Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học trải nghiệm hướng nghiệp chủ đề: khám phá bản thân, nhằm phát triển sở trường và định hướng nghề nghiệp của học sinh khối 11 tại trường THPT Đô Lương 4

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:63

Thêm vào BST

Báo xấu

10
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Sử dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học trải nghiệm hướng nghiệp chủ đề: khám phá bản thân, nhằm phát triển sở trường và định hướng nghề nghiệp của học sinh khối 11 tại trường THPT Đô Lương 4" nhằm đề xuất được các giải pháp tích cực giúp học sinh THPT phát triển sở trường và định hướng nghề nghiệp. Từ đó, góp phần nâng cao chất lượng học tập và cuộc sống, phát huy phẩm chất năng lực của người học, phù hợp với định hướng nghề nghiệp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học trải nghiệm hướng nghiệp chủ đề: khám phá bản thân, nhằm phát triển sở trường và định hướng nghề nghiệp của học sinh khối 11 tại trường THPT Đô Lương 4

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƢỜNG THPT ĐÔ LƢƠNG 4 ===== ===== SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM TÊN ĐỀ TÀI: SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM HƢỚNG NGHIỆP CHỦ ĐỀ: KHÁM PHÁ BẢN THÂN, NHẰM PHÁT TRIỂN SỞ TRƢỜNG VÀ ĐỊNH HƢỚNG NGHỀ NGHIỆP CỦA HỌC SINH KHỐI 11 TẠI TRƢỜNG THPT ĐÔ LƢƠNG 4 LĨNH VỰC: CHỦ NHIỆM Tác giả: TRẦN THỊ LAM (sdt 0977848312) Năm học 2023 – 2024 1
MỤC LỤC PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1 I Lý do chọn đề tài 1 II Đóng góp mới của đề tài 2 III Mục đích nghiên cứu 2 IV Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3 V Phương pháp nghiên cứu 3 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 4 I Cơ sở lí luận 4 1 Tổng quan chung về phương pháp dạy học dự án. 4 1.1 Dạy học dự án là gì 4 1.2 Mô hình dạy học dự án 4 1.3 Ưu điểm của dạy học dự án 4 1.4 Phân loại phương pháp dạy học dự án 4 1.5 Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học dự án 5 1.6 Quy trình dạy học dự án 6 2 Tổng quan về hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 6 2.1 Khái niệm, đặc điểm, mục tiêu hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 6 2.2 Các hình thức về hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 7 3 Các kỹ năng khám phá bản thân và định hướng nghề nghiệp 10 Khái niệm khám phá bản thân và sự cần thiết của kỹ năng khám 10 3.1 phá bản thân 3.2 Định hướng nghề nghiệp 11 Mục tiêu chủ đề : khám phá bản thân – hoạt động trải nghiệm hướng 11 4 nghiệp lớp 11 II Cơ sở thực tiễn 12 Thực trạng về việc phát huy sở trường và định hướng nghề 12 1 nghiệp của học sinh khối 11 trường trung học phổ thông đô lương 4 Thực trạng và biểu hiện của việc phát huy sở trường giúp định 12 1.1 hướng nghề nghiệp của học sinh khối 11 trường THPT Đô Lương 4. 1.2 Nguyên nhân của việc chưa phát huy được sở trường và chưa có định 14 2
hướng nghề nghiệp của học sinh khối 11 trường THPT Đô Lương 4 Hậu quả của việc chưa phát huy được sở trường và chưa có định 15 1.3 hướng nghề nghiệp của học sinh trường THPT Đô Lương 4 Thực trạng giáo dục kỹ năng khám phá bản thân nhằm phát huy sở 16 2 trường và định hướng nghề nghiệp cho học sinh từ giáo viên III Giải pháp cụ thể. 19 Dự án 1- Tổ chức các cuộc thi để học sinh khám phá đặc điểm riêng 19 1 của bản thân 1.1 Thiết kế thiệp chủ đề : khám phá bản thân 19 1.2 Tổ chức cho học sinh tham gia cuộc thi “Tự tin là chính mình” 24 2 Dự án 2- Xây dựng kế hoạch phát triển sở trường của học sinh 28 2.1 Mục tiêu kê hoạch 28 2.2 Nội dung 28 2.3 Sản phẩm học tập 28 2.4 Tổ chức thực hiện 28 Dự án 3- Tổ chức một số hoạt động để học sinh phát triển sở trường 33 3 và có định hướng nghề nghiệp theo sở trường cho học sinh khối 11 tại trường THPT Đô Lương 4 3.1 Tổ chức hội thi/cuộc thi nhằm phát triển sở trường âm nhạc, hội họa... 32 Tổ chức diễn đàn Mi-ni để học sinh phát triển sở trường dẫn chương 34 3.2 trình Thực hiện dự án di cư an toàn và phòng chống mua bán người của tổ 35 3.3 chức IOM để học sinh phát huy sở trường và có kiến thức khi lựa chọn nghề nghiệp. Dự án 4- Thực hiện dự án tham quan trải nghiệm nhằm dịnh hướng 38 4 lựa chọn nghề nghiệp trên thực tiễn cho học sinh Thực nghiệm dự án nhằm phát huy sở trường định hướng nghề nghiệp 40 IV của học sinh khối 11 Trường THPT Đô Lương 4 1 Khách thể và mục đích thực nghiệm 40 2 Cách thực nghiệm 41 3
3 Kết quả thực nghiệm 41 V Hiệu quả đạt được của đề tài 42 1 Khảo sát kiểm chứng hiệu quả sau khi thực hiện các giải pháp 42 2 Khảo sát tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp 44 2.1 Mục đích khảo sát 44 2.2 Đối tượng khảo sát 44 2.3 Nội dung khảo sát 44 44 2.4 Kết quả khảo sát về tính khả thi và tính cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất III PHẦN III. KẾT LUẬN 48 1 Kết luận 48 1.1 Quá trình nghiên cứu đề tài 48 1.2 Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu 48 1.3 Phạm vi ứng dụng của đề tài 49 2 Kiến nghị 49 2.1 Đối với Sở GD&ĐT 49 2.2 Đối với nhà trường 49 4
DANH MỤC VIẾT TẮT TT TÊN VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ 1 THPT Trung học phổ thông 2 BGH Ban giám hiệu 3 NDCT Người dẫn chương trình 4 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo 5 GDPT Giáo dục phổ thông 6 HS Học sinh 7 GV Giáo viên 8 HS Học sinh 9 BGD – ĐT Bộ giáo dục đào tạo 5
TÀI LIỆU THAM KHẢO [1.] Sách giáo khoa Hướng nghiệp trải nghiệm lớp 11 (Kết nối tri thức với cuộc sống). Nhà xuất bản giáo dục – Lưu Thu Thuỷ (Tổng chủ biên). [2.] Sách giáo viên Hướng nghiệp trải nghiệm lớp 11 (Kết nối tri thức với cuộc sống). Nhà xuất bản giáo dục – Lưu Thu Thuỷ (Tổng chủ biên). [3.] Các trang web, tài liệu liên quan dạy học dự án [4.] Chương trình tổng thể giáo dục phổ thông 2018 4.] Chương trình tổng thể giáo dục phổ thông 2018 6
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ I. Lý do chọn đề tài Theo Thông tư số 32/2018/TT- BGDĐT hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục bắt buộc được thực hiện từ lớp 1 đến lớp 12 . Từ năm học 2022 – 2023 chương trình giáo dục phổ thông 2018 được áp dụng đối với tất cả học sinh THPT ở khối lớp 10. Với chương trình tổng thể 2018 hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp đã trở thành môn học bắt buộc đối với học sinh THPT. Hoạt động trải nghiệm và Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hướng, thiết kế và hướng dẫn thực hiện, tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học để thực hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi; thông qua đó, chuyển hoá những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, hiểu biết mới, kĩ năng mới góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai. Hoạt động trải nghiệm và Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp góp phần hình thành, phát triển các phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và các năng lực đặc thù cho học sinh; nội dung hoạt động được xây dựng dựa trên các mối quan hệ của cá nhân học sinh với bản thân, với xã hội, với tự nhiên và với nghề nghiệp. Sau một năm trực tiếp giảng dạy môn hướng nghiệp trải nghiệm bản thân tôi nhận thấy những lợi ích và tác dụng của môn học đối với học sinh THPT. Thông qua hoạt động này góp phần phát hiện các năng lực và phát triển các năng lực ở học sinh. Đồng thời học sinh cũng hiểu được sở trường của bản thân từ đó có định hướng nghề nghiệp phù hợp. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cấp THPT giúp học sinh phát triển các phẩm chất, năng lực đã được hình thành ở cấp tiểu học và cấp trung học cơ sở. Kết thúc giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp, học sinh có khả năng thích ứng với các điều kiện sống, học tập và làm việc khác nhau; thích ứng với những thay đổi của xã hội hiện đại; có khả năng tổ chức cuộc sống, công việc và quản lí bản thân; có khả năng phát triển hứng thú nghề nghiệp và ra quyết định lựa chọn được nghề nghiệp tương lai; xây dựng được kế hoạch rèn luyện đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp và trở thành người công dân có ích. Đối với học sinh lớp 11, đây năm đặt bản lề cho sự lựa chọn nghề nghiệp trong tương lai, các em cần thiết phải tham gia các hoạt động thực tiễn để nhận ra năng lực, phẩm chất của chính mình. Nhưng khi lần đầu tiên tiếp cận giảng dạy môn hướng nghiệp trải nghiệm lớp 11 bản thân tôi nhận thấy một số khó khăn về phương pháp, cách thức thiết kế tổ chức các hoạt động của từng chủ đề. Nguồn tài liệu và kinh nghiệm bản thân cũng rất hạn chế vì thế mỗi khi thực hiện một chủ đề nào đó của lớp 11 khiến bản thân luôn trăn trở, suy nghĩ về các phương pháp dạy học tích cực để thiết kế kế hoạch dạy học phù hợp. 7
Chủ đề : Khám phá bản thân trong hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp lớp 11 yêu cầu mỗi học sinh sau khi học nhận diện được nét riêng và thể hiện được sự tự tin về đặc điểm riêng của bản thân. Phân tích được những điểm mạnh, điểm yếu của bản thân và biết điều chỉnh bản thân để thích ứng với sự thay đổi. Nhận diện được hứng thú, sở trường của bản thân và có kế hoạch phát triển sở trường liên quan đến định hướng nghề nghiệp trong tương lai. Hoạt động rèn luyện bản thân. Tuân thủ kỉ luật, quy định của nhóm, tập thể trường, lớp, cộng đồng. Nhằm đáp ứng yêu cầu cần đạt của các chủ đề trong quá trình giảng dạy đòi hỏi giáo viên phải áp dụng nhiều phương pháp dạy học tích cực để kích thích hứng thú và phát triển năng lực phẩm chất của học sinh. Một trong phương pháp hiệu quả là dạy học dự án. Bản thân tôi khi tổ chức hoạt động trải nghiệm chủ đề : “ khám phá bản thân” - lớp 11 đây là chủ đề sẽ giúp bản có cơ hội hiểu học sinh và học sinh cũng sẽ nhận thức được bản thân mình thông qua các nhiệm vụ học tập tương ứng trong chủ đề. Nhằm đạt được mục tiêu bản thân tôi lựa chọn: “Sử dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học trải nghiệm hướng nghiệp chủ đề : khám phá bản thân, nhằm phát triển sở trường và định hướng nghề nghiệp của học sinh khối 11 tại trường THPT Đô Lương 4”. II. Đóng góp mới của đề tài - Về mặt lí luận: + Hệ thống hóa một số lí luận và làm sâu sắc cơ sở lí thuyết về dạy học dự án, cách thức tiến hành một dự án của học sinh. + Tìm hiểu được mục đích, yêu cầu của hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp trong chương chương trình GDPT 2018 - Về mặt thực tiễn: + Thấy được thực tế tình trạng học sinh chưa nhận ra sở trường của bản thân làm ảnh hưởng đến lựa chọn nghề nghiệp ở học sinh khối 11 trường THPT Đô Lương 4. + Đi sâu vào khảo sát thực trạng, nguyên nhân, hậu quả để làm cơ sở thực tiễn. Đồng thời, đề xuất được các giải pháp tích cực giúp học sinh THPT phát triển sở trường và định hướng nghề nghiệp . Từ đó, góp phần nâng cao chất lượng học tập và cuộc sống, phát huy phẩm chất năng lực của người học, phù hợp với định hướng nghề nghiệp. III. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu một cách tổng quát để có cái nhìn đa chiều về phương pháp dạy học dự án, thực trạng và nguyên nhân của việc chưa phát huy được sở trường và định hướng nghề nghiệp của học sinh khối 11, từ đó đề xuất được những giải pháp tích cực giúp các em HS khối 11Trường THPT Đô Lương 4 có kỹ năng tự nhận thức về sở trường của bản thân. Đồng thời, góp phần giúp học sinh có định hướng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với sở trường của mình. Tiến hành thực hiện đề tài, bản thân chúng tôi có điều kiện tự nhìn nhận, đánh giá 8
lại phương pháp giáo dục của mình, khắc phục hạn chế, phát huy ưu điểm, nâng cao chất lượng công tác chủ nhiệm ở những năm học tiếp theo. Ngoài ra tôi có cơ hội để trao đổi về phương pháp chủ nhiệm cùng với đồng nghiệp. Trên cơ sở đó, tôi có thể mở rộng và vận dụng tùy từng hoàn cảnh cụ thể của nhà trường, của từng lớp chủ nhiệm để đạt kết quả tốt hơn trong việc giáo dục học sinh, định hướng nghề nghiệp cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và uy tín của nhà trường. IV. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Sáng kiến tập trung nghiên cứu đánh giá chủ quan của học sinh khối 11 trường THPT Đô Lương 4 về hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp nhằm phát huy sở trường và định hướng nghề nghiệp của bản thân. Bên cạnh đó sáng kiến cũng tìm hiểu được hậu quả của việc lựa chọn nghành nghề không đúng sở trường, đánh giá chủ quan của học sinh về sở trường của bản thân . Cung cấp cho học sinh các kỹ năng khi lựa chọn nghành nghề trong tương lai. Sáng kiến được tiến hành đúc kết; thực nghiệm và khảo sát trên các đối tượng là học sinh các khối 11 trường THPT Đô Lương 4 và lớp 11 A6 tôi chủ nhiệm. V. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Nghiên cứu tài liệu, thu thập thông tin, phân tích, đánh giá, chọn lọc, sử dụng các tài liệu liên quan đến nội dung nghiên cứu để làm căn cứ lí luận cho đề tài. - Phương pháp điều tra khảo sát: Xây dựng phiếu khảo sát cho khách thể nghiên cứu với nội dung đánh giá thực trạng nhận thức về khám phá bản , nhận thức về nguyên nhân, hậu quả của việc chưa nhận thức được sở trường của bản thân và định hướng nghề nghiệp. - Phương pháp xử lí số liệu: Thông kê, phân tích, so sánh, xử lí số liệu và kết quả nghiên cứu. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Kiểm chứng kết quả của các giải pháp sử dụng dạy học dự án để phát triển sở trường và định hướng nghề nghiệp của học sinh. 9
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU I. Cơ sở lí luận 1. Tổng quan chung về phƣơng pháp dạy học dự án. 1.1. Dạy học dự án là gì? Dạy học theo dự án là một hình thức giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Dưới sự hướng dẫn và giúp đỡ của giáo viên, học sinh sẽ tự giải quyết nhiệm vụ học tập từ lý thuyết đến thực hành. Cụ thể, các giáo viên sẽ làm nhiệm vụ định hướng, khuyến khích các em tìm tòi và thực hành kiến thức được học dựa trên những câu hỏi được lồng ghép các nội dung chuẩn. Từ đó, phương pháp giảng dạy này hướng đến mục tiêu học sinh có thể tạo ra và giới thiệu các sản phẩm học tập mới hơn, sáng tạo hơn. Nói cách khác, đó chính là việc sử dụng các hình thức dạy học dự án khác nhau để nhìn nhận và giải quyết vấn đề theo cách tốt nhất. 1.2 Mô hình dạy học dự án. Một mô hình dạy học dự án sẽ có những kỹ thuật giảng dạy được xây khác nhau. Thường thì những dự án học sinh tham gia đều có sự hỗ trợ của của các giáo viên hoặc những người có chuyên môn để giúp học sinh có thể nắm bắt vấn đề, hiểu rõ được nội dung hơn. Ngoài ra còn có sự hỗ trợ từ các thiết bị công nghệ để hỗ trợ cho quá trình của học sinh được suôn sẻ hơn. 1.3. Ƣu điểm của dạy học dự án Dạy học dựa trên dự án có nhiều những ưu điểm mà một chương trình giáo dục hiện đại cần phải có như: Học đi đôi với hành, không học lý thuyết suông mà phải vận dụng tư duy và hành động để sáng tạo. Khơi nguồn cảm hứng cho học sinh Rèn luyện tính trách nhiệm và tự lực của bản thân Luyện khả năng ứng xử và giải quyết vấn đề từ đơn giản đến phức tạp Hình thành kỹ năng tìm kiếm, xử lí hiệu quả thông tin Phát triển khả năng teamwork Nâng cao khả năng đánh giá bao quát một vấn đề, từ đó đưa ra sáng kiến và thực hiện. 1.4. Phân loại phƣơng pháp dạy học dự án. Hiện nay có nhiều kiểu dạy học theo dự án khác nhau. Ở mỗi phương pháp sẽ có những kiểu dự án khác nhau và cách thức thực hiện khác nhau. Có 3 loại phổ biến đó là: phân loại theo quỹ thời gian, phân loại theo nhiệm vụ, phân loại theo mức độ phức hợp của nội dung học tập. 1.4.1.Phân loại theo quỹ thời gian 10
Mỗi dự án sẽ có một quỹ thời gian cho phép riêng để thực hiện. Lượng thời gian cho mỗi dự án sẽ tùy thuộc vào quy mô của dự án mà học sinh phải thực hiện như: Dự án nhỏ: 2 đến 6 giờ trong vài tiết Dự án trung bình: Thời gian quy định của dự án trung bình thường rơi vào một tuần hoặc 40 giờ học. Dự án lớn: Dự án lớn sẽ cần quỹ thời gian lớn hơn, thường sẽ kéo dài trong nhiều tuần lễ. 1.4.2.Phân loại theo nhiệm vụ Có nhiều loại nhiệm vụ khác nhau để các học sinh trải nghiệm.Các nhiệm vụ mà học sinh thường gặp là: Dự án tìm hiểu: Khảo sát và báo cáo về một vấn đề Dự án nghiên cứu: Tìm hiểu, giải thích các vấn đề hiện tượng Dự án kiến tạo: Tập trung vào sáng tạo sản phẩm 1.4.3.Phân loại theo mức độ phức hợp của nội dung học tập Có hai kiểu phức hợp đó là: Dự án mang tính thực hành: Là kiểu dự án tập trung vào thực hiện một nhiệm vụ cụ thể. Từ những kiến thức, kỹ năng cơ bản học sinh sẽ tạo ra một sản phẩm. Dự án mang tính tích hợp: Dự án mang tính tích hợp là dự án có tính chất tích hợp nhiều những nội dung hoạt động như tìm hiểu, nghiên cứu lý thuyết, giải quyết vấn đề trong thực tiễn. 1.5 Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học dự án. Giáo viên và học sinh trong mô hình giáo dục dạy học dự án đóng vai trò quan trọng và liên quan mật thiết với nhau. Cả hai cần phải làm tròn vai trò của mình để có thể tổ chức dự án thuận lợi hơn. 1.5.1. Vai trò của học sinh. Mục tiêu chung của giáo dục đều là hướng đến học sinh. Học sinh chính là người tiếp thu các phương pháp và quyết định cách tiếp cận và giải quyết các vấn đề đặt ra. Ở mô hình dạy học dự án thì học sinh đóng vai trò là người giải quyết các vấn đề bằng kỹ năng và kiến thức của mình thông qua phối hợp làm việc nhóm. Học sinh cũng là người trình bày sản phẩm và những kiến thức từ sản phẩm thu được, từ đó đánh giá và đúc kết lại những ưu nhược điểm của mình và những bạn khác. 11
1.5.2. Vai trò của giáo viên. Nếu ở phương pháp giáo dục truyền thống giáo viên là người nắm vai trò chính trong giảng dạy và truyền đạt kiến thức thì ở mô hình dạy học dự án, giáo viên sẽ đóng vai trò là một người hướng dẫn, đứng ở ngoài quan sát và hỗ trợ khi học sinh cần chứ không trực tiếp điều hành như ở mô hình truyền thống. Giáo viên cần phải tìm cách để học sinh của mình từ nội dung bài học có thể nhìn ra sự tương quan với thế giới bên ngoài, từ đó tập cách tư duy phân tích về cuộc sống, sáng tạo trong học tập. Chung quy lại thì giáo viên sẽ là người đứng sau hỗ trợ và hướng dẫn để học sinh có thể tìm hiểu và hoàn thành các nhiệm vụ một cách suôn sẻ. Môi trường làm việc hiệu quả hay không sẽ là do khả năng quản lý của người giáo viên quyết định. 1.6. Quy trình dạy học dự án. Để tổ chức dạy học dự án hiệu quả thì quy trình dạy học theo dự án cần phải được chuẩn bị cụ thể từng công đoạn. Mỗi công đoạn sẽ phân chia cụ thể vai trò của giáo viên và học sinh. 1.6.1.Công đoạn chuẩn bị Ở công đoạn chuẩn bị, giáo viên sẽ là người đảm nhận những công việc: xây dựng bộ câu hỏi, thiết kế dự án, xác định nhiệm vụ cho học sinh, chuẩn bị tài liệu hỗ trợ cho giáo viên và học sinh. Ở học sinh, công việc cần làm đó là cùng giáo viên thống nhất tiêu chí đánh giá chung, trao đổi làm việc nhóm để chuẩn bị dự án, xây dựng kế hoạch cho dự án, chuẩn bị nguồn thông tin, tính toán thời gian vật liệu. 1.6.2.Công đoạn thực hiện Ở giai đoạn thực hiện dự án, giáo viên sẽ có trách nhiệm hướng dẫn, đánh giá quá trình thực hiện của những học sinh. Đồng thời càn phải đảm bảo các khâu như chuẩn bị cơ sở vật chất, liên hệ với các khách mời để hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cần thiết cho học sinh. Học sinh khi thực hiện dự án sẽ triển khai bằng các công việc cụ thể như sau: Phân công công việc mỗi người trong nhóm Tổng hợp, xử lí thông tin thu thập được Xây dựng sản phẩm 1.6.3. Công đoạn tổng hợp và đánh giá Công đoạn cuối cùng và là công đoạn quyết định cho cả dự án. Học sinh sẽ cần phải hoàn tất sản phẩm và tự giới thiệu sản phẩm, tự đánh giá sản phẩm của 12
mình và các nhóm khác. Giáo viên sẽ là người chuẩn bị cơ sở vật chất cho buổi trình bày, theo dõi và đưa ra đánh giá từng sản phẩm. 2. Tổng quan về hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 2.1. Khái niệm, đặc điểm, mục tiêu hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 2.1.1Khái niệm Hoạt động trải nghiệm và Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hướng, thiết kế và hướng dẫn thực hiện, tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học để thực hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi; thông qua đó, chuyển hoá những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, hiểu biết mới, kĩ năng mới góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai. 2.1.2. Đặc điểm: Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, Hoạt động trải nghiệm (cấp tiểu học) và Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp (cấp trung học cơ sở và cấp trung học phổ thông) là hoạt động giáo dục bắt buộc được thực hiện từ lớp 1 đến lớp 12. Hoạt động trải nghiệm và Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp góp phần hình thành, phát triển các phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và các năng lực đặc thù cho học sinh; nội dung hoạt động được xây dựng dựa trên các mối quan hệ của cá nhân học sinh với bản thân, với xã hội, với tự nhiên và với nghề nghiệp. Nội dung Hoạt động trải nghiệm và Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được phân chia theo hai giai đoạn: Giai đoạn giáo dục cơ bản và giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp. Nội dung Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở cấp trung học phổ thông tập trung hơn vào hoạt động giáo dục hướng nghiệp nhằm phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp. Thông qua các hoạt động hướng nghiệp, học sinh được đánh giá và tự đánh giá về năng lực, sở trường, hứng thú liên quan đến nghề nghiệp, làm cơ sở để tự chọn cho mình ngành nghề phù hợp và rèn luyện phẩm chất và năng lực để thích ứng với nghề nghiệp tương lai. 2.1.3. Mục tiêu: Mục tiêu của hoạt động trải nghiệm, hướng ngiệp là hình thành, phát triển ở học sinh năng lực thích ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực định hướng nghề nghiệp; đồng thời góp phần hình thành, phát triển các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung quy định trong Chương trình tổng thể. Hoạt động trải nghiệm và Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp giúp học sinh khám phá bản thân và thế giới xung quanh, phát triển đời sống tâm hồn phong phú, biết rung cảm trước cái đẹp của thiên nhiên và tình người, có quan niệm sống và ứng 13
xử đúng đắn, đồng thời bồi dưỡng cho học sinh tình yêu đối với quê hương, đất nước, ý thức về cội nguồn và bản sắc của dân tộc để góp phần giữ gìn, phát triển các giá trị tốt đẹp của con người Việt Nam trong một thế giới hội nhập. Ở cấp THPT, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp giúp học sinh phát triển các phẩm chất, năng lực đã được hình thành ở cấp tiểu học và cấp trung học cơ sở. Kết thúc giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp, học sinh có khả năng thích ứng với các điều kiện sống, học tập và làm việc khác nhau; thích ứng với những thay đổi của xã hội hiện đại; có khả năng tổ chức cuộc sống, công việc và quản lí bản thân; có khả năng phát triển hứng thú nghề nghiệp và ra quyết định lựa chọn được nghề nghiệp tương lai; xây dựng được kế hoạch rèn luyện đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp và trở thành người công dân có ích. 2.2. Các hình thức về hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông có hình thức tổ chức rất đa dạng, phong phú. Cùng một chủ đề, một nội dung giáo dục nhưng hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp có thể tổ chức theo nhiều hình thức hoạt động khác nhau, tùy theo lứa tuổi và nhu cầu của học sinh, tùy theo điều kiện cụ thể của từng lớp, từng trường, từng địa phương. Nhờ các hình thức tổ chức đa dạng, phong phú mà việc giáo dục học sinh được thực hiện một cách tự nhiên, sinh động, nhẹ nhàng, hấp dẫn, không gò bó và khô cứng, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí cũng như nhu cầu, nguyện vọng của học sinh. Theo Chương trình GDPT 2018 thì hoạt động trải nghiệm, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp có các phương thức hoạt động như: Phương thức Khám phá, phương thức Thể nghiệm; tương tác, phương thức Cống hiến, phương thức Nghiên cứu. Theo đó, có thể tiến hành cụ thể với một số hình hoạt động thức như sau: 2.2.1 Hoạt động câu lạc bộ (CLB): Đây là hình thức sinh hoạt ngoại khóa của những nhóm học sinh cùng sở thích, năng khiếu,...dưới sự định hướng của những nhà giáo dục nhằm tạo môi 14
trường giao lưu thân thiện, tích cực giữa các học sinh và giữa học sinh với thầy cô giáo, những người lớn khác, hoạt động theo nguyên tắc tự nguyện. Hoạt động câu lạc bộ đòi hỏi lịch sinh hoạt định kì và với các chủ đề thảo luận nghiên cứu khác nhau như: câu lạc bộ về biến đổi khí hậu, câu lạc bộ xanh…Việc thực hiện duy trì câu lạc bộ đòi hỏi có những nguyên tác nhất định về: tinh thần, thời gian, địa điểm, sự công bằng, sự cống hiến sáng tạo, tôn trọng, bình đẳng… 2.2.2. Tổ chức trò chơi: Trò chơi là một loại hoạt động giải trí, thư giãn đồng thời là món ăn tinh thần không thể thiếu trong cuộc sống của con người nói chung, đối với học sinh nói riêng. Việc lựa chọn trò chơi phù hợp sẽ có tác dụng giáo dục tích cực “chơi mà học, học mà chơi”. Muốn vậy phải có sự chọn lọc, tư duy của người giáo viên trong cách lựa chọn trò chơi để tổ chức học tập trải nghiệm. Trò chơi mang lại những thuận lợi trong quá trình tổ chức dạy học trải nghiệm rõ nét nhất là: Việc phát huy tính sáng tạo, hấp dẫn và gây hứng thú cho học sinh, giúp học sinh dễ tiếp thu kiến thức, rèn luyện tác phong nhanh nhẹn… Bên cạnh những thuận lợi là khó khăn về mặt tổ chức lựa chọn địa điểm thời gian cho phù hợp để đảm bảo nội dung chương trình chuẩn. Một số trò chơi được sử dụng nhiều trong các trường phổ thông hiện nay như: trò chơi học tập, trò chơi vận động, trò chơi mô phỏng game truyền hình…Có thể thấy tổ chức trò chơi là hoạt động quen thuộc dễ thực hiện trong quá trình học tập trải nghiệm và có ý nghĩa giáo dục tích cực. 2.2.3. Tổ chức diễn đàn: Diễn đàn là một hình thức tổ chức hoạt động được sử dụng để thúc đẩy sự tham gia của học sinh thông qua việc các em trực tiếp bày tỏ ý kiến của mình với đông đảo bạn bè, nhà trường, thầy cô giáo, cha mẹ và những người lớn khác có liên quan. Cũng từ đó các bậc phụ huynh, thầy cô giáo thấu hiểu tâm tư nguyện vọng của các em để từ đó tìm ra những giải pháp cho phù hợp để xây dựng biện pháp giáo dục cho phù hợp. Với cách thức tổ chức diễn đàn như thế này yêu cầu về mặt thời gian, sự công phu từ người diễn thuyết đồng thời dễ đi lạc hướng. Bởi vậy giáo viên cần xây dựng chương trình cụ thể khoa học và có tính định hướng để nhằm đi đúng mục đích giáo nhằm phát triển năng lực ở người học. 2.2.4. Sân khấu tương tác: Sân khấu tương tác là một hình thức nghệ thuật dựa trên hoạt động diễn kịch, trong đó vở kịch chỉ có phần mở đầu đưa ra tình huống, phần còn lại được sáng tạo bởi người tham gia. Phần trình diễn chính là một cuộc chia sẻ giữa những người thực 15
hiện và khán giả, đề cao tính tương tác, sự tham gia của khán giả. Nội dung của sân khấu tương tác là các vấn đề, những điều trực tiếp tác động tới cuộc sống của học sinh. Học sinh tự chọn ra vấn đề bức thiết, các em tự xây dựng kịch bản và cuối cùng là chọn ra những diễn viên cho vở diễn đó để thực hiện và sẽ không có sự giúp đỡ từ bên ngoài. Sân khấu tương tác có thể diễn ra trong phạm vi trong lớp học hoặc rộng hơn là phạm vi toàn trường. 2.2.5. Tham quan, dã ngoại: Đây là hình thức tổ chức học tập trải nghiệm hiệu quả nhất bởi tính hấp dẫn đối với học sinh. Các hình thức tham quan dã ngoại mà hiện nay được các nhà trường phổ thông lựa chọn để giáo dục: Tham quan các danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử văn hóa, nhà máy, xí nghiệp; tham quan các cơ sở sản xuất, làng nghề, tham quan các viện bảo tàng, tham quan du lịch truyền thống. Mỗi hình thức tham quan dã ngoại lại gắn với một chủ để học tập giáo dục trong chương trình hay là nguồn bổ sung kiến thức thực tiễn hoặc kĩ năng sống cần thiết cho học sinh. Tuy nhiên việc tổ chức tham quan dã ngoại không phải trường nào cũng có cơ hội và khả năng thực hiện do yếu tố kinh phí, đảm bảo thời gian chương trình, sự đồng thuận từ phía phụ huynh, xã hội. 2.2.6. Hội thi / cuộc thi: Hội thi/cuộc thi là một trong những hình thức tổ chức hoạt động hấp dẫn, lôi cuốn, đạt hiệu quả cao trong tập hợp, giáo dục, rèn luyện và định hướng giá trị cho tuổi trẻ. Tổ chức hội thi cho học sinh là cần thiết trong quá trình tổ chức HĐTNHN. Tổ chức các cuộc thi có thể trong nhà trường, lớp học hay ngoài không gian trường học. Nội dung cuộc thi rất phong phú và dễ lồng ghép bất cứ nội dung giáo dục nào. Và đó cũng là yêu cầu đặt ra đối với mỗi cuộc thi đều phải mang ý nghĩa giáo dục nhất định. Việc lựa chọn cách thức thực hiện hay làm cho cuộc thi trở nên hấp dẫn mang tính giáo dục hiệu quả đòi hỏi chất xám từ các nhà tổ chức mà không ai khác đó chính là những thầy cô giáo người trực tiếp làm nhiệm vụ giáo dục. Nếu như tổ chức cuộc thi chỉ là hình thức thì thật khó đem tới hiệu quả và bộc lộ hết năng lực của người học. Cuộc thi có nhiều cách tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như: Thi giải ô chữ, đố vui về các địa danh trên đất nước ta, hội thi kể chuyện theo tranh về môi trường, … Mỗi hình thức có thể tổ chức với một chủ đề trong đó mang một hay nhiều nội dung giáo dục mà ở đó có sự gắn kết với nội dung chương trình cũng như giáo dục kĩ năng sống. 16
2.2.7. Tổ chức sự kiện Đây là một hoạt động tạo cơ hội cho học sinh được thể hiện những ý tưởng, khả năng sáng tạo của mình, thể hiện năng lực tổ chức hoạt động, thực hiện và kiểm tra giám sát hoạt động. Các hình thức tổ chức sự kiện quen thuộc thường bắt gặp trong nhiều nhà trường phổ thông như: Lễ khai mạc, nhập học, lễ tốt nghiệp, lễ vinh danh học sinh có thành tích xuất sắc, buổi triển lãm về biển đảo, hội diễn khoa học, hoạt động học tập thực tế du lịch khảo sát thực tế, tìm hiểu di sản văn hóa, về phong tục tập quán, khám phá đất nước, trải nghiệm văn hóa nước ngoài… Việc tổ chức sự kiện đòi hỏi sự công phu cũng như chuẩn bị kĩ càng ở cả học sinh và giáo viên làm sao để học sinh biết hợp tác với nhau làm việc nhóm hiệu quả và kĩ năng giải quyết vấn đề thực tế ngay trong quá trình tổ chức sự kiện. 2.2.8. Hoạt động giao lưu Giao lưu là một hình thức tổ chức giáo dục nhằm tạo ra các điều kiện cần thiết để cho học sinh được tiếp xúc, trò chuyện và trao đổi thông tin với những nhân vật điển hình trong các lĩnh vực hoạt động nào đó. Giao lưu có những đặc trưng riêng biệt khó hòa lẫn với các hình thức tổ chức khác. Đó là giao lưu phải có đối tượng là những nhân vật điển hình có thành tích xuất sắc trong lĩnh vực nào đó thực sự là tấm gương sáng cho các em noi theo, phù hợp với hứng thú của học sinh. Thu hút sự tham gia đông đảo cũng như hứng thú của học sinh. Đồng thời, đòi hỏi sự trao đổi thông tin tình cảm chân thực những vấn đề cần thiết liên quan tới nội dung học tập và hứng thú của các em. 2.2.9. Hoạt động nhân đạo: Hoạt động nhân đạo là hoạt động tác động đến trái tim, tình cảm, sự đồng cảm của học sinh trước những con người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn. Thông qua hoạt động nhân đạo, học sinh biết thêm những hoàn cảnh khó khăn của người nghèo, người nhiễm chất độc da cam, trẻ em mồ côi, người tàn tật, khuyết tật, người già cô đơn không nơi nương tựa, người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn 17
những đối tượng dễ bị tổn thương trong cuộc sống,… để kịp thời giúp đỡ, giúp họ từng bước khắc phục khó khăn, ổn định cuộc sống, vươn lên hòa nhập với cộng đồng. Hoạt động nhân đạo giúp các em học sinh được chia sẻ những suy nghĩ, tình cảm và giá trị vật chất của mình với những thành viên trong cộng đồng, giúp các em biết quan tâm hơn đến những người xung quanh từ đó giáo dục các giá trị cho học sinh như: tiết kiệm, tôn trọng, chia sẻ, cảm thông, yêu thương, trách nhiệm, hạnh phúc,… 2.2.10. Sinh hoạt tập thể Hình thức sinh hoạt tập thể là hình thức tổ chức quen thuộc diễn ra thường xuyên tại các trường học phổ thông. Đây là hình thức tổ chức có sự gắn kết cao, đồng thời cũng là yếu tố chính để duy trì và phát triển các phong trào và đoàn thể thanh thiếu niên. Bên cạnh 10 hình thức tổ chức cơ bản trên còn có hình thức tổ chức thí nghiệm, điều tra, hoạt động tình nguyện… Mỗi hình thức tổ chức đều có những ưu và nhược điểm nhất định nhưng tựu chung lại đều hướng tới mục đích giáo dục không chỉ về kiến thức mà còn phát triển phẩm chất và năng lực ở người học. Hướng tới mục tiêu đào tạo ra những con người có chí hướng, có đạo đức, có định hướng tương lai, có khả năng sáng tạo, biết vận dụng một cách tích cực những kiến thức đã học vào thực tế, đồng thời biết chia sẻ và quan tâm tới mọi người xung quanh. HĐTNHN về cơ bản mang tính chất là các hoạt động tập thể trên tinh thần tự chủ cá nhân, với sự nỗ lực nhằm phát triển khả năng sáng tạo và cá tính riêng của mỗi cá nhân trong tập thể. 3. Các kỹ năng khám phá bản thân và định hƣớng nghề nghiệp. 3.1. Khái niệm khám phá bản thân và sự cần thiết của kỹ năng khám phá bản thân 3.1.1. Khái niệm khám phá bản thân Khám phá bản thân là quá trình nhận dạng bản thân của mỗi người, tức là nhận thức được bản thân là ai, giá trị, sở thích, niềm đam mê, điểm mạnh, điểm yếu,... của bản thân là gì. Khám phá bản thân đòi hỏi mỗi người phải mạnh dạn đối diện với những cảm xúc, suy nghĩ, hành động của mình một cách trung thực và không đánh giá tiêu cực về bản thân quá mức. Quá trình này giúp mỗi người tìm ra những cơ hội để phát triển cũng như tăng sự tự tin trong cuộc sống, tìm ra hướng đi và đích đến của bản thân. Khám phá bản thân không có nghĩa là phải trở nên thật hoàn hảo hay luôn hạnh phúc. Điều đó có nghĩa là chúng ta luôn cảm thấy tốt hơn về bản thân và sức khỏe tinh thần của mình, đồng thời không bị khuất phục trước những áp lực mà người khác đặt lên. 3.1.2 sự cần thiết của kỹ năng khám phá bản thân 18
Khám phá bản thân giống như một quá trình phá vỡ, lột bỏ những thứ không phù hợp, không phản ánh con người thật của chúng ta trong cuộc sống. Đồng thời nhận ra bản thân muốn trở thành người như thế nào và say mê hoàn thành sứ mệnh đó của bản thân. Có câu “Biết người, biết ta, trăm trận trăm thắng” để nói rằng, khi con người ta thấu hiểu bản thân trước thì sẽ có thể dễ dàng chiến thắng trong mọi sự. Tuy nhiên, hầu hết mọi người lại có xu hướng nhìn người khác trước tiên trước khi hiểu rõ về mình. Chính vì vậy, chúng ta cần khám phá bản thân để: - Biết được những yếu điểm của bản thân, từ đó có những phương pháp cải thiện phù hợp - Có cái nhìn toàn diện về bản thân, giúp mỗi người nhận ra được những giá trị, mục tiêu cuộc sống, từ đó có thể đưa ra những quyết định, lựa chọn phù hợp với bản thân - Khi khám phá bản thân, mỗi người cũng sẽ tìm hiểu được cách tương tác, giao tiếp với người khác một cách hiệu quả hơn, mang lại cái nhìn khách quan hơn về thế giới xung quanh. - Tìm ra được những điều thật sự quan trọng với bản thân, giúp đặt ra mục tiêu để đạt được chúng, từ đó mang lại một cuộc sống ý nghĩa và hạnh phúc hơn. - Có thể học hỏi từ những thất bại hoặc thành công của chính bản thân. 3.2. Định hƣớng nghề nghiệp Định hướng nghề nghiệp là quá trình xác định rõ các mục tiêu nghề nghiệp cá nhân dựa trên khả năng, sở thích, giá trị,… Nó liên quan đến việc đánh giá khả năng cá nhân, tìm hiểu về các ngành nghề và lĩnh vực làm việc khác nhau để xác định con đường nghề nghiệp phù hợp nhất. Quá trình định hướng nghề nghiệp thường bao gồm việc tự khám phá bản thân, đánh giá kỹ năng, quan tâm giá trị cá nhân, nghiên cứu về các ngành nghề và cơ hội nghề nghiệp, tư vấn nghề nghiệp, tham gia các hoạt động thực tế như thực tập, gặp gỡ chuyên gia ngành, tham gia các khóa học để thu thập thông tin và trải nghiệm thực tế. Mục tiêu của định hướng nghề nghiệp là giúp cá nhân tìm ra con đường nghề nghiệp phù hợp với năng lực, sở thích, mục tiêu cá nhân của mình, từ đó phát triển và đạt được sự thành công trong tương lai. 4. Mục tiêu chủ đề : khám phá bản thân – hoạt động trải nghiệm hƣớng nghiệp lớp 11 Sau chủ đề này, HS có khả năng: - Nhận diện được nét riêng và thể hiện được sự tự tin về đặc điểm riêng của bản thân. - Phân tích được những điểm mạnh, điểm yếu của bản thân và biết điều chỉnh bản thân để thích ứng với sự thay đổi. - Nhận diện được hứng thú, sở trường của bản thân và có kế hoạch phát triển sở trường liên quan đến định hướng nghề nghiệp trong tương lai. 19
- Phát triển năng lực thích ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực hướng nghiệp và các phẩm chất: tự tin, trách nhiệm, chăm chỉ. II. Cơ sở thực tiễn của. 1. Thực trạng về việc phát huy sở trƣờng và định hƣớng nghề nghiệp của học sinh khối 11 trƣờng trung học phổ thông đô lƣơng 4. 1.1. Thực trạng và biểu hiện của việc phát huy sở trƣờng giúp định hƣớng nghề nghiệp của học sinh khối 11 trƣờng THPT Đô Lƣơng 4. Bậc học THPT là bản lề của cuộc đời mỗi con người, HS nếu biết nắm lấy cơ hội và có định hướng cho mình thì sẽ là chìa khóa của sự thành công. Trong đó lớp 11 là độ tuổi bắt đầu có những sự trưởng thành rõ rệt. Chính vì thế ở lớp 11 HS rất cần thiết tìm và bộc lộ sở trường của mình và có định hướng về nghề nghiệp. Nhận rõ sự cần thiết đó, trong quá trình thực hiện hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại trường để nắm thực trạng học sinh phát huy sở trường và định hướng nghề nghiệp của học sinh khối 11 tại trường THPT Đô Lương 4. Tôi đã tiến hành khảo học sinh bằng bộ câu hỏi: Theo em với học sinh phát hiện ra sở trường của bản thân có vai trò như thế nào đối với việc lựa chọn nghề nghiệp? và : Em hãy cho biết hiện tại bản thân đã nhận ra sở trường của mình chưa? Bản thân em sẽ lựa chọn nghề nghiệp dựa trên sở trường của bản thân? Có 289 bạn học sinh khối 11 tham gia khảo sát, kết quả tôi thu được như sau: Với câu hỏi : Theo em với học sinh phát hiện ra sở trường của bản thân có vai trò như thế nào đối với việc lựa chọn nghề nghiệp? Đây là một câu hỏi nhằm mục đích giúp học sinh nhận ra vai trò của việc nhận thức được sở trường của mình trong định hướng nghề nghiệp. Kết quả có 184/289 ( chiếm 63,7%) trả lời rất quan trọng 20