Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề Tuần hoàn máu Sinh học 11 nhằm phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:50

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm tìm hiểu, nghiên cứu những vấn đề cốt lõi trong dạy học theo định hướng phát triển năng lực, nhằm giúp HS hứng thú học tập và tiếp thu bài tốt hơn, thêm yêu thích môn Sinh học, đồng thời cũng hình thành cho các em các phẩm chất: trách nhiệm, trung thực, chăm chỉ trong nghiên cứu khoa học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề Tuần hoàn máu Sinh học 11 nhằm phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề “Tuần hoàn máu” Sinh học 11 nhằm phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT Lĩnh vực: Sinh học 1
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT PHẠM HỒNG THÁI ---------- SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề “Tuần hoàn máu” Sinh học 11 nhằm phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT Lĩnh vực: Sinh học Tác giả: Võ Tiến Văn – SĐT: 0975676505 Vũ Thị Nga – SĐT: 0988841063 Lê Thị Ngọc Diệp – SĐT: 0985725259 Tổ: Khoa học tự nhiên Số điện thoại: Năm học: 2022 - 2023 2
MỤC LỤC NỘI DUNG TRANG PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1 1. Lí do chọn đề tài 1 2. Mục đích nghiên cứu 3 3. Phạm vi ứng dung 3 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3 5. Giả thuyết khoa học 4 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 4 7. Phương pháp nghiên cứu 4 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 5 CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI A. CƠ SỞ LÍ LUẬN I. Phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực 5 1. Khái niệm về phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực 5 2. Sự cần thiết sử dụng phương pháp, kĩ thuật tích cực trong trong dạy học 5 tại trường PT II. Khái quát về phẩm chất và năng lực 6 1. Khái niệm về phẩm chất và năng lực 6 2. Dạy học phát triển phẩm chất và năng lực học sinh 6 III. Tổng quan về kĩ thuật phòng tranh trong dạy học 7 1. Khái niệm về kĩ thuật phòng tranh 7 2. Vì sao nên sử dụng kĩ thuật phòng tranh trong dạy học 7 3. Kĩ thuật phòng tranh áp dụng trong các điều kiện 7 4. Ưu điểm và hạn chế khi sử dụng kĩ thuật phòng tranh trong dạy học 7 B. CƠ SỞ THỰC TIỄN 3
I. Thực trạng sử dụng phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực trong 7 dạy học Sinh học II. Thực trạng vận dụng kĩ thuật phòng tranh trong giảng dạy cấp 8 THPT 1. Thực trạng chung 8 2. Thực trạng vận dụng kĩ thuật phòng tranh trong giảng dạy sinh học tại 8 đơn vị trường THPH Phạm Hồng Thái III. Các giải pháp 9 IV. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất 10 1. Mục đích khảo sát: 10 2. Nội dung và phương pháp khảo sát: 10 3. Đối tượng khảo sát 12 4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề 12 xuất CHƯƠNG II. THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC 1. Quy trình dạy học sử dụng kĩ thuật phòng tranh 16 2. Giáo án thực nghiệm 17 CHƯƠNG III. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 1. Đối với nhà trường 29 2. Đối với giáo viên 29 3. Đối với học sinh 29 PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết luận 31 2. Kiến nghị 31 TÀI LIỆU THAM KHẢO 33 PHẦN IV: PHỤ LỤC MỘT SỐ HÌNH ẢNH TRONG DẠY HỌC 34 4
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT KÍ HIỆU VIẾT TẮT NỘI DUNG ĐẦY ĐỦ 1 DH Dạy học 2 GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 3 GDPT Giáo dục phổ thông 4 GV Giáo viên 5 HS Học sinh 6 PHT Phiếu học tập 7 PPDH Phương pháp dạy học 5
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Sinh học là môn học được lựa chọn trong nhóm môn khoa học tự nhiên ở giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp. Môn Sinh học hình thành, phát triển ở học sinh năng lực sinh học, đồng thời góp phần cùng các môn học, hoạt động giáo dục khác hình thành, phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung. Đối tượng nghiên cứu của sinh học là thế giới sinh vật gần gũi với đời sống hằng ngày của học sinh. Thông qua việc tổ chức các hoạt động thực nghiệm, thực hành, môn Sinh học giúp học sinh khám phá thế giới tự nhiên, phát triển khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn và khả năng định hướng nghề nghiệp sau giáo dục phổ thông. Mục tiêu lớn nhất của môn sinh học là giúp cho thế hệ học sinh hiểu được về thế giới sống xung quanh, dần hình thành và phát triển tốt năng lực sinh học, từ đó có thái độ đúng đắn với thiên nhiên. Bởi vì chúng ta ai cũng biết được rằng tự nhiên xung quanh ta chính là nơi mà con người sinh sống, nếu tự nhiên bị phá huỷ thì đương nhiên con người cũng bị tác động nặng nề. Vì thế mỗi người cần hiểu về tự nhiên và biết cách cư xử đúng mực với tự nhiên, không ảnh hưởng xấu đến chúng. Dạy học (DH) phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh (HS) là mục tiêu của nền giáo dục tiên tiến. Cùng với xu thế đó, tại Việt Nam, DH phát triển năng lực của HS được Chính phủ, Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo và các sở, ban, ngành, cơ quan, trường học quan tâm và hỗ trợ hết mức để có thể đạt được kết quả tốt nhất. Nghị quyết số 29-NQ/TW, tại mục Định hướng đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT, có ghi rõ: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lí luận gắn với thực tiễn” (Ban Chấp hành Trung ương, 2013). Theo đó, ngành Giáo dục đã có nhiều biện pháp để có thể đạt được mục tiêu DH này như: tổ chức bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên (GV) về đổi mới phương pháp DH, sử dụng các kĩ thuật DH tích cực; tổ chức các buổi hội thảo khoa học về giáo dục, giao lưu giáo dục giữa các vùng, miền, với chuyên gia giáo dục và GV các nước khác; mời các chuyên gia giáo dục trong và ngoài nước chia sẻ với GV về cách thức DH hiệu quả,… Vì thế, nền giáo dục nước nhà cũng đã có những chuyển biến tích cực trong việc phát triển năng lực và phẩm chất của HS. Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Một giờ học tốt là một giờ học phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của cả người dạy và người học nhằm nâng cao tri thức, bồi dưỡng năng lực hợp tác, năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn, bồi dưỡng 1
phương pháp tự học, tác động tích cực đến tư tưởng, tình cảm, đem lại hứng thú học tập cho người học. Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích hợp như: học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp... Ngoài những yêu cầu có tính chất truyền thống như: bám sát mục tiêu giáo dục, nội dung dạy học, đặc trưng môn học; phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi HS; giờ học đổi mới PPDH còn có những yêu cầu mới như: được thực hiện thông qua việc GV tổ chức các hoạt động học tập cho HS theo hướng chú ý đến việc rèn luyện phương pháp tư duy, khả năng tự học, nhu cầu hành động và thái độ tự tin; được thực hiện theo nguyên tắc tương tác nhiều chiều: giữa GV với HS, giữa HS với nhau (chú trọng cả hoạt động dạy của người dạy và hoạt động học của người học). Về bản chất, đó là giờ học có sự kết hợp giữa học tập cá thể (hình thức học cá nhân) với học tập hợp tác (hình thức học theo nhóm, theo lớp); chú trọng kết hợp học với hành, nâng cao tri thức với rèn luyện các kĩ năng, gắn với thực tiễn cuộc sống; Để thực hiện được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất, đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề, coi trọng kiểm tra đánh giá kết quả học tập với kiểm tra, đánh giá trong quá trình học tập để có tác động kịp thời nhắm nâng cao chất lượng của hoạt động dạy học và giáo dục. Trong những năm qua, toàn thể giáo viên trường THPT Phạm Hồng Thái đã thực hiện nhiều công việc trong đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên, từ thực tế giảng dạy của bản thân cũng như việc đi dự giờ đồng nghiệp tại trường chúng tôi thấy rằng sự sáng tạo trong việc đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh chưa thật sự phong phú. Do đó học sinh học thụ động, lúng túng khi giải quyết các tình huống trong thực tiễn ở một số tiết, một số bài dạy cụ thể. “Làm thế nào để giúp học sinh chúng ta có thể đạt được các mục tiêu?”. Nghĩa là chúng ta cần quan tâm đến các kĩ thuật trong việc tổ chức giảng dạy và học tập cho học sinh trong suốt quá trình dạy học một cách có hiệu quả cao để có thể đáp ứng được các chuẩn đầu ra mong đợi. Nếu phương pháp dạy học là cách thức, là con đường hoạt động chung của giáo viên và học sinh nhằm đạt tới mục đích dạy học thì kĩ thuật dạy học là những biện pháp, cách thức hành động của giáo viên trong các tình huống nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Có rất nhiều phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực, mỗi phương pháp có những ưu điểm riêng và tuỳ thuộc vào nội dung của mỗi bài học, chủ đề để có thể lựa chọn hoặc kết hợp các phương pháp, kĩ thuật dạy học phù hợp. Kỹ thuật phòng tranh được coi là một trong những kỹ thuật dạy học tích 2
cực có hiệu quả cao trong tổ chức các hoạt động học cho học sinh từ đó hình thành và phát triển được một số phẩm chất và năng lực cốt lõi. Sử dụng kỹ thuật phòng tranh trong dạy học phát huy tính tự lực, tự tìm tòi, sáng tạo chủ động tích cực của học sinh; Tạo điều kiện cho HS trao đổi học hỏi lẫn nhau thúc đẩy việc học tập, tạo điều kiện thuận lợi cho HS được hoạt động để phát huy tính chủ động sáng tạo, giải quyết vấn đề trả lời câu hỏi và thiết kế câu hỏi để thảo luận từ đó giúp HS chủ động lĩnh hội kiến thức đánh giá kết quả học tập lẫn nhau. Xuất phát từ những lí do trên, nhóm tôi chọn đề tài: Sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề “Tuần hoàn máu” Sinh học 11 nhằm phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT làm đối tượng nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng dạy học của bản thân, từ đó đóng góp một phần nhỏ bé vào công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện của ngành giáo dục nước nhà. 2. Mục đích nghiên cứu - Tìm hiểu, nghiên cứu những vấn đề cốt lõi trong dạy học theo định hướng phát triển năng lực, nhằm giúp HS hứng thú học tập và tiếp thu bài tốt hơn, thêm yêu thích môn Sinh học, đồng thời cũng hình thành cho các em các phẩm chất: trách nhiệm, trung thực, chăm chỉ trong nghiên cứu khoa học … - Vận dụng cải tiến kĩ thuật dạy học phòng tranh phát huy năng lực học sinh một bài học cụ thể: Chủ đề “Tuần hoàn máu” Sinh học 11. 3. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Đề tài sử dụng kĩ thuật phòng tranh để tổ chức dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu” trong Sinh học 11 nhằm phát triển một số phẩm chất và năng lực cho học sinh. - Phạm vi thực hiện: + Thời gian tiến hành nghiên cứu và thực nghiệm vận dụng trong quá trình giảng dạy trong năm học 2022 – 2023. + Địa điểm thực hiện: Tổ chức dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu” trong Sinh học 11 THPT nhằm phát triển một số phẩm chất và năng lực cho học sinh tại trường THPT Phạm Hồng Thái. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Quy trình sử dụng kĩ thuật phòng tranh nhằm phát triển một số phẩm chất và năng lực cho học sinh. 4.2. Khách thể nghiên cứu: - Quá trình dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu” trong Sinh học 11 bằng kĩ thuật phòng tranh. - Học sinh lớp 11A1,2,3 - Trường THPT Phạm Hồng Thái. 3
5. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng được quy trình và kĩ thuật phòng tranh kết hợp với một số kĩ thuật dạy học khác một cách hợp lí thì có thể phát triển được một số phẩm chất và năng lực cho học sinh. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực trong việc phát triển một số phâm chất, năng lực cho học sinh. - Phân tích nội dung kiến thức nội dung “Tuần hoàn máu” để làm cơ sở xác định những nội dung tổ chức hoạt động nhằm phát triển được một số phẩm chất, năng lực cho học sinh. - Nghiên cứu, đề xuất quy trình tổ chức dạy học để phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh. - Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng giả thuyết khoa học của đề tài. 7. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Nghiên cứu tài liệu về đổi mới phương pháp dạy học, … - Phương pháp thu thập và xử lí số liệu. - Phương pháp so sánh, phân tích, tổng kết kinh nghiệm. - Phương pháp điều tra sư phạm: Trao đổi trực tiếp với các giáo viên và học sinh về việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực để phát triển một số phẩm chất và năng lực trong dạy học THPT. - Phương pháp chuyên gia: Lấy ý kiến đánh giá của các giáo viên đang công tác tại trường THPT Phạm Hồng Thái có kinh nghiệm về khả năng tổ chức cũng như hiệu quả việc tổ chức hoạt động dạy tích cực nhằm rèn luyện một số phẩm chất, năng lực cho học sinh. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức thực nghiệm sư phạm để xem xét tính khả thi của đề tài. 4
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI A. CƠ SỞ LÍ LUẬN I. Phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực 1. Khái niệm về phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực Theo Bernd Meier và Nguyễn Văn Cường (2014): “Phương pháp DH là những hình thức và cách thức hoạt động của GV và HS trong những môi trường DH được tổ chức, nhằm lĩnh hội tri thức, kĩ năng, thái độ, phát triển năng lực và phẩm chất”. Còn Phạm Hữu Tòng cho rằng: “Phương pháp DH là một hệ thống các hoạt động có mục đích của GV tổ chức hoạt động trí óc và tay chân của HS, đảm bảo cho HS chiếm lĩnh được nội dung DH, đạt được mục tiêu xác định”. Kĩ thuật DH là những biện pháp, cách thức hành động của GV và HS trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình DH (ETEP, 2019). Kĩ thuật dạy học tích cực là những động tác, cách thức hành động của giáo viên và học sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học với các kỹ thuật mới nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học như: kỹ thuật phòng tranh, kỹ thuật chuyên gia, kỹ thuật sơ đồ tư duy, kỹ thuật động não, kỹ thuật tia chớp, kỹ thuật ổ bi, kỹ thuật XYZ, kỹ thuật khăn trải bàn, kỹ thuật mảnh ghép, kỹ thuật kipling... 2. Sự cần thiết sử dụng phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học tại trường phổ thông Sản phẩm lí tưởng của nền giáo dục chính là những con người có đủ năng lực và phẩm chất đáp ứng được yêu cầu của xã hội, mà năng lực lại chỉ được hình thành và phát triển thông qua hoạt động nên việc tổ chức hoạt động cho HS là nhiệm vụ cốt lõi của GV. Trong DH truyền thống, người ta chỉ coi trọng việc HS học được kiến thức gì, số lượng tri thức là bao nhiêu, giải được bao nhiêu bài tập trong nội dung môn học,… Với lối “truyền thụ kiến thức một chiều” thì người học không có cơ hội tham gia các hoạt động học tập, do đó không thể hình thành và phát triển năng lực. Theo lí luận DH hiện đại thì người thầy cần phải tổ chức các hoạt động học tập để HS tham gia một cách tích cực, qua đó phát triển được năng lực và phẩm chất. Điều này chỉ thực hiện được khi GV sử dụng các phương pháp, kĩ thuật DH tích cực. Cùng chung quan điểm này, Nguyễn Ngọc Hưng (2016, tr3) cũng cho rằng: “về phương pháp DH, chương trình chú trọng các phương pháp DH, trong đó các phương pháp DH đặc thù của mỗi môn học, các kĩ thuật DH theo hướng phát huy tính tích cực”. Như vậy, để đạt được mục tiêu DH là phát triển năng lực HS thì việc 5
sử dụng các phương pháp, kĩ thuật DH tích cực là điều không thể thiếu trong quá trình DH tại trường THPT. Tuy nhiên, trên thực tế, giáo dục nước nhà vẫn đang trong quá trình đổi mới để có thể theo kịp xu thế giáo dục trên thế giới và còn gặp phải nhiều khó khăn cũng như thách thức đến từ nhiều phía, ví dụ: mức độ đáp ứng yêu cầu về năng lực của GV trong thời kì đổi mới, phương tiện DH, sự khác biệt vùng miền, nhận thức của GV về tầm quan trọng của đổi mới giáo dục,… Để tìm hiểu một phần thực trạng sử dụng phương pháp, kĩ thuật DH tích cực trong giáo dục, cụ thể là trong DH Sinh học, trong năm 2022, chúng tôi đã tiến hành điều tra, khảo sát vấn đề này tại một số trường trong tỉnh Nghệ An. II. Khái quát về phẩm chất và năng lực Phẩm chất và năng lực là hai thành phần chủ yếu cấu thành nhân cách con người. Sự hình thành và phát triển nhân cách của mỗi cá nhân chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố: di truyền, môi trường, giáo dục và hoạt động cá nhân. Giáo dục giữ vai trò chủ đạo đối với sự hình thành và phát triển nhân cách, phát huy các yếu tố bẩm sinh – di truyền, khắc phục được một số các khuyết tật, lệch lạc của cá nhân. 1. Khái niệm về phẩm chất và năng lực Theo từ điển Tiếng Việt: Phẩm chất là cái làm nên giá trị của người hay vật. Hoặc phẩm chất là những yếu tố đạo đức, hành vi ứng xử, niềm tin, tình cảm, giá trị cuộc sống; ý thức pháp luật của con người được hình thành sau một quá trình giáo dục. Năng lực là khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó.Hoặc: Năng lực là khả năng huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng để thực hiện thành công một loại công việc trong một bối cảnh nhất định. 2. Dạy học phát triển phẩm chất và năng lực học sinh Các nhà lí luận và phương pháp học cho rằng: Dạy học phát triển phẩm chất, năng lực là phương pháp tích tụ dần dần các yếu tố của phẩm chất và năng lực người học để chuyển hóa và góp phần cho việc hình thành, phát triển nhân cách. Chương trình GDPT tổng thể định hướng phát triển năm phẩm chất chủ yếu và mười năng lực cốt lõi đang được các nhà trường hưởng ứng và tực hiện chủ động, sáng tạo thông qua các môn học, các hoạt động giáo dục, đạo đức, lối sống, thể chất, nghệ thuật và văn hoá. Năm phẩm chất được hướng tới là yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm và mười năng lực là năng lực chủ, tự học; năng lực giao tiếp và hợp tác; năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo; năng lực tự tìm hiểu tự nhiên xã hội, năng lực công nghệ, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất, năng lực tin học, năng lực tính toán và năng lực ngôn ngữ.111ất là gì? 6
III. Tổng quan về kĩ thuật phòng tranh trong dạy học 1. Khái niệm về kĩ thuật phòng tranh Kĩ thuật phòng tranh là kĩ thuật giáo viên tổ chức cho học sinh giải quyết vấn đề học tập bằng cách trưng bày ý tưởng của cá nhân hoặc một nhóm xung quanh lớp học như một triển lãm tranh thực sự. 2. Vì sao nên sử dụng kĩ thuật phòng tranh trong dạy học - Dạy học bằng kĩ thuật phòng tranh sẽ góp phần giúp học sinh có được khả năng ghi nhớ kiến thức tốt nhất.Theo nghiên cứu khoa học về khả năng ghi nhớ của con người, chúng ta có thể ghi nhớ được khoảng 5% đến 10% thông tin kiến thức khi nghe, đọc; khoảng 50% kiến thức khi thảo luận cùng nhau và ghi nhớ được khoảng 85% đến 90% thông tin tri thức khi hoạt động, quan sát và giảng giải cho người khác. - Việc sử dụng kĩ thuật phòng tranh trong dạy học sẽ tạo không khí học tập thoải mái, sinh động nhưng vẫn hiệu quả. Người học sẽ được tạo cơ hội để giao tiếp, thể hiện quan điểm riêng, giá trị bản thân, ước mơ, mục tiêu cá nhân… - Dạy học sử dụng kĩ thuật phòng tranh sẽ hình thành và rèn luyện kĩ năng thuyết trình cho tất cả học sinh trong lớp. Từ đó bồi đắp sự tự tin cho các em. 3. Kĩ thuật phòng tranh áp dụng trong các điều kiện - Nội dung các đơn vị học tập tương đối độc lập. - Không gian phải phù hợp với số HS để có thể dễ dàng bố trí treo tranh và di chuyển khi xem tranh. 4. Ưu điểm và hạn chế khi sử dụng kĩ thuật phòng tranh trong dạy học 4.1. Ưu điểm: - Phát huy năng lực sáng tạo, năng lực tự học, năng lực thuyết trình, giúp HS tự tin trong giao tiếp. - Hạn chế được tình trạng ỉ lại của một số HS khi làm việc theo nhóm. - Giúp HS ghi nhớ nhanh và khắc sâu kiến thức. 4.2. Hạn chế: - Lớp học còn ồn nên nếu HS không tập trung sẽ dễ bị phân tán do các nhóm cùng thuyết trình vào một thời gian - Nhưng bài dạy có các đơn vị kiến thức liên quan logic với nhau không áp dụng được. B. CƠ SỞ THỰC TIỄN I. Thực trạng sử dụng phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Sinh học 7
Hiện nay, việc áp dụng các kĩ thuật dạy học tích cực vào giảng dạy còn hạn chế. Nguyên nhân là do một số giáo viên vẫn còn có quan điểm cho rằng những kĩ thuật dạy học tích cực rất khó áp dụng vào giảng dạy trong thời gian từ 35 - 40 phút trên lớp nên cũng rất ít sử dụng các kĩ thuật này. Ngoài ra còn do cơ sở vật chất phục vụ cho việc dạy học chưa đảm bảo ... Đời sống còn nhiều khó khăn nên chưa đầu tư thỏa đáng trong việc chuẩn bị đủ đồ dùng hay phương tiện hỗ trợ cho việc đổi mới phương pháp dạy học. II. Thực trạng vận dụng kĩ thuật phòng tranh trong giảng dạy cấp THPT 1. Thực trạng chung Trong quá trình giảng dạy thực tế, việc sử dụng kĩ thuật phòng tranh chưa thực sự được giáo viên sử dụng nhiều và hiệu quả sử dụng cũng chưa cao. Điều này xuất phát từ một số nguyên nhân sau: - Giáo viên thường chia lớp thành 4 đến 5 nhóm (tương đương 8 đến 10 học sinh/nhóm). Điều này dẫn tới số lượng sản phẩm / tranh không đủ để tiến hành tổ chức “triển lãm tranh”. - Khi học sinh đi xem “triển lãm”, có nhiều học sinh đứng xem cùng một sản phẩm/ tranh, do đó, học sinh gặp nhiều khó khăn trong việc đọc kỹ và chữa lỗi cho các bạn khác. Nhiều học sinh không có vị trí đứng do không gian chật chội của lớp học. - Số lượng học sinh xem ở các sản phẩm / tranh quá chênh lệch nhau. Có sản phẩm/ tranh thì thu hút nhiều học sinh đến xem cùng lúc, có sản phẩm / tranh thì thu hút được rất ít học sinh. Do đó, việc nhận xét các sản phẩm / tranh chưa có sự đồng đều. - Khi tiến hành triển lãm tranh, có hiện tượng quá đông học sinh cùng xem một tranh. Trong khi đó, có tranh thì có rất ít học sinh đến xem, hoặc các học sinh dừng lại quá lâu ở một tranh nào đó dẫn đến việc các em có cơ hội xem ít tranh trong cuộc triển lãm. - Trong quá trình giảng dạy, một số giáo viên không đủ thời gian để chữa hết các sản phẩm của các nhóm. 2. Thực trạng vận dụng kĩ thuật phòng tranh trong giảng dạy sinh học tại đơn vị trường THPH Phạm Hồng Thái Trong quá trình tìm hiểu sự vận dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học của giáo viên tại trường THPT Phạm Hồng Thái, chúng tôi nhận thấy việc sử dụng kĩ thuật phòng tranh trong tổ chức hoạt động dạy học chưa thực sự được giáo viên chú trọng, chưa đồng nhất ở các bộ môn và hiệu quả sử dụng cũng chưa cao. Điều này xuất phát từ một số nguyên nhân sau: - Số lượng học sinh đông (38 – 45 em/lớp), cơ sở vật chất chưa đồng bộ nên việc phân chia và tổ chức hoạt động học tập cho các nhóm còn gặp nhiều khó khăn. - Có thể gây ồn ào trong quá trình xem triểm lãm tranh. 8
III. Các giải pháp - Giải pháp 1. Sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy học môn sinh học nói chung và dạy chủ đề sinh học nói riêng nhằm đáp ứng mục tiêu chương trình GDPT 2018. Sử dụng kĩ thuật phòng tranh trong dạy học môn sinh học qua đó HS sẽ được giáo dục, rèn luyện các đức tính như chăm chỉ, trung thực trong học tập, trong tìm tòi, khám phá khoa học, thái độ và trách nhiệm đúng đắn trong bảo vệ môi trường, qua đó giáo dục cho HS tình yêu thiên nhiên; tự hào với sự đa dạng và phong phú của tài nguyên sinh vật Việt Nam. Để đạt được mục tiêu đó trong quá trình dạy học cần chú ý: + Tạo nhóm chuyên gia, nhóm ghép, đồng thời chuyển giao nhiệm vụ học tập cho mỗi nhóm. Điều này hạn chế được số lượng học sinh tập trung quá đông trong mỗi nhóm, phù hợp với không gian lớp học. + Tạo không gian rộng nhất có thể cho HS tham gia triển lãm. + Giao nhiệm vụ về số lượng tranh mà mỗi HS cần phải quan sát và nhận xét. - Giải pháp 2. Sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề "Tuần hoàn máu" Sinh học 11 nhằm phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT như phẩm chất chăm chỉ, trung thực và trách nhiệm, và các kĩ năng thẩm mỹ, tin học. Trong quá trình chuẩn bị cho triển lãm (vẽ tranh, tìm hiểu thông tin, các kĩ thuật …) học sinh sẽ phát triển được phẩm chất chăm chỉ, trung thực và trách nhiệm, kĩ năng thẩm mỹ, tin học bằng cách chia nhóm chuyên gia, nhóm ghép. + Nhiệm vụ của học sinh khi đi xem triển lãm là ghi lại những ưu và nhược điểm của từng sản phẩm. + Giáo viên có thể tham gia nhận xét và chữa bài cho các nhóm trong quá trình xem triển lãm tranh. Điều này giúp lôi cuốn học sinh vào việc chữa và nhìn nhận hiệu quả triển khai trách nhiệm của những học sinh khác trong lớp. Đồng thời, học sinh sẽ tự học được những kiến thức rút ra từ bài học qua những bạn trong nhóm, giúp nâng cao hiệu suất giờ học. Mặt khác cũng giúp giáo viên trong phần, ghi nhận hiệu quả thực thi trách nhiệm của học sinh và làm tăng tính khách quan, công minh trong kiểm tra, đánh giá. - Giải pháp 3. Sử dụng kĩ thuật phòng tranh kết hợp với một số kĩ thuật dạy học khác như kĩ thuật chuyên gia, kĩ thuật sơ đồ tư duy, kĩ thuật tia chớp nhằm phát huy được năng lực hợp tác nhóm, năng lực tự chủ, kĩ năng giải quyết vấn đề. Những kỹ năng này sẽ giúp học sinh tự tin hơn trong cuộc sống và có khả năng thích nghi tốt hơn với môi trường xã hội và công việc sau này. 9
Kĩ thuật phòng tranh kết hợp với kĩ thuật tia chớp phần mở đầu nhằm huy động sự tham gia của các thành viên, từ đó cải thiện tình trạng giao tiếp và không khí học tập trong lớp học. Kĩ thuật phòng tranh kết hợp kĩ thuật chuyên gia, kĩ thuật sơ đồ tư duy vận dụng vào phần hình thành kiến thức gây được hứng thú cho HS, tạo cơ hội cho các em được học hỏi, giao lưu với nhiều bạn khác nhau trong lớp. Mặt khác có thể trình bày một cách rõ ràng những ý tưởng về kết quả làm việc của cá nhân hay nhóm về chủ đề đang thực hiện qua đó rèn luyện được kĩ năng giải quyết vấn đề và sáng tạo giúp các em mở rộng và phát huy bản thân mình nhiều hơn. IV. KHẢO SÁT SỰ CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT 1. Mục đích khảo sát: Thông qua khảo sát nhằm khẳng định sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất trong đề tài: Vận dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu” Sinh học 11, để từ đó hoàn thiện các giải pháp của đề tài cho phù hợp với thực tiễn. 2. Nội dung và phương pháp khảo sát: 2.1. Nội dung khảo sát: Để tiến hành khảo sát sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất, nhóm tác giả xây dựng phiếu trưng cầu ý kiến theo hai tiêu chí: tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp vận dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề “Tuần hoàn máu” Sinh học 11. Thực hiện đánh giá các tiêu chí theo 4 mức độ từ cao đến thấp và được lượng hoá bằng điểm số. Sau khi nhận kết quả thu được, chúng tôi tiến hành phân tích, xử lí số liệu trên ̅ bảng thống kê, tính tổng điểm (∑) và điểm trung bình (𝑋) của các giải pháp đã được khảo sát, sau đó xếp theo các mức để nhận xét, đánh giá và rút ra kết luận. 2.2. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá: 2.2. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá - Phương pháp được sử dụng để khảo sát là Trao đổi bằng bảng hỏi; với thang đánh giá 04 mức (tương ứng với điểm số từ 1 đến 4): + Tính cấp thiết: Rất cấp thiết (4 điểm); Cấp thiết (3 điểm); Ít cấp thiết (2 điểm); Không cấp thiết (1 điểm). + Tính khả thi: Rất khả thi (4 điểm); Khả thi (3 điểm); Ít khả thi (2 điểm); Không khả thi (1 điểm). 10
Căn cứ vào nội dung tôi muốn khảo sát, tôi đã sử dụng phương pháp Trao đổi bằng bảng hỏi với các nội dung câu hỏi ở 04 mức độ như sau: Nội dung 1: Phiếu khảo sát về sự cấp thiết của các giải pháp đã được đề xuất trong chủ đề “Tuần hoàn máu” – Sinh học 11 Nội dung các câu hỏi khảo sát Giải pháp 1. Theo Thầy/Cô việc sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy học sinh học hiện nay có cấp thiết không? Rất cấp thiết  Cấp Thiết  Ít cấp thiết  Không cấp Thiết  Giải pháp 2. Theo Thầy/Cô việc sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề "Tuần hoàn máu" Sinh học 11 để phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT có cấp thiết không? Rất cấp thiết  Cấp Thiết  Ít cấp thiết  Không cấp Thiết  Giải pháp 3. Theo Thầy/Cô việc sử dụng kĩ thuật phòng tranh kết hợp với một số kĩ thuật dạy học khác để phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh có cấp thiết không? Rất cấp thiết  Cấp Thiết  Ít cấp thiết  Không cấp Thiết  Nội dung 2: Phiếu khảo sát về tính khả thi của các giải pháp đã được đề xuất trong chủ đề “Tuần hoàn máu” – Sinh học 11 Nội dung các câu hỏi khảo sát Giải pháp 1. Theo Thầy/Cô sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy học sinh học hiện nay có tính khả thi không? Rất Khả thi  Khả thi  Ít khả thi  Không Khả thi  Giải pháp 2. Theo Thầy/Cô việc sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề "Tuần hoàn máu" Sinh học 11 để phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT có tính khả thi không? Rất Khả thi  Khả thi  Ít khả thi  Không Khả thi  Giải pháp 3. Theo Thầy/Cô việc sử dụng kĩ thuật phòng tranh kết hợp với một số kĩ thuật dạy học khác để phát triển một số phẩm chất, năng lực cho học sinh có tính khả thi không? 11
Rất Khả thi  Khả thi  Ít khả thi  Không Khả thi  - Tính điểm trung bình ̅ dựa trên Excel. 𝑋 3. Đối tượng khảo sát: Tổng hợp các đối tượng khảo sát TT Đối tượng Số lượng 1 Giáo viên 127  127 4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất: 4.1. Kết quả số liệu thu được qua khảo sát googlefrom Sự cấp thiết Tình khả thi 12
4.2. Sự cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất: Bảng 1. Đánh giá tính cấp thiết của các giải pháp đề xuất Các thông số TT Các giải pháp ̅ 𝑋 Mức Giải pháp 1. Theo Thầy/Cô sử dụng kĩ thuật Trong khoảng 1 phòng tranh vào dạy học sinh học hiện nay có 3,44 cấp thiết và cấp thiết không? rất cấp thiết Giải pháp 2. Theo Thầy/Cô việc sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề "Tuần hoàn Trong khoảng 2 máu" Sinh học 11 để phát triển một số phẩm 3,59 cấp thiết và chất, năng lực cho học sinh THPT có cấp thiết rất cấp thiết không? Giải pháp 3. Theo Thầy/Cô việc sử dụng kĩ Trong khoảng thuật phòng tranh kết hợp với một số kĩ thuật dạy 3 3,57 cấp thiết và học khác để phát triển một số phẩm chất, năng rất cấp thiết lực cho học sinh có cấp thiết không? Trong khoảng Trung bình: 3,53 cấp thiết và rất cấp thiết Kết quả khảo sát ở bảng 1 cho thấy, các GV được khảo sát đã đánh giá sự cấp thiết của các giải pháp vận dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề “Tuần hoàn máu” có mức đều nằm trong khoảng cấp thiết và rất cấp thiết điểm trung bình ̅ = 3,53. 𝑋 Từ bảng số liệu ở trên, có thể biểu đạt qua biểu đồ 1. KHẢO SÁT TÍNH CẤP THIẾT Giải pháp 3 3,57 Giải pháp 2 3,59 Giải pháp 1 3,44 3,35 3,40 3,45 3,50 3,55 3,60 3,65 13
Biểu đồ 1 cho thấy, các giải pháp theo thứ tự từ thấp đến cao là 1, 3 và 2 có điểm về tính cấp thiết ≥ 3,44 điểm, tức là đều nằm trong khoảng cấp thiết và rất cấp thiết. Như vậy các giải pháp đều có sự cấp thiết trở lên. 4.2. Tính khả thi của các giải pháp đề xuất: Đánh giá tính khả thi của các giải pháp đề xuất Các thông số Các giải pháp TT ̅ 𝑋 Mức Giải pháp 1. Theo Thầy/Cô sử dụng kĩ thuật Trong khoảng 1 phòng tranh vào dạy học sinh học hiện nay có 3,53 khả thi và rất khả thi không? khả thi Giải pháp 2. Theo Thầy/Cô việc sử dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy chủ đề "Tuần hoàn Trong khoảng 2 máu" Sinh học 11 để phát triển một số phẩm 3,52 khả thi và rất chất, năng lực cho học sinh THPT có khả thi khả thi không? Giải pháp 3. Theo Thầy/Cô việc sử dụng kĩ Trong khoảng thuật phòng tranh kết hợp với một số kĩ thuật dạy 3 3,46 khả thi và rất học khác để phát triển một số phẩm chất, năng khả thi lực cho học sinh có khả thi không? Trong khoảng Trung bình: 3,50 khả thi và rất khả thi Kết quả khảo sát tính khả thi ở bảng 2 cho thấy, các GV tham gia khảo sát đã đánh giá tính khả thi của các giải pháp vận dụng kĩ thuật phòng tranh vào dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu” Sinh học 11 đều nằm trong mức khả thi và rất khả thi. Điểm trung bình chung của cả 3 giải pháp là ̅ = 3,50. 𝑋 Mức độ đánh giá tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất thể hiện ở biểu đồ 2. 14
KHẢO SÁT TÍNH KHẢ THI Giải pháp 3 3,46 Giải pháp 2 3,52 Giải pháp 1 3,53 3,42 3,44 3,46 3,48 3,50 3,52 3,54 Biểu đồ 2 cho thấy, các giải pháp theo thứ tự từ thấp đến cao là 1, 2 và 3 có điểm về tính khả thi ≥ 3,46 điểm, tức là đều nằm trong khoảng khả thi và rất khả thi. Như vậy các giải pháp đều ở mức khả thi trở lên. Vì vậy, việc tạo môi trường học tập, phong cách học tập đa dạng, tạo cho người học vừa học sâu, vừa học thoải mái nhằm phát triển một số phẩm chất, năng lực là sử dụng kĩ thuật phòng tranh kết hợp một số hoạt động trong dạy học. Điều đó kích thích học sinh tích cực hoạt động, thông qua hoạt động nhóm, trò chơi hấp đẫn để chủ động lĩnh hội kiến thức, vừa thoải mái, vui vẻ mà hiệu quả học tập cao, với phương châm “học đi đôi với hành”, “học mà chơi, chơi mà học”, giáo viên không chỉ dạy kiến thức mà là còn là người truyền cảm hứng để hình thành và phát triển các năng lực chung và năng lực đặc thù cho học sinh. Đây là cơ sở thực tiễn quan trong để chúng tôi thiết kế và sử dụng kĩ thuật phòng tranh để phát triển một số phẩm chất và năng lực cho học sinh trong dạy học sinh học chủ đề “Tuần hoàn máu” Sinh học 11. 15