Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva kết hợp kĩ thuật Take Notes nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh trong giảng dạy chương I - Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở sinh vật - Sinh học 11

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:92

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva kết hợp kĩ thuật Take Notes nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh trong giảng dạy chương I - Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở sinh vật - Sinh học 11" nhằm sử dụng hồ sơ học tập được xây dựng trên nền tảng Canva kết hợp với kĩ thuật Take Notes với các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực, thì học sinh sẽ được phát triển năng lực tự học thông qua tự nghiên cứu để lĩnh hội kiến thức, tự thực hiện các nhiệm vụ học tập được giao, giáo viên chỉ hướng dẫn chung, đánh giá học sinh dựa trên kết quả của quá trình đó.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva kết hợp kĩ thuật Take Notes nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh trong giảng dạy chương I - Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở sinh vật - Sinh học 11

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: “SỬ DỤNG HỒ SƠ HỌC TẬP TRÊN NỀN TẢNG CANVA KẾT HỢP KĨ THUẬT TAKE NOTES NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH TRONG GIẢNG DẠY CHƯƠNG I - “TRAO ĐỔI CHẤT VÀ CHUYỂN HÓA NĂNG LƯỢNG Ở SINH VẬT” - SINH HỌC 11” LĨNH VỰC: SINH HỌC
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 5 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: “SỬ DỤNG HỒ SƠ HỌC TẬP TRÊN NỀN TẢNG CANVA KẾT HỢP KĨ THUẬT TAKE NOTES NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH TRONG GIẢNG DẠY CHƯƠNG I - “TRAO ĐỔI CHẤT VÀ CHUYỂN HÓA NĂNG LƯỢNG Ở SINH VẬT” - SINH HỌC 11” LĨNH VỰC: SINH HỌC Người thực hiện: Hoàng Xuân Nguyên - SĐT: 091 2922180 Nguyễn Thị Tuấn - SĐT: 0973839995 Email: ntuandc5@gmail.com Năm thực hiện: 2024 Diễn Châu, năm 2024
BẢNG CHỮ VIẾT TẮT Các chữ viết tắt Ý nghĩa chữ viết tắt ĐC Đối chứng GV Giáo viên HS Học sinh HSHT Hồ sơ học tập PT Phát triển KT Kĩ thuật NL Năng lực TN Tự học NLTH Năng lực tự học SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông TN Thực nghiệm TNSP Thực nghiệm sư phạm DH Dạy học
MỤC LỤC PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ ........................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài. .................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................. 2 3. Đối tượng nghiên cứu............................................................................................ 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu. ........................................................................................... 2 5. Thời gian và phạm vi nghiên cứu: ........................................................................ 2 6. Phương pháp nghiên cứu. ...................................................................................... 3 7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài. ............................................................... 3 8. Tính mới và đóng góp mới của đề tài. .................................................................. 3 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU .................................................................... 4 CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ............................ 4 1. Cơ sở lý luận ......................................................................................................... 4 1.1. Phần mềm Canva, các bước cơ bản sử dụng phần mềm Canva. ....................... 4 1.1.1. Phần mềm Canva............................................................................................. 4 1.1.2. Các bước cơ bản sử dụng phần mềm Canva. .................................................. 4 1.2. Hồ sơ học tập, kĩ thuật Take Notes, hồ sơ học tập trên nền tảng Canva................ 6 1.2.1. Hồ sơ học tập................................................................................................... 6 1.2.2. Kỹ thuật Take Notes........................................................................................ 7 1.2.3. Cấu trúc chung của hồ sơ học tập trên nền tảng Canva. ................................ 7 1.2.4. Những điểm mới và ưu đểm của hồ sơ học tập trên nền tảng canva .............. 8 1.3. Năng lực, năng lực tự học. ................................................................................. 8 1.3.1. Năng lực. ......................................................................................................... 8 1.3.2. Năng lực tự học. .............................................................................................. 9 2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................................... 9 2.1. Khảo sát về mức độ sử dụng các phương tiện và kĩ thuật dạy học định hướng phát triển NLTH của GV trong dạy học Sinh học. ................................................. 10 2.2. Khảo sát mức độ quan tâm của GV về việc sử dụng HSHT trên nền tảng Canva kết hợp kĩ thuật Takes Note trong tổ chức dạy học chương 1- Sinh học 11. ....................... 10 2.3. Khảo sát về thực trạng phát triển năng lực tự học của học sinh THPT. ................ 11 2.4. Khảo sát về mức độ sử dụng phương tiện học tập, tham gia các hoạt động học để phát triển năng lực tự học: .................................................................................. 11 2.5. Khảo sát về mong muốn được sử dụng phương tiện học tập, tham gia các hoạt động học để phát triển năng lực tự học: .................................................................. 12
CHƯƠNG 2. SỬ DỤNG HỒ SƠ HỌC TẬP TRÊN NỀN TẢNG CANVA KẾT HỢP KỸ THUẬT TAKE NOTES NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HS TRONG GIẢNG DẠY CHƯƠNG I – SINH HỌC 11 ........................... 13 1. Cấu trúc chương I “Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở sinh vật”. ............... 13 2. Quy trình sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva kết hợp kỹ thuật Take Notes nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh. ............................................. 14 3. Xác định bộ tiêu chí đánh giá năng lực tự học .................................................... 15 4. Xây dựng hồ sơ học tập kèm kỹ thuật Take Notes nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh trong giảng dạy chương I – Sinh học 11 ............................................ 17 4.1. Hồ sơ học tập trên nền tảng Canva. ................................................................. 17 4.2. Các dạng bài tập trong hồ sơ học tập nhằm phát triển năng lực tự học cho HS. .......... 20 4.2.1. Bài tập thực nghiệm. ..................................................................................... 21 4.2.2. Bài tập tình huống. ........................................................................................ 22 4.2.3. Bài tập thực tiễn. ........................................................................................... 23 4.2.4. Bài tập phân tích kênh hình/ kênh chữ. ......................................................... 25 4.2.5. Bài tập sơ đồ, bảng biểu. ............................................................................... 27 4.2.6. Câu hỏi, bài tập PISA. ................................................................................... 31 5. Sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva kết hợp kỹ thuật Take Notes nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh trong giảng dạy chương I – Sinh học 11. 33 6. Đánh giá hiệu quả việc sử dụng hồ sơ học tập và điều chỉnh: ............................ 33 7. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp trong đề tài được áp dụng tại đơn vị ......................................................................................................... 34 7.1. Mục đích khảo nghiệm: .................................................................................... 34 7.2. Nội dung khảo sát và phương pháp khảo sát: .................................................. 34 7.2.1. Phương pháp khảo sát: .................................................................................. 34 7.2.2. Nội dung khảo sát:......................................................................................... 35 7.2.3. Đối tượng khảo nghiệm: ............................................................................... 36 7.3. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất. ............ 37 7.3.1. Kết quả khảo sát tính cấp thiết đã đề xuất..................................................... 37 7.3.2. Kết quả khảo sát tính khả thi đã đề xuất. ...................................................... 38 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................... 39 3.1. Mục đích thực nghiệm...................................................................................... 39 3.2. Đối tượng thực nghiệm: ................................................................................... 39 3.3. Phương pháp thực nghiệm: .............................................................................. 39 PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................... 43 1. Kết luận ............................................................................................................... 43 1.1. Đánh giá quá trình thực hiện đề tài. ................................................................. 43
1.2. Hiệu quả của đề tài đối với hoạt động giáo dục. .............................................. 43 1.3. Ý nghĩa của đề tài ............................................................................................. 43 1.4. Khả năng áp dụng và phát triển của đề tài ....................................................... 43 2. Kiến nghị ............................................................................................................. 44 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 45 PHẦN IV: PHỤ LỤC
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài. Trong định hướng xây dựng chương trình giáo dục phổ thông môn Sinh học 2018 kèm theo thông tư 32/2018/TT – BGDĐT đã xác định: Môn Sinh học hình thành, phát triển ở học sinh năng lực sinh học; đồng thời góp phần cùng các môn học, hoạt động giáo dục khác hình thành, phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung, cụ thể các năng lực tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo. Hồ sơ học tập được sử dụng để xác định và điều chỉnh quá trình học tập của học sinh cũng như để đánh giá hoạt động và mức độ đạt được của các em. Hồ sơ học tập như một cuốn phim về các hoạt động học tập của học sinh. Với cách đánh giá này, phụ huynh rất phấn khởi vì có bằng chứng về sự phát triển và tiến bộ của con mình, từ đó tham gia tích cực vào việc thúc đẩy sự học tập của con. Khi sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva được phục vụ cho giáo dục hoàn toàn được miễn phí với vô vàn các thiết kế sinh động, dễ dàng chia sẻ dưới nhiều hình thức khác nhau như bản cứng dưới dạng file PDF, PNG, MP4, GIF ... hoặc bản mềm qua đường link. Điểm hay nhất khi thiết kế hồ sơ học tập với Canva là được làm việc với bộ sưu tập gồm các mẫu kế hoạch học tập có sẵn tuyệt đẹp, còn lại chỉ là tùy chỉnh mẫu kế hoạch học tập đã chọn để phù hợp với phong cách và sở thích của người dùng. Có rất nhiều kĩ thuật dạy học tích cực, mỗi kĩ thuật có những ưu điểm riêng và tùy thuộc vào nội dung của mỗi bài học, tiết học để có thể lựa chọn các kĩ thuật dạy học phù hợp. Kĩ thuật Take Notes hướng tới việc ghi chép nội dung có chọn lọc, súc tích, ngắn gọn, và được trình bày một cách rõ ràng, có hệ thống.Với kĩ thuật Take Notes, giáo viên tạo cơ hội cho học sinh chỉnh sửa các ghi chú của mình dựa trên mục tiêu mà các em đã xác định trong suy nghĩ của mình. Việc hợp tác giữa giáo viên và học sinh sẽ nâng cao chiều sâu tư duy, là tiền đề để phát triển năng lực tự học cũng như kĩ năng học tập suốt đời. Trong quá trình thiết kế tổ chức các hoạt động học tập, chúng tôi nhận thấy các nội dung kiến thức trong chương I “Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở sinh vật” là giới thiệu cho học sinh các quá trình trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng cũng như tầm quan trọng của trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở cơ thể sinh vật, là cơ sở cho mọi hoạt động ở cơ thể sinh vật. Trong chương, có nhiều nội dung kiến thức gần gũi với học sinh, gợi cho học sinh hứng thú tự nghiên cứu, tự tìm hiểu kiến thức, phù hợp cho việc sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva kết hợp kĩ thuật Take Notes nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh. Thực tiễn dạy học cho thấy, tự học có ý nghĩa rất quan trọng trong quá trình học tập. Học trên lớp chỉ có thời gian nhất định còn tự học là quá trình lâu dài, học suốt đời. Vì vậy, phát triển năng lực tự học là mục tiêu cơ bản được hướng tới trong quá trình giảng dạy của giáo viên. Đánh giá năng lực tự học của học sinh 1
được thực hiện ra sao? Có những phương tiện nào hỗ trợ giáo viên đánh giá năng lực tự học? Có những kĩ thuật dạy học tích cực nào để rèn luyện năng lực tự học cho học sinh? Áp dụng ra sao? Công nghệ 4.0 được vận dụng ra sao trong bài học? Xất phát từ những lý do trên, chúng tôi quyết định chọn và thực hiện đề tài: “Sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva kết hợp kĩ thuật Take Notes nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh trong giảng dạy chương I - “Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở sinh vật” - Sinh học 11”. 2. Mục đích nghiên cứu Sử dụng hồ sơ học tập được xây dựng trên nền tảng Canva kết hợp với kĩ thuật Take Notes với các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực, thì học sinh sẽ được phát triển năng lực tự học thông qua tự nghiên cứu để lĩnh hội kiến thức, tự thực hiện các nhiệm vụ học tập được giao, giáo viên chỉ hướng dẫn chung, đánh giá học sinh dựa trên kết quả của quá trình đó. 3. Đối tượng nghiên cứu. - Quy trình sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva. - Kĩ thuật Take Notes được áp dụng trong hồ sơ học tập để phát triển NL tự học. - Quá trình dạy học chương I - Sinh học 11. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu. - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học phát triển NL tự học cho HS. - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva kết hợp kĩ thuật Take Notes trong dạy học cho học sinh. - Quá trình dạy học chương I – Sinh học 11 sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva kết hợp với kĩ thuật Take Note nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh. - Thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả của đề tài. 5. Thời gian và phạm vi nghiên cứu: - Thời gian nghiên cứu: Năm học 2023-2024. - Phạm vi nghiên cứu: Chương I – Sinh học 11- KNTT, gồm các bài: + Bài 2. Trao đổi nước và khoáng ở thực vật. + Bài 4. Quang hợp ở thực vật + Bài 6. Hô hấp ở thực vật + Bài 9. Hô hấp ở động vật + Bài 10. Tuần hoàn ở động vật. 2
6. Phương pháp nghiên cứu. - Nghiên cứu lý thuyết, lí luận. - Nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp và điều tra và quan sát, phân tích so sánh, phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học. 7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài. - Thông qua việc tham gia, hoàn thành các nhiệm vụ học tập thì học sinh mới phát triển được phẩm chất, năng lực. - Năng lực tự học rất cần thiết trong thời đại công nghệ số. 8. Tính mới và đóng góp mới của đề tài. - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức các hoạt động dạy học để phát triển năng lực tự học cho HS trong dạy học Sinh học THPT. - Bổ sung thêm nguồn hồ sơ học tập trên nền tảng Canva áp dụng trong giáo dục; đồng thời phát triển năng lực sử dụng công nghệ thông tin cho GV và HS. - Xây dựng tiêu chí đánh giá năng lực tự học bằng thiết kế rubric và bảng kiểm quan sát trong chương I “Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở sinh vật”. - Làm phong phú hơn kho tài liệu về dạy và học môn Sinh học. - Giúp HS tự xây dựng kế hoạch học tập, tự xác định động cơ nhiệm vụ học tập, mục tiêu cần hướng tới, chủ động lĩnh hội kiến thức và tích cực hơn, tăng khả năng ghi nhớ khoa học và sáng tạo. Tạo được không khí lớp học sôi nổi, HS sáng tạo, chủ động, tích cực, phát huy tốt năng lực của bản thân với phương châm "Học sâu, học thoải mái". 3
PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1. Cơ sở lý luận 1.1. Phần mềm Canva, các bước cơ bản sử dụng phần mềm Canva. 1.1.1. Phần mềm Canva. Canva được thành lập vào năm 2013, được coi là một startup kỳ lân của nước Úc do Melanie Perkins sáng lập. Nó là một công cụ thiết kế đồ họa dạng mô hình trang web trực tuyến. Không giống như những phần mềm thiết kế đồ họa chuyên dụng, phần mềm Canva không cần phải cài đặt trên máy tính, để bắt đầu GV và HS chỉ cần đăng kí tài khoản và đăng nhập trên web và sử dụng. Ngoài ra, Canva còn là công cụ miễn phí mang lại sự đơn giản hóa cho quá trình thiết kế để GV và HS vận dụng vào trong dạy và học. Từ đó, giáo viên và học sinh có thể sáng tạo ra những sản phẩm đẹp mắt qua các công cụ dễ sử dụng, được thiết kế trên giao diện thân thiện và trực quan của Canva kích thích sự hứng khởi trong dạy và học. Giáo viên và học sinh có thể thiết kế mọi thứ với Canva, từ bản thuyết trình, áp phích, thư mời, logo, infographic, tờ rơi, biểu đồ, bài đăng trên mạng xã hội,... Tất cả những gì phải làm là chọn một trong các mẫu có sẵn hoặc tạo một kích thước tùy chỉnh theo ý mình. Canva còn hỗ trợ tạo ra những thiết kế mới hoàn toàn hoặc sử dụng những mẫu thiết kế có sẵn. Giáo viên và học sinh có thể sử dụng bất kỳ thiết kế nào trong 60.000 mẫu miễn phí của những nhà thiết kế chuyên nghiệp tạo ra. Canva xoay quanh các điều khiển trực như kéo và thả. Vì vậy, khi sử dụng GV và HS chỉ việc thêm, xóa và chỉnh sửa, điều này không đòi hỏi bất kì kĩ năng phức tạp nào. Canva giúp cho việc thiết kế dễ dàng với giáo viên và học sinh khi có thể thêm video vào những thiết kế của mình hoặc hoàn toàn tạo ra những video chuyên nghiệp, đa sắc màu từ Canva với đa dạng thể loại như video Facebook, Youtube, video trình chiếu, tin nhắn video… Giáo viên và học sinh cũng có thể chia sẻ thiết kế của mình thông qua các mạng xã hội như Instagram, Facebook, Tweet,... Không dừng lại ở đó, với Canva giáo viên và học sinh cũng có thể chia sẻ thiết kế để xem và cùng chỉnh sửa. Đồng thời các thiết kế có thể tải xuống rõ nét với độ phân giải cao; lựa chọn tải xuống với nhiều định dạng như JPG, PDF, PNG… Chính vì những ưu việt đó, hiện nay đã có hơn 1 tỷ thiết kế được tạo trên nền tảng này, Canva có mặt ở 190 quốc gia với 100 ngôn ngữ và có đến 15 triệu mẫu thiết kế sẵn. 1.1.2. Các bước cơ bản sử dụng phần mềm Canva. Bước 1: Truy cập vào website https://www.canva.com/. Xuất hiện giao diện chính như sau: 4
Bước 2: Đăng ký tài khoản, đăng nhập: Bằng cách nhấp vào nút đăng ký ở góc trên, phía bên phải màn hình để đăng ký tạo một tài khoản miễn phí trên canva. Tài khoản này có thể đăng ký trực tiếp thông qua tài khoản Google, Facebook hoặc Email khác (nếu xuất hiện của sổ giới thiệu hoặc quảng cáo khác có thể nhấn nút tắt hoặc bỏ qua). Sau khi đăng nhập, xuất hiện màn hình: Nhấp vào nút “Tạo thiết kế” góc trên, phía bên phải màn hình để bắt đầu các bước thiết kế. Chương trình sẽ gợi ý cho giáo viên và học sinh các mẫu với kích thước có sẵn, có thể chọn và tìm kiếm các mẫu phù hợp với nhu cầu hoặc tạo thiết kế với kích thước tùy chỉnh với nút “Cỡ tùy chỉnh”. Ngoài ra, còn có thể chỉnh sửa ảnh với nút “Sửa ảnh”. * Thiết kế mới hoàn toàn Bước 1: Tạo thiết kế mới Bước 2: Thiết kế Sử dụng các ứng dụng chỉnh sửa của Canva để thiết kế theo ý muốn: - Mẫu: Cung cấp rất nhiều mẫu thiết kế có sẵn với các lớp có thể tùy chỉnh. - Thành phần: Bao gồm: nét và hình dạng, đồ họa, hình ảnh, video, âm thanh, biểu đồ, khung, lưới; dùng chèn vào thiết kế để thiết kế đẹp và sinh động hơn. 5
- Nội dung tải lên: Giáo viên và học sinh có thể tải hình ảnh, video và âm thanh từ máy lên Canva để chèn vào thiết kế. - Ảnh: Nơi cung cấp hình ảnh miễn phí và trả phí cho người dùng. - Văn bản: Chèn văn bản vào thiết kế, có thể thay đổi phông chữ, màu chữ, căn lề, kích cỡ, in đậm, in nghiêng, hiệu ứng, hình động… Bước 3: Lưu thiết kế về máy tính hoặc chia sẻ lên kênh xã hội - Các thiết kế được tự động lưu trong công cụ tại mục “Tất cả thiết kế”. - Ngoài ra, giáo viên và học sinh có thể lưu thiết kế về máy hoặc chia sẻ trực tiếp lên Facebook, Instagram, Pinterest, Twitter, Youtube… * Thiết kế theo mẫu có sẵn Bước 1: Tìm mẫu thiết kế phù hợp: Tại thanh tìm kiếm, giáo viên và học sinh nhập từ khóa mẫu mà mình muốn tìm kiếm, nhấn enter. Lựa chọn mẫu phù hợp trong số các mẫu được đề xuất. Bước 2: Chỉnh sửa mẫu theo nhu cầu: Sau khi tìm được mẫu phù hợp, click vào mẫu để chỉnh sửa hình ảnh, nội dung, màu sắc… theo ý muốn. Bứớc 3: Lưu thiết kế về máy tính hoặc chia sẻ lên các kênh mạng xã hội. 1.2. Hồ sơ học tập, kĩ thuật Take Notes, hồ sơ học tập trên nền tảng Canva. 1.2.1. Hồ sơ học tập. Theo Lê Lăng Bình và Đỗ Hương Trà trong sách “Dạy và học tích cực một số phương pháp và kĩ thuật dạy học” (NXB Đại học sư phạm, 2018), hồ sơ học tập là tài liệu minh chứng cho sự tiến bộ của học sinh, trong đó học sinh tự đánh giá bản thân, nêu những điểm mạnh, điểm yếu, sở thích của mình, tự ghi lại kết quả học tập trong quá trình học tập của mình, tự đánh giá đối chiếu với mục tiêu học tập đã đặt ra để nhận ra sự tiến bộ hoặc chưa tiến bộ, tìm nguyên nhân và cách khắc phục trong thời gian tới. Theo tác giả Nguyễn Lăng Bình và Đỗ Hương Trà, hồ sơ học tập là tài liệu minh chứng cho sự tiến bộ của HS, trong đó HS tự đánh giá về bản thân, điểm, mạnh, điểm yếu, sở thích của mình, tự ghi lại kết quả trong quá trình học tập của mình, tự đánh giá đối chiếu với mục tiêu học tập đã đặt ra để nhận ra sự tiến bộ hoặc chưa tiến bộ, tìm ra nguyên nhân khắc phục trong thời gian tới, ... Để chứng minh cho sự tiến bộ hay chưa tiến bộ, Hs tự lưu giữ những sản phẩm minh chứng cho kết quả đó cùng với những nhận xét của GV, của bạn. Hồ sơ học tập là bằng chứng về những điều mà các em tiếp thu được. Hồ sơ học tập được sử dụng để xác định và điều chỉnh quá trình học tập của HS cũng như để đánh giá hoạt động và mức độ đạt được của các em. Tùy thuộc vào mục tiêu dạy học, GV có thể yêu cầu HS thực hiện xây dựng các loại HSHT khác nhau.nhằm mục đich để HS tự xây dựng kế hoạch học tập, xác định động cơ 6
nhiệm vụ học tập, mục tiêu cần hướng tới, đồng thời tự kiểm soát, tụ đánh giá quá trình học tập của mình tiến bộ hay giảm sút về kiến thức, kĩ năng và thái độ học tập. Trên cơ sở kết quả đạt được trong qusa trình học tập, HS tự điều chỉnh cách học, động cơ học tập và mục tiêu cần hướng tới trong giai đoạn tiếp theo. * Ý nghĩa của hồ sơ học tập: HSHT có ý nghĩa quan trọng với mỗi HS, là không gian cho sự sáng tạo và tìm hiểu bản thân, khuyến khích niềm say mê học tập. HS không chỉ tập trung vào hoạt động học mà còn tạo hứng thú cho các hoạt động đánh giá, đặc biệt ở đây là tự đánh giá. HSHT là một sự định hướng học tập hướng tới học sâu và học suốt đời. Nó tìm hiểu bản thân, khuyến khích niềm say mê trong học tập. HS không chỉ tập trung vào các hoạt động học tập mà còn hứng thú cho các hoạt động đánh giá, đặc biệt ở đây là tự đánh giá.thúc đẩy HS chú tâm vào việc yêu việc học của bản thân, yêu thích và có trách nhiệm với nhiệm vụ học tập qua việc nhìn thấy khả năng học tập “tiềm ẩn” của mình. Đồng thời, HSHT còn là cầu nối giữa HS – GV, HS với học sinh, HS – giáo viên – cha mẹ HS cùng tham gia vào quá trình học tập của cá nhân. 1.2.2. Kỹ thuật Take Notes. Trong đó, hồ sơ học tập trong đề tài được tích hợp vào kĩ thuật Take Notes. Take Notes hay Note Taking là một cụm từ mang nghĩa khá rộng. Trong đề tài này Take Notes được hiểu là phương pháp ghi chép nội dung một cách hệ thống và khoa học. Tiêu chí của Note Taking là: bạn chỉ ghi lại những – điều – cần – ghi, đồng thời các nội dung này cũng được sắp xếp một cách hệ thống. Ưu điểm của kỹ thuật Take Notes: - Là một phương pháp ghi chú tốt hơn, giúp bạn dễ dàng ghi nhớ các khái niệm và hiểu rõ chủ đề đang nghiên cứu, kèm theo đó là cải thiện khả năng ghi nhớ, giúp việc học tập và ôn thi trở nên dễ dàng. - Với kỹ thuật này, HS không cần phải chép lại mọi lời giảng của thầy cô, HS sẽ có thời gian để “lắng nghe tích cực” để kết nối các chủ đề, các nội dung với nhau. Do đó, kỹ thuật này giúp chất lượng tiếp nhận thông tin được “nâng cấp” so với thông thường. - Đặc biệt Take Notes này không chỉ mạch lạc, khoa học mà còn được chú trọng về mặt thẩm mỹ. Do đó Take Notes này sẽ giúp HS tăng khả năng sáng tạo, năng động lực và cảm hứng học tập. 1.2.3. Cấu trúc chung của hồ sơ học tập trên nền tảng Canva. Trong đề tài này, chúng tôi sử dụng loại hồ sơ học tập là hồ sơ tiến bộ. Hồ sơ bao gồm các bài tập, các sản phẩm HS thực hiện trong quá trình học và thông qua đó người dạy và người học đánh giá quá trình tiến bộ mà HS đã đạt được. 7
Canva.com được biết đến là công cụ thiết kế đồ họa trực tuyến miễn phí dễ sử dụng trên điện thoại và máy tính, với nguồn tài nguyên phong phú dành cho cả dân chuyên nghiệp lẫn những người mới bắt đầu. Đặc biệt, Canva có hẳn mảng dành riêng và hoàn toàn miễn phí cho giáo dục với nguồn tư liệu đa dạng và cách tổ chức dễ làm, dễ hiểu. Cấu trúc chung của hồ sơ học tập trên nền tảng Canva gồm: 1. Trang bìa: Được trang trí theo sở thích của mỗi cá nhân. 2. Trang giới thiệu: Có trích đoạn phim hoặc văn bản hoặc tranh ảnh hay vất kể điều gì HS thích để giới thiệu về bản thân. 3. Trang kí hiệu: giải thích về các kí hiệu trong kỹ thuật Take Notes kèm thêm các đoạn phim hướng dẫn cụ thể sử dụng hồ sơ học tập kèm kỹ thuật Take Notes. 4. Các bài học: Được thiết kế một cách hoàn chỉnh, đa dạng, sáng tạo; sử dụng nhiều công nghệ 4.0 như quét mã QR; kèm theo đó là các đánh giá của mỗi HS sau mỗi bài học và đánh giá của GV sau mỗi chủ đề. 1.2.4. Những điểm mới và ưu đểm của hồ sơ học tập trên nền tảng canva - Những điểm mới của hồ sơ học tập trên nền tảng Canva + Thiết kế sinh động, rõ ràng, dễ hiểu. + Kết hợp với kĩ thuật Take note. + Kết hợp các yêu cầu hoạt động kèm theo các dạng bài tâp theo từng bài. + Các dạng bài tập được kết hợp với hình ảnh, sơ đồ, mã QR kèm. + Có thêm các đánh giá của cá nhân sau mỗi bài học và của GV sau mỗi chủ đề. - Những ưu điểm của hồ sơ học tập trên nền tảng Canva + Nâng cao năng lực tự học và khả năng tư duy sáng tạo cho học sinh. + HS dễ dàng ghi nhớ các kiến thức trọng tâm. + Các yêu cầu hoạt động và bài tập được mã hóa đơn giản, dễ hiểu nên HS dễ dàng họt động, nâng cao các năng lực chung cho HS nhất là năng lực tự học. + HS và GV đánh giá được sự phát triển và tiến bộ của năng lực HS qua từng chủ đề. + Hồ sơ học tập trên nền tảng Canva phục vụ cho giáo dục hoàn toàn được miễn phí với vô vàn các thiết kế sinh động, dễ dàng chia sẻ dưới nhiều hình thức khác nhau như bản cứng dưới dạng file PDF, PNG, MP4, GIF .... hoặc bản mềm qua đường link. Do vậy, đây là một kho tài liệu cực kì tiện lợi, dễ tiếp cận và rất dễ sử dụng đối với giáo viên. 1.3. Năng lực, năng lực tự học. 1.3.1. Năng lực. Hiện nay, khái niệm năng lực được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau: Theo tâm lý học: Năng lực là tổ hợp những thuộc tính độc đáo của cá nhân phù hợp với những yêu cầu đặc trưng của một hoạt động nhất định nhằm đảm bảo hoạt động có kết quả tốt. 8
Theo Từ điển giáo dục học: Năng lực là khả năng được hình thành hoặc phát triển cho phép một con người đạt thành công trong một hoạt động thể lực, trí lực hoặc nghề nghiệp. Năng lực được thể hiện vào khả năng thi hành một hoạt động, thực hiện một nhiệm vụ. Trong Chương trình giáo dục phổ thông, Chương trình tổng thể (2018), năng lực được định nghĩa: “Là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất có sẵn và quá trình học tập rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí … thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong điều kiện cụ thể”. Như vậy, “Năng lực là khả năng kết hợp nhuần nhuyễn kiến thức, kĩ năng, thái độ để thực hiện hiệu quả một hoạt động nào đó trong những bối cảnh nhất định”. 1.3.2. Năng lực tự học. Theo Đinh Quang Báo, Phan Thị Thanh Hội, Trần Thị Gái trong cuốn sách “Dạy học phát triển năng lực sinh học trung học phổ thông” (NXB Đại học Sư pham, 2018); năng lực tự học là năng lực sử dụng được các phương pháp, thủ thuật học tập để đạt được mục đích học tập. Đặc điểm của năng lực tự học được phát triển trong đề tài: - Rèn luyện và phát triển cho HS kỹ năng xác định nhiệm vụ học tập thông qua hệ thống kí hiệu Take Notes. Từ đó giúp HS đặt ra mục tiêu học tập một cách chi tiết, cụ thể hơn, nâng cao những khía cạnh còn yếu kém. - Đánh giá và điều chỉnh được kế hoạch học tập thông qua các dạng bài tập đa dạng, luôn gắn liền với thực tiễn. Từ đó giúp HS hình thành được cách học tập riêng của bản thân, tìm được nguồn tài liệu phù hợp với các mục đích, nhiệm vụ học tập khác nhau, thành thạo sử dụng các nguồn tài liệu. Kèm theo đó kỹ thuật Take Notes giúp việc ghi chép trở nên đơn giản, theo các hình thức sinh động, thuận lợi cho việc ghi nhớ, sử dụng. -Tự nhận và điều chỉnh những sai sót, hạn chế của bản thân trong quá trình học tập thông qua hệ thống đánh giá đi kèm trong mỗi bài học cho HS và những đánh giá của GV qua mỗi chủ đề. Qua đó HS suy ngẫm cách học của mình, đúc kết kinh nghiệm để có thể chia sẻ, vận dụng vào các tình huống khác. Trên cơ sở đó HS vạch ra được kế hoạch điều chỉnh cách học để nâng cao chất lượng học tập. 2. Cơ sở thực tiễn Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài, để tìm hiểu thực trạng tự học và dạy học phát triển năng lực tự học cho học sinh. Chúng tôi đã tiến hành khảo sát 26 GV trong tỉnh Nghệ An và 305 HS tại trường THPT Diễn Châu 5. Phương pháp khảo sát bằng phiếu do nhóm đề tài tự thiết kế. 9
2.1. Khảo sát về mức độ sử dụng các phương tiện và kĩ thuật dạy học định hướng phát triển NLTH của GV trong dạy học Sinh học. Chúng tôi đã tiến hành khảo sát 26 GV trên địa bàn Nghệ An, sau đó thu thập và xử lí phiếu thu được kết quả ở bảng 2.1. Mức độ sử dụng (%) Phương tiện, kĩ thuật dạy học Rất TT Thường Thỉnh Hiếm hướng dẫn học sinh tự học thường xuyên thoảng khi xuyên 01 Hướng dẫn HS TH theo HSHT. 0.00 7.69 38,46 53.85 02 Hướng dẫn HS tự học dựa vào SGK 19.23 26.92 34.62 19.23 03 Phần mềm Azota 3.85 11.54 38.46 46.15 04 Phần mềm Padlet 0.00 7.69 38.46 53.85 05 Kĩ thuật khăn trải bàn 11.53 15.38 38.46 34.62 06 Kĩ thuật Takes Note 0.00 7.69 34.62 57.69 Sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng 07 0.00 7.69 30.77 61.54 Canva kết hợp kĩ thuật Takes Note. 08 Kĩ thuật mảnh ghép 7.69 11.54 42.31 38.46 Bảng 2.1. Mức độ thường xuyên sử dụng các phương tiện và kĩ thuật dạy học định hướng phát triển NLTH Từ kết quả khảo sát cho thấy GV đã có sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại, kĩ thuật dạy học tích cực. Tuy nhiên mức độ sử dụng chưa nhiều, chỉ một số ít Gv sử dụng thường xuyên, đa số GV có thỉnh thoảng sử dụng hoặc hiếm khi sử dụng; trong đó sử dụng hồ sơ học tập là 53.85% hiếm khi sử dụng, kĩ thuật Takes Notes chiếm tỉ lệ 57.69% việc kết hợp xây dựng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva với kĩ thuật Take Notes hiếm khi sử dụng chiếm tỉ lệ cao tới 51.54%. Điều này chứng tỏ, trong quá trình dạy học giáo viên chưa hiện đại hóa được các phương tiện dạy học, và chưa đa dạng hóa được các kĩ thuật dạy học tích cực dẫn đến nhàm chán cho học sinh và học sinh tiếp nhận kiến thức một cách thụ động. 2.2. Khảo sát mức độ quan tâm của GV về việc sử dụng HSHT trên nền tảng Canva kết hợp kĩ thuật Takes Note trong tổ chức dạy học chương 1- Sinh học 11. Qua phát phiếu thăm dò ở 26 giáo viên, chúng tôi đã thống kê, xử lí số liệu và thu được kết quả ở bảng sau: Rất nên tổ Không nên tổ Mức độ Nên tổ chức Phân vân chức chức Tỉ lệ % 80.77 11.54 7.69 0.00 Bảng 2.2. Kết quả thăm dò ý kiến giáo viên về mức độ quan tâm của GV về việc sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva kết hợp với kĩ thuật Take Notes 10
trong tổ chức dạy học. Qua số liệu khảo sát, có thể thấy giáo viên rất đồng ý với việc tổ chức dạy học bằng việc sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva kết hợp với kĩ thuật Takes Note kĩthuật mảnh ghép trong quá trình tổ chức dạy học. 2.3. Khảo sát về thực trạng phát triển năng lực tự học của học sinh THPT. Qua phát phiếu thăm dò ở 305 học sinh khối 11, chúng tôi đã thống kê, xử lí số liệu và thu được kết quả ở bảng sau: Mức độ phát triển NLTH của HS (%) TT Tiêu chí thể hiện NLTH Rất thường Thường Thỉnh Hiếm xuyên xuyên thoảng khi Học bài cũ trước khi đến lớp (làm 1 bài tập về nhà và học lại nội dung 16.06 15.41 26.23 42.30 bài cũ). Đọc và chuẩn bị bài mới trong 2 SGK, tài liệu trước khi đến lớp 8.50 11.14 30.14 50.16 ngay cả khi GV không yêu cầu. Đọc và chuẩn bị bài trong trường 3 35.82 27.54 22.95 14.42 hợp mà GV hướng dẫn và yêu cầu. Xây dựng kế hoạch tự học: xác định được nội dung cần TH, 4 phương pháp, phương tiện TH, 4.26 7.87 26.89 60.98 xác định được thời gian TH và dự kiến kết quả. Thực hiện kế hoạch TH: tìm kiếm tài liệu, phân tích, xử lí thông tin 5 3.60 7.21 26.56 62.62 và vận dụng KT, KN để giải quyết bài tập. Bảng 2.3. Kết quả điều tra về các mức độ năng lực tự học của HS. Qua số liệu của bảng cho thấy khả năng tự học của học sinh còn rất thấp. Việc thực hiện các phương pháp tự học của học sinh chưa cao. Tất cả các nội dung liên quan đến phát triển năng lực tự học của học sinh ở mức rất thường xuyên còn rất thấp, tỉ lệ HS hiếm khi chú ý rèn luyện phát triển năng lực tự học còn cao. Điều này cho thấy ý thức tự học của các em chưa cao. Tuy nhiên khi có yêu cầu hướng dẫn của giáo viên thì tỉ lện HS ở mức độ hiếm khi giảm chỉ còn 14.42%, điều này chứng tỏ GV có vai trò thúc đẩy phát triển năng lực tự học của HS khi có sự giám sát, hướng dẫn của GV 2.4. Khảo sát về mức độ sử dụng phương tiện học tập, tham gia các hoạt động học để phát triển năng lực tự học: 11
Qua phát phiếu thăm dò ở 305 học sinh khối 11, chúng tôi đã thống kê, xử lí số liệu và thu được kết quả ở bảng sau: Rất thường Thường Thỉnh Không Mức độ xuyên xuyên thoảng bao giờ Anh/chị đã sử dụng hồ sơ học tập (vở ghi có hướng dẫn) trong quá trình học 4.26 (%) 8.50 (%) 24.92 (%) 62.30 (%) tập chưa? Anh chị đã sử dụng kĩ thuật Take 9.84 (%) 13.11 (%) 24.92 (%) 52.31 (%) Notes cho học tập chưa? Bảng 2.4. Kết quả thăm dò về mức độ sử dụng học sinh được tham gia các hoạt động học để phát triển năng lực tự học. Qua số liệu của bảng cho thấy, tới 62.30% HS chưa bao giờ sử dụng hồ sơ học tập để phát triển năng lực tự học, với kĩ thuật Take Notes tỉ lệ HS sử dụng để ghi chép khoa học hơn cũng còn rất hạn chế với tỉ lệ thường xuyên sử dụng chỉ đạt 13.11%. 2.5. Khảo sát về mong muốn được sử dụng phương tiện học tập, tham gia các hoạt động học để phát triển năng lực tự học: Qua phát phiếu thăm dò ở 305 học sinh khối 11, chúng tôi đã thống kê, xử lí số liệu và thu được kết quả ở bảng sau: Rất mong Mong Ít mong Không Mức độ muốn muốn muốn bao giờ Anh/chị có mong muốn sử dụng hồ sơ học tập (vở ghi có hướng dẫn) trong 80.00 (%) 15.41(%) 3.28 (%) 1.31 (%) quá trình học tập không? Anh/chị mong muốn GV sử dụng hồ sơ học tập kết hợp với công nghệ 4.0 có 82.62 (%) 16.06 (%) 1.31 (%) 0.00 (%) sử dụng smartphone không? Bảng 2.5 Kết quả thăm dò về nhu cầu, mong muốn của học sinh được tham gia các hoạt động học để phát triển năng lực tự học. Qua việc khảo sát nhu cầu của học sinh về phát triển năng lực tự học, chúng tôi nhận thấy đa phần học sinh rất mong muốn và mong muốn được tham gia các hoạt động học tập để phát triển năng lực tự học trong quá trình học. Qua đánh giá kết quả khảo sát, tôi đưa ra một số kết luận sau: Đối với HS việc sử dụng hồ sơ học tập còn mới mẻ, đa số HS chưa bao giờ sử dụng trong quá trình. Đồng thời việc sử dụng kỹ thuật Take Notes còn rất ít ỏi, hầu như HS chưa quan tâm. Tuy nhiên khi được đưa ra phương án sử dụng hồ sơ học tập kết hợp với công nghệ 4.0 thì HS lại rất hào hứng. Điều này chứng tỏ sức thu hút của những trải nghiệm mới mẻ và công nghệ 4.0 với HS rất là lớn. Đây cũng là động lực để chúng tôi thực hiện đề tài. 12
CHƯƠNG 2. SỬ DỤNG HỒ SƠ HỌC TẬP TRÊN NỀN TẢNG CANVA KẾT HỢP KỸ THUẬT TAKE NOTES NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HS TRONG GIẢNG DẠY CHƯƠNG I – SINH HỌC 11 1. Cấu trúc chương I “Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở sinh vật”. Sinh học 11 tập trung vào nội dung Sinh học cơ thể cả của thực vật và động vật, gồm có 5 chương phản ảnh các đặc tính cơ bản của sự sống ở cấp độ cơ thể. Chương 1 giới thiệu cho HS các quá trình trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng cũng như tầm quan trọng của trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở cơ thể sinh vật, là cơ sở cho mọi hoạt động trao đổi chất của sinh vât. 13
Qua phân tích cấu trúc nội dung kiến thức phần trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng, tôi nhận thấy nếu GV chỉ triển khai việc học tập lý thuyết trên lớp thì HS sẽ khó hiểu rõ và ghi nhớ kiến thức. Vận dụng hồ sơ học tập trên Canva kết hợp kĩ thuật Take Notes giúp HS hiểu bài nhanh hơn, tiết kiệm thời gian hơn, phát triển năng lực tốt hơn. 2. Quy trình sử dụng hồ sơ học tập trên nền tảng Canva kết hợp kỹ thuật Take Notes nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh. Dựa vào quy trình chung rèn luyện năng lực cho người học của TS. Phan Thị Thanh Hội đưa ra trong sách “ Dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực cho người học ở trường phổ thông” (NXB Đại học Sư phạm, 2020), 14