạo lý làm người cho các em. Bản thân công tác giáo dục đội ngũ sư phạm cũng đã có lỗ hổng ngay từ khi được đào tạo, trong hệ thống chương trình đào tạo sư phạm. Mặt khác, việc giáo dục nhân cách đạo đức cho học sinh trong nhà trường chủ yếu dựa vào môn Giáo dục công dân, nhưng môn học này lại bị xem nhẹ, nội dung chương trình học còn nặng về lý thuyết, nhẹ giáo dục kỹ năng sống cho học sinh. Chương trình sách giáo khoa môn này còn nhiều bất cập, các phần về triết học, kinh tế chính trị, xã hội thì khô cứng, nặng về lý thuyết, phần giáo dục đạo đức thì quá ít, nhất là chương trình lớp 10. Chưa kể, ở cả cấp THCS và cấp THPT, mỗi tuần học sinh chỉ được học 1 tiết môn Giáo dục công dân. Thêm vào đó, chương trình giáo dục công dân ở cấp bậc phổ thông vẫn chưa được người dạy lẫn người học quan tâm đúng mực. Để nhà trường và xã hội có ý thức về tầm quan trọng của môn Giáo dục công dân, các cơ quan chức năng, các nhà quản lí giáo dục cần cần thay đổi quan niệm, cách nhìn về vị trí, vai trò của môn học này trong chương trình dạy học ở trường phổ thông. Thiết nghĩ, bên cạnh việc giáo dục đạo đức cho học sinh, gia đình và nhà trường cũng phải có sự phối hợp chặt chẽ trong vấn đề quản lý, giáo dục con em mình, trước hết các bậc làm cha làm mẹ phải là những tấm gương mẫu mực trong xây dựng nếp sống trong gia đình, ở nhà trường, quan hệ thầy trò phải bắt đầu từ tình thương thì mới có thể dẫn dắt được các em. Bên cạnh đó, điều chỉnh chương trình nội dung học hướng đến việc giáo dục nhân cách cho học sinh là điều cần thiết, nhưng điều quan trọng, việc tu dưỡng đạo đức sư phạm trong đội ngũ giáo viên cũng cần phải được nâng cao, mỗi giáo viên phải tự có ý thức về vấn đền này, để học sinh được giáo dục một cách toàn diện hơn cả về kiến thức lẫn nhân cách. Có như vậy, sự nghiệp trồng người mới thật có ý nghĩa, thế hệ mai sau phải là những người có đức có tài. Như vậy, việc giáo dục rèn luyện đạo đức cho thanh niên trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế thế giới là góp phần đào tạo, giáo dục thế hệ thanh niên vừa "hồng", vừa "chuyên", góp phần xây dựng nước nhà ngày càng phát triển. 2.1.3. Thực trạng giáo dục đạo đức học sinh tại Trường THPT Quế Phong trong giai đoạn hiện nay 2.1.3.1. Một số đặc điểm, tình hình 2.1.3.1.1. Khái quát chung về trường THPT Quế Phong Trường THPT huyện Quế Phong được thành lập từ năm 1967, là đơn vị sự nghiệp công lập duy nhất đào tạo học sinh bậc THPT cho con em đồng bào các dân tộc trên địa bàn huyện Quế Phong. Trường đóng trên địa bàn khối Bắc Sơn, thị trấn Kim Sơn, huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An, với tổng diện tích khuôn viên là 27.200 ; cơ sở vật chất nhà trường từng bước được xây dựng: 4 dãy nhà cao 8
tầng làm phòng học và làm việc của nhà trường, 2 phòng tin học, 3 phòng thực hành Lí- Hóa- Sinh, 1 phòng Lab, các tổ chức đoàn thể đều có phòng làm việc riêng, được trang bị máy tính nối mạng. Quang cảnh trường xanh - sạch - đẹp - thân thiện. Năm học 2022- 2023, nhà trường có 43 lớp với 1771 học sinh và 100 cán bộ, giáo viên, nhân viên. Trong đó có: 15 thạc sĩ, 11 GVDG tỉnh. Đặc biệt, chất lượng đội ngũ giáo viên giỏi, chất lượng dạy học ngày càng cao tạo nên vị thế mới cho nhà trường. Tỷ lệ học sinh đỗ tốt nghiệp THPT năm học 2021- 2022 đạt 98,8%. Trong đó có 15 em học sinh điểm thi khối đạt trên 27 điểm. Về chất lượng mũi nhọn: Trong kỳ thi chọn học sinh giỏi cấp tỉnh lớp 12, năm học 2022 - 2023, có 23 lượt học sinh dự thi, trong đó đạt 9 giải nhì, 3 giải ba và 7 giải khuyến kích. Kết quả xếp loại chung: năm học 2021 - 2022, trường THPT Quế Phong được Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An công nhận danh hiệu: Tập thể lao động xuất sắc; Chi bộ đảng và các đoàn thể tron đơn vị đạt danh hiệu xuất sắc tiêu biểu. 2.1.3.1.2. Những thuận lợi, khó khăn trong công tác giáo dục đạo đức học sinh ở trường THPT Quế Phong * Thuận lợi: - Được sự quan tâm chỉ đạo của Sở GD&ĐT, Thường trực Huyện ủy, UBND huyện; sự phối hợp của các cấp, các ngành hữu quan. - Ban Giám hiệu nhà trường luôn quan tâm, chia sẻ, động viên giáo viên và học sinh; luôn trăn trở để tìm giải pháp nâng cao chất lượng dạy - học, đặc biệt giáo dục mũi nhọn và đại trà học sinh. - Nhà trường có đội ngũ giáo viên trẻ, năng động, có năng lực, đoàn kết, nhiệt tình trong công việc. Trong đó, 100% giáo viên có trình độ đạt chuẩn và trên chuẩn, giáo viên đều sử dụng thành thạo công nghệ thông tin để tìm hiểu, trau đồi chuyên môn và áp dụng vào giảng dạy. - Các tổ chức đoàn thể trong nhà trường đều xác định rõ tầm quan trọng của công tác giáo dục đạo đức học sinh; chất lượng giáo dục ngày càng được nâng cao. - Cơ sở vật chất của nhà trường ngày càng được trang bị theo hướng chuẩn hóa để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của giáo dục hiện đại. - Bên cạnh đó, điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương có những bước phát triển, đổi mới đáng kể. * Khó khăn: - Là trường của huyện nghèo biên giới, thuộc diện 30a của Chính Phủ, tình hình kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, phức tạp. 9
- Trường THPT Quế Phong là trường duy nhất thực hiện nhiệm vụ giáo dục và đào tạo bậc THPT cho con em trên địa bàn huyện Quế Phong, trong đó học sinh dân tộc thiểu số vùng sâu vùng xa, biên giới là chủ yếu (chiếm trên 80% HS toàn trường). - Học tập chưa trở thành nhu cầu bức thiết trong một số bộ phận dân cư trên địa bàn huyện nên số lượng học viên tuyển vào không đạt chỉ tiêu, chất lượng tuyển sinh vào lớp 10 thấp, đây là một thách thức lớn đối với thầy và trò của nhà trường trong việc nâng cao chất lượng giáo dục; tỷ lệ học sinh bỏ học giữa chừng cao, công tác xã hội hóa giáo dục đạt kết quả thấp; số học sinh ra trọ học xa nhà chiếm phần lớn nên công tác quản lý gặp nhiều khó khăn. - Hầu hết học viên là con em các gia đình vùng sâu, vùng xa, thuộc diện hộ nghèo, hoàn cảnh kinh tế hết sức khó khăn; địa bàn cư trú của học viên xa, phân tán, trở ngại cho việc phối hợp giáo dục giữa gia đình và nhà trường. - Đội ngũ giáo viên trẻ, chưa có nhiều kinh nghiệm về giáo dục đạo đức cho học sinh là con em dân tộc ít người, với những đặc điểm riêng biệt về tâm sinh lý dân tộc, nhất là đặc đặc điểm về hủ tục quá phức tạp về tư tưởng, quan hệ…, việc liên lạc với phụ huynh học sinh gặp nhiều khó khăn. - Việc giáo dục đạo đức cho học sinh có hoàn cảnh như mồ côi, gia đình không hạnh phúc, cha mẹ bất hòa, ly hôn… ít có điều kiện chăm sóc con cái và bản thân gặp nhiều khó khăn; mặt bằng kiến thức một số học sinh có điểm đầu vào thấp, tiếp thu chậm, hổng kiến thức ở các lớp dưới nên khó nâng cao chất lượng giáo dục, đặc biệt là giáo dục đạo đức cho các em. - Không ít học sinh ham chơi, lười học, thiếu chịu khó rèn luyện, tu dưỡng không chỉ làm cản trở kết quả học tập mà còn ảnh hưởng đến chất lượng, kết quả giáo dục đạo đức học sinh của nhà trường. - Địa bàn khu vực nhà trường đóng là khu vực miền núi, trình độ dân trí chưa cao, nhận thức về việc học, truyền thống hiếu học còn mặt hạn chế, đời sống của một bộ phận dân cư còn nghèo nên tác động nhiều đến việc đạt được các tiêu chí của trường chuẩn quốc gia. - Quan niệm về việc học và đầu tư cho học tập của con em ở địa phương chưa đồng bộ, một số gia đình vẫn còn thiếu tính chủ động hoặc chỉ đứng ngoài cuộc phó mặc việc giáo dục học sinh cho nhà trường. - Bên cạnh đó, tranh ảnh, quảng cáo, phim ảnh, báo mạng ảnh hưởng không ít đến tâm lý các em. Các em lại trong thời kỳ “tập làm người lớn” trong khi nhận thức về mọi thứ còn hời hợt, đơn giản dẫn đến một số học sinh có hành vi không đúng mực. 2.1.3.2. Thực trạng công tác giáo dục đạo đức học sinh ở trường THPT Quế Phong 2.1.3.2.1. Những kết quả đạt được * Công tác lãnh đạo,chỉ đạo về giáo dục đạo đức học sinh: Nhận thức được tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức cho học sinh. 10
Trong thời gian qua, Ban Giám hiệu nhà trường đã phối hợp và thực hiện tốt các văn bản chỉ đạo cấp trên như: - Triển khai thực hiện tốt Chương trình hành động thực hiện Chỉ thị số 42- CT/TW ngày 24/3/2015 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ, giai đoạn 2015 - 2030”; - Thực hiện Kết luận của Ban Chấp hành Trung ương Đoàn về các giải pháp tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng cho đoàn viên, thanh niên; Đề án “Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh thiếu nhi, giai đoạn 2018 - 2022” gắn với việc cụ thể trong duy trì nền nếp học tập, rèn luyện của học sinh; - Quán triệt thực hiện Kế hoạch số 178/KH-BGDĐT ngày 16/3/2017 của Bộ GDĐT về triển khai Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”. Quán triệt chuyên đề học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh năm 2021, năm 2022. - Thực hiện tốt Bộ Quy tắc ứng xử để thực hiện trong cơ sở giáo dục theo quy định tại Thông tư số 06/2019/TT-BGDĐT ngày 12/4/2019 của Bộ trưởng Bộ GDĐT ban hành quy định Quy tắc ứng xử trong cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông và giáo dục thường xuyên; chú trọng xây dựng trường học đạt tiêu chuẩn xanh, sạch, đẹp, an toàn, lành mạnh, thân thiện, góp phần đảm bảo môi trường văn hóa trong nhà trường. - Ban Giám hiệu xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện công tác giáo dục đạo đức học sinh thông qua các chỉ tiêu và giải pháp dựa trên đặc điểm cụ thể từng đơn vị lớp. Trên cơ sở đó, định hướng, chỉ đạo đội ngũ giáo viên chủ nhiệm xây dựng chỉ tiêu, giải pháp cụ thể cho từng đơn vị lớp của mình. Ngoài ra, Chi bộ chỉ đạo các tổ chức Công đoàn, Đoàn Thanh niên, Ban đại diện Hội cha mẹ học sinh cùng phối hợp thực hiện. Đa số cán bộ, giáo viên đều đánh giá cao chất lượng xây dựng kế hoạch, chỉ tiêu sát thực tế, phù hợp. * Về công tác quản lý và phối hợp trong công tác giáo dục đạo đức cho học sinh của nhà trường: - Nhà trường thực hiện giáo dục thông qua các buổi chào cờ, giờ dạy văn hóa trên lớp, giờ sinh hoạt giáo viên chủ nhiệm, các buổi giáo dục hướng nghiệp, giáo dục ngoài giờ lên lớp...; chuyển tải các nội dung học tập, rèn luyện đến học sinh bằng những hình thức như phát thanh học đường, các cuộc thi, hội thi và sân khấu hóa, hội diễn để trong học sinh để tuyên truyền và thực hiện. - Hằng năm tổ chức cho học sinh đăng ký các nội dung cụ thể việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh gắn với thực tế của nhà trường; chú trọng những việc làm theo bằng những hành động và việc làm cụ thể, 11
thường xuyên rèn luyện, thực hành các thói quen tốt trong giảng dạy và học tập hàng ngày sát với thực tế của trường. - Phối hợp tổ chức các hoạt động giáo dục lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc trong học sinh: Tuyên truyền, tổ chức các hoạt động nhân kỷ niệm thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (03/02), Đoàn TNCS Hồ Chí Minh (26/03), các ngày lễ lớn, các sự kiện quan trọng của trường, địa phương, đất nước, tuyên truyền về những hình ảnh đẹp của đất nước, con người Việt Nam, lịch sử dân tộc. - Tổ chức các hoạt động giáo dục đạo đức, lối sống thông qua các chủ đề ngoại khóa, ngoài giờ lên lớp, hội thi “Rung chuông vàng” chủ đề giáo dục pháp luật năm học 2022 - 2023 cho học sinh góp phần hình thành thói quen chấp hành luật giao thông trong học sinh. Vận động, giám sát thanh niên trường học sống đẹp, chia sẻ, học tập những câu chuyện đẹp về lối sống trong xã hội, trong học sinh. Đoàn trường đã chủ động, kịp thời tổ chức các hình thức thông tin, trao đổi để học sinh nhận thức đúng trước những biểu hiện chưa tốt về đạo đức, lối sống của thanh niên trong nhà trường, xã hội. - Tiếp tục triển khai các phong phong trào “Học sinh 3 tốt”, “Khi tôi 18” và tổ chức có hiệu quả các hoạt động, phát huy khả năng sáng tạo của thanh niên trường học, các hoạt động tư vấn hướng nghiệp cho học sinh. - Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trên mạng xã hội trong các hoạt động giáo dục của Đoàn Thanh niên; chú trọng đổi mới phương pháp nắm bắt tình hình tư tưởng, dư luận của học sinh; kịp thời, chủ động định hướng dư luận cho học sinh trước những vấn đề quan trọng, thời sự. Thực hiện chế độ báo cáo định kỳ hàng quý về tình hình tư tưởng và dư luận trong thanh niên trường học đối với các ban ngành liên quan. - Phối hợp với các Ban đoàn thể trên địa bàn tổ chức các cuộc thi tìm hiểu pháp luật về ATGT như; “An toàn giao thông cho nụ cười ngày mai”, do sở GD&ĐT Nghệ An phối hợp với Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh phát động, cuộc thi online “tìm hiểu hoạt động kiểm soát thủ tục hành chính và cung cấp, sử dụng dịch vụ công”, cuộc thi “Giáo dục pháp luật", “Nét bút tri ân” về chủ đề 20/10, 20/11 và 8/3; Giáo dục lồng ghép qua các môn Ngữ Văn, Lịch Sử, GDCD, qua các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, giáo dục phòng chống tệ nạn xã hội, ma túy, HIV/AIDS; giao lưu phối hợp hoạt động với các đơn vị kết nghĩa (Công An huyện Quế Phong, Đồn Biên phòng Hạnh Dichj, Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt) đóng trên địa bàn. - Phối hợp với Phòng an ninh công an huyện Quế Phong tổ chức ký cam kết không tàng trữ, vận chuyển , buôn bán và sử dụng pháo nổ, ma túy; cam kết tham gia giao thông an toàn trong dịp lễ, tết đảm bảo tính thiết thực và hiệu quả. - Làm tốt công tác kiểm tra, giám sát thường xuyên thông qua giáo viên trực tuần, đội cờ đỏ của Đoàn trường, Ban an ninh nền nếp, kết quả giảng dạy trên lớp, kết quả thi đua hàng tuần, hoặc theo chủ điểm, theo học kì, năm học cho từng lớp 12
học. Vì thế, nội dung, đối tượng, thời gian kiểm tra, giám sát rất cụ thể và tốt. Kết quả thi đua được công khai, đảm bảo tính công minh, việc nêu gương, khích lệ, khen thưởng kịp thời nên đã kích thích khá tốt phong trào thi đua giữa các đơn vị lớp. * Kết quả xếp loại đạo đức học sinh năm học 2021 - 2022: - Kết quả về xếp loai hạnh kiểm học sinh là minh chứng về phân loại chuẩn mực hành vi đạo đức của các em, là cơ sở để các em từng buớc hình thành thái độ tự trọng, tự tin vào khả năng của bản thân, có trách nhiệm với hành động của mình, yêu thương, tôn trọng con người, mong muốn đem lại niềm vui, hạnh phúc cho mọi người góp phần chung vào việc xây dựng một xã hội hài hòa, ổn định và văn minh. Trong những năm qua, dưới sự quan tâm của Ban Giám hiệu, Ban đại diện Hội cha mẹ học sinh và các tổ chức đoàn thể, đạo đức học sinh tại trường THPT đã có những chuyển biến tích cực. Cụ thể: Năm học Nội dung 2018 - 2019 2019 - 2020 2020 - 2021 2021 - 2022 Tổng số HS 1523 1529 1551 1724 Tốt 81,81% 83,19% 87,42% 91,70% Khá 15,75% 15,1% 12,12% 7,76% Trung bình 2,23% 1,63% 0,83% 0,36% Yếu 0,19% 0,06% 0 0 Bảng thống kê xếp loại Hạnh kiểm học sinh các năm học từ 2018 - 2022 Hạnh kiểm loại tốt hàng năm của học sinh trong trường đều chiếm tỷ lệ cao, từ 81,81% (2018- 2019) đến 91,70% (2021 - 2022), trong đó có nhiều lớp tỷ lệ học sinh xếp hạnh kiểm loại tốt đạt 100%. Học sinh xếp loại trung bình và yếu dao động từ 2,5% (2018 - 2019) xuống 0,36% (2021 - 2022). - Qua đánh giá thực tế các năm gần đây, chúng tôi nhận thấy: Tập thể lãnh đạo trường, các tổ chức chính trị - xã hội, cán bộ giáo viên, nhân viên nhà trường đều nhận thức được vai trò rất quan trọng của công tác giáo dục đạo đức học sinh với các nội dung: Giáo dục đạo đức để phát triển giáo dục toàn diện cho học sinh; Giáo dục đạo đức nhằm phát triển và hoàn thiện nhân cách cho học sinh; giáo dục đạo đức xây dựng nền nếp học tập; xây dựng phong trào thi đua “Trường học thân thiện, học sinh tích cực”, tạo nền tảng cho nâng cao chất lượng dạy học văn hóa… Tuy nhiên, cũng còn có một số học sinh nhận thức hời hợt các nội dung giáo dục đạo đức ở trên. Số học sinh vi phạm nội quy, vi phạm đạo đức phải xếp loại trung bình và yếu khoảng 1% số học sinh toàn trường. Qua đó cho thấy, nhà 13
trường cần tiếp tục quan tâm nhiều hơn nữa đến công tác giáo dục nhận thức, đạo đức cho học sinh. 2.1.3.2.2. Một số tồn tại, hạn chế trong giáo dục đạo đức học sinh ở trường THPT Quế phong thời gian qua Mặc dù chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh đã có sự biến chuyển nhưng còn những tồn tại và hạn chế sau đây: * Về công tác quản lý: - Công tác xây dựng kế hoạch giáo dục đạo đức cho học sinh có lúc còn bị động, chưa sát với thực tế cơ sở và dự báo theo những biến động về đời sống KT- XH của địa phương chủ yếu dựa vào kế hoạch chỉ đạo từ cấp trên. - Nội dung và hình thức hoạt động giáo dục đạo đức, vẫn còn chung chung, chưa gắn với đặc điểm diễn biến tâm lí học sinh hiện nay. Chưa có những giải pháp đồng bộ, đột phá để tác động có hiệu quả vào việc nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cũng như tăng cường các biện pháp quản lý kết hợp. - Một số giáo viên chủ nhiệm mới ra trường, thiếu kinh nghiệm, chưa xây dựng được kế hoạch, giải pháp giáo dục đạo đức phù hợp với đặc thù riêng của lớp. Ngoài ra, một bộ phận không nhỏ học sinh nhận thức và ý thức thực hiện nội quy trường học yếu, nhiều em thường xuyên vi phạm. Một bộ phận học sinh chưa tự giác trong việc rèn luyện bản thân, dễ bị bạn bè xấu lôi kéo. - Do điều kiện dịch bệnh kéo dài, vừa phải thọc trực tiếp kết hợp trực tuyến nên việc thực hiện các biện pháp kiểm tra công tác giáo dục đạo đức cho học sinh của lãnh đạo nhà trường, của Đoàn Thanh niên có lúc chưa thường xuyên. - Việc lồng ghép giáo dục đạo đức cho học sinh ở các bộ môn, đặc biệt là môn Giáo dục công dân, tích hợp trong các môn học và hoạt động ngoại khóa còn mang tính hình thức, tuy có thể hiện trên giáo án nhưng ít khi đề cập, chưa được quan tâm đúng mức; mỗi năm học có 09 chủ đề giáo dục ngoài giờ lên lớp nhưng chỉ có 01 chủ đề về giáo dục đạo đức cho học sinh; hình thức giáo dục đạo đức chưa đa dạng, chưa tạo được sức lôi cuốn với học sinh, chủ yếu từ các tiết học được lồng ghép chưa có những trải nghiệm trong nhà trường. - Một số cán bộ, giáo viên đặc biệt là cán bộ đoàn, giáo viên chủ nhiệm chưa nắm được hoặc chưa nhận thức rõ tinh thần chỉ đạo, chủ trương của cấp trên và nhiệm vụ trọng tâm của nhà trường hàng năm (theo khảo sát chỉ có khoảng trên 40% giáo viên nắm được). - Sự phối hợp trong công tác giáo dục đạo đức cho học sinh của cán bộ, giáo viên, các tổ chức như Đội cờ đỏ, Ban an ninh, Ban đại diện Hội cha mẹ học sinh còn chưa đồng bộ; chưa có sự phối hợp đồng bộ giữa các lực lượng tham gia giáo dục đạo đức cho học sinh. Trong nhà trường lực lượng chủ yếu là giáo viên chủ nhiệm, tổ chức Đoàn và giáo viên bộ môn. 14
- Việc phân công giáo viên chủ nhiệm lớp của Ban Giám hiệu thường theo mặt bằng lao động mà chưa đặt năng mục tiêu giáo dục đạo đức lên hàng đầu, nên công tác quản lý học sinh của một số giáo viên chủ nhiệm chưa sát thực, chưa đồng bộ. - Một số gia đình học sinh còn chưa thực sự quan tâm đến giáo dục con cái, còn nuông chiều bênh vực, phó mặc cho nhà trường. Một số phụ huynh chưa có phương pháp giáo dục khoa học, nặng về bạo lực. Thậm chí có phụ huynh còn hoàn toàn bất lực trước việc giáo dục con. - Công tác kiểm tra, đánh giá kết giáo dục đạo đức hàng năm chưa thường xuyên còn mang tính chủ quan chỉ dựa và xếp hạnh kiểm, chưa rút ra được giải pháp phù hợp cho từng năm học và từng giai đoạn cụ thể. * Về đạo đức, ý thức học tập của học sinh: Tổng hợp từ những nhận xét, đánh giá nền nếp học tập, thi đua hàng tuần của lớp trực tuần và Ban an ninh trong năm học 2022 - 2023 cho thấy, hiện tượng phổ biến nổi lên là: - Học sinh nghỉ học vô lí do, tham gia học không đầy đủ, lười học bài cũ, không ghi bài số lượng lớn, gian lận trong kiểm tra, sử dụng ĐTDĐ trong giờ học, vi phạm về trang phục đến trường… - Cá biệt có một số nữ sinh có biểu hiện lối sống, quan hệ chưa lành mạnh, nhiều em tham gia giao thông chưa an toàn khi tan trường. Điều này chứng tỏ nhận thức, ý thức thực hiện nội quy, quy định trường học một bộ phận học sinh còn yếu. 2.1.3.2.3. Nguyên nhân Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý, giáo dục đạo đức học sinh song chủ yếu do các nguyên nhân cơ bản sau: * Nguyên nhân từ phía nhà trường: - Việc xây dựng nội dung, hình thức, giải pháp giáo dục đạo đức học sinh của Ban Giám hiệu, Đoàn Thanh niên, giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn chưa linh hoạt, chưa hấp dẫn. Sự phối hợp giữa các đoàn thể (Đoàn Thanh niên, Ban an ninh trường học, Ban đại diện Hôi cha mẹ học sinh...) với giáo viên chủ nhiệm và nhà trường có lúc chưa chặt chẽ, chưa phát huy hết vai trò của mỗi tổ chức. - Công tác quản lý của nhà trường đôi lúc chưa chặt chẽ, chưa bám sát học sinh, đánh giá nhận xét còn chung chung. - Công tác chủ nhiệm lớp của một số giáo viên chưa tốt, chưa hiểu rõ cụ thể về hoàn cảnh học sinh, phong tục tập quán của đồng bào, một số giáo viên thiếu sự quan tâm, gần gũi, động viên các em. - Một số giáo viên trong các tiết dạy và các hoạt động giáo dục chưa lồng ghép giáo dục đạo đức, giáo dục giá trị sống cho học sinh mà chỉ quan tâm đến việc truyền thụ kiến thức văn hoá, chưa thực sự chú trọng đến việc giảng dạy tốt môn học đạo đức cho các em. 15
* Về phía phụ huynh, gia đình: - Hầu hết học viên là con em các gia đình dân tộc thiểu số vùng sâu, vùng xa, biên giới, thuộc diện hộ nghèo, hoàn cảnh kinh tế hết sức khó khăn, phải trọ học xa nhà nên thiếu sự giám sát, quản lý của phụ huynh, gia đình, trở ngại cho việc phối hợp giáo dục giữa gia đình và Nhà trường. - Nhiều gia đình chưa thật sự quan tâm đến đời sống tinh thần của con cái. Một số học sinh có hoàn cảnh khó khăn, như mồ côi, gia đình không hạnh phúc, cha mẹ bất hòa, ly hôn hoặc bố mẹ đi làm ăn xa sống với ông, bà nên thiếu sự quan tâm và quản lý các em, bên cạnh đó một số ít học sinh phải phụ việc với gia đình... - Một số phụ huynh thiếu quan tâm thường xuyên đến sinh hoạt và học tập của con em, không nắm bắt được những biến động xấu trong đời sống của các em để phát hiện ngăn chặn kịp thời. Một số gia đình phụ huynh chưa quan tâm đến con cái, phó mặc cho nhà trường, không biết đến kết quả học tập của con em, không biết con cần gì, muốn gì? Các thành viên trong gia đình chưa thực sự là tấm gương cho con trẻ noi theo. - Xu thế xã hội ít con nên bố mẹ thường nuông chiều dẫn đến các em chưa ngoan đối với mọi người xung quanh. - Quan niệm về việc học và đầu tư cho học tập của con em ở địa phương chưa đồng bộ; phong tục tập quán, lỗi tư duy của đồng bào dân tộc thiểu số có nét riêng biệt... * Về phía xã hội: - Sự thay đổi của đời sống trong cơ chế kinh tế thị trường ngày càng ảnh hưởng xấu đến nhận thức, lối sống, ứng xử trái với chuẩn mực đạo đức xã hội của học sinh. Số học sinh có hành vi vi phạm đạo đức tăng. Ngoài ra, một số giáo viên chưa thực sự nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của công tác giáo dục đạo đức cho học sinh. - Trong xã hội ngày nay, phần lớn mọi người còn coi việc giáo dục ở các trường là kết quả học tập văn hóa nhiều hơn là chất lượng về đạo đức, thiếu các hình thức tuyên truyền về giáo dục đạo đức cho giới trẻ. - Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình xã hội có lúc chưa được chặt chẽ, nhịp nhàng. Công tác giáo dục đạo đức còn gặp nhiều trở ngại do một bộ phận cha mẹ HS ít sâu sát con cái, quản lý lỏng lẻo, nhất là giao tiền cho con không kiểm tra để các em có cơ hội đua đòi về ăn mặc, đầu tóc, điện thoại, chơi games... - Ngoài ra, do đặc điểm tâm, sinh lý tuổi dậy thì, tình cảm của các em chưa bền vững, không ổn định, khả năng làm chủ bản thân còn yếu trước những tác động tiêu cực từ môi trường bên ngoài mà vượt qua ranh giới đạo đức cho phép. 2.2. Một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức học sinh ở trường THPT Quế Phong trong giai đoạn hiện nay Công tác giáo dục đạo đức là một đòi hỏi cấp thiết cho thế hệ trẻ. Giáo dục đạo đức cho học sinh là công việc khó khăn phức tạp đòi hỏi phải có nhiều thời 16
gian, công sức với sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Từ thực tế nhà trường, chúng tôi xác định nhiệm vụ giáo dục đạo đức cho học sinh hết sức quan trọng và ngày càng khó khăn hơn. Để nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức học sinh, theo chúng tôi, cần phối hợp thực hiện đồng bộ các giải pháp sau: 2.2.1. Nhóm giải pháp về công tác tư tưởng 2.2.1.1. Nâng cao hơn nữa nhận thức của đội ngũ cán bộ giáo viên và học sinh về tính cấp bách và tầm quan trọng của công tác giáo dục đạo đức Mục đích của giải pháp này là làm cho các thành viên trong nhà trường nhận thức rõ vai trò, trách nhiệm của mình trong công tác giáo dục và rèn luyện đạo đức học sinh. Từ đó giúp cho việc phối hợp các lực lượng giáo dục đạo đức học sinh được tiến hành một cách đồng bộ, chặt chẽ và có hiệu quả. Cụ thể: - Chi bộ, Ban Giám hiệu và các đoàn thể chính trị như Đoàn Thanh niên, Công đoàn Nhà trường cần phải nhận thức đúng, đầy đủ tính cấp bách và tầm quan trọng của công tác giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ, phải khẳng định giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ là nhiệm vụ chiến lược, lâu dài, quan trọng, đòi hỏi phải có sự quan tâm, đầu tư thích đáng. Đầu tư cho giáo dục, trong đó có giáo dục đạo đức cho học sinh là đầu tư cho tương lai của đất nước. Để thực hiện được giải pháp này, Chi bộ, Ban Giám hiệu, các đoàn thể chính trị phải bám sát các giải pháp gắn việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo Chỉ thị 05-CT/TW với thực hiện Nghị quyết 33-NQ/TW về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”, và Nghị quyết 29-NQ/TW về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo” đáp ứng yêu cầu sự nghiệp CNH - HĐH và hội nhập quốc tế. - Nhà trường tuyên truyền cho đội ngũ cán bộ, giáo viên, phụ huynh, học sinh nhận thức rõ về vai trò, trách nhiệm của từng cá nhân, tập thể trong công tác giáo dục và rèn luyện đạo đức học sinh; nắm bắt kịp thời tình hình diễn biến tư tưởng học sinh để điều chỉnh nội dung, giải pháp giáo dục. Muốn giáo dục tốt học sinh, nhà trường phải giữ vững kỷ cương, nền nếp dạy học, tạo môi trường tốt đẹp cho các em rèn luyện, hình thành và phát triển nhân cách. - Thường xuyên đấu tranh chống các quan điểm sai trái, chống tư tưởng cơ hội, thực dụng, cục bộ, chủ nghĩa cá nhân, chia bè kéo cánh, vi phạm chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; những biểu hiện mất dân chủ, gia trưởng, độc đoán, quan liêu, thiếu tinh thần trách nhiệm, tinh thần hợp tác và ý thức tổ chức, kỷ luật; phòng, chống sự suy thoái về phẩm chất, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, giáo viên, học sinh. 2.2.1.2. Tiếp tục đẩy mạnh và thực hiện tốt việc “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” sâu rộng trong học sinh - Thường xuyên giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh cho cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh. Đặc 17