Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong dạy học Địa lí 12 góp phần phát huy năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho học sinh THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:62

Thêm vào BST

Báo xấu

5
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và bổ sung thêm kiến thức, kỹ năng cho giáo viên. Góp phần tạo hứng thú trong môn học GDCD và môn Địa lí; khắc sâu kiến thức, phát huy tính tự giác, độc lập và sáng tạo của học sinh. Hình thành và phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong dạy học Địa lí 12 góp phần phát huy năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho học sinh THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên

SỞ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO NGHỆ AN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài: SỬ DỤNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN ĐỊA LÍ VÀ GDCD TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 ĐỂ GÓP PHẦN PHÁT HUY NĂNG LỰC TÌM HIỂU VÀ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG KINH TẾ - XÃ HỘI CHO HỌC SINH THPT Ở ĐỊA BÀN HUYỆN HƯNG NGUYÊN LĨNH VỰC : ĐỊA LÍ NĂM HỌC 2022 - 2023 1
SỞ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT PHẠM HỒNG THÁI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài: SỬ DỤNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN ĐỊA LÍ VÀ GDCD TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 ĐỂ GÓP PHẦN PHÁT HUY NĂNG LỰC TÌM HIỂU VÀ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG KINH TẾ - XÃ HỘI CHO HỌC SINH THPT Ở ĐỊA BÀN HUYỆN HƯNG NGUYÊN LĨNH VỰC : ĐỊA LÍ NHÓM TÁC GIẢ: HOÀNG THỊ NGA NGUYỄN THỊ MỸ DUNG SỐ ĐIỆN THOẠI: 0983458788 - 0919170826 NĂM HỌC 2022 - 2023 1
MỤC LỤC DANH MỤC VIẾT TẮT ........................................................................................ PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ ....................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích của đề tài ........................................................................................... 1 3. Tính mới của đề tài ............................................................................................ 1 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 2 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 2 PHẦN II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ ....................................................................... 2 CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ........... 2 1. Cơ sở lí luận ...................................................................................................... 2 1.1. Những vấn đề chung về dạy học tích hợp liên môn ....................................... 2 1.1.1. Khái niệm về dạy học liên môn................................................................... 2 1.1.2. Vai trò và ý nghĩa của việc sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học ..... 3 1.2. Lí luận chung về dạy học phát triển năng lực ............................................... 4 1.2.1. Năng lực ...................................................................................................... 4 1.2.2. Chương trình giáo dục định hướng năng lực .............................................. 4 1.2.4. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực ............................................. 6 2. Cơ sở thực tiễn .................................................................................................. 6 2.1. Vai trò của môn Địa lí và môn GDCD hiện nay. ........................................... 6 2.2. Thực trạng phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội thông qua giảng dạy liên môn Địa lí và GDCD trong môn Địa lí 12 ở trường THPT hiện nay. ..................................................................................................... 7 2.2.1. Thuận lợi ..................................................................................................... 7 2.2.2. Khó khăn ..................................................................................................... 8 2.2.3 Khảo sát tính cấp thiết của đề tài ................................................................. 9 CHƯƠNG II: KINH NGHIỆM VỀ SỬ DỤNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN ĐỊA LÍ VÀ GDCD TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 ĐỂ GÓP PHẦN PHÁT HUY NĂNG LỰC TÌM HIỂU VÀ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG KINH TẾ - XÃ HỘI CHO HỌC SINH THPT Ở ĐỊA BÀN HUYỆN HƯNG NGUYÊN ............................ 13 1
1. Một số yêu cầu khi sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học môn Địa lí và GDCD ...................................................................................................................... ............................................................................................................................. 13 2. Vị trí những phần kiến thức có thể sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong chương trình giáo dục bậc THPT .............................................................. 13 3. Kinh nghiệm về sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong dạy học Địa lí 12 để góp phần phát huy năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho học sinh THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên ................................ 14 3.1. Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD kết hợp các phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên ........................................... 14 3.1.1. Phương pháp dạy học theo dự án .............................................................. 14 3.1.2. Phương pháp đóng vai ............................................................................... 18 3.1.3. Phương pháp tình huống ........................................................................... 20 3.2. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho học sinh THPT trên địa bàn huyện Hưng Nguyên .................................................................................................................... ............................................................................................................................. 24 3.2.1. Hoạt động trải nghiệm trong giáo dục phổ thông ..................................... 24 3.2.2. Nguyên tắc xây dựng thành công bài học trải nghiệm sáng tạo ............... 25 3.2.2. Kinh nghiệm sử dụng các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm để phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho HS trong trường phổ thông. ................................................................................................ 26 3.2.4. Tham quan, dã ngoại ................................................................................. 28 4. Thực hành ứng dụng (Giáo án minh hoạ) ....................................................... 30 CHƯƠNG III: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................... 39 1. Hiệu quả thực tiễn ........................................................................................... 39 2. Khảo nghiệm tính khả thi ................................................................................ 40 2.1. Kết quả thực nghiệm .................................................................................... 40 2.2. Khảo sát tính khả thi của các giải pháp ........................................................ 41 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ...................................................................................... 41 2.2.2. Đối tượng khảo sát .................................................................................... 41 2.2.3. Nội dung khảo sát...................................................................................... 41 2.2.4. Phương pháp khảo sát và xử lý kết quả khảo sát ...................................... 42 2
2.2.5. Kết quả khảo sát ........................................................................................ 43 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................... 45 1. Kết luận ........................................................................................................... 45 2. Kiến nghị ......................................................................................................... 47 2.1. Đối với Sở GD - ĐT và Nhà trường............................................................. 47 2.2. Đối với Giáo viên ......................................................................................... 47 2.3. Đối với học sinh ........................................................................................... 48 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 49 3
DANH MỤC VIẾT TẮT GDCD Giáo dục công dân THPT Trung học phổ thông BGH Ban giám hiệu KHXH Khoa học Xã hội GV Giáo viên HS Học sinh CNH Công nghiệp hoá HĐH Hiện đại hoá CLB Câu lạc bộ 4
. PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Dạy học tích hợp liên môn là một xu thế được các quốc gia trên thế giới và Việt Nam triển khai thực hiện, nhất là trong bối cảnh nước ta đang tiến hành đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo. Nằm trong lộ trình đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực của học sinh, Bộ GD –ĐT tiếp tục chỉ đạo các cở sở tăng cường bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ giáo viên sẵn sàng đáp ứng mục tiêu đổi mới, trong đó tăng cường năng lực dạy học theo hướng “ tích hợp, liên môn” là một trong những vấn đề cần tiếp tục được ưu tiên. Như chúng ta đã biết, mỗi môn học trong Nhà trường phổ thông nói chung cũng như môn Địa lí và GDCD nói riêng đều đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành kiến thức, kĩ năng và phẩm chất cho học sinh; Đồng thời giúp học sinh vận dụng được các kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn của cuộc sống. Tuy nhiên, chúng tôi nhận thấy việc vận dụng kiến thức môn học vào thực tiễn của học sinh chưa thật sự hiệu quả dẫn tới việc không phát huy được hết tính tích cực của học sinh trong quá trình dạy học, đặc biệt là trong các môn học thuộc lĩnh vực khoa học Xã hội. Nguyên nhân là do các môn học này chưa thật sự gây được hứng thú cho học sinh, ngoài ra các em chưa biết cách tổng hợp hoặc chưa có ý thức trong việc tổng hợp, vận dụng kiến thức của các môn học với nhau khi vận dụng các kiến thức đã học, xử lí các hiện tượng, vấn đề, tình huống trong thực tiễn cuộc sống; làm cho các em ngại tham gia vào các hoạt động kinh tế - xã hội của địa phương. Qua kinh nghiệm giảng dạy nhiều năm học chúng tôi nhận thấy việc vận dụng kiến thức liên môn giữa Địa lí và GDCD làm cho hiệu quả hai môn học được nâng cao, đồng thời tạo cho học sinh thói quen tìm hiểu và tham gia vào các hoạt động kinh tế - xã hội nơi các em và gia đình sinh sống. Chính vì vậy chúng tôi đã mạnh dạn nghiên cứu và thử nghiệm đề tài: “Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong daỵ học Địa lí 12 góp phần phát huy năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho học sinh THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên ” 2. Mục đích của đề tài Góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và bổ sung thêm kiến thức, kỹ năng cho giáo viên. Góp phần tạo hứng thú trong môn học GDCD và môn Địa lí; khắc sâu kiến thức, phát huy tính tự giác, độc lập và sáng tạo của học sinh. Hình thành và phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên 3. Tính mới của đề tài Đây là đề tài lần đầu tiên được áp dụng thực hiện tại trường THPT Phạm Hồng Thái nói riêng và các trường THPT trên địa bàn huyện Hưng Nguyên nói 1
. chung. Đề tài đã khai thác, trang bị cho học sinh những phương pháp, kỹ năng có tính hệ thống trong việc tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội. Tên đề tài có thể là không mới hoặc đã có những tác giả khai thác nhưng nội dung của đề tài hoàn toàn là những kinh nghiệm, những tâm huyết mà bản thân chúng tôi đã đúc kết lại trong quá trình giảng dạy của mình và đã được kiểm định qua thực tế. Đề tài đã góp phần nâng cao tính hứng thú, hấp dẫn và hiệu quả cho các giờ học. Đồng thời phát huy tối đa khả năng tính tích cực, chủ động độc lập sáng tạo, tự giác trong quá trình học tập của học sinh. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu ở môn Giáo dục công dân 11 và môn Địa lí 12 - Thực nghiệm tại trường THPT Phạm Hồng Thái – Hưng Nguyên. - Thời gian thực hiện: Năm học 2021- 2022 và năm học 2022 – 2023 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thử nghiệm. - Phương pháp thu thập, xử lí số liệu - Phương pháp phân tích, tổng hợp - Phương pháp phỏng vấn - Nghiên cứu năng lực, kết quả học tập của học sinh các lớp trong sự đối sánh với nhau. - Báo cáo trước tổ, nhóm, hội đồng khoa học nhà trường nhận được những đóng góp, ý kiến của các thành viên. - Thông qua kinh nghiệm thực hiện giảng dạy đối với Chương trình đổi mới SGK bậc THPT. PHẦN II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHƯƠNG I CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1. Cơ sở lí luận Dựa trên cơ sở định hướng đổi mới phương pháp dạy học và yêu cầu của việc đổi mới phương pháp dạy học 1.1. Những vấn đề chung về dạy học tích hợp liên môn 1.1.1. Khái niệm về dạy học liên môn 2
. Theo từ điển giaó dục học: Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học. Dạy học những kiến thức liên quan từ hai môn trở lên theo phương pháp tích hợp gọi là dạy học tích hợp liên môn. Khi dạy học tích hợp liên môn, chủ đề bài học sẽ bao gồm những kiến thức liên quan đến nhiều môn học (từ 2 môn trở lên). Những kiến thức này thể hiện trong ứng dụng của những kiến thức môn học liên quan trong cùng một hiện tượng, quá trình tự nhiên hay xã hội Ví dụ như lồng ghép giáo dục pháp luật bảo vệ môi trường trong bài Chính sách tài nguyên và bảo vệ môi trường (bài 12 –GDCD 11) Khi dạy bài Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên (Bài 14 – Địa lí 12) 1.1.2. Vai trò và ý nghĩa của việc sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học a. Đối với học sinh Dạy học vận dụng kiến thức liên môn giúp cho giờ học sẽ trở nên sinh động hơn, kích thích hứng thú học tập của HS, các em hào hứng khi tham gia tiết học; từ đó phát huy tính tích cực của HS. Dạy học liên môn giúp học sinh trở nên năng động hơn, biết tư duy vận dụng các môn học khác nhau vào trong cuộc sống, tăng cường tư duy tổng hợp, khả năng tự nghiên cứu, tự học tốt hơn. Học sinh học kiến thức một cách linh hoạt, vận dụng theo cách riêng của mình. Dạy học liên môn cũng góp phần hình thành cho HS thói quen khi xem xét một vấn đề phải đặt trong một hệ quy chiếu, từ đó mới có thể nhận thức vấn đề ở nhiều khía cạnh khác nhau. Ngoài ra, khi vận dụng các kiến thức liên môn còn giúp HS tiết kiệm thời gian học tập vì các em không phải học đi học lại cùng một nội dung ở những môn học khác nhau nữa. Điều đó không những tạo quá nhiều áp lực, gây tẻ nhạt trong việc học mà thay vào đó làm tăng khả năng chủ động, tự giác trong học tập. Đặc biệt, với việc dạy học tích hợp liên môn là một trong những mục tiêu giáo dục toàn diện giúp giúp học sinh ngày càng hoàn thiện, trưởng thành hơn và trở thành người có ích cho xã hội. b. Đối với giáo viên Với việc sử dụng phương pháp dạy học tích hợp liên môn còn giúp thầy cô dễ dàng tổng hợp kiến thức, tinh giản nội dung, tập trung nội dung trọng yếu dễ hình dung và không bị trùng lặp. Các giáo viên giảng dạy những môn học có liên quan có thể chủ động tương tác, phối hợp và hỗ trợ nhau trong quá trình giảng dạy đem lại hiệu quả giáo dục tốt nhất. 3
. Dạy học tích hợp liên môn còn tăng tính tương tác giữa thầy và trò. Giáo viên có nhiều thời gian để sáng tạo và trải nghiệm với học sinh. Học sinh thoải mái đặt câu hỏi, trình bày thắc mắc và được giáo viên giải đáp kịp thời. Đồng thời mối quan hệ thầy – trò sẽ trở nên gần gũi, thân thiết và tốt đẹp qua từng trải nghiệm học tập thực tế. Như vậy dạy học liên môn không chỉ giảm tải cho HS mà còn cho cả GV. Theo đó, các bài học sẽ được dạy theo các chủ đề liên môn với kiến thức nhiều môn học liên quan. Từ đó, GV sẽ được bồi dưỡng , nâng cao kiến thức, nghiệp vụ sư phạm giúp tạo ra đội ngũ GV có kiến thức sâu rộng, không chỉ trong lĩnh vực chuyên môn của mình mà kiến thức liên môn, kiến thức tích hợp. 1.2. Lí luận chung về dạy học phát triển năng lực 1.2.1. Năng lực Năng lực: “ Khả năng điều kiện chủ quan hoặc sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó. Phẩm chất tâm sinh lí tạo cho con người khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng cao”. Trong tài liệu tập huấn việc dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực cho HS thì năng lực là: sự kết hợp một cách linh hoạt có tổ chức, kiến thức, kĩ năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân,... nhằm đáp ứng hiệu quả một nhu cầu phức hợp của hoạt động trong bối cảnh nhất định. Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể được Ban chỉ đạo đổi mới chương trình sách giáo khoa giáo dục phổ thông thông qua ngày 28/7/2017; năng lực là khả năng vận dụng những kiến thức, kinh nghiệm, kĩ năng, thái độ và hứng thú để hành động một cách phù hợp và có hiệu quả trong các tình huống đa dạng của cuộc sống, bao gồm 10 năng lực sau: Những năng lực chung được tất cả các môn học và hoạt động giáo dục góp phần hình thành, phát triển: Năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo Những năng lực chuyên môn được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học, hoạt động giáo dục nhất định: năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực tìm hiểu tự nhiênvà xã hội, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mĩ, năng lực thể chất. Bên cạnh việc hình thành, phát triển các năng lực cốt lõi, chương trình giáo dục phổ thông còn góp phần phát hiện, bồi dưỡng năng lực đặc biệt (năng khiếu) của học sinh 1.2.2. Chương trình giáo dục định hướng năng lực Dạy học phát triển năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú trọng 4
. năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho HS năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Khác với chương trình định hướng nội dung, chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực tập trung vào việc mô tả chất lượng đầu ra, có thể coi là sản phẩm cuối cùng của quá trình dạy học. Dạy học theo tiếp cận Dạy học theo định hướng phát kiến thức triển năng lực Mục tiêu Mục tiêu dạy học được mô tả Kết quả học tập cần đạt được mô không chi tiết và không nhất tả chi tiết và thể quan sát, đánh thiết phải quan sát, đánh giá giá được thể hiện mức độ tiến bộ được. của HS một cách liên tục Nội dung Việc lựa chọn nội dung dựa Lựa chọn những nội dung nhằm vào các khoa học chuyên đạt được kết quả đầu ra đã quy môn, không gắn các tình định, gắn với các tính huống huống thực tiễn. Nội dung thực tiễn. Chương trình chỉ quy được quy định chi tiết trong định những nội dung chính, chương trình. không quy định chi tiết. Phương pháp GV là người truyền thụ tri - GV chủ yếu là người tổ chức, dạy học thức, là trung tâm của quá hỗ trợ HS tự lực và tích cực lĩnh trình dạy học. HS tiếp thu thụ hội tri trức. Chú trọng sự phát động những những tri thức triển khả năng giải quyết giải được quy định sẵn. quyết vấn đề, khả năng giao tiếp,.. - Chú trọng sử dụng quan điểm, phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực, các PPDH thí nghiệm, thực hành Hình thức Chủ yếu dạy lí thuyết trên lớp Tổ chức học tập đa dạng: chú ý dạy học học các hoạt động xã hội, ngoại khoá, nghiên cứu khoa học, trải nghiệm sáng tạo, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tinvà truyền thông trong dạy học. Đánh giá kết Tiêu chí đánh giá được xây Tiêu chí đánh giá dựa vào năng quả học tập dựng chủ yếu dựa trếnự ghi lực đầu ra, có tính đến sự tiến bộ của người nhớ và tái hiện nội dung đã trong quá trình học tập, chú học học trọng khả năng vận dụngtrong các tình huống thực tiễn 5
. 1.2.4. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực Dạy học theo định hướng phát triển năng lực là dạy học theo chuẩn và định hướng kết quả sản phẩm đầu ra. Kết quả đầu ra cuối cùng của quá trình dạy học là HS vận dụng được kiến thức, kĩ năng đã học vào giải quyết các tình huống trong cuộc sống, nghề nghiệp. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực phải tổ chức các hoạt động đa dạng, phong phú, linh hoạt trong phương pháp và ứng xử sư phạm.; gắn các hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập nhóm, đổi mới quan hệ GV – HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh học tập tri thức và kĩ năng riêng lẻ của từng môn học, cần bổ sung các chủ đề học tập tích hợp liên môn để giải quyết các vấn đề phức hợp. Lấy người học làm trung tâm, mục tiêu dạy học tập trung vận dụng kiến thức kĩ năng có thể quan sát được, nội dung dạy học thiết thực, bổ ích, gắn với các tình huống trong thực tiễn. Phương pháp dạy học định hướng hoạt động thực hành, hình thức học tập đa dạng. Tăng cường dạy học vận dụng giải quyết các vấn đề thực tiễn. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực hướng đến quá trình giáo dục hình thành năng lực chung, năng lực chuyên biệt để con người có thể phát triển, thích nghi với hòan cảnh sống, học tập, làm việc luôn biến đổi trong cả cuộc đời. 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Vai trò của môn Địa lí và môn GDCD hiện nay. Môn Địa lí ở trường phổ thông hiện nay ngoài việc cung cấp cho học sinh những kiến thức về tự nhiên, dân cư, xã hội và các hoạt động về kinh tế của con người ở khắp nơi trên Trái Đất. Qua bức tranh toàn cảnh về tự nhiên và kinh tế- xã hội của các lãnh thổ khác nhau, học sinh sẽ nắm được và biết cách giải thích các hiện tượng, các mối quan hệ đã tạo nên sự thay đổi và phát triển trong môi trường tự nhiên cũng như trong nền kinh tế - xã hội đặc biệt trong giai đoạn chuyển hướng kinh tế của đất nước hiện nay. Môn Địa lí còn trang bị cho học sinh một số kĩ năng để học sinh vận dụng các kiến thức của khoa học Địa lí vào thực tiễn, làm quen với các phương pháp nghiên cứu, quan sát, điều tra, các số liệu thống kê,... để sau này các em không bỡ ngỡ trước những hoạt động phức tạp và đa dạng của cuộc sống. Môn Địa lí ở trường phổ thông bên cạnh góp phần hình thành những năng lực chung, còn hình thành những năng lực chuyên biệt: - Năng lực tư duy tổng hợp - Năng lực học tập tại thực địa - Năng lực sử dụng bản đồ 6
. - Năng lực sử dụng số liệu thống kê - Năng lực sử dụng ảnh, hình vẽ, video clip, mô hình Môn GDCD ở trường THPT cũng có vai trò quan trọng trực tiếp trong quá trình hình thành ý thức chính trị, hành vi đạo đức, pháp luật và lối sống cho học sinh. Môn học này cũng giống như môn Địa lí có những đặc điểm gần gũi, gắn bó với thực tiễn tự nhiên, xã hội và kinh tế. Hơn nữa trong những năm trở lại đây, bộ môn Địa lí và GDCD còn nằm trong cùng tổ hợp bài thi các môn KHXH ở kì thi tốt nghiệp THPT Quốc gia. Chính những đặc điểm này tạo cho môn Địa lí và GDCD có những lợi thế để giáo viên có thể sử dụng các phương pháp dạy học tích hợp liên môn để phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh – xã hội cho HS nói chung và HS khối THPT nói riêng. 2.2. Thực trạng phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội thông qua giảng dạy liên môn Địa lí và GDCD trong môn Địa lí 12 ở trường THPT hiện nay. 2.2.1. Thuận lợi Trong quá trình dạy học của mình, GV luôn nhận được sự quan tâm, sự chỉ đạo kịp thời, chính xác của chi uỷ Đảng và BGH, đặc biệt Nhà trường đã đầu tư nhiều phương tiện dạy học để có thể đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp và hình thức dạy học hiện nay. Trong những năm gần đây, GV thường xuyên được tham dự các lớp tập huấn về đổi mới phương pháp giảng dạy nhằm phát huy năng lực của học sinh nhằm chuẩn bị cho thay đổi chương trình SGK. Thông qua các đợt tập huấn GV được trang bị thêm nhiều kiến thức mới về phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực như: phương pháp tình huống, dạy học theo dự án,... Với việc đổi mới phương pháp day học hiện nay, vai trò của giáo viên không còn là người truyền thụ kiến thức mà là người tổ chức, kiểm tra, đánh giá, định hướng hoạt động học của học sinh cả ở trong và ngoài lớp học. Vì vậy, giáo viên các bộ môn có liên quan có điều kiện và chủ động hơn trong sự phối hợp, hỗ trợ nhau trong dạy học. Trong từng năm học, Nhà trường được được chủ động xây dựng chương trình nhà trường phù hợp với đặc điểm GV, HS và điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương. Đây là điều kiện thuận lợi để GV có thể chủ động xây dựng được các chủ đề dạy học tích hợp liên môn nhằm phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh – xã hội tại địa phương. Trong quá trình dạy học môn học của mình, GV vẫn thường xuyên dạy những kiến thức có liên quan đến các môn học khác trong việc hình thành năng lực làm chủ và phát triển bản thân và vì vậy đã có sự am hiểu những kiến thức liên môn hay nói cách khác đội ngũ GV chúng ta đã dạy tích hợp liên môn từ lâu nhưng chúng ta chưa đi sâu và chưa có khái niệm tên gọi cụ thể mà thôi. Cùng với sự phát triển của CNTT và môi trường “Trường học kết nối” rất thuận lợi để GV đổi mới trong dạy học tích hợp liên môn. 7
. 2.2.2. Khó khăn Hiện nay, nhiều GV đã nỗ lực học hỏi, đổi mới phương pháp, sử dụng các kĩ thuật dạy tích cực để người học phát huy tính chủ động tiếp nhận bài học. Bên cạnh đó, nhiều GV còn quan điểm và cách thực hiện chưa nhất quán về tích hợp liên môn. Có nhiều ý kiến phản đối hoặc thờ ơ với phương pháp tích hợp liên môn, không ít người đã đứng ngoài để từ chối. Có nhiều lí do khách quan và chủ quan làm cho họ không thể từ bỏ phương pháp dạy học truyền thống, truyền giảng và áp đặt kiến thức một chiều theo kiểu “ thầy đọc, trò chép”. Hoặc không giao việc cho HS trong quá trình học tập. Nhìn chung, vấn đề sử dụng phương pháp tích hợp liên môn đang có tình trạng GV sử dụng chưa thường xuyên, chỉ sử dụng khi GV dạy minh hoạ trong sinh hoạt chuyên môn, thao giảng hoặc thi GV dạy giỏi; hoặc nếu có sử dụng thì hiệu quả chưa cao. Việc thực hiện phương pháp dạy học tích hợp liên môn để phát huy khả năng vận dụng vào thực tiễn của HS mới chỉ dừng lại ở phạm vi nhỏ, chưa phổ biến và chưa lan toả nên dù phương pháp tiến bộ và hữu ích nhưng hiệu quả còn rất hạn chế. Với việc tổ chức các hoạt động học tập cho HS theo hướng phát triển năng lực, GV sẽ vất vả hơn và phải giành nhiều thời gian để xem xét, rà soát chương trình nhiều môn học, đồng thời GV phải cấu trúc, sắp xếp lại nội dung trong chương trình hiện hành theo định hướng phát triển năng lực HS nên không ít GV ngại thay đổi. Thực hiện khảo sát qua phiếu thăm dò 12 GV Địa lí đầu năm học 2021 -2022 trên địa bàn huyện Hưng Nguyên về Mức độ sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong dạy học Địa lí chúng tôi thu được kết quả như sau: Bảng 1: Thống kê ý kiến phản hồi của GV về mức độ sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí 12 Có sử dụng Thường xuyên sử nhưng không Chưa sử dụng dụng Tiêu chí thường xuyên Số Số Số Tỉ lệ Tỉ lệ Tỉ lệ lượng lượng lượng Mức độ sử dụng kiến thức liên môn trong 2/12 16.6% 5/12 41.7% 5/12 41.7% dạy học Địa lí Mức độ sử dụng tích hợp liên môn môn 0/12 0.0% 2/12 16.6% 10/12 83.2% GDCD trong dạy học Địa lí 8
. Qua số tổng hợp số liệu ở bảng 1 chúng tôi thấy rằng đa số giáo viên chưa sử dụng kiến thức liên môn nói chung và sử dụng tích hợp kiến thức môn GDCD trong dạy học Địa lí 12 nói riêng Môn Địa lý và môn GDCD mới chỉ được các em học sinh quan tâm trong học tập trong những năm trở lại đây vì là một trong số các môn thi tốt nghiệp và được nhiều học sinh lựa chọn. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau, nhiều người, trong đó có phụ huynh và học sinh vẫn còn tâm lý xem nhẹ hai môn học này. Qua khảo sát 260 HS khối 12 đầu năm học 2021- 2022 của trường THPT Phạm Hồng Thái thì có đến 213 em không quan tâm nhiều đến môn Địa lí môn Địa lí (chiếm 81.9% ) Là một trường đóng ở địa bàn nông thôn cộng với tâm lí ngại giao tiếp phần lớn HS còn khá nhút nhát nên việc định hướng năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội ở địa phương cho HS còn gặp nhiều khó khăn. Qua việc phân tích thực trạng phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội thông qua giảng dạy liên môn Địa lí và GDCD tại trường THPT hiện nay, chúng tôi đã tiến hành khảo sát 320 cán bộ, giáo viên, học sinh về tính cấp thiết của đề tài: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong daỵ học Địa lí 12 góp phần phát huy năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho học sinh THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên. 2.2.3. Khảo sát tính cấp thiết của đề tài 2.2.3.1. Mục tiêu khảo sát Mục đích khảo sát là nhằm thu thập thông tin để đánh giá về sự cần thiết và của các giải pháp sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong dạy học Địa lí 12 để góp phần phát huy năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho HS THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên đã được đề xuất, trên cơ sở đó điều chỉnh những giải pháp chưa phù hợp và khẳng định độ tin cậy của các giải pháp được đánh giá. 2.2.3.2. Đối tượng khảo sát Để tìm hiểu sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất, chúng tôi đã khảo sát ý kiến của 320 người là các giáo viên, học sinh các trường THPT (trong đó 136 người là Cán bộ quản lý, giáo viên và 184 học sinh các trường THPT) 2.2.3.3. Nội dung khảo sát Nội dung khảo sát gồm: Các giải pháp được đề xuất sau đây có thực sự cần thiết đối với việc sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong dạy học Địa lí 12 để góp phần phát huy năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho HS THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên không? 9
. - Giải pháp 1: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD kết hợp với phương pháp dạy học Dự án - Giải pháp 2: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD kết hợp với phương pháp đóng vai - Giải pháp 3: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD kết hợp với phương pháp tình huống - Giải pháp 4: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD kết hợp với phương pháp giải quyết vấn đề - Giải pháp 5: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD kết hợp với việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm 2.2.3.4. Phương pháp khảo sát và xử lý kết quả khảo sát * Điều tra bằng bảng hỏi Để có thể đưa ra đánh giá về mức độ cần thiết của các giải pháp sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong dạy học Địa lí 12 để góp phần phát huy năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho HS THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên mà chúng tôi đề xuất, chúng tôi tiến hành đưa danh mục các giải pháp vào phiếu khảo nghiệm (Kèm theo nội dung các giải pháp) để khảo nghiệm ý kiến của CBQL các trường THPT và các giáo viên. Chúng tôi đã phát ra 320 phiếu khảo sát tới các giáo viên, học sinh các trường THPT có kèm theo hướng dẫn trả lời để đảm bảo tính chính xác và khách quan. * Xử lí số liệu và đánh giá thống kê Để đánh giá chính xác mức độ cần thiết và khả thi của các giải pháp, chúng tôi thiết kế thang đo chỉ số cho mỗi nội dung khảo sát theo 4 mức độ cụ thể: Rất cần thiết; cần thiết; Ít cần thiết; không cần thiết, với điểm số được tính tương ứng từ 4, 3, 2, 1. Điểm thu được trong các bảng số là điểm TB ( X ) của các điểm thành phần của các câu hỏi (phiếu khảo sát Phụ lục 2, 3) được xác định theo công thức sau: X = Trong đó: X là giá trị điểm trung bình. i là các mức độ lệch chuẩn (min = 1, max = 4). Sli là số lượng người đánh giá theo mức độ đạt chuẩn thứ i. Để tính khoảng điểm TB ( X )của từng mức độ, chúng ta áp dụng công thức tính khoảng như sau: K = (n-1)/n = (4-1): 4 = 0,75, trong đó: K là khoảng điểm, n là số mức độ. Mỗi mức độ sẽ có chênh lệch là 0,75 và điểm TB ( X ) của từng mức độ được tính như sau: 10
. - Mức độ 1: Rất cần thiết 3,25< X
. Biểu đồ: Mức độ cấp thiết của các giải pháp Nhận xét: Từ kết quả đánh giá tại bảng 2 cho thấy: Các giải pháp sử dụng sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong dạy học Địa lí 12 để góp phần phát huy năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho HS THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục được các giáo viên và học sinh đánh giá mức độ cần thiết rất cao với điểm TB của mức độ cần thiết là X =3,63 và có 5/5 giải pháp có điểm X >3,25. Mức độ cần thiết được xếp theo thứ bậc như sau: Giải pháp: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD kết hợp với việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm có X =3,78 được đánh giá cao nhất xếp thứ 1. Giải pháp: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD kết hợp với phương pháp dạy học Dự án X = 3,72, xếp thứ 2. Giải pháp: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD kết hợp với phương pháp đóng vai và giải pháp: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD kết hợp với phương pháp tình huống có X = 3,55, cùng xếp thứ 3. Giải pháp: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD kết hợp với phương pháp giải quyết vấn đề có X = 3,55, xếp thứ 5. Từ kết quả trên cho thấy: Các giáo viên đã đánh giá các giải sử dụng sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong dạy học Địa lí 12 để góp phần phát huy năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho HS THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục là rất cần thiết. Trong những giải pháp trên, có 5/5 giải pháp được đánh giá là rất cần thiết. Đây là các giải pháp quan trọng để góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 12
. CHƯƠNG II KINH NGHIỆM VỀ SỬ DỤNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN ĐỊA LÍ VÀ GDCD TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 ĐỂ GÓP PHẦN PHÁT HUY NĂNG LỰC TÌM HIỂU VÀ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG KINH TẾ - XÃ HỘI CHO HỌC SINH THPT Ở ĐỊA BÀN HUYỆN HƯNG NGUYÊN 1. Một số yêu cầu khi sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học môn Địa lí và GDCD Trong quá trình dạy học liên môn, GV phải hiểu rõ tích hợp liên môn không phải là tích hợp đa môn. Bởi những kiến thức của môn học khác nhau chỉ có vai trò bổ sung thêm cho chủ đề bài học mà GV lựa chọn để dạy học bằng phương pháp tích hợp liên môn. Sử dụng kiến thức liên môn phải đáp ứng được mục tiêu môn học. Sử dụng kiến thức liên môn phải giúp HS lĩnh hội được kiến thức cơ bản của bài học. Sử dụng kiến thức liên môn để gây hứng thú học tập cho HS đồng thời phải góp phần phát triển năng tư duy và kĩ năng thực hành bộ môn cho HS. Dạy học tích hợp liên môn không phải dạy theo từng bài mà sẽ giảng dạy theo chủ đề xuyên suốt của nhiều môn học khác khác nhau với mục tiêu giúp học sinh nắm bắt được những kiến thức cốt lõi để ứng dụng vào nhiều môn học khác cũng như thực tiễn cuộc sống. Sử dụng kiến thức liên môn phải đảm bảo tính vừa sức đối với HS. Sử dụng kiến thức liên môn phải sáng tạo, linh hoạt tuỳ vào yêu cầu kiến thức và kĩ năng của bài. Không phải tất cả các bài học đều có thể áp dụng dạy học liên môn mà GV cần phải biết linh hoạt trong vận dụng kiến thức liên môn và dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn góp phần giúp HS tiếp thu kiến thức trọng tâm, tránh nặng nề, trùng lặp, không biến giờ học Địa lí thành giờ học GDCD và ngược lại.. 2. Vị trí những phần kiến thức có thể sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong chương trình giáo dục bậc THPT Do đặc điểm nội dung kiến thức từng bài và để đảm bảo công tác giảng dạy có sự đổi mới qua từng bài học, GV lựa chọn những bài tiêu biểu có liên đới với kiến thức môn GDCD để có thể sử dụng kiến thức tích hợp liên môn giữa 2 bộ môn. Trong thực tế giảng dạy tôi đã áp dụng lồng ghép tích hợp các nội dung trong các tiết dạy học của mình. Ở phần nội dung này tôi xin liệt kê các nội dung, bài học, chủ đề có thể ứng dụng trong phương pháp tích hợp liên môn Địa lí và GDCD trong Địa lí 12 và GDCD 11 Khi dạy chủ đề: Sử dụng tài nguyên, bảo vệ môi trường và phòng chống thiên tai ( Bài 14, 15 – Địa lí 12), GV có thể sử dụng Bài 12 – GDCD 11: Chính sách tài nguyên và bảo môi trường. 13
. Khi dạy bài 16: Đặc điểm dân số và phân bố dân cư; bài 17: Lao động và viêc làm (Địa lí 12), GV có thể sử dụng bài 11 - GDCD 11: Chính sách dân số và giải quyết việc làm Khi dạy chủ đề: Việt Nam – Đổi mới và Hội nhập (bài 1, bài 20 – Địa lí 12), GV có thể sử dụng bài 7 – GDCD 11: Thực hiện nền kinh tế nhiều thành phần và tăng cường vai trò quản lí kinh tế của Nhà nước. Khi dạy bài 22 – Địa lí 12: Vấn đề phát triển nông nghiệp, GV có thể sử dụng bài 6 – GDCD 11: Công nghiệp hoá, hiện đại hoá Khi dạy chủ đề: Chuyển dịch cơ cấu công nghiệp (Bài 26, 28: Địa lí 12), GV có thể sử dụng bài 6 – GDCD 11: Công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Khi dạy bài 31 – Địa lí ngành Thương mại, Du lịch, GV sử dụng nội dung Chính sách Văn hoá trong bài 13 – GDCD 11: Chính sách giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, văn hoá. Khi chủ đề: Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng quốc phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo – Địa lí 12, GV có thể sử dụng Bài 12 – GDCD 11: Chính sách tài nguyên và bảo môi trường. 3. Kinh nghiệm về sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD trong dạy học Địa lí 12 để góp phần phát huy năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho học sinh THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên 3.1. Sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD kết hợp các phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên Trong những năm gần đây, nhận thức được tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực đồng thời với việc tạo hứng thú trong học tập cho học sinh. Bên cạnh sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD, GV phải phát huy tối đa hiệu quả của các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học. Trong quá trình dạy học của mình, chúng tôi đã áp dụng một số phương pháp dạy học trong việc sử dụng kiến thức liên môn Địa lí và GDCD để góp phần phát huy năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho HS THPT ở địa bàn huyện Hưng Nguyên như sau: 3.1.1. Phương pháp dạy học theo dự án Phương pháp dạy học theo dự án được hiểu là một phương pháp trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ phức hợp gắn với thực tiễn, kết hợp giữa lí luận và thực hành, tự lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá kết quả. Phương pháp này kích thích động cơ, hứng thú học tập của HS, phát huy tính tự lực tinh thần trách nhiệm phát triển khả năng sáng tạo, rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn, kĩ năng hợp tác, nhận thức, điều chỉnh hành vi, năng lực đánh giá. Ví dụ 1: 14